Samenwerken aan Omgevingskwaliteit

Transcriptie

1 Samenvatting voor het algemeen bestuur Implementatieprogramma Omgevingswet 2018 Waterschap Rijn en IJssel (versie 22 mei 2018) Samenwerken aan Omgevingskwaliteit 1

2 Inhoud 1. Inleiding Wat vraagt de Omgevingswet van het waterschap Doelen, thema s en bestuurlijke aspecten Planvorming en samenwerking met provincies en gemeenten (thema s 1 en 2) Vergunningverlening, toezicht en handhaving (thema 3) Projecten waterschap (thema 4) Duurzaam ondernemen (thema 5) Waterschapsverordening (thema 6) Beperkingengebieden, legger en peilbesluiten (thema 7) Digitaal Stelsel Omgevingswet (thema 8) Middelen

3 1. Inleiding Op 1 januari 2021 treedt de Omgevingswet in werking. De Omgevingswet vervangt de 26 wetten waaruit het omgevingsrecht nu bestaat, waaronder de Waterwet. De wet gaat over de fysieke leefomgeving en over de activiteiten die gevolgen hebben of kunnen hebben voor de fysieke leefomgeving. In het kader op de volgende pagina is de essentie van de wet weergegeven. De wet roept overheden op tot samenwerking, met elkaar en met de samenleving, en om van buiten naar binnen te denken. Vervulling van de maatschappelijke behoeften vormt het uitgangspunt. De fysieke leefomgeving is van en voor iedereen, en iedereen behoort er zorg voor te dragen. Dit is in het eerste hoofdstuk van de Omgevingswet in een algemeen zorgplichtartikel verwoord: een ieder draagt voldoende zorg voor de fysieke leefomgeving. De Omgevingswet sluit aan bij de trend in bestuurlijk Nederland (klantgerichtheid, integraal, samenwerking) en sluit ook aan bij de ontwikkeling die het waterschap zelf al is ingezet ter uitvoering van de Watervisie en het bestuursakkoord. De implementatie van de wet vraagt wel om een extra inzet. Een aantal van de (kern)instrumenten moet worden ontwikkeld, procedures veranderen en de ontwikkeling van het digitaal stelsel (DSO), dat randvoorwaardelijk is voor de invoering van de wet, is een grote opgave. Niet alleen voor het Rijk maar ook voor provincies, waterschappen en gemeenten. In een implementatieprogramma heeft het waterschap de opgaven, ambities, keuzes, activiteiten, kosten en de organisatorische aanpak van de implementatie van de Omgevingswet beschreven. Het programma bestrijkt de periode tot aan de inwerkingtreding van de wet, 1 januari Tijdens de implementatie ontstaat een steeds concreter inzicht in wat de implementatie van de Omgevingswet behelst. Daarom zal het programma jaarlijks worden geactualiseerd en geconcretiseerd. De Omgevingswet en de inhoud van de AMvB s zijn vastgesteld en bekend. Tot aan de invoering van de Omgevingswet zullen nog diverse stappen worden gezet in het wetgevingsproces waaronder de uitwerking van de Invoeringswet, het Invoeringsbesluit, ministeriële regelingen en aanvullingswetten. De Unie van Waterschappen heeft structureel overleg met het ministerie over de ontwikkeling van deze wetgevingsproducten en bepalen de lobbypunten in samenspraak met de waterschappen. 3

4 Bron: Omgevingswet en toelichting van de Omgevingswet Maatschappelijke doelen van de Omgevingswet Deze wet is, met het oog op duurzame ontwikkeling, de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu, gericht op het in onderlinge samenhang: a. bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit, en b. doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving ter vervulling van maatschappelijke behoeften. Taken van het waterschap in de Omgevingswet Beheer van het watersysteem. Samenstel van aan watersystemen verbonden taken, gericht op het voorkomen en waar nodig beperken van overstromingen, wateroverlast en waterschaarste, in samenhang met het beschermen en verbeteren van de chemische en ecologische kwaliteit van die watersystemen en de vervulling van de op grond van deze wet aan die watersystemen toegekende maatschappelijke functies. Verbeterdoelen van de Omgevingswet - het vergroten van de inzichtelijkheid, de voorspelbaarheid en het gebruiksgemak van het omgevingsrecht; - het bewerkstelligen van een samenhangende benadering van de fysieke leefomgeving in beleid, besluitvorming en regelgeving; - het vergroten van de bestuurlijke afwegingsruimte door een actieve en flexibele aanpak mogelijk te maken voor het bereiken van doelen voor de fysieke leefomgeving; - het versnellen en verbeteren van besluitvorming over projecten in de fysieke leefomgeving. Zes kerninstrumenten van de Omgevingswet - De Omgevingsvisie - Het Programma - Algemene rijksregels - Decentrale regelgeving - De Omgevingsvergunning - Het Projectbesluit. Geest van de wet De Omgevingswet beoogt een impuls te geven aan bestuurlijke en ambtelijke processen en samenwerking. Concreet gaat het er om dat bestuurders en ambtenaren de wil hebben om de fysieke leefomgeving integraal te benaderen, ruimte laten voor privaat initiatief, de participatieve aanpak toepassen en zorgen voor voldoende kennis en vaardigheden en een toereikende uitvoeringsorganisatie. In het omgevingsrecht kan meer worden uitgegaan van het oplossend vermogen van private partijen. Principes van de wet Lokale afwegingsruimte (minder rijksregels), ja-mits principe (minder verboden en vergunningplichten), zorgplicht zowel voor overheid als voor burgers en bedrijven, participatie, samenwerking, klantgericht; 1-loket, snelle besluitvorming, Informatie voor iedereen beschikbaar. Digitaal stelsel De invoering van de wet stelt eisen aan het digitaal stelsel. Dit stelsel biedt de mogelijkheid om één aanvraag bij één loket te doen en moet de initiatiefnemer op een klantvriendelijke manier de informatie bieden over algemene regels en vergunningplichten. 4

5 2. Wat vraagt de Omgevingswet van het waterschap Wat de Omgevingswet vraagt van het waterschap wordt in dit hoofdstuk beschreven aan de hand van 3 rollen van het waterschap en 3 principes, zoals in onderstaande figuur wordt weergegeven. In de toelichtende teksten op deze rollen en principes zijn de kerninstrumenten en andere termen van de Omgevingswet vet afgedrukt. Principe: Samenwerken Samenwerken met burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties Het initiatief om met plannen te komen waarin verbetering van de omgevingskwaliteit van begin af aan wordt meegenomen, komt meer dan nu ook bij de samenleving te liggen. Rollen veranderen hiermee. Dit vraagt een verandering in houding en gedrag van de overheid, burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. De Omgevingswet vraagt van overheden om maatschappelijke behoeften te vervullen. Hiervoor is het nodig om te weten wat er in de omgeving speelt en dus van buiten naar binnen te werken. Welke ideeën en wensen zijn er bij burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties over het functioneren van de overheid en over de omgevingskwaliteit en, meer specifiek, over het functioneren van het waterschap en het watersysteem en over hoe het waterschap omgaat met zijn eigendommen? In elk van de 3 rollen van het waterschap (regulerend, uitvoerend en ondernemend) krijgt de samenwerking vorm. Waar het waterschap en gemeenten samenwerken kan ook de participatie met burgers en bedrijven samen worden opgepakt. 5

6 Visies, plannen en verordeningen van de overheden Een belangrijk uitgangspunt van de Omgevingswet is een integrale benadering van de fysieke leefomgeving door overheden. Dit vraagt een goede afstemming tussen rijk, provincies, gemeenten en waterschap op alle niveaus, van strategie tot uitvoering. Op strategisch niveau biedt de wet daarvoor het instrument omgevingsvisie. Rijk, provincie en gemeenten stellen integrale omgevingsvisies vast. Dit is het instrument waarin het waterschap zijn visie op de gewenste ontwikkelingen in de stroomgebieden en op de andere beleidsthema s kan verbinden met de visies en beleidsthema s van provincies en gemeenten. Volgens de wet stelt het waterschap zelf geen omgevingsvisie vast. De visies van het waterschap, per thema of per stroomgebied (watersysteemperspectief) hebben dus niet de status van een omgevingsvisie. Een eigen visie van het waterschap is wel van belang om goede inbreng te kunnen leveren in de samenwerking met provincies en gemeenten aan omgevingsvisies. Op het tactische niveau biedt de wet het instrument programma. Het waterbeheerplan gaat voortaan programma heten. Ook is het mogelijk om samen met andere overheden voor thema s of gebieden gezamenlijk programma s op te stellen. Een gezamenlijk programma kan de basis bieden voor samenwerking op uitvoerend niveau. Provincies, gemeenten en waterschap moeten, om tot integraal omgevingsbeleid te komen, samenwerken bij het opstellen van decentrale regelgeving voor de leefomgeving. De provincie maakt de omgevingsverordening, de gemeente het omgevingsplan en de keur van het waterschap gaat voortaan waterschapsverordening heten. In de omgevingsverordeningen en in de omgevingsplannen worden functies en normen ( omgevingswaarden ) vastgesteld. Als deze functies en omgevingswaarden het watersysteem betreffen, vormen ze een opgave voor het waterschap. Een goede afstemming van de regelgeving is noodzakelijk zodat alle regels in samenhang ontsloten kunnen worden via vragenbomen in het DSO (digitaal stelsel Omgevingswet). Ook is een afgestemde regelgeving nodig voor een goede samenwerking van bevoegde gezagen en omgevingsdiensten bij de vergunningverlening. Principe: Integraal en duurzaam werken Naast een "goede omgevingskwaliteit" en "vervulling van de maatschappelijke behoeften" is de bedoeling van de wet ook een "duurzame ontwikkeling". Samen met andere overheden, bedrijven en burgers werkt het waterschap aan doelen die in de fysieke leefomgeving gestalte krijgen. Op basis van de door het bestuur vastgestelde duurzaamheidsstrategie, werkt het waterschap samen en vormt het allianties met overheden, bedrijfsleven en burgers voor het realiseren van duurzaamheidsdoelen. Hierbij zet het waterschap in op positieve businesscases voor het verminderen van het gebruik van grondstoffen en energie, het terugwinnen van grondstoffen uit afvalwater en slib, eigen energieopwekking en clustering in duurzaamheidsparken. Principe: Digitaal werken (DSO) De ontwikkeling van het digitaal stelsel Omgevingswet (DSO) is een grote landelijke opgave en vraagt van het waterschap betrokkenheid bij de ontwikkeling daarvan. Daarnaast moet het waterschap een digitale aansluiting op het stelsel realiseren, gegevens en informatie aanleveren en leren werken met het systeem in de vergunningverlening (van OLO naar DSO). In het DSO worden ook alle omgevingsdocumenten opgenomen. Voor het waterschap betreft dit de waterschapsverordening, het programma, de projectbesluiten, de 6

7 peilbesluiten en de legger. Deze omgevingsdocumenten worden als document opgenomen in het DSO, maar moeten tevens via kaarten en beslisbomen worden ontsloten voor burgers en bedrijven. In de toekomst wordt ook andere geo-gerelateerde informatie opgenomen in het DSO. De bedoeling is dat de informatie die de overheid gebruikt, bijvoorbeeld bij de besluitvorming over een vergunningaanvraag, toegankelijk is voor burgers en bedrijven (gelijkwaardig informatieniveau). In informatiehuizen wordt door de verschillende overheden samengewerkt aan de voorbereiding daarvan. Rol: Regulerend waterschap Het waterschap heeft bestuursrechtelijke bevoegdheden om regulerend op te treden om er voor te zorgen dat de waterstaatswerken (dijken en watergangen) en het watersysteem goed (blijven) functioneren. De Omgevingswet vraagt van het waterschap om de regulering zodanig te doen, dat burgers en bedrijven die iets willen realiseren in de fysieke leefomgeving (initiatiefnemers) niet meer dan noodzakelijk worden belast met regels en procedures. Dit wordt aangeduid met "van nee-tenzij naar ja-mits. Dit principe zal doorwerken in de opbouw en inhoud van de waterschapsverordening en werkt nu al door in de manier waarop het waterschap het overleg met de initiatiefnemer voert bij vergunningaanvragen en bij toezicht en handhaving. In het vooroverleg wordt met de initiatiefnemers meegedacht over de locatie en de manier van uitvoeren, waardoor het initiatief met zo min mogelijk regels en voorwaarden kan worden gerealiseerd. Bij toezicht en handhaving wordt eerst gekeken of, en onder welke voorwaarden, een overtreding gelegaliseerd kan worden. De invulling van "ja-mits" in de verordening kan de vorm krijgen van een meer uitgewerkte zorgplicht en meer algemene regels, waardoor in minder gevallen een vergunning nodig is. Ook kan de opbouw van de verordening omgedraaid worden, beginnend met zorgplichtartikelen en algemene regels en eindigend met de vergunningplicht of met absolute verboden. Als voor een initiatief geen vergunning kan worden verleend moet het waterschap daar duidelijk over zijn, zodat de initiatiefnemer weet waar hij aan toe is. Het vaststellen van beleidsregels (afwegingskader bij het beoordelen van vergunningaanvragen) draagt ook bij aan de transparantie en de voorspelbaarheid die de Omgevingswet van het waterschap vraagt. De wet maakt ook meer regionaal maatwerk in regelgeving mogelijk. Op grond van de uitgangspunten lokaal waar het kan, centraal waar het moet en lokale afwegingsruimte worden regulerende bevoegdheden overgeheveld van het Rijk naar het waterschap. Het Rijk treedt bijvoorbeeld terug in de regelgeving voor de waterkwaliteit. Het waterschap krijgt de instructie om de KRW-richtlijnen te verwerken in de waterschapsverordening en heeft de mogelijkheid gedifferentieerde regels te stellen voor lozingen in zijn gebied. Regionaal maatwerk vraagt zowel landelijk (gezamenlijke waterschappen) als per waterschap nog uitwerking. In de Waterschapsverordening wordt ook de kaart met beperkingengebieden opgenomen waarop zones en gebieden staan aangegeven waarin de regels in de verordening van toepassing zijn. Wat nu op de overzichtskaart van de legger staat (waterstaatswerken en beschermingszones), wordt dus straks als beperkingengebiedenkaart onderdeel van de waterschapsverordening. De waterschapsverordening moet ontsloten worden in het digitaal stelsel Omgevingswet (DSO). Een initiatiefnemer kan in het DSO een locatie op een kaart 7

8 aanwijzen en krijgt na beantwoording van een aantal vragen over de activiteit die hij wil ondernemen, aangereikt welke regels van de verschillende overheden gelden en of een omgevingsvergunning moet worden aangevraagd. De aanvraag kan vervolgens ook via het DSO worden gedaan. Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen werken vervolgens samen in de vergunningprocedure zodat de aanvrager één antwoord krijgt in maximaal twee vergunningen, een omgevingsvergunning en een omgevingsvergunning-water. Afstemming tussen de bevoegde gezagen moet er voor zorgen dat het vergunningen- en het toezichtsen handhavingsproces volgens de termijnen en de andere eisen die de wet stelt zal plaatsvinden. Het DSO bevat straks naast de juridische tekst van de verordeningen, ook de geïntegreerde vragenbomen van rijk, provincies, gemeenten en waterschappen en de daaraan gekoppelde kaarten met beperkingengebieden. Deze beperkingengebieden moeten gedetailleerder en correcter zijn dan de huidige overzichtskaart van de legger en regelmatig worden geactualiseerd. Rol: Uitvoerend waterschap Deze rol betreft de projecten, het beheer en het onderhoud van het waterschap aan de waterstaatswerken. Regels en instrumenten voor het beheer en onderhoud wijzigen niet met de Omgevingswet. Wel kan het waterschap in het kader van de integrale benadering van de fysieke leefomgeving en de samenwerking die de Omgevingswet wil stimuleren, (nog) meer afstemming zoeken met andere partijen en ruimte bieden voor participatie bij het beheer en onderhoud. Voor projecten bevat de wet een nieuw instrument, het projectbesluit. Dit is een procedure die gaat gelden voor grote infrastructurele werken, waaronder grotere projecten aan de waterkeringen. Het is ten opzichte van het projectplan Waterwet een zwaarder instrument met o.a. de verplichting om participatie vorm te geven. Het bevoegd gezag dat een projectbesluit neemt, vraagt geen vergunningen meer van andere bevoegde gezagen, maar neemt de adviezen van de andere overheden op in het projectbesluit. Dit betekent dus vertrouwen geven en vertrouwen krijgen door overheden onderling. Voorbeeld: Rijkswaterstaat maakt een nieuwe snelweg. De eisen en voorwaarde voor duikers onder de snelweg door, die het waterschap nu nog in een vergunning zou opnemen, worden door Rijkswaterstaat zelf opgenomen in het projectbesluit. Het waterschap kan in de waterschapsverordening vastleggen voor welke andere soorten projecten het projectbesluit ook zal worden gebruikt. Voor de overige (kleinere) projecten geldt straks de procedure van de vergunning eigen dienst en niet meer die van het projectplan Waterwet. Het uitgangspunt van samenwerking en participatie geldt natuurlijk ook voor deze projecten. Dit is minder stringent opgenomen in de wet, maar het beginsel van zorgvuldige voorbereiding uit de wet geldt altijd. Rol: Ondernemend waterschap In sommige gevallen heeft het waterschap niet (alleen) de rol van bevoegd gezag, maar ook de rol van duurzame ondernemer. Bijvoorbeeld bij de grondstoffenwinning op zuiveringen en de energiewinning, in samenwerking met marktpartijen. Het vraagt van het waterschap om als overheid in deze rol het goede voorbeeld te geven, bijvoorbeeld door de wijze van invulling van de zorgplicht. Het waterschap moet daarbij in voorkomende gevallen de rollen van initiatiefnemer en van vergunningverlener transparant en zorgvuldig combineren. 8

9 3. Doelen, thema s en bestuurlijke aspecten Het waterschap heeft voor de implementatie van de Omgevingswet twee strategische doelen: 1. In 2021 is het waterschap in staat te werken met de kerninstrumenten van de Omgevingswet en het digitaal stelsel. 2. De werkwijze van het waterschap in 2021 kenmerkt zich door integraliteit, samenwerking, klantgerichtheid en participatie. Deze doelen zijn nauw met elkaar verbonden. De kerninstrumenten zijn bedoeld om de integraliteit, samenwerking, klantgerichtheid en participatie te ondersteunen en voor een goede invulling van de kerninstrumenten is het noodzakelijk om anders te gaan werken. Voorbeeld: - Voor het verbinden van de opgaven van het waterschap met de opgaven van de gemeenten in de omgevingsvisie is een extra inzet op de samenwerking tussen waterschap en gemeenten nodig. Werken aan gezamenlijke visie vraagt een andere inbreng van het waterschap dan het uitvoeren van een watertoets op een bestemmingsplan achteraf. Het implementatieprogramma van het waterschap uitgewerkt in 8 thema s. In onderstaande cirkel zijn deze thema s en de samenhang daartussen zichtbaar gemaakt. De buitenste ring verwijst naar de veranderdoelen van de Omgevingswet. Het thema DSO staat als een ring om de andere thema's heen omdat alle thema's ook een uitwerking hebben in dit digitaal stelsel. De middenring (houding, samenwerking etc) is een verwijzing naar de verandering in werkwijze en vaardigheden van het waterschap, dat ook voor alle thema's van belang is. Het kerndoel staat in het midden: op 1 januari 2021 wil het waterschap klaar zijn voor de Omgevingswet. 9

10 Hieronder zijn per thema de bestuurlijke aspecten en beslispunten aangegeven. Als dit te zijner tijd een besluit van het algemeen bestuur zal betreffen is dit met (AB) aangegeven. 3.1 Planvorming en samenwerking met provincies en gemeenten (thema s 1 en 2) Het waterbeheerprogramma zal worden vastgesteld in 2021 (AB). Er zal bewust worden gekozen op welke wijze bij de voorbereiding van dit programma de participatie zal worden vormgegeven. Het waterschap zal veel inzet leveren om er voor te zorgen dat het beleid, de strategieën, plannen en programma s van het waterschap op een goede wijze wordt geïntegreerd in strategische en tactische plannen van provincies en gemeenten (omgevingsvisies, omgevingsplannen etc.). Mogelijk zal hiertoe ook een bestuurlijk vast te stellen aanvulling op onze Watervisie worden opgesteld. 3.2 Vergunningverlening, toezicht en handhaving (thema 3) In 2018 wordt een actieplan uitgewerkt om dit in 2019 en 2020 de benodigde aanpassingen te realiseren. In de uitwerking van dit actieplan zullen een aantal bestuurlijke en organisatorische keuzes moeten worden gemaakt. De bestuurlijke te maken keuzes hebben betrekking op het vaststellen van het beleid voor vergunningverlening en handhaving (AB), de klantgerichtheid (snelheid en communicatie) en de inzet van het waterschap bij de indirecte lozingen. De organisatorische keuzes hebben betrekking op de rol van de interne adviseurs in VTH-proces en de aansluiten van de opleidingsniveaus op de kwaliteitscriteria. 3.3 Projecten waterschap (thema 4) Voor de uitvoering van de eigen projecten van het waterschap kent de Omgevingswet twee procedures (kerninstrumenten). Het projectbesluit, dat verplicht is voor projecten aan de primaire waterkering en de vergunning voor overige projecten. Het waterschap heeft de bevoegdheid om in de waterschapsverordening op te nemen dat het projectbesluit ook voor andere projecten dan die van primaire waterkeringen van toepassing is (AB). Het projectbesluit kan gelden als omgevingsvergunning. De gemeente krijgt hiermee een adviserende in plaats van een vergunningverlenende rol. Dit vraagt afstemming met de gemeente, zowel vooraf als bij de uitvoering van een projectbesluit. Tevens wordt met de provincie afgestemd over de vaststelling van het projectbesluit en de coördinatie door de provincie; 3.4 Duurzaam ondernemen (thema 5) Het waterschap transformeert zich van afvalwaterverwerker naar grondstoffenleverancier, samenwerkingspartner voor ondernemers en producent van duurzame energie. Deze taak wordt door de omgeving van het waterschap verwacht en is ook een logisch gevolg van de wens van het waterschap om midden in de samenleving te staan en meer van buiten naar binnen te werken, vanuit de maatschappelijke opgaven en in samenwerking met partners en de omgeving. Om een goede samenwerking met de omgeving te kunnen realiseren wordt de visie op ondernemen door het waterschap doorontwikkeld om een duidelijk speelveld voor het relatiebeheer en de innovatie te hebben. 10

11 3.5 Waterschapsverordening (thema 6) Begin 2019 zal een geactualiseerde keur worden aangeboden (AB), waarin actuele knelpunten wat betreft de keur worden opgelost. In dialoog met het college van dijkgraaf en heemraden wordt een visie op het ja-mits principe uitgewerkt. Dit vormt input voor de waterschapsverordening (AB), de beleidsregels en voor andere processen en producten met betrekking tot activiteiten van burgers en bedrijven. De Omgevingswet biedt aan regionale overheden meer lokale afwegingsruimte, onder andere met betrekking tot waterkwaliteit. Dit betekent dat het waterschap beleidsmatige keuzes moet maken met betrekking tot de waterkwaliteitsparagraaf in de nieuwe waterschapsverordening, en met betrekking tot de invulling van andere decentrale regelruimte. 3.6 Beperkingengebieden, legger en peilbesluiten (thema 7) De beperkingengebieden (zones en gebieden waarvoor de regels van de waterschapsverordening gelden) worden onderdeel van de waterschapsverordening. Door de toegankelijke ontsluiting voor burgers en bedrijven van deze beperkingengebieden (DSO) wordt het nog belangrijker dat deze gegevens actueel, betrouwbare en compleet zijn. 3.7 Digitaal Stelsel Omgevingswet (thema 8) Om de financiële risico s te beperken wordt het digitaal stelsel omgevingswet (DSO) in fasen uitgewerkt. Als de Omgevingswet op 1 januari 2021 in werking treedt zal de eerste fase gereed moeten zijn. Een initiatiefnemer zal dan in staat moeten zijn om zich in het DSO via een kaart en een vragenboom te oriënteren op de regels (van alle overheden) die gelden voor een bepaalde activiteit op een bepaalde locatie en om te bepalen of daarvoor een melding of een vergunning nodig is. Hij of zij moet vervolgens de vergunningaanvraag of melding digitaal kunnen indienen. 11

12 4. Middelen Tijdens de implementatie ontstaat een steeds concreter inzicht in wat de implementatie van de Omgevingswet behelst. Daarom zal het programma jaarlijks worden geactualiseerd en geconcretiseerd stond vooral in het teken van bekend maken van de medewerkers en bestuur met de Omgevingswet en het aanjagen van de start van de implementatie staat vooral in het teken van het kwartier maken. Dit kwartier maken betreft het uitwerken van de opgave in resultaten en in een aanpak. Daarnaast wordt gestart met de werkzaamheden. Het implementatieprogramma en de plannen van aanpak voor de 8 thema s zijn resultaten van het kwartier maken. Voor het kwartier maken is in de meerjarenraming een investeringsbedrag opgenomen van in totaal circa voor de periode 2017 en Het waterschap heeft ongeveer ,- toegekend gekregen uit de stimuleringsregeling van het Rijk om zorg te dragen voor een tijdige implementatie van de Omgevingswet. De Unie van Waterschappen heeft het beschikbare budget over de waterschappen verdeeld en zal ook de afrekening en verantwoording controleren. Voor zowel 2019 en 2020 wordt voor het kwartier maken nog een bedrag van opgenomen in de meerjarenraming. De uitvoering van de implementatie van de Omgevingswet valt verder in de exploitatie. De impact die de cultuurtransitie en de implementatie van de Omgevingswet heeft op personeel en organisatie, zal ook op de reguliere wijze verwerkt worden in het strategische personeelsplan, het formatieplan, de meerjarenramingen en begrotingen. De kosten voor het waterschap voor de ontwikkeling van het DSO worden in 2018 in kaart gebracht. Deze kosten zullen in het kader van de uitwerking van de I-strategie en de implementatie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming nader worden geraamd en aangevraagd. Er zijn landelijk nog veel ontwikkelingen met betrekking tot het DSO. Zo nodig passen we onze planning van de implementatie van het DSO aan om er voor te zorgen dat we enerzijds tijdig klaar zijn voor de Omgevingswet, maar anderzijds ook niet ver vooruitlopen op het landelijk tempo. 12