Bijlagen toelichting 3

Transcriptie

1 Berkelland, tracébesluit N

2 Inhoudsopgave Bijlagen toelichting 3 Bijlage 1 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede 4 Bijlage 2 Verslag overleg ex artikel Bro 44 Bijlage 3 Ffw ontheffing N18 45 Bijlage 4 Inventariserend Veldonderzoek dmv proefsleuven vindplaats 13 en Berkelland, tracébesluit N (concept)

3 Bijlagen toelichting Berkelland, tracébesluit N (concept) 3

4 Bijlage 1 T racébesluit N18 Varsseveld - Enschede Berkelland, tracébesluit N (concept)

5 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede 1 Besluit Vastgesteld op: -8 2oL3 De Minister van Infrastructuur en Milieu, in overeenstemming met de Staatssecretaiis nomische Zaken, Pagina 1 van 39

6 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Pagina 2 van 39

7 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede I Besluit Inhoud 1 Tracébesluit 5 Artikel 1 Wijzigingsmaatregelen 5 Artikel 2 Kunstwerken 6 Artikel 3 Bijkomende infrastructurele voorzieningen en maatregelen 7 Artikel 4 Maatregelvlakken tijdelijke voorzieningen 13 Artikel 5 Verkeersveiligheidsmaatregelen 13 Artikel 6 Te amoveren opstallen en weggedeeltes 14 Artikel 7 Geluidmaatregelen en hogere waarden 19 Artikel 8 Waterhuishoudingsmaatregelen 21 Artikel 9 Inpassingsmaatregelen 24 Artikel 10 Mitigerende maatregelen Natuur 25 Artikel 11 Compenserende maatregelen Natuur 27 Artikel 12 Uitmeet- en flexibiliteitsbepaling 27 Artikel 13 Evaluatieprogramma 28 Artikel 14 Nadeelcompensatie 28 2 Beroepsmogelijkheid 29 Bijlage 1 Overzicht vastgestelde hogere waarden Pagina 3 van 39

8 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Pagina 4 van 39

9 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede 1 Tracébesluit Gelet op artikel 9, eerste lid, van de Tracéwet stel ik, de Minister van Infrastructuur en Milieu, in overeenstemming met de Staatssecretaris van Economische Zaken, het Tracébesluit vast voor de wijziging van de N18 Varsseveld - Enschede. Tussen Varsseveld en Lichtenvoorde wordt de bestaande N18 op delen aangepast en wordt een aantal verkeersveiligheidsmaatregelen getroffen. Voor het gedeelte van de N18 tussen Groenlo en Enschede wordt een nieuw tracé aangelegd. Het Tracébesluit bestaat uit deze besluittekst (I), de kaarten (II) bestaande uit de overzichtskaarten A en B en detailkaarten genummerd Bij het Tracébesluit hoort een toelichting (III) met een aantal bijlagen (IV). Deze toelichting en bijlagen maken geen onderdeel uit van het Tracébesluit, tenzij bij specifieke onderdelen uitdrukkelijk is aangegeven dat zij wel onderdeel uitmaken van het Tracébesluit. Artikel 1 Wijzigingsmaatregelen Gedeelte Varsseveld (A18 N318, 2x2 80 km/u): 1. Het Tracébesluit voorziet in de aanpassing van de N18 ter hoogte van Varsseveld tussen de A18 (km 214,7) en de N318 (Oostelijke Rondweg, km 217,3) naar twee rijbanen met twee rijstroken. De rijbanen hebben een verhardingsbreedte van 7,40 meter. 2. Het kruispunt A18/ N18 wordt aangepast. Het aantal opstelstroken wordt uitgebreid en het kruispunt wordt zodanig vormgegeven dat de verbinding tussen de A18 en het oostelijke deel N18 de doorgaande richting wordt. 3. De kruispunten N18/ N330 (Zelhemseweg) en N18/ N318 (Oostelijke Rondweg) worden aangepast. De kruispunten worden uitgebreid met extra opstelstroken. Gedeelte Groenlo - Haaksbergen (2x1 100 km/u): 4. Tussen Groenlo en Haaksbergen voorziet het Tracébesluit in de aanleg van een nieuw tracé voor de N18 met twee rijbanen met elk één rijstrook. In de richting Varsseveld ligt dit tracé tussen km 232,8 en km 252,7 (ter hoogte van de N739 - Hengelosestraat) en in de richting Enschede tussen km 232,8 en km 254,1 (ter hoogte van de Kolenbranderweg). De N18 krijgt hier een maximaal toegestane snelheid van 100 km/u. De rijbanen hebben een verhardingsbreedte van 8,10 meter (incl. bermverharding). 5. Bij Groenlo, ter hoogte van bedrijvenpark De Laarberg (km 235,4), krijgt de N18 een ongelijkvloerse aansluiting op een nieuwe verbindingsweg. 6. Bij Eibergen, ter hoogte van bedrijventerrein De Kiefte (km 238,0), krijgt de N18 een ongelijkvloerse aansluiting op een nieuwe verbindingsweg. 7. Bij Neede (km 245,4) krijgt de N18 een ongelijkvloerse aansluiting op de N315 (Needseweg). Gedeelte Haaksbergen - Enschede (2x2 100 km/u): 8. Aansluitend op het hiervoor beschreven weggedeelte loopt het nieuwe tracé van de N18 bij Haaksbergen door naar Enschede en gaat de weg van twee rijbanen met elk één rijstrook over in een weg met twee rijbanen met elk twee rijstroken. Dit nieuwe tracé voor de N18 met twee rijbanen met elk twee rijstroken ligt in de richting Varsseveld tussen km 252,7 (ter hoogte van de N739 - Hengelosestraat) en km 260,5 (aansluiting op knooppunt A35-N18- Westerval) en in de richting Enschede tussen km 254,1 (ter hoogte van de Pagina 5 van 39

10 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Kolenbranderweg) en km 260,5 (aansluiting op knooppunt A35-N18- Westerval). De maximum snelheid op dit gedeelte wordt 100 km/u. De rijbanen hebben een verhardingsbreedte van 8,90 meter. 9. Bij Haaksbergen (km 253,9) krijgt de N18 een ongelijkvloerse aansluiting op de Kolenbranderweg. 10. Bij de aansluiting Enschede-West (A35, km 260,5) sluit de N18 op de Westerval aan. 11. De aansluiting Enschede-West wordt gewijzigd. De toe- en afritten van de A35 bij de aansluiting Enschede-West worden aangepast, evenals de kruispunten van de toe- en afritten met de Westerval. De aansluiting wordt uitgebreid met een lus voor verkeer vanuit westelijke richting op de A35 naar de N18 richting Enschede (1/4 klaverblad). 12. De maatregelen voor de aanpassing van de bestaande N18 en de aanleg van het nieuwe tracé voor de N18 zijn weergegeven op de detailkaarten, die deel uitmaken van het besluit. Artikel 2 Kunstwerken In verband met de aanleg van de in artikel 1 genoemde werken worden 26 kunstwerken nieuw gerealiseerd. Deze zijn opgenomen in onderstaande tabel 2.1 en weergegeven op de detailkaarten, die deel uitmaken van het besluit. Tabel 2.1: Kunstwerken Km Kunstwerk Locatie (straatnaam/ watergang) Minimale doorgangshoogte (m) Auto/ Fiets Natuur 216,2 Fietstunnel N330 (Zelhemseweg) 2,50 216,9 Fietstunnel Hiddinkdijk 2,50 233,4 Fietstunnel Groenlo 2,50 233,7 Brug over Groenlose Slinge Parallelweg Marhulzenweg - n.v.t. 1,00 Groenlose Slinge 233,7 Brug over Groenlose Slinge N18 - Groenlose Slinge n.v.t. 1,00 235,4 Viaduct over omleiding Nieuwe verbindingsweg 4,60 bestaande N18 aansluiting Industrieterrein De Laarberg 235,4 Viaduct over N18 Nieuwe verbindingsweg 4,60 aansluiting Industrieterrein De Laarberg 236,4 Fietstunnel Kerkdijk 2,50 238,0 Viaduct over N18 Nieuwe verbindingsweg 4,60 aansluiting Eibergen 239,6 Viaduct over N18 Lintveldseweg 4,60 240,5 Viaduct over N18 N822 (Borculoseweg) 4,60 241,1 Brug over Berkel N18 - Berkel en fietsverbinding 2,50 1,00 242,2 Viaduct over N18 N823 (Needseweg) 4,60 242,9 Fietstunnel Oude Needseweg 2,50 245,4 Viaduct over N18 N315 (Needseweg) aansluiting Neede 4,60 Pagina 6 van 39

11 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede 245,7 Brug over Buurserbeek N18 - Buurserbeek n.v.t. 2,50 246,8 Viaduct over N18 Kerkweg 4,60 249,2 Viaduct over N18 Kattendamsweg 4,60 249,8 Fietstunnel Holthuizerstraat 2,50 250,3 Viaduct over N18 N347 (Goorsestraat) 4,60 252,6 Viaduct over N18 N739 (Hengelosestraat) 4,60 253,9 Viaduct over N18 Kolenbranderweg 4,60 aansluiting Haaksbergen 254,8 Viaduct over Geukerdijk en N18 - Spoorlijn Haaksbergen - 5,10 Museum Buurtspoorweg Boekelo en Geukerdijk Faunapassage bij N18 - bij Hagmolenbeek n.v.t. 2,50 Hagmolenbeek 258,1 Viaduct over N18 Badweg 4,60 258,9 Fietstunnel Tesinklandenweg 2,50 260,4 Viaduct over Boekelosestraat Boekelosestraat 4,60 Artikel 3 Bijkomende infrastructurele voorzieningen en maatregelen Ten behoeve van de realisatie van de werken zoals omschreven in art. 1, 2 en 5 wordt een aantal bijkomende infrastructurele voorzieningen en maatregelen gerealiseerd. De bijkomende infrastructurele voorzieningen en maatregelen zijn weergegeven op de detailkaarten, die deel uitmaken van het besluit. Gedeelte A18 N318 (2x2, 80 km/u) Nr Locatie Maatregel Kaartnr. 1 N330 (Zelhemseweg), noordzijde N18 Aanleg nieuwe carpoolplaats. 1 2 N330 (Zelhemseweg), noordoostzijde N18 Carpoolplaats vervalt. 1 3 Kruispunt N18/ N330 (Zelhemseweg) Fietsoversteek aan noord- en zuidzijde kruispunt vervalt 4 Kruispunt N18/ N330 (Zelhemseweg) Aanleg fietstunnel en aansluiten op bestaand 5 Kruispunt N18/ N330 (Zelhemseweg), zuidzijde fietspad aan noordzijde N18. Nieuwe fietsverbinding vanaf de fietstunnel naar de Eksterhof en de Zelhemseweg. 6 Zelhemseweg 34 De verbinding vanaf Zelhemseweg 34 wordt 7 N18 (km 216,7) - N318 (Oostelijke Rondweg), zuidzijde N18 circa 100 meter zuidelijker op de N330 ontsloten. Aanpassen perceelsontsluiting. 1 en 2 8 Hiddinkdijk 13a Verplaatsen aansluiting op Hiddinkdijk, ca. 9 Verbinding tussen Vlakkeeweg en ontsluiting Hiddinkdijk 13a Gedeelte N318 Lichtenvoorde (1x2, 80 km/u) 40 meter zuidelijker. Verbinding wordt een fietsverbinding, inclusief fietstunnel onder de N18 door. Nr Locatie Maatregel Kaartnr. 10 Koolweg - Schippersweg, zuidzijde N18 Aanleg parallelweg Entinkweg - Landstraat, zuidzijde N18 Aanleg fietspad met calamiteitentoegang voor hulpdiensten. 12 Varsseveldseweg 105 Varsseveldseweg Aanleg parallelweg en 3 Pagina 7 van 39

12 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede 101, zuidzijde N18 13 Kruispunt N18/ Kerkstraat De Riette Aanleg nieuwe verbinding. 3 en 4 14 Veenweg - Varsseveldseweg 77 Aanleg parallelweg Kruispunt Lichtenvoorde Zuid Aanleg bushaltes en een opstelstrook op de 4 (N18/Varsseveldseweg) N18 voor busverkeer uit westelijke richting naar Lichtenvoorde. 16 Kruispunt Lichtenvoorde Zuid Aanleg verkeerslichten en fietsoversteek. 4 (N18/Varsseveldseweg) 17 Kruispunt Lichtenvoorde Zuid (N18/Varsseveldseweg) zuidzijde Aanleg vrijliggend fietspad en carpoolplaats Varsseveldseweg te Lichtenvoorde Aanleg perceelsontsluiting aan oostelijke zijde Varsseveldseweg, vanaf eerste kruispunt Varsseveldseweg - Varsseveldseweg ten noorden van de rotonde. 4 Gedeelte Groenlo - Haaksbergen (2x1, 100 km/u) Nr Locatie Maatregel Kaartnr. 19 Marhulzenweg (km 232,9) - aansluiting Aanleg parallelweg en aansluiten op 5 Industrieterrein De Laarberg, oostzijde N18 Vredenseweg, Veldweg Schietbaan en Ruiterweg. Tevens ontsluiting voor Marhulzenweg 47, 51 en Eibergseweg Industrieweg/ Eibergseweg (km 233,0 Aanpassen Industrieweg en aansluiten op de 5 km 235,1) Eibergseweg (bestaande N18). Aanpassen kruispunten van de Industrieweg/ Eibergseweg met de Marhulzenweg, Eschweg, Eibergseweg, Den Sliem en Ruiterweg. De verkeerslichten bij de Marhulzenweg, Den Sliem en Ruiterweg worden verwijderd. 21 Industrieweg (westzijde N18) Aanleggen fietsverbinding tussen kruispunt 5 parallelweg oostzijde N18 Industrieweg/ Eschweg en de parallelweg aan de oostzijde van de N18 ter hoogte van de Eibergseweg, inclusief fietstunnel onder de N Noordgang/ Bolwerk aansluiting Aanleg verbindingsweg, waarbij de N18 en 5 Industrieterrein De Laarberg de verbinding vanaf de Redoute ongelijkvloers worden gekruist. De verbindingsweg gaat hierbij over de N18 en de Redoute heen. 23 Schietbaan Redoute/bestaande N18 Aanleggen fietsverbinding via aansluiting 5 Industrieterrein De Laarberg. 24 Redoute bestaande N18 (Groenloseweg) Aanleg van een verbinding met vrijliggende 5 en 6 fietspaden. 25 Kerkdijk bestaande N18 (Groenloseweg) Aanleg fietsverbinding, inclusief fietstunnel 6 onder de N Kerkdijk, t.h.v. de fietstunnel Aanleg perceelsontsluiting Kerkdijk zuidzijde Aanleg vrijliggend fietspad Kerkdijk - bestaande N18 (Groenloseweg), Aanleg parallelle verbinding met vrijliggend 6 Pagina 8 van 39

13 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede oostzijde (nieuwe) N18 fietspad aan de westzijde van de nieuwe verbinding. De Landweerdijk wordt aangesloten op de nieuwe verbinding. Tevens ontsluiting voor Groenloseweg 41 en 39/39a. 29 Bestaande N18 (Groenloseweg) Aanleg parallelle verbinding en aansluiten op 6 en 7 aansluiting Eibergen, westzijde (nieuwe) N18 ontsluiting Groenloseweg 34, de Borckinkweg, de verbinding tussen de Borckinkweg en de Hupselse Dwarsweg. Tussen de fietsbaan en de Hupselse Dwarsweg aanleg van een vrijliggend fietspad aan de westelijke zijde van deze verbinding. 30 Bestaande N18 (Groenloseweg) Aanleg verbindingsweg. D.m.v. een rotonde 7 aansluiting Eibergen wordt hierop de aangepaste Ballastweg aangesloten en kruist de fietsverbinding Groeno-Eibergen. Aan de zuidzijde van de verbindingsweg komt westelijk van de rotonde een vrijliggend fietspad. Aan de westzijde van de aansluiting sluit het fietspad via de Wesselsdijk op het kruispunt Hupselseweg/ Hupselse Dwarsweg aan. Aan de zuidzijde van de verbindingsweg komt oostelijk van de rotonde een parallelweg die aansluit op de bestaande N18 richting Kerkdijk. 31 Kruispunt bestaande N18 (Groenloseweg)/ Aanpassen bestaande N18 en aanleggen 7 verbindingsweg - Steinkampsweg vrijliggend fietspad aan de oostzijde van de bestaande N18. Aanleg ontsluiting Groenloseweg 27a. 32 Venneslatweg Wesselsdijk Aanleg verbinding Aansluiting Eibergen - Kiefteweg Aanleg parallelweg Kiefteweg recreatiepark De Fontein (km Aanleg parallelweg ,8) 35 Recreatiepark De Fontein (km 238,8) Aanleg fietsverbinding. Het gedeelte parallel 7 Lintveldseweg aan de Lintveldseweg is ook toegankelijk voor gemotoriseerd verkeer. De Kormelinkweg kruist het fietspad. 36 Lintveldseweg Aanpassen Lintveldseweg en aanleg 7 ongelijkvloerse kruising, waarbij de Lintveldseweg over de N18 gaat. Aan de westzijde van de N18 worden 3 percelen op de aangepaste Lintveldseweg ontsloten. 37 Lintveldseweg Aanleg verbinding naar de Stokkersweg, 7 parallel aan de Lintveldseweg. 38 N822 (Borculoseweg) Aanpassen Borculoseweg en aanleg ongelijkvloerse kruising, waarbij de Borculoseweg over de N18 gaat. Het kruispunt Stokkersweg/ Borculoseweg wordt hierbij aangepast en circa 100 meter in 8 Pagina 9 van 39

14 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede oostelijke richting verschoven. 39 Groeneweg (vanaf km 240,3) Aanleg verbinding Groeneweg 8 Borculoseweg (N822). 40 Stokkersweg Leugemorsweg (km 241,1 Aanleggen verbinding. 8 km 241,6), oostzijde N18 41 Stokkersweg westzijde N18 Aanleggen fietsverbinding inclusief 8 Stokkersweg oostzijde N18 (km 241,1 km 241,2) onderdoorgang N18 langs de Berkel. 42 N823 (Needseweg) Aanpassen Needseweg en aanleg 8 ongelijkvloerse kruising, waarbij de Needseweg over de N18 gaat, inclusief vrijliggend fietspad aan de noordzijde van de Needseweg. Aanleg/ aanpassing van perceelontsluitingen op de Needseweg. Aan de noordwestzijde van de N18 wordt het fietspad langs de Needseweg aangesloten op het fietspad richting Wolinkweg. Dit bestaande fietspad wordt daarbij aangepast. 43 Needseweg (zijstraat, km 242,1) Oude Aanleg fietsverbinding, inclusief aansluiting 8 en 9 Needseweg, zuidoostzijde N18 op de Needseweg. 44 Wolinkweg 3 Aanleg perceelsontsluiting Wolinkweg Oude Needseweg (km 242,8 Aanleg fietsverbinding inclusief fietstunnel 9 km 242,9) onder de N Munsterdijk - watergang Blindeweg, Aanleg perceelsontsluiting. 9 noordzijde N18 47 Blindeweg Aanbrengen/ aanpassen verharding tussen 9 en 10 nr. 7 en de bestaande N18 (Eibergsestraat). 48 Blindeweg Aanleg perseelsontsluiting (zandpad) vanaf 10 de Blindeweg, parallel aan de N Vloedsteegweg Aanleg verbinding Vloedsteegweg - 10 bestaande N N315 (Needseweg/ Haaksberseweg) Aanpassen Needseweg/ Haaksbergseweg en 10 aanleg ongelijkvloerse kruising, waarbij de Needseweg/ Haaksbergseweg over de N18 gaat. Aanleg van een vrijliggend fietspad aan de noordzijde van de Needseweg/ Haaksbergseweg. Aanleg/ aanpassing van perceelsontsluitingen op de Needseweg/ Haaksbergseweg. 51 Mentinksweg Aanleggen verbinding van de Mentinksweg 10 naar de Haaksbergseweg waarbij de aansluiting circa 200 meter in westelijke richting wordt opgeschoven. 52 Groothuizenweg - km 246,2 Aanleg perceelsontsluiting Kerkweg Aanpassen Kerkweg en aanleg ongelijkvloerse kruising, waarbij de Kerkweg over de N18 gaat. De aansluitingen van de Lentelinksweg en de perceelsontsluitingsweg van Kerkweg 14/14a op de Kerkweg worden aangepast. Kerkweg 11 wordt circa Pagina 10 van 39

15 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede meter westelijker op de Kerkweg ontsloten. Ten oosten van de N18 wordt aan de zuidzijde van de Kerkweg een perceelsontsluitingsweg gerealiseerd. 54 Belthofsweg Leiding van de Aanleg perceelsontsluiting. 11 Kasperswoning, westzijde N18 55 Kattendamsweg Aanpassen Kattendamsweg en aanleg 11 ongelijkvloerse kruising, waarbij de Kattendamsweg over de N18 gaat. Aanpassen ontsluiting Kattendamsweg op de Kattendamsweg. 56 Kruispunt Kattendamsweg/ Brammeloweg, Aanpassen kruispunt, waarbij de 11 oostzijde N18 Kattendamsweg over gaat in de Brammeloweg en de erftoegangswegen naar Kattendamsweg 4 en 9 13 circa 200 meter oostelijker aansluiten op de Brammeloweg. 57 Brammeloweg Holthuizerstraat, Aanleg fietsverbinding. 11 en 12 oostzijde N18 58 Holthuizerstraat Aanpassen Holthuizerstraat en aanleg 12 fietstunnel onder de N18 door. 59 Voordtweg Aanleg perceelsontsluitingen aan zowel de 12 west- als de oostzijde van de N N347 (Goorsestraat) Aanpassen van de Goorsestraat inclusief 12 parallelweg en aanleg van een ongelijkvloerse kruising, waarbij de Goorsestraat en de parallelweg over de N18 gaan. Aan de noordzijde van de N18 worden twee percelen op de parallelweg ontsloten. Aan de zuidzijde van de N18 sluit de Dekkersweg aan op de Goorsestraat en de parallelweg. 61 Kruispunt N347 (Goorsestraat)/ Aanleg fietsverbinding. 12 Westsingel Heetpasweg, oostzijde N18 62 Heetpasweg Boonkweg, westzijde N18 Aanleg parallelweg Hassinkbrinkweg Bolscherbeek Aanleg perceelsontsluiting vanaf de 12 Hassinkbrinkweg, langs de Bolscherbeek. 64 N739 (Hengelosestraat) Aanpassen Hengelosestraat en aanleg 13 ongelijkvloerse kruising waarbij de Hengelosestraat, inclusief de aan beide zijden vrijliggende fietspaden, over de N18 gaat. Het kruispunt met de Oorweg wordt aangepast. 65 Rondeelweg Hengelosestraat, westzijde Aanleg verbinding, waarbij de Rondeelweg 13 Hengelosestraat circa 200 meter noordelijker op de Hengelosestraat aansluit. 66 Hengelosestraat 192, 194 Hazenweg, oostzijde Hengelosestraat Aanleg perceelsontsluiting. 13 Pagina 11 van 39

16 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Gedeelte Haaksbergen - Enschede (2x2, 100 km/u): Nr Locatie Maatregel Kaartnr. 67 Hazenweg Stepelerveldweg, noordzijde Aanleg verbinding en aanleg landbouwsluis 13 N18 (km 253,4) op Hazenweg. 68 Kolenbranderweg Aanpassen Kolenbranderweg. De 13 Kolenbranderweg gaat via de aansluiting Haaksbergen over de N18, inclusief de aanleg van een vrijliggend fietspad aan de oostzijde van een deel van de Kolenbranderweg. Aan de noordzijde van de N18 eindigt het fietspad op circa 200 meter vanaf de N18. De perceelontsluiting van Kolenbranderweg 60 wordt aangepast. Kolenbranderweg 88 ontsloten op een nieuwe verbinding tussen de Kolenbranderweg en de Grevenpaalweg. Kolenbranderweg 76/ 76a krijgt een ontsluiting op de Hazenweg. 69 Kolenbranderweg Stepelerveldweg, Aanleggen verbinding met een 13 zuidzijde N18 perceelsontsluiting ten westen van de Kolenbranderweg. 70 Kolenbranderweg Hazenweg zuidzijde Aanleggen fietsverbinding. 13 N18 71 Kolenbranderweg Stepelerveldweg, Aanleg verbinding. 13 noordzijde N18 72 Kolenbranderweg - Grevenpaalweg Aanleg verbinding Grevenpaalweg Geukerdijk (westzijde Aanleg parallelweg, deze parallelweg sluit in 13 en 14 Museum Buurtspoorweg) het noorden aan op de verbinding tussen de Kolenbranderweg en de Grevenpaalweg. Op de parallelweg wordt de Oude Boekelosestraat aangesloten. 74 Geukerdijk, aansluiting Geukerdijk - Hazenweg Aanpassen Geukerdijk en aanleggen ongelijkvloerse kruising waarbij de N18 over de Geukerdijk/ Museum Buurtspoorweg heen gaat. Aanpassing Geukerdijk westzijde Museum Buurtspoorweg tussen de aansluiting van de parallelweg vanaf de Grevenpaalweg en de Hazenweg. Aanpassing Geukerdijk oostzijde Museum Buurspoorweg vanaf de Hazenweg over een lengte van circa 200 meter in noordelijke richting. Verleggen rangeerspoor. Aanpassing aansluiting Hazenweg - Geukerdijk, waarbij het kruispunt aan de westzijde van de Museum Buurtspoorweg circa 100 meter in westelijke richting verschuift en het kruispunt aan de oostzijde van de Museum Buurtspoorweg circa 100 meter in zuidelijke richting verschuift. De Hazenweg kruist de Museum Buurtspoorweg 14 Pagina 12 van 39

17 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede door middel van een onbewaakte spoorwegovergang. 75 Geukerdijk (oostzijde Museum Aanleg parallelweg, die na de Hanenbergweg 14 Buurtspoorweg) - Hanenbergweg over gaat in een perceelsontsluitingsweg parallel langs de N18 en langs Waterloop Kruispunt Weleweg/ Oude Deldenerweg Aanleg fietsverbinding tevens te gebruiken 15 Tesinkweg, noordzijde N18 door bestemmingsverkeer. 77 Badweg Aanpassen Badweg en aanleggen 15 ongelijkvloerse kruising waarbij de Badweg over de N18 gaat. Aanleg perceelsontsluiting vanaf de Badweg, westzijde N Badweg Baltinkweg, noordzijde N18 Aanleggen verbinding Tesinklandenweg Aanpassen Tesinklandenweg en aanleggen 15 fietstunnel onder de N18 door. Aan beide zijden van de N18 worden percelen via de aangepaste Tesinklandenweg ontsloten. 80 Broekmaatweg Boekelosestraat, Aanleg parallelweg en ontsluiting aantal 16 westzijde N18 percelen. 81 Boekelosestraat ter hoogte van de kruising Aanpassen vrijliggende fietspad. 16 en 17 N18 82 Brouwerslaan Aanpassen aansluiting Brouwerslaan op de 16 en 17 Westerval/N Keuperweg Aanpassen Keuperweg en aanpassen 16 en 17 kruispunt Keuperweg/ Rosinkweg. 84 Rutbekerveldweg In-/ uitrit realiseren van de zandwinplas firma Roelofs op de Rutbekerveldweg. 15 Artikel 4 Maatregelvlakken tijdelijke voorzieningen 1. Binnen de TB-grens zijn op een aantal locaties maatregelvlakken aangegeven in verband met de uitvoering van het Tracébesluit. Deze maatregelvlakken, op de detailkaarten aangeduid als 'Grens tijdelijke voorziening' zijn nodig voor tijdelijke werken om onder andere ter plaatse de benodigde kunstwerken te kunnen maken. Het betreft de volgende locaties: a. op de A18, nabij de aansluiting op de N18; b. op de N18, nabij de aansluiting op de A18; c. bij de N822 (Borculoseweg); d. bij de N823 (Needseweg); e. bij de N315 (Haaksbergseweg - Needseweg); f. bij de N347 (Goorsestraat); g. bij de N739 (Hengelosestraat). 2. Tijdelijke werken mogen niet langer in stand worden gehouden dan zes maanden na de ingebruikname van het tracé. 3. Tijdelijke wegen en watergangen mogen maximaal 8 meter breed zijn. Artikel 5 Verkeersveiligheidsmaatregelen De volgende verkeersveiligheidsmaatregelen worden gerealiseerd: 1. Op de volgende locaties wordt verlichting aangebracht: Pagina 13 van 39

18 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede a. in de zijbermen ter hoogte van de overgang van 1x2 rijstroken naar 2x1 rijstroken bij Groenlo; b. in de zijbermen ter hoogte van de overgang van 2x1 rijstroken naar 2x2 rijstroken bij Haaksbergen; c. bij de aansluitingen op de N18, op de toe- en afritten, de kruisende wegen en de kruisingsvlakken van de aansluitingen; d. bij de beëindiging van de N18 ter beveiliging van de wachtende voertuigen voor de verkeerslichten bij de aansluiting op de A Langs de N18 bij de gedeelten A18 - N318 en Haaksbergen - Enschede komt een voldoende draagkrachtige berm. Bij het gedeelte Groenlo - Haaksbergen komt bermverharding. 3. Bij het gedeelte tussen de A18 en de N330 wordt een niet overrijdbare barriër toegepast als middengeleider. 4. De verkeersregelinstallaties bij de kruispunten van de N18 met de A18, de N330 (Zelhemseweg) en de N318 (Oostelijke Rondweg) worden gekoppeld. 5. De volgende oversteken worden opgeheven: a. de informele oversteek nabij de Giezenveld (km 215,5); b. de oversteek ter hoogte van de Koolweg (km 217,3); c. de oversteek ter hoogte van de Entinkweg en Bosboombroekerweg (km 218,9); d. de oversteek nabij de Landstraat (km 219,4); e. de oversteken nabij Varsseveldseweg 105 (km 220,2 en km 220,3); f. de oversteek nabij Varsseveldseweg 101 (km 220,7); g. de oversteek ter hoogte van de Veenweg (km 222,1); h. de oversteek nabij Varsseveldseweg 77 (km 222,2); i. de oversteek nabij Op het Hulshof (km 222,6). 6. Het kruispunt N18/ Varsseveldseweg (bij Lichtenvoorde) wordt aangepast en voorzien van verkeerslichten. 7. Bij de gedeelten Groenlo - Haaksbergen en Haaksbergen - Enschede komt een geleiderail in de middenberm. 8. Bij de gedeelten Groenlo Haaksbergen en Haaksbergen - Enschede wordt aan beide zijden van de N18 om de kilometer een pechhaven aangebracht. 9. Daar waar niet voldaan wordt aan de obstakelvrije ruimte wordt geleiderail toegepast, met uitzondering van het scherm aan de zuidoostzijde van de N18 bij Lichtenvoorde-Zuid ter hoogte van km 222,9. Daar wordt een barrier aangebracht. 10. Tussen twee aansluitingen komen twee calamiteitendoorsteken. 11. Het tracé wordt voorzien van een doorlopende en eenduidige hectometrering. Op de oude route komt de N18-hectometrering te vervallen. 12. Bij het gedeelte Haaksbergen/ Enschede worden reekerende rasters verbonden/ doorgetrokken van de aansluiting Haaksbergen tot de aansluiting Enschede- West. Artikel 6 Te amoveren opstallen en weggedeeltes 1. Voor de aanpassing van de bestaande N18 en de aanleg van het nieuwe tracé voor de N18 dient grond te worden verworven. 2. Daarnaast worden woningen en andere opstallen verworven. De adressen van de te amoveren opstallen zijn opgenomen in tabel 6.1. Tevens zijn de te amoveren opstallen op de detailkaarten aangeduid, die deel uitmaken van het besluit. Pagina 14 van 39

19 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Tabel 6.1: Te amoveren opstallen Straat opstal Huisnummer Plaats Opmerking Marhulzenweg 49 Groenlo Marhulzenweg 51 Groenlo Woonhuis blijft behouden. Eschweg 29 Groenlo Eschweg 29 A Groenlo Eibergseweg 42 Groenlo Groenloseweg 61 Eibergen Groenloseweg 59 Eibergen Schietbaan 2 Eibergen Groenloseweg 57 Eibergen Groenloseweg 55 Eibergen Ruiterweg 12 Eibergen Groenloseweg 53 Eibergen Groenloseweg 51 A Eibergen Groenloseweg 51 Eibergen Groenloseweg 49 Eibergen Groenloseweg 47 Eibergen Groenloseweg 43 Eibergen Groenloseweg 41 Eibergen Groenloseweg 37 Eibergen Groenloseweg 37 A Eibergen Hupselse Dwarsweg 1 Eibergen Hupselse Dwarsweg 1 B Eibergen Hupselse Dwarsweg 1 A Eibergen Hupselse Dwarsweg 2 B Eibergen Hupselse Dwarsweg 2 Eibergen Lintveldseweg 2 Eibergen Woning wordt geamoveerd, overige opstallen die niet worden geraakt blijven behouden, zie detailkaart 7. Lintveldseweg 2 A Eibergen Kiefteweg 55 Eibergen Kormelinkweg 5 Eibergen Kormelinkweg 7 Eibergen Oude Borculoseweg 1 Eibergen Olden Eibergsedijk 5 Eibergen Olden Eibergsedijk 5 A Eibergen Stokkersweg 11 A Eibergen Leugemorsweg 8 Eibergen Needseweg 31 Eibergen Needseweg 29 Eibergen Needseweg 27 Eibergen Needseweg 25 Eibergen Pagina 15 van 39

20 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Straat opstal Huisnummer Plaats Opmerking Needseweg 22 Eibergen Needseweg 20 Eibergen Oude Eibergseweg 19 Neede Woning wordt geamoveerd, overige opstallen die niet worden geraakt blijven behouden, zie detailkaart 9. Munsterdijk 8 Rietmolen Blindeweg 1 Haaksbergen Needseweg 17 Haaksbergen Needseweg 9 Haaksbergen Needseweg 7 Haaksbergen Groothuizenweg 56 Haaksbergen Kerkweg 10 Haaksbergen Brammeloweg 38 Haaksbergen Schoolkaterdijk 47 Haaksbergen Hengelosestraat 63 Haaksbergen Hengelosestraat 65 Haaksbergen Hengelosestraat 65 A Haaksbergen Schaddenweg 14 Haaksbergen Schaddenweg 14 A Haaksbergen Hazenweg 22 Haaksbergen Kolenbranderweg 85 Haaksbergen Kolenbranderweg 70 Haaksbergen Woning wordt geamoveerd, overige opstallen die niet worden geraakt blijven behouden, zie detailkaart 13. Kolenbranderweg 72 Haaksbergen Woning wordt geamoveerd, overige opstallen die niet worden geraakt blijven behouden, zie detailkaart 13. Kolenbranderweg 64 Haaksbergen Hazenweg 14 Haaksbergen Voordtweg ongenummerd Haaksbergen Kadastraal bekend als HBG N190 Schuur in weiland wordt geamoveerd, zie detailkaart 12. Kattendamsweg 19 Haaksbergen Woning wordt geamoveerd, overige opstallen die niet worden geraakt blijven behouden, zie detailkaart 11. Enschedesestraat 235 Haaksbergen Haaksbergerstraat 1222 Enschede Haaksbergerstraat 1220 Enschede Haaksbergerstraat 1190 Enschede Haaksbergerstraat 1180 Enschede Haaksbergerstraat 1170 Enschede Tesinkweg 150 Enschede Pagina 16 van 39

21 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Straat opstal Huisnummer Plaats Opmerking Haaksbergerstraat 1148 Enschede Woning wordt geamoveerd, overige opstallen die niet worden geraakt blijven behouden, detailkaart 15. Haaksbergerstraat 1150 Enschede Badweg 16 Enschede Tesinklandenweg 25 Enschede Tesinklandenweg 27 Enschede Tesinklandenweg 53 Enschede Broekmaatweg 125 Enschede Broekmaatweg 62 Enschede Boekelosestraat 211 Enschede Boekelosestraat 191 Enschede Boekelosestraat 160 Enschede 3. Als gevolg van de aanpassing van de bestaande N18 en de aanleg van het nieuwe tracé voor de N18 zullen kruisende verbindingen (gedeeltelijk) vervallen. De (gedeeltelijk) te verwijderen weggedeeltes zijn opgenomen in onderstaande tabel 6.2 en met een arcering weergegeven op de detailkaarten, die deel uitmaken van het besluit. Tabel 6.2: Te verwijderen weggedeeltes Naam weg Locatie* Fietsverbinding/ -oversteek Zelhemseweg km 216,2 noordzijde N18 (carpoolplaats - Wesselstraat) Fietsverbinding/ -oversteek Zelhemseweg zuidzijde km 216,2 N18 (Eksterhof - ontsluiting Zelhemseweg 34) Hiddinkdijk km 216,9 N18 Twenteroute toe- en uitrit op te heffen km 220,1-220,4 parkeerplaats Marhulzenweg km 233,1 N18 (Twenteroute) km 233,1-233,4 Vredenseweg km 234,0 Veldweg km 234,1 Schietbaan km 235,0 Ruiterweg km 235,1 N18 (Groenloseweg) km 235,1-235,6 Redoute km 235,3-235,4 Eimersweg km 236,0 Kerkdijk km 236,4 Landweerdijk km 236,9 N18 (Groenloseweg) km 236,9 237,2 Borckinkweg km 237,1 Fietspad Groenlo - Eibergen km 237,3-237,5 Hupselse Dwarsweg km 237,6 N18 (Groenloseweg) km 237,7 Ballastweg km 237,9 Ballastweg km 238,0 Pagina 17 van 39

22 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Naam weg Locatie* Wesselsdijk km 237,9-238,2 Kiefteweg km 238,6 Verbinding Stokkersweg - km 238,8 Recreatiepark De Fontein Kormelinkweg km 239,0 Lintveldseweg km 239,5-239,6 Oude Borculoseweg km 239,6 Stokkersweg kruispunt Lintveldseweg km 239,6-239,7 Olden Eibergsedijk km 240,0 Groeneweg km 240,4-240,5 Stokkersweg kruispunt Borculoseweg km 240,6 Stokkersweg km 241,2 Leugemorsweg km 241,5 Needseweg (zijstraat) km 242,1 Needseweg (N823) km 242,3 Oude Eibergseweg km 242,8-242,9 Munsterdijk km 244,5 Blindeweg km 244,9-245,2 Mentinksweg km 245,2 Groothuizenweg km 245,9 Belthofsweg km 247,4 Bartelerweg km 248,4 Kattendamsweg km 249,2-249,3 Brammeloweg km 249,5 Holthuizerstraat km 249,8 Voordtweg km 250,0 Heetpasweg km 250,6 Boonkweg km 250,6 Schoolkaterdijk km 252,0 Rondeelweg km 252,6 Hengelosestraat km 252,6 Schaddenweg km 252,9 Stepelerveldweg km 253,4 Grevenpaalweg km 254,3 Oude Boekeloseweg km 254,4 Hazenweg km 253,4 254,1 km 254,6-254,8 Geukerdijk km 254,8 Hanenbergweg km 255,3 Oude Deldenerweg km 256,9 Weleweg km 257,2 Tesinkweg km 257,7 Badweg km 258,1-258,2 Baltinkweg km 258,5 Tesinklandenweg km 258,9 Broekmaatweg km 259,5-259,6 Pagina 18 van 39

23 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Naam weg Locatie* Broekmaatweg km 260,0 Brouwerslaan km 260,4 Zuidelijke toe- en afrit A35 km 260,5 Noordelijke toe- en afrit A35 km 260,7 Keuperweg km 260,7-260,9 * Indicatie van de ligging van de te verwijderen weggedeeltes ten opzichte van de N18 Artikel 7 Geluidmaatregelen en hogere waarden 1. Op de rijbanen, zoals vermeld in tabel 7.1, wordt een geluidsreducerende wegdekverharding aangebracht. De rijbanen (exclusief toe- en afritten) worden uitgevoerd met de in deze tabel voor elke rijbaan specifiek aangegeven wegdekverharding, dan wel met een materiaal dat tenminste dezelfde geluidsreducerende werking als de aangegeven wegdekverharding heeft. De locaties waar geluidsreducerende wegdekverharding wordt aangebracht binnen de TB-grens zijn aangeduid op de detailkaarten die deel uitmaken van het besluit. Tabel 7.1: Overzicht toe te passen geluidreducerende wegdekverharding Rijbaan Zijde Maatregel Beginpunt - eindpunt (km) Lengte (m) N18 Beide rijbanen t.h.v. Tweelaags ZOAB 215,14-215, Varsseveld Beide rijbanen t.h.v. Varsseveld SMA (0/6) 1 215,98-217, Beide rijbanen t.h.v. Lichtenvoorde SMA (0/6) 1 222,98-223, Beide rijbanen t.h.v. Groenlo Tweelaags ZOAB 232,70-237, Beide rijbanen t.h.v. Eibergen Tweelaags ZOAB 241,20-241, Beide rijbanen t.h.v. Eibergen Tweelaags ZOAB 244,17-246, tot Haaksbergen Beide rijbanen t.h.v. Tweelaags ZOAB 248,82-249, Haaksbergen Beide rijbanen t.h.v. Tweelaags ZOAB 254,06-260, Haaksbergen tot Enschede Beide rijbanen t.h.v. Enschede SMA (0/6) 1 260,21-260, Beide rijbanen t.h.v. Enschede Enkellaags ZOAB 260,97 261, A35 Beide rijbanen Tweelaags ZOAB 64,88-67, Onderliggend Beide rijbanen Dunne geluidreducerende Beginpunt zie 500 wegennet Haaksbergseweg Beide rijbanen Goorsestraat deklagen B Dunne geluidreducerende kaartnr. 10 Beginpunt zie 660 deklagen A kaartnr. 12 Beide rijbanen Hengelosestraat Dunne geluidreducerende deklagen A Beginpunt bij kruispunt met Wissinkbrinkweg 880 Beide rijbanen Kolenbranderweg Dunne geluidreducerende deklagen A Beginpunt zie kaartnr ) SMA (0/6) is als kostenneutrale geluidreducerende maatregel toegepast. Gezien de akoestische noodzaak en doorgaans langere levensduur van referentiewegdek is dit alleen toegepast op de bovenstaande locaties. Pagina 19 van 39

24 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede 2. Op de locaties, zoals vermeld in tabel 7.2, worden geluidafschermende maatregelen gerealiseerd. De hoogte van deze maatregelen is bepaald ten opzichte van de buitenste kantstreep van de weg aan de zijde van de schermen. Deze geluidsmaatregelen, die met een absorberende werking worden uitgevoerd, zijn aangeduid op de detailkaarten die deel uitmaken van het besluit. Tabel 7.2: Overzicht geluidafschermende maatregelen Rijbaan Zijde Beginpunt - Lengte (m) Hoogte (m) eindpunt (km) N18 Zuidzijde N18 t.h.v. Varsseveld 216,10-216, Zuidzijde N18 t.h.v. Varsseveld 216,24-216, Noordzijde N18 t.h.v. Varsseveld 216,21-216, Noordzijde N18 t.h.v. Varsseveld 216,27-216, Noordzijde N18 t.h.v. Varsseveld 216,33-216, Zuidoostzijde N18 t.h.v. Lichtenvoorde 222,84-222, Zuidoostzijde N18 t.h.v. Lichtenvoorde 222,86-222, Zuidoostzijde N18 t.h.v. Lichtenvoorde 222,91-223, Zuidoostzijde N18 t.h.v. Lichtenvoorde 223,00-223, Zuidoostzijde N18 t.h.v. Lichtenvoorde 223,03-223, Oostzijde N18 t.h.v. Lichtenvoorde 223,21-223, Oostzijde N18 t.h.v. Lichtenvoorde 223,24-223, Oostzijde N18 t.h.v. Lichtenvoorde 223,33-223, Westzijde N18 t.h.v. Groenlo 233,23-233, Westzijde N18 t.h.v. Groenlo 233,28-233, Westzijde N18 t.h.v. Groenlo 233,42-233, Oostzijde N18 ten zuiden A35 259,98-260, Oostzijde N18 ten zuiden A35 260,18-260, Oostzijde N18 ten zuiden A35 260,23-260, Oostzijde N18 tussen A35 en toerit A35 260,47-260, Oostzijde N18 ten noorden A35 260,77-261, A35 Zuidzijde A35 langs toerit richting 66,66b - 66,72b 60 5 Duitsland Zuidzijde A35 langs toerit richting 66,72b - 66,77b 50 4 Duitsland Zuidzijde A35 langs toerit richting 66,77b - 67, Duitsland Zuidzijde A35 langs toerit richting 67,10-67, Duitsland* Noordzijde A35 langs afrit vanuit Duitsland 66,73c - 67,06c Noordzijde A35 langs afrit vanuit Duitsland 67,06c - 67, * Einde scherm deels op bestaande grondwal 3. Op grond van de artikelen 87e en 87f van de Wet geluidhinder zijn met de vaststelling van dit Tracébesluit hogere waarden voor de ten hoogste toelaatbare geluidbelastingen vastgesteld zoals opgenomen in bijlage 1 bij dit Tracébesluit. Deze bijlage maakt onderdeel uit van dit besluit. Pagina 20 van 39

25 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Artikel 8 Waterhuishoudingsmaatregelen Ten behoeve van de waterhuishouding worden in overleg met de waterbeheerders de navolgende maatregelen gerealiseerd: 1. Verwerking van afstromend wegwater vindt plaats door middel van berminfiltratie, in combinatie met wegsloten met het minimale beheerprofiel. 2. In afwijking van lid 1 vindt de verwerking van afstromend wegwater plaats door middel van goten/ riolering op de volgende locaties: a. ter plaatse van alle kunstwerken in het tracé; b. bij het geluidscherm aan de noordoostelijke zijde van het kruispunt N18 - N330; c. bij het westelijke deel van het geluidscherm aan de zuidwestzijde van het kruispunt Lichtenvoorde Zuid; d. bij Groenlo ter hoogte van de fietstunnel; e. in het grondwaterbeschermingsgebied Olden Eibergen; f. bij de bochtprofielen in de N18 bij Eibergen, Haaksbergen en Enschede; g. bij de Boekelosestraat. 3. In afwijking van lid 1 vindt aan de noordwestzijde van het kruispunt Lichtenvoorde Zuid de verwerking van het afstromend wegwater naast berminfiltratie plaats door middel van de aanleg van een grindkoffer. 4. In afwijking van lid 1 wordt een ruimere wegsloot toegepast: a. waar reeds een bestaande ruimere watergang aanwezig is; b. waar vanuit de afvoer een ruimere wegsloot vereist is; c. waar een optimalisatie behaald kan worden in de waterhuishouding. 5. Ter plaatse van de carpoolplaatsen bij Varsseveld en Lichtenvoorde wordt het afstromend water gezuiverd. 6. Ter plaatse van watergangen worden maatregelen getroffen zoals aangeduid in tabel 8.1. Km 214, ,7-217 Tabel 8.1: Overzicht ingrepen leggerwaterlopen en te verleggen secundaire waterlopen Naam waterlopen (legger) Twenteroute sloot Secundaire waterlopen Tracé Aansluiting A18/N18 tot kruispunt N18/ N318 Aansluiting A18/N18 tot kruispunt N18/ N ,4 Lange Sloot Fietspad Entinkweg - Landstraat 221,7 Secundaire waterlopen Nieuwe verbinding bij De 222,9-223,5 232,9-233,7 Riette Maatregel Plaatselijk verleggen en verbreden waterlopen Plaatselijk verleggen waterlopen Verleggen waterloop Verleggen waterlopen Secundaire waterlopen Kruispunt Lichtenvoorde Verleggen waterlopen Secundarie waterlopen Marhulzenweg, Industrieweg, Eibergseweg Verleggen waterlopen 233,7 Groenlose Slinge Kruising N18 en parallelweg Verleggen waterloop 233,7 - Afwatering Ontsluiting Vredenseweg Verleggen waterloop 234,0 v/vredenseweg 235,4 Secundaire waterlopen Industrieterrein De Laarberg Verleggen waterlopen en koppelen Pagina 21 van 39

26 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede aan berging in aansluiting 237,8 Secundaire waterloop Bedrijventerrein De Kiefte Verleggen waterloop Ballastput 238,1-238,5 Veenslatsgoot Aansluiting Eibergen Verleggen waterloop om aansluiting Uitbreiding zuiveringsmoeras (uitstroom riolering) 238,7 Leggerwaterloop Recreatieterrein De Fontein Verleggen waterloop 239,3 Secundaire waterloop Fietspad Kormelinkweg - Verleggen waterloop Lintveldseweg 239,6 Secundaire waterlopen Afwatering Lintveldseweg Verleggen waterlopen langs aangepaste Lintveldseweg 240,0 Hanninksgoot Nieuw tracé Verleggen waterloop voor haakse kruising 240,5 Secundaire waterloop Afwatering Borculoseweg Verleggen waterloop 240,8 Rioolsgoot Nieuw tracé Verleggen waterloop voor haakse kruising 241,2 Secundaire waterloop Fietspad Berkel Verleggen waterloop 242,2 Secundaire waterlopen Afwatering Needseweg Verleggen en verbreden waterlopen langs aangepaste Needseweg 242,6 Mallemsche goot en Ruskemorsgoot Nieuw tracé Verleggen waterloop voor haakse kruising 242,5-242,9 Zijtak Mallemsche Goot Nieuw tracé Waterloop via wegsloot koppelen aan Mallensche Goot en Ruskemorsgoot 245,0 Watergang Blindeweg Nieuw tracé Verleggen waterloop om aansluiting 245,4 Secundaire waterloop Afwatering Needseweg/ Haaksbergseweg zuidzijde Verleggen waterloop langs aangepaste Needseweg/ Haaksbergseweg 245,4 Watergang Halte Rietmolen Afwatering Needseweg/ Haaksbergseweg noordzijde Verleggen waterloop langs aangepaste Needseweg/ Haaksbergseweg 246,0 Watergang van het Assinkbos Nieuw tracé Kruisende waterlopen koppelen middels wegsloten 246,8 Watergang van Afwatering Kerkweg Verleggen waterloop Middelhuis 247,6 Poelsbeek Nieuw tracé Verleggen waterloop voor haakse kruising 248,1 Leiding van de Kasperswoning Nieuw tracé Verleggen waterloop voor haakse kruising 249,2 Waterloop nr Afwatering Kattedamseweg Verleggen waterloop langs aangepaste Brammeloweg/ Kattendamsweg 249,7 Secundaire waterloop Holthuizerstraat Verleggen waterloop langs aangepaste Holthuizerstraat 250,4 Secundaire waterloop Afwatering Goorsestraat zuidzijde Verleggen waterloop langs aangepaste Goorsestraat 250,4 Leiding van de Werfheegde Afwatering Goorsestraat noordzijde Verleggen waterloop langs aangepaste Goorsestraat 250,6 Leiding van de Hassinkbrink Nieuw tracé Verleggen waterloop Pagina 22 van 39

27 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede 251,1 Bolscherbeek Nieuw tracé Verleggen waterloop voor haakse kruising 251,8 Bentelerbeek Nieuw tracé Verleggen waterloop voor haakse kruising 252,5 Secundaire waterlopen Afwatering Hengelosestraat Verleggen waterlopen langs aangepaste Hengelosestraat 253,4 - Waterloop nr Aansluiting Haaksbergen Verleggen waterloop langs N18 253, ,9 Secundaire waterloop Afwatering Kolenbranderweg westzijde Verleggen langs aangepaste Kolenbranderweg 253,9-254,3 Waterloop nr Aansluiting Haaksbergen, afwatering Kolenbranderweg oostzijde Verleggen waterloop om aansluiting en langs aangepaste Kolenbranderweg 253,8 Secundaire waterlopen Afwatering Hazenweg Verleggen waterlopen langs aangepaste Hazenweg 254,7 Secundaire waterlopen Afwatering Hazenweg Verleggen waterlopen nabij aangepast kruispunt Hazenweg/ Geukerdijk 257,4 Rutbeek Nieuw tracé Verleggen waterloop 258,1-258,5 Secundaire waterlopen Afwatering Badweg Verleggen waterlopen langs aangepaste Badweg 259,0 Brunniksbeek/ Tesinkbeek Nieuw tracé Verleggen waterloop voor haakse kruising 259,7 Broekheurne beek Nieuw tracé Verleggen waterloop voor haakse kruising 259,7-260,5 Zweede Beek Nieuw tracé Wegsloot koppelen aan Broekheurnerbeek (zuidzijde) 260,8 Watergang van Westerval Aansluiting Westerval Verleggen waterloop koppelen aan waterberging Westerval 7. Door het treffen van de in lid 1 t/m 6 genoemde maatregelen wordt aan de vereiste compensatie van verhard oppervlak voldaan. 8. Het te dempen oppervlaktewater wordt gecompenseerd op de locaties waarbij dat in tabel 8.2 is aangegeven. De opgaves waarvoor maatregelen worden getroffen zijn hierbij opgenomen. Deze compensatiemaatregelen, evenals het zuiveringsmoeras voor de uitstroom van riolering van het grondwaterbeschermingsgebied bij de aansluiting Eibergen, zullen plaatsvinden binnen het op de detailkaarten aangegeven maatregelvlak Waterberging. Tabel 8.2: Overzicht compensatie waterberging Functie Locaties Opgave Maatregel Retentie en ecologisch, kruisen herinrichting natuur Groenlose Slinge km 233,7 Waterberging m 3 Waterberging in combinatie met natuurontwikkeling Retentie, dempen waterberging De Laarberg, Groenlo Waterberging m 3 Waterberging in aansluiting bedrijventerrein km 235,3 Rententie en ecologisch, dempen bestaande waterberging Oude Needseweg km 242,7 Waterberging nader te bepalen Waterberging in combinatie met natuurontwikkeling Landgoed Kremers Dempen waterloop Goorsestraat Goorsestraat Waterberging m 3 Verbrede watergang Pagina 23 van 39

28 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede km 250,3 Retentie, dempen waterberging Enschede Westerval Waterberging m 3 Waterberging in aansluiting in bedrijventerrein km 260,7 combinatie met natuurontwikkeling 9. De compensatieopgave ten behoeve van het grondwaterbeschermingsgebied betreft circa 7 ha. Deze compensatieopgave zal worden gerealiseerd binnen het betreffende of naastgelegen grondwaterbeschermingsgebied. 10. Daar waar het tracé van de N18 watergangen doorsnijdt, worden bruggen of duikers aangelegd en/of wordt de watergang door middel van een wegsloot omgeleid. Maatregelen om de doorstroming van bestaande watergangen te waarborgen door middel van duikers en kunstwerken zijn weergegeven op de Landschapsplankaarten, welke als bijlage zijn opgenomen bij het Landschapsplan. Het Landschapsplan maakt als bijlage 8 onderdeel uit van de bijlagen (IV). De Landschapsplankaarten maken onderdeel uit van dit besluit. Artikel 9 Inpassingsmaatregelen Voor de landschappelijke inpassing worden de volgende maatregelen gerealiseerd: 1. Groenstructuren (bos, bomenrijen, beplanting) worden gerealiseerd conform de principes zoals opgenomen op de Landschapsplankaarten, welke als bijlage zijn opgenomen bij het Landschapsplan. Het Landschapsplan maakt als bijlage 8 onderdeel uit van de bijlagen (IV). De Landschapsplankaarten maken onderdeel uit van dit besluit. 2. Vanuit sociale veiligheid wordt bij de fietstunnels bij de Hiddinkdijk, Kerkdijk, Oude Needseweg, Holthuizerstraat en Tesinklandenweg boven het grondwaterpeil een taludhelling 1:3 toegepast. 3. De fietstunnels onder de N18 bij de N330 (Zelhemseweg), Hiddinkdijk, Eschweg, Kerkdijk, Oude Needseweg, Holthuizerstraat en Tesinklandenweg en de fietsonderdoorgangen bij de Berkel en Boekelosestraat worden in verband met sociale veiligheid verlicht. 4. Bij de aansluiting Industrieterrein De Laarberg wordt ruimte gereserveerd om de cultuurhistorische waarde van de redoute beleefbaar te maken. 5. Bij de Lintveldseweg wordt het LAW trekvogelpad hersteld door middel van een trap in het talud van de Lintveldseweg aan beide zijden van de N Geluidwering krijgt een natuurlijke uitstraling door middel van begroeide betonnen geluidschermen, met enkele uitzonderingen: a. Langs de N18 ter hoogte van Lichtenvoorde en de Boekelosestraat wordt het bovenste deel van de schermen transparant uitgevoerd. b. Langs de N18 bij Groenlo komt het betonnen geluidscherm op een grondwal van 1 meter hoog te staan. c. Het geluidscherm langs de N18 boven de A35 wordt volledig transparant. d. De vormgeving van de schermen langs de A35 sluit aan op de vormgeving van de bestaande schermen langs de A35. Schermeinden op locaties met entreewaarden hebben een afwerking die past bij de omgeving; meebewegend (gebogen) naar de entree en eindigend in een grondtalud. 7. Als gevolg van aanpassingen aan de aansluiting A35 - N18, worden de landmarks (piramides) aan de zuidzijde van de A35 aangepast. Pagina 24 van 39

29 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Artikel 10 Mitigerende maatregelen Natuur Flora en Fauna Om de negatieve effecten op natuur te verminderen worden de volgende mitigerende maatregelen gerealiseerd ten aanzien van Flora en Fauna: 1. Ter hoogte van de in tabel 10.1 opgenomen locaties worden hop-overs voor vleermuizen gerealiseerd. Tabel 10.1a: Locaties realisatie hop-overs voor vleermuizen t.h.v. bestaande vliegroutes (A) Locaties (A) Km Gewone Laatvlieger Vormgeving hop-over dwergvleermuis Kiefteweg 238,6 route landschappelijke inpassing Olden Eibergsedijk 240,0 route route landschappelijke inpassing Kattendamseweg 249,3 route route landschappelijke inpassing Holthuizerstraat 249,8 route route landschappelijke inpassing Heetpasweg 250,5 route landschappelijke inpassing Kolenbranderweg 253,9 route via viaduct en landschappelijk inpassing Hagmolenbeek 256,1 route eco-passage onder N18 door Zonnebeekweg - Tesinkweg 257,7 route via het viaduct van de Badweg Broekmaatweg 259,6 route landschappelijke inpassing Tabel 10.1b: Locaties herstel landschappelijke lijnelementen die ook dienst kunnen doen als hopovers voor vleermuizen (B) Locaties (B) Km Vormgeving landschappelijke lijnelementen/ hop-over Kerkdijk - Molenweg 236,4 landschappelijke inpassing Hupselse Dwarsweg 237,6 landschappelijke inpassing Lintveldseweg 239,6 viaduct Leugemorsweg 241,6 landschappelijke inpassing Needseweg 242,2 viaduct omgeving Sportpark Bijenkamp 243,4 landschappelijke inpassing Munsterdijk/ Munsterjansdijk 244,4 landschappelijke inpassing Buurserbeek 245,7 onderlangs brug Groothuizerweg 245,9 landschappelijke inpassing Kerkweg 246,8 viaduct Brammeloweg 249,4 landschappelijke inpassing Goorsestraat N ,4 viaduct Boonkweg 250,6 landschappelijke inpassing omgeving Schoolkaterdijk 252,0 landschappelijke inpassing omgeving Schaddenweg 252,9/ landschappelijke inpassing en Stepelerveldweg 253,2/ 253,4 omgeving Oude Boekeloseweg/ Hazenweg 254,6 landschappelijke inpassing, aansluitend op spoorviaduct Boekelosestraat 260,4 onderlangs viaduct 2. Conform het Landschapsplan wordt extra beplanting langs het tracé gerealiseerd in aansluiting op bestaande structuren. 3. Om effecten van licht op vliegroutes van vleermuizen te beperken/ mitigeren wordt: Pagina 25 van 39

30 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede a. wegverlichting alleen aangebracht op de noodzakelijke locaties vanuit verkeersveiligheid en sociale veiligheid (zie artikel 5 en 9); b. wegverlichting gericht aangebracht (indirecte verlichting) bij fietsonderdoorgangen langs de Berkel en de Boekelosestraat; c. wordt de lichtsterkte aangepast bij de aansluiting Haaksbergen, waarbij amberkleurig licht wordt toegepast; d. worden ter hoogte van de Kolenbranderweg en Kiefteweg lijnvormige houtwallen en boomsingels aangebracht. 4. Om fauna de N18 veilig te laten passeren en de huidige fauna uitwisseling tussen/ binnen leefgebieden in stand te houden worden de volgende maatregelen getroffen: a. de aanleg van brede, natuurvriendelijke oevers onder de bruggen over de Berkel, Buurserbeek en Groenlose Slinge, een separate faunapassage bij de, Hagmolenbeek en ruimte onder de N18 langs de museumspoorlijn waar fauna kan passeren. Tevens worden bij deze locaties begeleidende rasters aangebracht; b. de aanleg van 39 natte ecoduikers met begeleidende rasters ter hoogte van natte verbindingen; c. de aanleg van droge ecoduikers/ buizen met begeleidende rasters ter hoogte van 13 landschappelijke structuren. De droge en natte ecoduikers zijn weergegeven op de Landschapsplankaarten, welke als bijlage zijn opgenomen bij het Landschapsplan. Het Landschapsplan maakt als bijlage 8 onderdeel uit van de bijlagen (IV). De Landschapsplankaarten maken onderdeel uit van dit besluit. 5. Om de barrièrewerking van de N18 verder te mitigeren wordt één extra amfibieënpoeltje aangelegd bij de Groenlose Slinge en twee bij de Buurserbeek. 6. Bij het Goorseveld ter hoogte van de zandwinplas worden zoveel mogelijk monumentale oude bomen gespaard. 7. Ter hoogte van sportpark Bijenkamp wordt het landgoed Kremers hersteld ten behoeve van de Boomkikker en conform de biotoopeisen van de soort ingericht. 8. Tijdens de aanlegfase worden werkzaamheden, die trillingen onder water veroorzaken, geleidelijk opgevoerd om verstoring van de Bittervoorn in de Berkel zoveel mogelijk te beperken. 9. Het verplaatsen van beschermde plantensoorten geschiedt onder ecologische begeleiding. Natura Om aantasting van de natuurlijke kenmerken van Natura 2000-gebieden te voorkomen, worden in de Natura 2000 gebieden Aamsveen, Buurserzand & Haaksbergerveen en Dinkelland de volgende mitigerende maatregelen gerealiseerd: a. Aamsveen: i) kappen van bos; ii) verwijderen van opslag. b. Buurserzand & Haaksbergerveen: i) opschonen venranden in combinatie met maaien/ afvoeren van vergraste heide en kleinschalig plaggen; ii) verwijderen houtopslag van heide; iii) vrijstellen jeneverbesstruwelen c. Dinkelland: Pagina 26 van 39

31 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede i) strooisellaag verwijderen en uitbreiding droge heide, nat schraalland, natte heide en pioniervegetaties Punthuizen; ii) schapenbegrazing Stroothuizen Punthuizen (5jr); iii) opschonen venrand en uitbreiding nat schraalland Stroothuizen; iv) analyse, potentieonderzoek en maatregelen stroomdalgraslanden en alluviale bossen. Artikel 11 Compenserende maatregelen Natuur 1. Er worden 12 nieuwe nestkasten voor de Gewone dwergvleermuis geplaatst. 2. Om het verdwijnen van bestaande rust- en verblijfplaatsen van steenuil, kerkuil, mus en roek (jaarrond beschermd), te compenseren, worden maatregelen genomen: a. voor de steenuil worden in 5 zoekgebieden 16 nestkasten geplaatst. b. voor de mus worden kasten geplaatst in de buurt van bestaande populaties. Het gaat hierbij om een compensatieopgave van circa 620 broedplaatsen voor mussen; c. het negatieve effect op de roekenkolonie wordt gecompenseerd door het gefaseerd verwijderen van bomen (zonder nest). 3. Om de negatieve effecten op natuur (ecologische hoofdstructuur en - verbindingszones) te compenseren worden terreinen ingericht als natuur. Er wordt circa 33 ha gecompenseerd. 4. Voor iedere boom die als gevolg van de aanpassing en aanleg van de N18 zoals beschreven in voorgaande artikelen gekapt moet worden, wordt een nieuwe boom herplant. Op grond van de Boswet dient in totaal circa 29 hectare bos/ bomen gecompenseerd te worden, waarvan circa 24 hectare loofbos, circa 5 hectare gemengd bos en circa 1 hectare naaldbos. In het kader van het Tracébesluit (mede ten behoeve van inpassingsmaatregelen en mitigerende maatregelen) vindt aanplant van circa 59 hectare bos/ bomen(rijen) plaats. Artikel 12 Uitmeet- en flexibiliteitsbepaling 1. Het definitieve ontwerp en de situering van de maatregelen en voorzieningen zoals genoemd in de artikelen 1 t/m 5 en 8 t/m 11 kan afwijken met de volgende marges: 1,00 meter omhoog of omlaag en 2,00 meter naar weerszijden. 2. Voorts kan daarenboven indien verdere (technische) uitwerking of optimalisatie dat wenselijk maakt met de volgende marges worden afgeweken: 1,00 meter omhoog of omlaag en 2,00 meter naar weerszijden. 3. Afwijkingen zoals bedoeld in het eerste en tweede lid, zijn slechts toelaatbaar als wordt voldaan aan de volgende voorwaarden: a. uit de wijzigingen vloeien geen negatieve gevolgen voort voor de omgeving; b. de bij dit Tracébesluit vastgestelde hogere grenswaarden voor de geluidsbelasting worden niet overschreden en de afwijkingen leiden niet tot nieuw vast te stellen hogere grenswaarden; c. deze afwijkingen mogen niet leiden tot afwijking van de bij dit Tracébesluit vastgestelde maatregelen, gericht op het terugbrengen van verwachte geluidsbelasting op de gevel van woningen of andere geluidgevoelige gebouwen onderscheidenlijk aan de grens van geluidsgevoelige terreinen bedoeld in de Wet geluidhinder; Pagina 27 van 39

32 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede d. het ontwerp wordt uitgevoerd binnen de begrenzing van dit Tracébesluit zoals aangegeven op de detailkaarten die deel uitmaken van het besluit; e. van de in artikel 2 opgenomen minimale doorganghoogtes kan niet worden afgeweken; f. er wordt geen onevenredige afbreuk gedaan aan de gebruiksmogelijkheden van de aangrenzende gronden en bouwwerken. Artikel 13 Evaluatieprogramma De minister van Infrastructuur en Milieu zal, conform artikel 7.39 van de Wet milieubeheer, een evaluatie uitvoeren naar de feitelijke milieugevolgen. De evaluatie beperkt zich tot de in de Trajectnota/MER N18 Varsseveld - Enschede en de in het kader van het vast te stellen Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede voorspelde milieugevolgen. Het evaluatieonderzoek zal zijn gericht op het meten/ waarnemen van de werkelijk optredende effecten en mogelijk aanvullende maatregelen. Voordat met de werkzaamheden wordt begonnen, zal een nulmeting worden uitgevoerd, die als referentiekader zal fungeren voor de evaluatie, voor zover deze referentie niet is beschreven in de Trajectnota/MER of in rapporten van de onderzoeken die ten grondslag liggen aan het Tracébesluit. Artikel 14 Nadeelcompensatie Indien een belanghebbende ten gevolge van dit Tracébesluit schade lijdt of zal lijden, die redelijkerwijs niet of niet geheel te zijnen laste behoort te blijven en ten aanzien waarvan de vergoeding niet of niet voldoende anderszins is verzekerd, kent de Minister van Infrastructuur en Milieu op grond van artikel 22, eerste lid van de Tracéwet, op zijn verzoek een naar billijkheid te bepalen schadevergoeding toe. Ter invulling van het gestelde in artikel 22 eerste lid van de Tracéwet, is ter zake de "Regeling Nadeelcompensatie Verkeer en Waterstaat 1999" van toepassing, met uitzondering van artikel 2 eerste lid van voorgenoemde regeling. Voor kabels en leidingen is de Nadeelcompensatieregeling verleggen kabels en leidingen in en buiten rijkswaterstaatswerken en spoorwegwerken 1999 dan wel hoofdstuk 5 van de Telecommunicatiewet, en de overeenkomst inzake verleggingen van kabels en leidingen buiten beheersgebied tussen de Minister van Infrastructuur en Milieu en Engergienet, VELIN en VEWIN, van toepassing. Een verzoek om schadevergoeding kan worden ingediend vanaf het moment dat het Tracébesluit is vastgesteld. De minister zal een beslissing op een verzoek om schadevergoeding niet eerder nemen dan nadat het Tracébesluit onherroepelijk is geworden. Pagina 28 van 39

33 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede 2 Beroepsmogelijkheid Beroepsmogelijkheid op het Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Op grond van de Algemene wet bestuursrecht kan tegen dit besluit een beroepschrift worden ingediend door belanghebbenden die hun zienswijze over het Ontwerp-Tracébesluit naar voren hebben gebracht, alsmede door belanghebbenden aan wie redelijkerwijs niet kan worden verweten dat zij geen zienswijze over het Ontwerp-Tracébesluit naar voren hebben gebracht. De termijn voor het indienen van het beroepschift bedraagt zes weken vanaf de dag na die waarop dit besluit ter inzage in gelegd. De locaties van de terinzagelegging en de beroepstermijn worden bekend gemaakt via advertenties in de digitale Staatscourant en in enkele dagbladen en huis-aan-huisbladen. Het Tracébesluit ligt ter inzage op de volgende plaatsen tijdens reguliere openingstijden: Gemeente Berkelland: o Publiekswinkel, Marktplaats 1 in Borculo; Gemeente Enschede: o Stadskantoor, Hengelosestraat 51 in Enschede Gemeente Hengelo: o Stadskantoor, Hazenweg 121 in Hengelo; Gemeente Haaksbergen: o Gemeentehuis, Markt 3 in Haaksbergen; Gemeente Oost Gelre: o Centrale balie gemeentehuis, Varsseveldseweg 2 in Lichtenvoorde; Gemeente Oude IJsselstreek: o Gemeentehuis, Staringstraat 25 in Gendringen. Ministerie van IenM: o Plesmanweg 1-6 in Den Haag. Een beroepschrift moet worden ingediend bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, Postbus 20019, 2500 EA Den Haag. Het beroepschrift dient ten minste de volgende onderdelen te bevatten: a. naam en adres van de indiener; b. de dagtekening; c. vermelding van de datum en het nummer of het kenmerk van het besluit d. waartegen het beroepschrift zich richt; e. de redenen (gronden) waarom u beroep instelt; f. uw handtekening. U moet het beroepschrift ondertekenen; g. zo mogelijk dient tevens een kopie te worden toegevoegd van het besluit h. waarop het geschil betrekking heeft. Op dit besluit is Afdeling 2 van hoofdstuk 1 van de Crisis- en herstelwet van toepassing. Dit betekent dat de belanghebbende in het beroepschrift de beroepsgronden gericht tegen het besluit moet opnemen. Het beroep wordt nietontvankelijk verklaard indien de beroepgronden niet binnen de beroepstermijn van zes weken zijn ingediend. Na afloop van de beroepstermijn kunnen beroepsgronden niet meer worden aangevuld. Vermeld in het beroepschrift dat de Crisis- en herstelwet van toepassing is. Bij het indienen van het beroepschrift kunt u vermelden: Tracébesluit N18 Varsseveld- Enschede. Pagina 29 van 39

34 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Voorlopige voorziening Indien een beroepschrift is ingediend, is het mogelijk om daarnaast een verzoek tot het treffen van een voorlopige voorziening in te dienen. Een dergelijk verzoek dient te worden gericht aan de Voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Het verzoek dient te zijn ondertekend en ten minste het volgende te bevatten: a. naam en adres van de indiener; b. de dagtekening; c. vermelding van de datum en het nummer of het kenmerk van het besluit d. waartegen het beroepschrift zich richt; e. de redenen (gronden) waarom u beroep instelt; f. uw handtekening. U moet het verzoek ondertekenen; g. zo mogelijk dient tevens een kopie te worden toegevoegd van het besluit h. waarop het geschil betrekking heeft; i. Een afschrift van het beroepschrift. Naar aanleiding van het verzoek kan de Voorzitter een voorlopige voorziening treffen indien onverwijlde spoed, gelet op de betrokken belangen, dat vereist. Voor de behandeling van het beroep, en voor het verzoek om een voorlopige voorziening bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, is griffiegeld verschuldigd. Indien het beroep- of verzoekschrift in een vreemde taal is gesteld, en een vertaling voor een goede behandeling van het verzoek noodzakelijk is, dient de indiener van het beroep- of verzoekschrift zorg te dragen voor een vertaling. Pagina 30 van 39

35 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Bijlage 1: Overzicht vastgestelde hogere waarden De tabellen met vastgestelde hogere waarden zijn opgesplitst in vier delen: 1. Aanpassing N18 2. Aanleg N18 3. Aanpassing A35 4. Aanpassing onderliggend wegennet 1. Aanpassing N18 Bijlagetabel 1.1: Vastgestelde hogere waarden aanpassing N18 binnen gemeente Oude IJsselstreek / kern Varsseveld Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Eksterhof WP 1,5 NO 54 Eksterhof WP 4,5 NO 61 Giezenveld GE 1,5 Z 62 Giezenveld GE 4,5 Z 63 Giezenveld GE 7,5 Z 63 Valkenhof XC 1,5 N 61 Valkenhof XC 4,5 N 62 Valkenhof XC 7,5 N 63 Wesselstraat GG 1,5 ZW 52 Wesselstraat GG 4,5 ZW 57 Wesselstraat GG 4,5 ZO 57 Zelhemseweg ZD 1,5 NW 57 Zelhemseweg ZD 4,5 NW 61 Bijlagetabel 1.2: Vastgestelde hogere waarden aanpassing N18 binnen gemeente Oost Gelre / kern Lichtenvoorde Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Europaweg JC 1,5 O 60 Europaweg JC 4,5 O 62 Europaweg JC 4,5 ZO 60 Op 't Zand JB 1,5 W 49 Op 't Zand JB 4,5 W 53 Op 't Zand JB 4,5 N 53 Op 't Zand JB 7,5 W 57 Varsseveldseweg JA 1,5 ZO 60 Varsseveldseweg JA 4,5 ZO 62 Varsseveldseweg JA 1,5 N 52 Varsseveldseweg JA 4,5 N 57 Varsseveldseweg JA 1,5 N 54 Varsseveldseweg JA 4,5 N 57 Pagina 31 van 39

36 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede 2. Aanleg N18 Bijlagetabel 1.3: Vastgestelde hogere waarden aanpassing N18 binnen gemeente Berkelland / kern Eibergen Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Groenloseweg HH 1,5 N 49 Groenloseweg HH 4,5 N 50 Groenloseweg HH 4,5 W 50 Bijlagetabel 2.1: Vastgestelde hogere waarden aanleg N18 binnen gemeente Oost Gelre / kern Groenlo Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Beethovenstraat CJ 1,5 O 49 Eibergseweg CE 1,5 NW 49 Eibergseweg CE 4,5 NW 50 Eschweg CT 7,5 O 50 Industrieweg CX 4,5 O 49 Veldweg MA 1,5 ZW 53 Veldweg MA 1,5 NW 53 Veldweg MA 4,5 ZW 55 Veldweg MA 4,5 NW 55 Veldweg MA 1,5 NW 54 Veldweg MA 1,5 ZW 54 Veldweg MA 4,5 NW 56 Veldweg MA 4,5 ZW 56 Veldweg MA 7,5 NW 57 Vredenseweg MB 1,5 ZW 53 Vredenseweg MB 4,5 ZW 55 Bijlagetabel 2.2: Vastgestelde hogere waarden aanleg N18 binnen gemeente Berkelland / kern Eibergen Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Groenloseweg HG 1,5 O 55 Groenloseweg HG 4,5 O 58 Groenloseweg HG 1,5 O 52 Groenloseweg HG 4,5 O 54 Groenloseweg HH 1,5 W 51 Groenloseweg HH 4,5 W 52 Groenloseweg HH 7,5 W 53 Groenloseweg 39 A 7151HH 1,5 W 51 Groenloseweg 39 A 7151HH 4,5 W 52 Groenloseweg 39 A 7151HH 7,5 W 53 Groenloseweg HG 1,5 O 53 Groenloseweg HG 4,5 O 55 Groenloseweg HG 1,5 O 53 Pagina 32 van 39

37 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Groenloseweg HG 4,5 O 55 Groenloseweg HG 1,5 O 53 Groenloseweg HG 4,5 O 56 Groenloseweg HG 7,5 O 56 Groenloseweg HG 1,5 O 51 Groenloseweg HG 4,5 O 53 Groenloseweg HG 7,5 O 54 Hupselse dwarsweg HP 1,5 O 49 Hupselse dwarsweg HP 4,5 O 50 Hupselse dwarsweg HP 7,5 O 50 Hupselse dwarsweg HP 7,5 N 50 Kerkdijk 1 A 7152DB 1,5 W 55 Kerkdijk 1 A 7152DB 4,5 W 57 Kiefteweg NX 1,5 N 49 Kiefteweg NX 4,5 N 51 Kiefteweg NX 4,5 O 51 Kiefteweg 57 A 7151NX 4,5 O 49 Kiefteweg 57 A 7151NX 4,5 N 49 Leugemorsweg ML 4,5 ZO 49 Leugemorsweg ML 4,5 ZW 49 Munsterdijk MB 7,5 N 49 Munsterdijk 3 A 7151MB 1,5 N 52 Munsterdijk 3 A 7151MB 4,5 N 54 Munsterdijk MB 4,5 N 49 Munsterdijk MB 7,5 N 50 Munsterdijk MB 1,5 Z 55 Munsterdijk MB 4,5 Z 57 Munsterdijk MB 7,5 Z 57 Munsterjansdijk AG 7,5 Z 49 Munsterjansdijk AG 7,5 W 49 Olden Eibergsedijk NB 1,5 W 56 Olden Eibergsedijk NB 1,5 Z 51 Olden Eibergsedijk NB 4,5 Z 54 Oude Borculoseweg NH 1,5 O 52 Oude Borculoseweg NH 4,5 O 53 Oude Needseweg ME 4,5 NW 49 Stokkersweg NN 4,5 NO 51 Stokkersweg NN 7,5 ZW 49 Stokkersweg NN 4,5 ZO 49 Stokkersweg NN 4,5 ZW 49 Stokkersweg NN 7,5 ZW 50 Stokkersweg NN 4,5 ZO 49 Stokkersweg NN 4,5 NW 49 Stokkersweg NN 7,5 NW 50 Stokkersweg MK 4,5 ZO 52 Stokkersweg NN 1,5 ZW 51 Stokkersweg NN 4,5 ZW 52 Stokkersweg NN 7,5 ZW 53 Stokkersweg MK 4,5 ZO 53 Pagina 33 van 39

38 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Stokkersweg MK 7,5 ZO 54 Wesselsdijk HR 1,5 W 50 Wesselsdijk HR 1,5 Z 50 Wesselsdijk HR 4,5 Z 52 Bijlagetabel 2.3: Vastgestelde hogere waarden aanleg N18 binnen gemeente Haaksbergen / kern Haaksbergen Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Beltshofweg NV 1,5 NW 49 Beltshofweg NV 4,5 NW 50 Beltshofweg NV 1,5 NW 49 Beltshofweg NV 4,5 NW 50 Beltshofweg NV 1,5 O 49 Beltshofweg NV 4,5 O 51 Beltshofweg NV 7,5 O 51 Blindeweg WC 1,5 W 52 Blindeweg WC 1,5 N 52 Blindeweg WC 4,5 N 54 Brammeloweg NK 4,5 ZW 50 Brammeloweg NK 7,5 ZW 50 Brammeloweg 39 A 7482NK 1,5 ZO 51 Brammeloweg 39 A 7482NK 4,5 ZO 52 Brammeloweg 39 A 7482NK 7,5 ZO 53 Enschedesestraat CT 4,5 NW 49 Enschedesestraat CT 1,5 NW 50 Enschedesestraat CT 4,5 NW 52 Enschedesestraat 221 A 7481CP 1,5 NW 51 Enschedesestraat 221 A 7481CP 4,5 NW 52 Enschedesestraat CP 1,5 NW 49 Enschedesestraat CP 4,5 NW 50 Enschedesestraat CP 1,5 ZW 51 Enschedesestraat CP 4,5 NO 53 Enschedesestraat CP 4,5 NW 53 Enschedesestraat CP 7,5 NW 57 Geukerdijk CD 1,5 ZW 53 Geukerdijk CD 4,5 ZW 55 Geukerdijk CA 1,5 NO 49 Geukerdijk CA 4,5 NO 51 Geukerdijk CA 7,5 NO 51 Grevenpaalweg SG 1,5 Z 54 Grevenpaalweg SG 4,5 Z 56 Grevenpaalweg SG 7,5 Z 57 Grevenpaalweg 6 A 7482SG 1,5 O 51 Grevenpaalweg 6 A 7482SG 4,5 O 54 Grevenpaalweg 6 A 7482SG 7,5 O 54 Groothuizenweg WD 1,5 O 53 Groothuizenweg WD 4,5 O 55 Groothuizenweg WD 1,5 N 50 Pagina 34 van 39

39 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Groothuizenweg WD 1,5 W 50 Groothuizenweg WD 4,5 W 52 Groothuizenweg WD 7,5 W 49 Groothuizenweg WD 7,5 N 49 Hanenbergweg PB 1,5 ZW 49 Hanenbergweg PB 4,5 ZW 50 Hassinkbrinkweg RH 1,5 NW 49 Hassinkbrinkweg RH 4,5 NW 50 Hazenweg PC 1,5 N 50 Hazenweg PC 4,5 N 51 Hazenweg 7 A 7481PC 1,5 NO 49 Hazenweg 7 A 7481PC 4,5 NO 51 Hazenweg SK 1,5 ZW 51 Hazenweg SK 4,5 ZW 53 Heetpasweg CD 1,5 O 52 Heetpasweg CD 4,5 O 53 Hengelosestraat AE 4,5 Z 50 Hengelosestraat AE 7,5 Z 51 Holthuizerstraat ES 1,5 O 49 Holthuizerstraat ES 4,5 O 50 Holthuizerstraat EV 1,5 ZO 51 Holthuizerstraat EV 4,5 ZO 52 Holthuizerstraat EV 7,5 ZO 53 Kattendamsweg NM 4,5 W 49 Kattendamsweg 9 A 7482NM 4,5 NW 49 Kerkweg NS 4,5 O 51 Kerkweg NS 1,5 O 49 Kerkweg NS 4,5 O 50 Needseweg VX 4,5 NW 49 Needseweg VX 7,5 NW 49 Needseweg VX 4,5 W 49 Oorweg RX 4,5 NW 50 Oorweg RX 4,5 NW 50 Oude Boekeloseweg SH 4,5 NO 49 Rondeelweg RC 4,5 Z 49 Rondeelweg RC 7,5 Z 49 Schoolkaterdijk PX 1,5 NW 52 Schoolkaterdijk PX 4,5 NW 53 Schoolkaterdijk PX 1,5 NW 49 Schoolkaterdijk PX 4,5 NW 50 Schoolkaterdijk PX 7,5 NW 50 Schoolkaterdijk 39 A 7482PX 1,5 NW 49 Schoolkaterdijk 39 A 7482PX 4,5 NW 50 Schoolkaterdijk 39 A 7482PX 7,5 NW 50 Schoolkaterdijk 39 B 7482PX 1,5 NW 49 Schoolkaterdijk 39 B 7482PX 4,5 NW 50 Schoolkaterdijk 39 B 7482PX 7,5 NW 50 Schoolkaterdijk 39 NB_1 7482PX 1,5 NW 49 Schoolkaterdijk 39 NB_1 7482PX 4,5 NW 50 Pagina 35 van 39

40 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Voordtweg NH 1,5 W 52 Voordtweg NH 4,5 W 54 Bijlagetabel 2.4: Vastgestelde hogere waarden aanleg N18 binnen gemeente Enschede / kern Enschede Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Baltinkweg RW 1,5 O 54 Baltinkweg RW 4,5 O 57 Baltinkweg RW 7,5 O 57 Boekelosestraat AS 7,5 W 49 Boekelosestraat AS 7,5 N 49 Boekelosestraat AS 1,5 O 55 Boekelosestraat AS 4,5 O 57 Broekmaatweg RV 7,5 W 49 Broekmaatweg RV 1,5 ZW 52 Broekmaatweg RV 4,5 ZW 53 Broekmaatweg RV 4,5 NW 53 Haaksbergerstraat PB 1,5 N 54 Haaksbergerstraat PB 4,5 N 56 Haaksbergerstraat PB 7,5 N 56 Haaksbergerstraat PB 1,5 NW 55 Haaksbergerstraat PB 4,5 NW 57 Haaksbergerstraat PB 1,5 NW 53 Haaksbergerstraat PB 4,5 NW 55 Oude Deldenerweg PM 1,5 NW 51 Oude Deldenerweg PM 1,5 W 50 Oude Deldenerweg PM 1,5 N 50 Tesinklandenweg PG 1,5 ZO 51 Tesinklandenweg PG 4,5 ZO 53 Tesinklandenweg PG 4,5 NO 49 Weleweg PK 4,5 O 49 Weleweg PK 7,5 O 50 Weleweg PK 4,5 O 49 Weleweg PK 7,5 O 50 Weleweg PK 4,5 O 50 Weleweg PK 7,5 O 51 Weleweg PK 4,5 O 50 Weleweg PK 7,5 O 51 Weleweg PK 4,5 O 51 Weleweg PK 7,5 O 52 Weleweg PK 4,5 O 51 Weleweg PK 7,5 O 52 Weleweg PK 4,5 O 52 Weleweg PK 7,5 O 53 Weleweg PK 1,5 Z 50 Weleweg PK 4,5 Z 52 Weleweg PK 4,5 O 52 Weleweg PK 7,5 Z 53 Pagina 36 van 39

41 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Weleweg PK 7,5 O Aanpassing A35 Bijlagetabel 3.1: Vastgestelde hogere waarden aanpassing A35 binnen gemeente Enschede / kern Enschede Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Boekelosestraat AS 4,5 NW 49 Boekelosestraat AS 7,5 NO 50 Boekelosestraat AS 7,5 NW 49 Boekelosestraat AW 1,5 W 49 Boekelosestraat AW 4,5 W 51 Boekelosestraat AW 4,5 N 51 Boekelosestraat AW 7,5 W 52 Boekelosestraat AS 4,5 N 49 Boekelosestraat AS 4,5 N 50 Boekelosestraat AS 7,5 N 51 Boekelosestraat AS 1,5 W 49 Boekelosestraat AS 4,5 W 51 Boekelosestraat AS 7,5 W 52 Boekelosestraat AS 4,5 N 51 Boekelosestraat AS 4,5 N 50 Boekelosestraat AS 7,5 N 52 Boekelosestraat AS 4,5 N 50 Boekelosestraat AS 7,5 N 52 Boekelosestraat AW 4,5 N 51 Boekelosestraat AS 4,5 N 51 Boekelosestraat AS 4,5 N 51 Boekelosestraat AS 4,5 N 49 Boekelosestraat AS 7,5 N 52 Boekelosestraat AS 7,5 N 51 Boekelosestraat AS 7,5 N 51 Broekmaatweg RV 7,5 N 49 Haaksbergerstraat PB 7,5 N 49 Haaksbergerstraat PG 1,5 Z 50 Haaksbergerstraat PG 4,5 Z 52 Haaksbergerstraat PG 1,5 ZW 51 Haaksbergerstraat PG 4,5 ZW 53 Haaksbergerstraat PG 4,5 ZO 53 Haaksbergerstraat PG 7,5 ZW 55 Haaksbergerstraat PG 7,5 ZO 55 Haaksbergerstraat PC 4,5 ZO 53 Rosinkweg 0 NB_3 7547PS 7,5 N 49 Rosinkweg PS 4,5 ZW 49 Rosinkweg PS 1,5 Z 52 Rosinkweg PS 4,5 Z 54 Rosinkweg PS 7,5 Z 54 Pagina 37 van 39

42 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Rosinkweg RN 1,5 Z 55 Rosinkweg RN 4,5 Z 59 Usseleresweg RZ 7,5 NW 57 Usselerhofweg RZ 4,5 NO 50 Usselerhofweg RZ 4,5 O 50 Wissinksdijk PD 4,5 O 49 Wissinksdijk PD 4,5 O 49 Wissinksdijk PD 4,5 N Aanpassing onderliggend wegennet Bijlagetabel 4.1: Vastgestelde hogere waarden onderliggend wegennet binnen gemeente Oude IJsselstreek / kern Varsseveld Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Hiddinkdijk ZX 1,5 NO 55 Hiddinkdijk ZX 4,5 NO 57 Hiddinkdijk 13 A 7051ZX 1,5 NO 54 Hiddinkdijk 13 A 7051ZX 4,5 NO 55 Hiddinkdijk AN 4,5 ZW 51 Bijlagetabel 4.2: Vastgestelde hogere waarden onderliggend wegennet binnen gemeente Oost Gelre / kern Lichtenvoorde Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Het Brook EH 4,5 NW 56 Het Brook EH 4,5 NW 56 Het Brook EH 7,5 W 52 Het Brook EH 7,5 W 52 Het Brook EH 7,5 NW 56 Het Brook EH 7,5 NW 56 Bijlagetabel 4.3: Vastgestelde hogere waarden onderliggend wegennet binnen gemeente Haaksbergen / kern Haaksbergen Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Needseweg VX 4,5 Z 50 Needseweg VX 7,5 Z 51 Bijlagetabel 4.4: Vastgestelde hogere waarden onderliggend wegennet binnen gemeente Haaksbergen / kern Haaksbergen Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Kolenbranderweg SE 1,5 NW 49 Kolenbranderweg SE 4,5 NW 51 Kolenbranderweg SE 7,5 NW 51 Pagina 38 van 39

43 Tracébesluit N18 Varsseveld - Enschede Bijlagetabel 4.5: Vastgestelde hogere waarden aanleg onderliggend wegennet binnen gemeente Berkelland / kern Eibergen Adres en postcode Hoogte (m) Gevelorientatie Hogere waarde (in db) Groenloseweg HH 1,5 N 49 Groenloseweg HH 4,5 N 50 Pagina 39 van 39

44 Bijlage 2 Verslag overleg ex artikel Bro Berkelland, tracébesluit N (concept)

45 Bijlage 3 Ffw ontheffing N18 Berkelland, tracébesluit N (concept) 45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80 Bijlage 4 Inventariserend Veldonderzoek dmv proefsleuven vindplaats 13 en 16 Berkelland, tracébesluit N (concept)

81 Antea Group Archeologie 2014/150 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en Vindplaats 16 te Groenlo (Oost-Gelre) projectnr revisie februari 2015 auteur(s) M. Arkema I. Vossen Opdrachtgever Rijkswaterstaat Oost Postbus ED Arnhem datum vrijgave beschrijving revisie 02 goedkeuring vrijgave H.J.L.C opm. bevoegd gezag verwerkt Koopmanschap R. Zuurbier

82 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Colofon Titel: Antea Group Archeologie 2014/150. Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo (Oost-Gelre) Auteur(s): M. Arkema, I. Vossen ISSN: Antea Nederland B.V. Postbus AA Heerenveen Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de auteurs. Disclaimer Archeologisch vooronderzoek wordt in zijn algemeenheid uitgevoerd door het steekproefsgewijs bemonsteren d.m.v. boringen, proefsleuven en/of veldkartering. Hoewel Antea Group de grootste zorgvuldigheid betracht bij het uitvoeren van het archeologisch onderzoek, is het juist deze steekproefsgewijze benadering die het onmogelijk maakt garanties ten aanzien van de situatie af te geven op basis van de resultaten van een archeologisch vooronderzoek. Antea Group aanvaardt derhalve op generlei wijze aansprakelijkheid voor schade welke voortvloeit uit beslissingen genomen op basis van de resultaten van archeologisch (voor)onderzoek. 2 van 36 arch2.2

83 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Inhoud Blz. Administratieve gegevens... 4 Samenvatting Inleiding Ligging onderzoekslocaties Vooronderzoek Bureauonderzoek Inventariserend veldonderzoek door middel van boringen en proefsleuven Vindplaats 13-I: circumvallatielinie Inleiding Doel- en vraagstelling Methoden en technieken Onderzoeksresultaten Bodemopbouw Sporen en structuren Vondstmateriaal Synthese Beantwoording onderzoeksvragen Waardering (Selectie)advies Vindplaats Doel- en vraagstelling Onderzoeksopzet en werkwijze Onderzoeksresultaten Bodemopbouw Sporen en structuren Vondstmateriaal Synthese Beantwoording onderzoeksvragen Waardering (Selectie)advies Literatuur en geraadpleegde bronnen Bijlagen 1 Archeologische perioden 2 AMZ-cyclus 3 Vondsten- en determinatielijsten Kaarten AS-VP13-I Allesporenkaart Vindplaats 13-I AS-VP16 Allesporenkaart Vindplaats 16 3 van 36

84 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Administratieve gegevens AG Projectnummer OM-nummer Vindplaats 13-I: 63626; Vindplaats 16: Provincie Gelderland Gemeente Oost Gelre Plaats Groenlo Toponiem Schietbaan Kaartblad 34G Coördinaten Vindplaats 13-I: / Vindplaats 16: / Opdrachtgever Rijkswaterstaat Oost Uitvoerder Antea Group Datum uitvoering Oktober 2014 Projectteam H.J.L.C. Koopmanschap (projectleider) I. Vossen (senior KNA-archeoloog) M. Arkema (KNA-archeoloog) B. van Munster (fysisch geograaf) Bevoegd gezag Beheer documentatie Vondstdepot Minister van I&M, geadviseerd door de RCE Antea Group Provinciaal depot Gelderland Afbeelding 1. Locatie plangebied (Topografische Kaart 1: (niet op schaal), Topografische Dienst Kadaster, Emmen) 4 van 36 arch2.2

85 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Samenvatting De N18 Varsseveld - Enschede is een van de hoofdverkeersaders van Twente en de Achterhoek. De hoofdweg verbindt over een traject van 45 kilometer de steden in de regio Twente met de steden Doetinchem, Arnhem en Nijmegen. Op het moment is de weg (45 km) ingericht als eenbaansweg met gelijkvloerse kruisingen. Om de verkeersveiligheid te vergroten en overlast in de bebouwde kommen te verminderen, wordt de bestaande N18 aangepast en deels een nieuw tracé gerealiseerd. Een groot deel van de 27 mogelijke vindplaatsen is in 2012 middels een inventariserend veldonderzoek door middel van boringen en/of proefsleuven uitgevoerd. Voor een aantal vindplaatsen was echter geen toetredingsbestemming, deze zijn destijds niet onderzocht. Inmiddels is de betredingstoestemming alsnog geregeld voor vijf van de acht resterende terreinen, waaronder Vindplaats 13-I en Vindplaats 16. Vindplaats 13-I In de werkputten 1, 4 en 6 in het noordoostelijk dele van de onderzoekslocatie zijn greppels aangetroffen die verband houden met de circumvallatielinie rondom Groenlo. In het zuidelijk deel van het onderzoeksgebied (werkputten 2, 3 en 5) zijn alleen grootschalige recente verstoringen aangetroffen. De aangetroffen greppels kunnen gerelateerd worden aan de circumvallatielinie die in 1627 rondom Groenlo is opgeworpen en snel daarna weer is geslecht. Er is geen vondstmateriaal in de greppels zelf aangetroffen. De ligging van de liniegreppels komt niet geheel overeen met de verwachte locatie van de linie op basis van luchtfotografie (crop marks) en oude kaarten. Vooralsnog zijn waarschijnlijk geen sporen van de redoute aangetroffen, terwijl de proefsleuven wel zodanig gepositioneerd waren dat deze hadden moeten worden aangetroffen als de bestaande projectie van de linie hier juist was. Op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek wordt de redoute waarschijnlijk iets westelijker en enigszins gedraaid ten opzichte van de reconstructie verwacht, terwijl hij naar verwachting ook kleiner is. Uit bovenstaande waardering blijkt dat Vindplaats 13-I als behoudenswaardig kan worden aangemerkt. Wel is het zuidwestelijk deel grotendeels verstoord. Het is echter de vraag of het deel tussen werkput 2, 5 en 3 ook zo ernstig verstoord is, aangezien dit deel verder van beide erven vandaan ligt. In eerste instantie wordt behoud in situ geadviseerd. Dit kan door een planaanpassing, bijvoorbeeld door het ophogen van dit deel van het tracé waardoor de archeologische resten behouden kunnen blijven. Wanneer dit niet mogelijk is, dient het terrein te worden opgegraven. Overigens loopt momenteel een procedure voor de aanwijzing van de circumvallatielinie van Groenlo tot archeologisch rijksmonument. Per 15 december 2014 is de voorbestemming van kracht geworden met het aanschrijven van de betrokken gemeenten. Vanaf die datum zijn alle (bodem)ingrepen binnen het tracé van de linie vergunningplichtig. Vindplaats 16 Vanuit historisch kaartmateriaal lijkt het erop dat de locatie van de verwachte begraafplaats in een voormalige (niet toegankelijke) vuilstort ligt. Op de historische kaart (1879) is ten zuiden van de begraafplaats nog een structuur aanwezig, wat zou kunnen wijzen op een uitbreiding van de begraafplaats. Het onderzoek binnen vindplaats 16 heeft geen aanwijzingen gegeven van deze mogelijke uitbreiding. De begraafplaats beperkt zich waarschijnlijk dus tot de voormalige vuilstortlocatie. Binnen de proefsleuven zijn evenmin aanwijzingen voor een galgenberg of gerechtsplaats aangetroffen. Op de onderzoekslocatie van vindplaats 16 zijn geen behoudenswaardige archeologische vindplaatsen aangetroffen. Het advies is dan ook om de onderzoekslocatie vrij te geven wat betreft het aspect archeologie ten behoeve van de aanleg van de N18. 5 van 36

86 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 1 Inleiding De N18 Varsseveld - Enschede is een van de hoofdverkeersaders van Twente en de Achterhoek. De hoofdweg verbindt over een traject van 45 kilometer de steden in de regio Twente met de steden Doetinchem, Arnhem en Nijmegen. Op het moment is de weg (45 km) ingericht als eenbaansweg met gelijkvloerse kruisingen. Om de verkeersveiligheid te vergroten en overlast in de bebouwde kommen te verminderen, wordt de bestaande N18 aangepast en zal deels een nieuw tracé worden gerealiseerd. In 2006 heeft RAAP in het kader van de MER reeds een bureauonderzoek met bijbehorende verwachtingskaarten opgesteld. 1 In het kader van het ontwerptracébesluit (OTB) heeft Antea Group (destijds nog Ingenieursbureau Oranjewoud) vervolgens in opdracht van Rijkswaterstaat een bureauonderzoek (BO) gecombineerd met een inventariserend veldonderzoek (IVO) in de vorm van karterende boringen uitgevoerd. Op basis van het bovenstaand archeologisch vooronderzoek is naar voren gekomen dat er op en langs het tracé sprake is van 27 mogelijke vindplaatsen. Deze locaties dienden nader onderzocht te worden om te bepalen of het al dan niet gaat om behoudenswaardige vindplaatsen. In 2012 is het waarderend booronderzoek en inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven (IVO-P) uitgevoerd (periode maart-april en oktober-november). Bij de uitvoer van het veldwerk is uiteindelijk voor acht locaties geen betredingstoestemming afgegeven. Deze locaties zijn destijds dan ook niet onderzocht. De vindplaatsen die wel zijn onderzocht zijn eind december 2012 gerapporteerd. 2 Inmiddels is de betredingstoestemming alsnog geregeld voor vijf van de acht resterende terreinen. Het reeds opgestelde PvE uit is in 2014 voor de resterende vindplaatsen geactualiseerd. 3 In deze rapportage worden de proefsleuvenonderzoeken ter plekke vindplaats 13-I en vindplaats 16 ten noordoosten van Groenlo (gemeente Oost-Gelre) beschreven. Beide onderzoeken zijn uitgevoerd in oktober Vindplaats 13-I betreft de circumvallatielinie rondom Groenlo. Vindplaats 16 valt onder de noemer 'overige vindplaatsen' aangezien hier mogelijk een (post)middeleeuwse begraafplaats aanwezig is en eventuele resten van een galgenberg. Het veldonderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.3. De opzet van deze rapportage is zo veel mogelijk gelijk aan die van het rapport van de reeds uitgevoerde onderzoeken in Ligging onderzoekslocaties Vindplaats 13-I Vindplaats 13-I ligt ten zuiden van de Ruiterweg, een zijweg van de huidige N18 (Eibergseweg), ten noordoosten van de kern van Groenlo (gemeente Oost-Gelre, Gelderland, zie Afbeelding 2). De onderzoekslocatie ligt aan weerszijden van de Schietbaan, een zandweg richting het zuidoosten. Tevens ligt er door het plangebied een toegangsweg naar de zuidelijke gelegen boerderij (staat niet op de luchtfoto). 1 Willemse, Vissinga & Van der Haar, Vissinga, van 36 arch2.2

87 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Afbeelding 2. Luchtfoto met ligging vindplaats 13-I (in rood kader, bron: maps.google.com). Vindplaats 16 Vindplaats 16 ligt circa 400 m ten zuiden van vindplaats 13-I in een akker langs de N18 (Eibergseweg), ten noordoosten van de kern van Groenlo (gemeente Oost-Gelre, Gelderland, zie Afbeelding 3). Ten noorden van het plangebied ligt een bosje, hier zou de voormalige (postmiddeleeuwse) begraafplaats zijn gesitueerd. Later is dit terrein in elk geval als vuilstort gebruikt. De begrenzing van de vindplaats aan de oost- en westzijde is bepaald door de begrenzing van het tracé van de N18, terwijl de begrenzing aan de noordzijde is bepaald door de ligging van het bos (op voormalige vuilstort. Er kan worden aangenomen dat de mogelijke vindplaats zich buiten voor dit onderzoek gehanteerde begrenzing uitstrekt. N N Afbeelding 3. Luchtfoto met ligging vindplaats 16 (in rood kader, bron: maps.google.com). 7 van 36

88 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 2 Vooronderzoek Voor het gehele traject van de N18 tussen Varsseveld en Enschede zijn vanaf 2006 verschillende onderzoeken uitgevoerd (zie hieronder). In dit hoofdstuk wordt het reeds uitgevoerde onderzoek besproken. Zoals in de inleiding aangegeven zijn de vindplaatsen op en langs de toekomstige N18 ingedeeld in vier categorieën. De nu uitgevoerde proefsleuvenonderzoeken vallen in de categorie 'circumvallatielinie' en 'overige vindplaatsen'. In de paragraaf 'vindplaatsen' wordt dan ook alleen ingegaan op deze twee categorieën. Soort onderzoek Bureauonderzoek Uitvoerder RAAP Uitvoeringsperiode 2006 Rapportage Willemse, N.W. 2006: Actualisatie archeologische verwachtingskaart MER N18 Varsseveld-Enschede. Archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek (RAAP-Rapport 1306) Documentatie onbekend Vondsten n.v.t. Soort onderzoek Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek (karterende fase) Uitvoerder Ingenieursbureau Oranjewoud BV Uitvoeringsperiode Rapportage Van der Haar, Vissinga & Vossen, 2011: OTB N18 Varsseveld- Enschede. Een archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek (karterende fase). (Archeologische Rapporten Oranjewoud 2009/143) Documentatie De documentatie van het uitgevoerde onderzoek bevindt zich in het archief van Oranjewoud te Almere Vondsten Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Overijssel Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Gelderland Soort onderzoek Inventariserend veldonderzoek (karterende fase) Uitvoerder Ingenieursbureau Oranjewoud BV Uitvoeringsperiode 2012 Rapportage Vissinga, 2012: TB N18 Varsseveld-Enschede. Inventariserend veldonderzoek (karterende fase). (Archeologische Rapporten Oranjewoud 2012/167) Documentatie De documentatie van het uitgevoerde onderzoek bevindt zich in het archief van Oranjewoud te Almere Vondsten Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Gelderland Soort onderzoek Inventariserend veldonderzoek (waarderende fase) Uitvoerder Ingenieursbureau Oranjewoud BV Uitvoeringsperiode 2012 Rapportage Teekens & Van Bostelen, 2012: Inventariserend Veldonderzoek d.m.v. waarderende boringen 4 locaties in het tracé van de N18 Varsseveld - Enschede (Archeologische Rapporten Oranjewoud 2012/43) Documentatie De documentatie van het uitgevoerde onderzoek bevindt zich in het archief van Oranjewoud te Almere Vondsten niet van toepassing 8 van 36 arch2.2

89 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Soort onderzoek Proefsleuvenonderzoek Uitvoerder Ingenieursbureau Oranjewoud BV Uitvoeringsperiode 2012 Rapportage Vissinga & Van der Haar, 2013: Proefsleuvenonderzoek TB N18 Een weg door tijd en landschap. (Archeologische Rapporten Oranjewoud 2012/102) Documentatie De documentatie van het uitgevoerde onderzoek bevindt zich in het archief van Oranjewoud te Almere Vondsten (tzt) Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Overijssel Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Gelderland 2.1 Bureauonderzoek Voor het plangebied is in 2006 een bureauonderzoek uitgevoerd, op basis waarvan een verwachtingskaart is opgesteld. De verwachtingskaart van RAAP heeft op detailniveau gebieden aangegeven die speciale aandacht behoeven: bekende vindplaatsen, monumenten en intacte bodemtypen. Als aanvulling op dit onderzoek heeft Antea Group (destijds nog Oranjewoud BV) een bureauonderzoek uitgevoerd. 4 Uit het bureauonderzoek blijkt dat het plangebied zich bevindt binnen het zand- en heuvellandschap van Oost-Nederland. Dit gebied bestaat uit dekzandruggen, doorsneden door beekdalen en droge dalen en kent een zeer lange bewoningsgeschiedenis. Op de dekzandruggen binnen het plangebied liggen soms esdekken. Het plangebied kent voor grote delen zowel een hoge als een brede archeologische verwachting: er kan een breed scala aan vindplaatsen worden aangetroffen uit vrijwel alle archeologische perioden. Bovendien kunnen vindplaatsen aanwezig zijn uit landschapseenheden waarvoor op dit moment een kennislacune bestaat, zoals beekdalen. 2.2 Inventariserend veldonderzoek door middel van boringen en proefsleuven Op basis van de bureauonderzoeken en verwachtingskaart is geadviseerd om in de zones met een middelhoge en hoge verwachting op de verwachtingskaart een inventariserend veldonderzoek door middel van boringen uit te voeren (karterende fase). Voor de locatie waar de circumvallatielinie bij Groenlo wordt verwacht, is direct een proefsleuvenonderzoek aanbevolen. Uit het karterend booronderzoek is de veronderstelling uit het bureauonderzoek bevestigd dat binnen het tracé diverse bodemtypen aanwezig zijn. Specifiek voor de vindplaatsen 13-I en 16 blijkt uit het booronderzoek dat de bodem tot op de C-horizont is verstoord en er sprake is van een A/C-profiel. In het zuidelijk deel van vindplaats 16 is in de boringen een esdek aangetroffen. Op basis van het booronderzoek zijn in totaal 13 locaties als vindplaats aangemerkt: twee vindplaatsen zijn bepaald op basis van hun ligging binnen een AMK-terrein; de overige elf zijn bepaald op basis van het aangetroffen vondstmateriaal. Voor deze vindplaatsen is een proefsleuvenonderzoek geadviseerd. Daarnaast zijn binnen het tracé elf zones aanwezig die grenzen aan historische, mogelijk laatmiddeleeuwse erven. Op basis van historisch-geografische informatie is inzicht verkregen in de locaties van dergelijke erven. Het beschikbare historisch kaartmateriaal is onder het toekomstige tracé gelegd waarna gekeken is naar locaties waar het nieuwe tracé over oude bebouwing gaat dan wel oude bebouwing snijdt (binnen een straal van 75 m). Tot slot zijn door de regioarcheologen nog vijf locaties aangewezen waar een verhoogde kans zou zijn op het aantreffen van archeologische resten, waaronder vindplaats 16. Naar aanleiding van de resultaten is 4 Vissinga, Van der Haar & Vossen, van 36

90 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 voor in totaal 29 locaties een archeologisch vervolgonderzoek geadviseerd in de vorm van een proefsleuvenonderzoek of een waarderend booronderzoek (of beide). Waarderend Booronderzoek Voor de steentijdvindplaatsen is uit de booronderzoeken gebleken dat de bodemopbouw binnen de onderzochte zones grotendeels verstoord was en dat weinig kans bestaat op de aanwezigheid van een intacte steentijdvindplaats. Bovendien zijn er geen archeologische indicatoren aangetroffen. De locaties zijn derhalve vrijgegeven voor wat betreft archeologie. Proefsleuvenonderzoek Door een tussentijdse aanpassing van het tracé (OTB naar TB) zijn twee archeologische vindplaatsen komen te vervallen (vindplaats 3 en 12). In 2012 zijn in totaal 16 locaties door middel van proefsleuven onderzocht (5 erven en 12 vindplaatsen; binnen één locatie zijn twee typen vindplaatsen aanwezig). Voor acht overige locaties is destijds geen betredingstoestemming afgegeven, waaronder een deel van vindplaats 13 (13-I) en vindplaats 16. Zes vindplaatsen/erven zijn op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek uit 2012 vrijgegeven voor wat betreft archeologie. Voor tien vindplaatsen is behoud in situ geadviseerd en indien dit niet mogelijk is, dienen deze vindplaatsen door middel van een opgraving veiliggesteld te worden. 10 van 36 arch2.2

91 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 3 Vindplaats 13-I: circumvallatielinie 3.1 Inleiding De circumvallatielinie (vindplaats 13-I en 13-II) uit 1627 was een belegeringsring die aangelegd werd om Groenlo (Grol) te ontzetten van de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog ( ). Frederik Hendrik liet daarvoor een ontwerp maken waarbij de fysisch-geografische, de geologische en de hydrologische kenmerken van het landschap rond Groenlo de basis vormden. Op grond van dit ontwerp werd de linie in een maand tijd aangelegd door soldaten en een onbekend aantal boeren uit de omgeving van Groenlo. De linie rond Groenlo was ongeveer 16 kilometer lang en lag in een ring op circa 3 kilometer van de stad om buiten schootsafstand van de Spanjaarden te blijven. Op strategische plekken zoals kruisingen van land- en waterwegen, doorwaadbare plaatsen en hoogtes in het landschap werden verdedigingswerken aangelegd in de vorm van schansen, hoornwerken, redouten, redans en batterijen (kanonsopstellingen), die op hun beurt weer werden verbonden met een aarden wal (al dan niet met een gracht ervoor). Op deze manier werd Groenlo hermetisch van de buitenwereld afgesloten. Op 10 juli 1627 werd feitelijk begonnen met de bouw van de linie en op 18 augustus werd de stad ingenomen om tot het einde van de Tachtigjarige Oorlog (1648, Vrede van Münster) in Staatse handen te blijven. Na het Beleg van Grol liet Frederik Hendrik de (bovengrondse) resten van de linie ontmantelen. Daarmee voorkwam hij dat de Spanjaarden de belegeringsring opnieuw konden gebruiken. Er zijn verschillende bronnen over de aanwezige circumvallatielinie binnen het plangebied. Behalve door literatuuronderzoek is uit archeologisch onderzoek inmiddels van een aantal elementen van de linie bekend wat de exacte verschijningsvorm moet zijn geweest. Een belangrijke bron hierbij is het boek Grollae et Obsidio van Hugo de Groot. De Groot beschreef hierin de geschiedenis van de belegering en verovering van Groenlo (Grol). Dit boek verscheen bij Willem Blaeu te Amsterdam in In dit boek zijn bijvoorbeeld de contouren van een aantal schansen opgenomen, alsmede de doorsnedes van de grachten en wallen van deze schansen. In de proefsleuven kunnen onder meer aardlichamen, walrestanten, restanten van verdedigingswerken en grachten (greppels) van de circumvallatielinie worden aangetroffen. Daarnaast kunnen ook materiële resten worden aangetroffen van de aanwezigheid van soldaten, zoals musket- en kanonskogels, delen van wapens, uitrustingsstukken, kledingaccessoires en munten en dergelijke. Tijdens het proefsleuvenonderzoek van vindplaats 13-II, ten westen van de vindplaats 13-I, in 2012 zijn twee liniegreppels aangetroffen. De ligging van de greppels kwamen overeen met de vermoede ligging. De onderlinge afstand tussen de greppels bedroeg circa 15 m. Beide greppels hadden een breedte van 1,5 tot 2,0 m en waren 0,4 tot 0,6 m diep. 3.2 Doel- en vraagstelling Het doel van het uitgevoerde proefsleuvenonderzoek is in de eerste plaats het systematisch onderzoeken van het plangebied op de aanwezigheid van archeologische vondsten en/of sporen (karteren). In de tweede plaats dient het onderzoek om de aard, omvang, datering, gaafheid, conservering en inhoudelijke kwaliteit van deze archeologische resten vast te stellen en te waarderen. Voor het onderzoeksgebied met de circumvallatielinie zijn in het PvE de volgende algemene onderzoeksvragen opgenomen. 1. Zijn er binnen het plangebied archeologische resten aanwezig in de vorm van grondsporen, vondsten en/of vondstconcentraties? Zo ja, kunnen deze resten gerelateerd worden aan de circumvallatielinie uit 1627 rond Groenlo? 11 van 36

92 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie Wat is de precieze aard, omvang, datering en conserveringstoestand van de archeologische resten, grondsporen en structuren? Wat kan er in dit verband gezegd worden over de archeologische verwachting in de wijdere omgeving van het plangebied? Wat is bijvoorbeeld de exacte ligging van de linie ten opzichte van de bestaande projectie van de linie op de GBKN? 3. Komt deze projectie overeen met de ligging van de linie op de gemeentelijke beleidskaart of moet de ligging ervan op basis van de bevindingen in het veld worden aangepast? 4. Wat is de ruimtelijke verspreiding van de archeologische resten, zowel in horizontale als verticale (stratigrafische) zin? 5. Wat is de geologische/bodemkundige opbouw van het onderzoeksgebied? 6. Welke materiaalcategorieën zijn aanwezig en wat is de conserveringstoestand van de diverse vondstcategorieën? 7. Wat is de fysieke kwaliteit van sporen en vondsten (de linie en eventuele andere vindplaatsen)? 8. Waar en in welke mate is de oorspronkelijke bodemopbouw verstoord en tot welke diepte? 9. Kan de vindplaats op basis van de KNA-waarderingstabel geclassificeerd worden als behoudenswaardig en zo ja, welke mogelijkheden zijn er om de vindplaats in te passen, dan wel zichtbaar te maken voor publiek? Tevens zijn er specifieke onderzoeksvragen opgesteld: 10. In hoeverre komen de verdedigingswerken overeen met de afmetingen en berekeningen zoals die door Hugo de Groot in zijn boek Grolla et Obsidio zijn gepresenteerd en de gegevens over de verhoudingen van de verdedigingswerken op de manuscriptkaart van de linie van F. van Schooten en Th. Niels? 11. Bij aanwezigheid van grachten: is er sprake geweest van een natte of een droge gracht en in hoeverre komt dat overeen met de situatie op de manuscriptkaart van F. van Schooten en Th. Niels? 12. Kan op grond van de verspreiding van munitie (projectielen) bepaald worden hoe de gevechtshandelingen verlopen zijn en waar de militaire activiteiten zich geconcentreerd hebben? 13. Zijn er aanwijzingen voor de afbraak van de linie na het Beleg van Grol en zo ja, waaruit is dat te herleiden? 14. Kan op basis van de aangetroffen mobilia zoals projectielen (van pistool, geweer en geschut) en fragmenten van wapens, wapenonderdelen, uniformknopen, insignes, munten en dergelijke bepaald worden met welke wapens er gevochten werd, welk legeronderdeel ter plaatse actief is geweest (bijvoorbeeld artillerie, cavalerie of infanterie) en welk land van herkomst de betreffende (huur)soldaten hadden? 15. Wanneer begravingen aan worden getroffen: om hoeveel begravingen gaat het en kan herleid worden waaraan de betreffende personen overleden zijn? Bij militaire begravingen: wat was de leeftijd, de rang en de stand van de betreffende militair en wat was zijn legeronderdeel? Is de begraving te koppelen aan bepaalde gebeurtenissen uit het Beleg van Grol? En naar aanleiding van het onderzoek van vindplaats 13-II is er een aanvullende onderzoeksvraag: 16. Komen de resultaten van het voorgaande onderzoek uit 2012 overeen aan de resultaten van het huidige onderzoek? Zo ja, op welke wijze en waar vullen de resultaten elkaar aan? Zo nee, wat is hier een mogelijke verklaring voor? 3.3 Methoden en technieken Datum uitvoering oktober Veldteam Ivo Vossen (senior KNA-archeoloog), Marieke Arkema (KNAarcheoloog), Babette van Munster (fysisch geograaf). Weersomstandigheden Deels droog, deels buien en stormachtig, 12 tot 16 graden. Bezoekers Wim Lucassen (RWS, directie Oost-Nederland). 12 van 36 arch2.2

93 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Op basis van de aanwezige kennis van de ligging van de circumvallatielinie zijn de werkputten zodanig gepland dat deze haaks op de linie worden aangelegd. De veronderstelde ligging van de circumvallatielinie is gebaseerd op bestaande luchtfotografie, crop marks en oude kaarten. 5 De werkputten meten in principe 5 x 25 m. In het PvE is echter aangegeven dat met de ligging van de proefsleuven flexibel dient te worden omgegaan. Indien binnen een sleuf duidelijk is dat de redoute, batterij of aarden verbindingswal aanwezig is, kon er voor worden gekozen de sleuf te verlengen of andere sleuven te verplaatsen om de ligging van de structuur te vervolgen. Tijdens het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven zijn in totaal zes werkputten aangelegd. Het totaal opgegraven oppervlak van de werkputten bedraagt 894 m 2 (t.o.v. 750 m 2 in PvE). De ligging van de werkputten wordt weergegeven in Afbeelding 4. De uiteindelijke ligging wijkt af van het puttenplan in het PvE. Ten eerste was het niet mogelijk de geplande werkputten in het zuidelijk deel aan te leggen. In dit deel van het plangebied was inmiddels een toegangsweg naar de boerderij ten zuiden van het onderzoeksgebied aangelegd. Vanwege de mogelijke ligging van de batterij is daarom besloten een lange sleuf aan te leggen waarbij sporen van het noordelijk deel van de batterij in de werkput zichtbaar zou moeten worden (werkput 3). Ten tweede is naar aanleiding van de aanwezigheid van de liniegreppel in werkput 1 en 4 besloten om een werkput ten noorden van werkput 1 aan te leggen om de liniegreppel te volgen (werkput 6). Deze werkput is twee meter breed in plaats van vijf meter en is na het aantreffen van de liniegreppel niet verder uitgebreid. Van alle werkputten is het vlak getekend (1:50) en gefotografeerd. Vlak- en maaiveldhoogtes zijn digitaal ingemeten (Topcon). Er zijn drie profielen per werkput gedocumenteerd (1:20), gezien de geringe complexiteit van de bodemopbouw. Sporen zijn gedocumenteerd, gefotografeerd en (deels) gecoupeerd en afgewerkt. Vondsten zijn verzameld per spoor of per vak en gedocumenteerd. Er is één algemeen monster genomen uit de vulling van de liniegreppel. Afbeelding 4. Sleuvenplan geplande en aangelegde sleuven. Zwarte stippenlijn: recent aangelegd verhard toegangsweg naar erf zuidzijde. 5 Zie Nijs en Van der Pluijm, van 36

94 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie Onderzoeksresultaten Bodemopbouw Geomorfologisch gezien bestaat het onderzoeksgebied uit een plateauachtig terras dat beïnvloed is door landijs, al dan niet met dekzand afgedekt (code 5F4). Op de bodemkaart komen binnen het onderzoeksgebied veldpodzolgronden voor (Hn21). Deze bodems kennen een humushoudende bovengrond die dunner is dan 0,3 m en komen met name voor in de jonge ontginningsgebieden en vrijwel altijd in combinatie met dekzand. Tijdens het karterend booronderzoek in 2011 is ter plaatse van vindplaats 13-II veelal een verstoord A/C-profiel aangetroffen met veel grindig materiaal. Ook tijdens het proefsleuvenonderzoek is voornamelijk een A/C-profiel aangetroffen. Er is geen dekzand aangetroffen. De bouwvoor is tussen de 0,2 en 0,3 m dik, soms met een rommelige overgangslaag naar de C-horizont. In het vlak zijn veelal nog recente ploegsporen, sporen van bioturbatie en voormalige boomwortels aanwezig. Verder blijkt dat de C-horizont onregelmatig is en een grote afwisseling kent van ongesorteerd materiaal: kiezelbanen afgewisseld met grof zand en veel keien. Tevens wisselen reductiezones en roestige delen elkaar af (met name in werkput 1 en 4). In werkput 1 en 4 zijn zones met restanten van een E-horizont aangetroffen onder de bouwvoor. In het noordoosten van werkput 1 is een kijkgat gegraven tot ca. 1 m mv (P5; zie Afbeelding 6 en 7). Hieruit blijkt dat de natuurlijke, grijze reductievlekken, zwarte banen en oerbanken door elkaar heen lopen in een onregelmatig patroon tot circa 0,5 onder het aangelegde vlak. Afbeelding 5. A/C-profiel (P1) in werkput 2 van vindplaats 13-I. Afbeelding 6. A/C profiel (P5) in werkput 1 van vindplaats 13-I met reductievlekken en roestige C-horizont. 14 van 36 arch2.2

95 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente Oost- Gelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Afbeelding 7. Selectie van profielen van noord naar zuid (zie kaart AS-VP13-I in kaartenbijlage voor de locatie van de profielen) Sporen en structuren De werkputten zijn zodanig aangelegd dat de veronderstelde liniegreppels en batterij in de werkputten zouden moeten worden aangesneden. Door de onregelmatigheid van het vlak (vanwege natuurlijke omstandigheden en recente verstoringen) was het vlak moeilijk leesbaar. Toch zijn in werkput 1, 4 en 6 restanten van de liniegreppel aangetroffen. Verder zijn er recente verstoringen en twee kuilen aangetroffen. Verder zijn er 18 spoornummers voor bodemlagen uitgedeeld (zie ook Tabel 1). Tabel 1. Aangetroffen sporen per categorie Spooraard Aantal Greppel 3 Kuil 2 Bodemlaag 18 Recent 7 Werkput 2, 5 en 3 zijn grotendeels recent verstoord; slechts in enkele delen binnen de werkputten is de C-horizont zichtbaar. De vooral langwerpige verstoringen in werkput 2 en 5 hebben mogelijk te maken met de aanleg en bouw van het nabijgelegen erf halverwege de twintigste eeuw. In de verstoringen in werkput 5 is bijvoorbeeld ook plastic aangetroffen, wat duidt op de (relatief) recente aard van de verstoringen. Behalve de lange verstoringen zijn in werkput 2 humeuze brokken in het vlak aanwezig (dikte brokken varieert van 0,02 tot 0,3 m). Een interpretatie van deze brokken is lastig (spitsporen?). Mogelijk houden ze verband met graafactiviteiten tijdens de aanleg van de linie; in de vulling van de liniegreppels zijn immers eveneens humeuze brokken zichtbaar (zie hieronder). In werkput 1 is echter geen duidelijk patroon van de brokken waarneembaar, noch zijn er sporen aangetroffen die verband houden met de linie. In werkput 3 zijn met name ploeg- en drainagesporen aanwezig. Binnen de werkput zou een deel van de batterij aanwezig zijn. Sporen die hiermee in verband kunnen worden gebracht zijn echter niet aangetroffen. Kuilen In werkput 1 is een (mogelijke) kuil aangetroffen (S3). De kuil heeft een onregelmatige onderkant; een natuurlijke oorsprong is niet uitgesloten. Kuil S9 in werkput 4 (Afbeelding 8 en Afbeelding 10Afbeelding 1Afbeelding 8. Dwarsdoorsnede kuil (S9) in werkput 4, vindplaats 13-I.) ligt deels in het vlak en heeft een 15 van 36

96 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 doorsnede van zeker 3 bij 3 m. In het vlak als ook in de coupe blijkt dat de kuil de greppel (S7) oversnijdt en dus jonger is dan de greppel. Het is echter moeilijk om aan te geven wat de exacte datering is, aangezien er geen vondstmateriaal in de kuil is aangetroffen. De kuil kent vooral onderin een zeer gelaagd patroon dat wijst op natte omstandigheden waaronder de kuil opgevuld is geraakt. Tevens zijn onderin veel stenen en grind aanwezig. Het is lastig om aan te geven of het een natuurlijke grindlaag betreft of dat stenen en grind onderin de kuil is gezakt bij het graven van de kuil. De functie van de kuil is niet duidelijk. Afbeelding 8. Dwarsdoorsnede kuil (S9) in werkput 4, vindplaats 13-I. Greppels Er zijn in totaal drie greppels aangetroffen. De greppels in werkput 1 en 4 zijn gecoupeerd, omdat de aard van de greppels niet gelijk duidelijk was in het vlak (mede gezien de moeilijke leesbaarheid van het vlak). Uit de coupes blijkt het inderdaad om gegraven greppels te gaan. De greppels S2 en S7 liggen in duidelijk elkaars verlengde, waardoor we vrijwel zeker kunnen uitgaan van één en de zelfde greppel. Alle drie de greppels zijn geïnterpreteerd als onderdeel van dezelfde liniegreppel (zie onder). In het vlak zijn de greppels 2 tot 3 m breed (zie Tabel 2). Wat opvalt is dat de greppels vanaf het vlak niet zeer diep zijn ingegraven in de C-horizont; dit geldt vooral voor greppel S7 in werkput 4 (Afbeelding 10 en Afbeelding 11). Net als in de kuil (S9) is onderin de greppel een zeer grindige ondoordringbare laag aanwezig. Het is mogelijk dat hierdoor de greppel niet dieper is uitgegraven. Uit de coupes blijkt verder dat de greppels gelaagd van opbouw zijn. In greppel S2 (zie Afbeelding 9, Afbeelding 11) zijn nog plaggen herkenbaar waarmee de greppels weer zijn opgevuld, hoogstwaarschijnlijk doelbewust dichtgegooid. In greppel S9 zijn geen afzonderlijke plaggen te herkennen, maar onderin wel een humeuze laag. De gelaagdheid in zowel de bovenste, relatief schone laag als de onderste, humeuze laag in schuin, aflopend naar westen. Waarschijnlijk zijn de greppels (deels) dichtgegooid met de aarden wal die is opgeworpen voor de circumvallatielinie. Dit komt overeen met het beeld van andere liniegreppels die in de nabije omgeving zijn opgegraven.6 De locatie van de laag met plaggen in de vulling van S2 suggereert dat de wal aan de zuidwestzijde (binnenzijde) van de greppel heeft gelegen. 7 Datzelfde wordt door de schuin aflopende gelaagdheid in S7 gesuggereerd. Tabel 2. Overzicht van breedte en diepte van de aangetroffen greppels in werkput 1, 4 en 6, vindplaats 13-I. Spoornummer Breedte in vlak (m) Diepte vanaf Onderkant m + maaiveld (m) NAP 2 3 1,0 25,85 Zie onder andere Vissinga & Van der Haar 2013, Alders 2006; Loonen & Hubers, Cf. situatie aan de Eimersweg te Lievelde (Loonen & Hubers 2013). 16 van arch2.2

97 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie ,5 2 0,85 (niet gecoupeerd) 26,20 - Afbeelding 9. Greppel S2 in werkput 1 van vindplaats 13-I met daarin de plaggen duidelijk zichtbaar. Afbeelding 10. Coupe door S2 (boven; richting noordwest) en S7 en S9 (onder; richting noord). 17 van 36

98 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Afbeelding 11. Greppel S7 in werkput 4 van vindplaats 13-I Vondstmateriaal Tijdens het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven is opvallend weinig vondstmateriaal aangetroffen, alleen een botfragment en drie metalen voorwerpen (zie Tabel 3). Hierbij zij wel opgemerkt dat de sporen, conform het PvE, niet zijn afgewerkt. Tijdens de aanleg van de werkputten is met de metaaldetector tevens een aantal spijkers en krammen aangetroffen; deze zijn tijdens het veldwerk reeds gedeselecteerd. Tabel 3. Aantallen en gewicht per vondstcategorie Inhoud Aantal Gewicht (gr.) Bot Metaal Botmateriaal (D. la Fèber) In de bouwvoor is tijdens de aanleg van werkput 4 één fragment bot aangetroffen. Het lijkt op een ongefuseerde proximale zijde van een onderbeen (tibia), mogelijk van een rund of eventueel een paard. Het is waarschijnlijk afkomstig van een dier jonger dan 3,5 jaar. Metaal Er zijn drie metalen voorwerpen aangetroffen. Eén vondst heeft een ronde vorm (V0001), mogelijk een kogel/projectiel. De andere vondst bestaat uit twee gefragmenteerde stukken metaal waarvan de vorm niet herkenbaar is (V0002). Beide vondsten komen uit een verstoorde context in werkput 2. Het metaal zal bij Restaura worden aangeboden voor in ieder geval röntgenanalyse. De resultaten hiervan worden meegenomen in de definitieve rapportage. 18 van 36 arch2.2

99 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie Synthese In de werkputten 1, 4 en 6 zijn greppels aangetroffen die verband houden met de circumvallatielinie rondom Groenlo. In het zuidelijk deel van het onderzoeksgebied (werkput 2, 3 en 5) zijn door grootschalige recente verstoringen geen resten aangetroffen die verband houden met de circumvallatielinie. Dubbele liniegreppels, redoute en batterij Tijdens de belegering van 1627 ontdekten de Staatse troepen geheel onverwacht dat de heide ten noorden en noordoosten van Groenlo droog was. Voorheen was het betreffende terrein tamelijk drassig en hierdoor moeilijk begaanbaar voor een leger om aanvallen te kunnen uitvoeren vanaf deze zijde richting de stad. Vanwege de droge omstandigheden konden nu wel aanvallen vanuit deze richting verwacht worden. Om hiertegen alsnog voldoende bescherming te bieden werd de circumvallatielinie in dit gebied dubbel aangelegd. Er werden twee liniegreppels gegraven, met daartussen een wal. Uit archeologisch onderzoek (vindplaatsen Groenlo Laarberg en Vindplaats 13-II) ten noorden van de huidige onderzoekslocatie blijkt dat de greppels circa 14 tot 15 m uit elkaar lagen.8 Behalve liniegreppels konden binnen het onderzoeksgebied van vindplaats 13-I restanten van een redoute worden aangetroffen. In de circumvallatielinie waren in totaal 14 redoutes opgenomen. Redoutes zijn kleine gesloten schansen ter verdediging in verschillende vormen, zowel halfrond als vierkant. Ze fungeerden ook als waarnemingspost waarmee de kleinere zandwegen naar Groenlo werden bewaakt. De vierkante redoutes waren aan de buitenzijde (inclusief gracht) ca. 85 voet (= ca. 25 m) breed. Het binnenterrein was meestal 15 tot 20 m in het vierkant. Er waren ook grotere redoutes, die van geschutopstellingen en schietgaten waren voorzien en als belangrijke bemande steunpunten in de linie fungeerden. Net zoals bij de schansen was de wal van de circumvallatielinie ook hier buitenom de redoute doorgetrokken. De wal rondom de redoute was in de basis circa 6 m breed. De gracht direct rondom de redoute werd veelal 0,6 m dieper aangelegd dan de liniegreppels, waarschijnlijk ook omdat meer aarde benodigd is om de wal van de redoute iets hoger aan te leggen dan de wal van de circumvallatielinie (zie ook Afbeelding 12).9 liniegreppel t.p.v. redoute gracht rondom redoute Afbeelding 12. Voorbeeld en doorsnede van een redoute (met gracht) in de circumvallatielinie van Groenlo (bron: Vissinga & Van der Haar 2013; Alders Kamps et al. 2004; Nuijs & Van der Pluijm 2008; zie ook 19 van 36

100 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Wat opvalt is dat de aangetroffen greppels binnen vindplaats 13-I iets breder zijn dan de greppels in de vindplaatsen Groenlo Laarberg en Vindplaats 13-II, ca m ten westen van Vindplaats 13-I. De greppels zijn mogelijk breder omdat ze rondom de redoute liggen (verdediging), maar wellicht ook omdat voor de redoute meer aarde benodigd was voor de aarden wal; aarde die voornamelijk uit de greppels en grachten moet zijn gekomen. De dieptes en vorm van de greppels van vindplaats 13-I komen wel goed overeen met de liniegreppels van de beide westelijker gelegen vindplaatsen.10 Op basis hiervan kunnen de aangetroffen greppels van vindplaats 13-I waarschijnlijk geïnterpreteerd worden als de liniegreppel die rondom de redoute heeft gelopen. Wanneer sprake is van een gracht (watervoerend) rondom de redoute, zou deze op basis van de beschikbare kennis dieper moeten zijn geweest. Een tweede reden om de greppels als liniegreppel (en dus niet de gracht) rondom de redoute te interpreteren is de veronderstelde ligging van de redoute zelf. Op basis van de luchtfoto's, crop marks en oude kaarten is eerder een reconstructie van de liniegreppels en daarmee ook de redoute gemaakt (zie Afbeelding 13, blauwe lijnen). Echter, de afmetingen van de redoute op deze reconstructie komen niet overeen met de standaardgrootte van de redoutes zoals hierboven beschreven, hoewel hiervan ook afgeweken werd. Daarnaast zou op basis van de reconstructie de gracht van de redoute ook duidelijk in het zuidwestelijk deel van werkput 6 aanwezig moeten zijn, hetgeen echter niet het geval is. Dat betekent dat de redoute waarschijnlijk iets kleiner is geweest en enigszins gedraaid ten opzichte van de gereconstrueerde ligging verwacht kan worden (zie Afbeelding 13). Afbeelding 13. Reconstructie Circumvallatielinie ter plekke van Vindplaats 13-I. Bij het onderzoek naar de liniegreppels ter hoogte van het bedrijventerrein Groenlo Laarberg is overigens geconstateerd dat de buitenste greppel dieper en breder zou zijn aangelegd in verband met de te verwachten aanvallen van buiten de stad. De dieptes en breedtes van vindplaats 13-II onderbouwen deze aanname niet. 20 van 36 arch2.2 10

101 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Afbeelding 14. Reconstructie Circumvallatielinie ter plekke van Vindplaatsen 13-I (oost) en 13-II (west). Tabel 4. Overzicht dieptes en breedtes van diverse liniegreppels in de omgeving en vindplaats 13-I, 13-II en Groenlo Laarberg. Vindplaats Diepte vanaf maaiveld (in m) Breedte (in meters) Vindplaats 13-I Liniegreppel S2 1,0 3 Liniegreppel S7 0,85 2,5 Vindplaats 13-II Liniegreppel S1 (binnen) 1,0 2 Liniegreppel S2 (buiten) 0,8 2 Vindplaats Groenlo Laarberg Liniegreppel (binnen) 0,5 1,6 Liniegreppel (buiten) 0,9 1,8 Eimersweg te Lievelde Liniegracht 0,47 (vanaf opgravingsvlak) 1,6 Ten slotte werden in het zuidelijk deel van de vindplaats sporen van een batterij verwacht. Een batterij lag net binnen de circumvallatielinie (aan de zijde van de omsingelde stad). Er stonden kanonnen opgesteld die naar buiten waren gericht. Hierdoor kon de doorgebroken vijand onder vuur worden genomen. Een batterij was aan de achterzijde en op de beide flanken voorzien van een meestal uit schanskorven bestaande wal (zie Afbeelding 15).11 Rondom de batterij lagen waarschijnlijk geen greppels en voor de constructie ervan werden weinig graafwerkzaamheden uitgevoerd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat van deze constructie geen archeologische sporen in de bodem van zijn aangetroffen. Daarnaast hebben de grote hoeveelheid recente verstoringen in werkput 5 mogelijk 11 Nuijs en Van der Pluijm 2008; zie ook 21 van 36

102 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 eventueel wel aanwezige archeologische sporen aangetast. Ook kan de batterij iets noordwestelijker hebben gelegen, ten noorden van werkput 5. Afbeelding 15. Reconstructie van een batterij met schanskorven (bron: Beantwoording onderzoeksvragen Voor het onderzoeksgebied met de circumvallatielinie zijn in het PvE onderzoeksvragen opgesteld die in het onderstaande beantwoord worden. 1. Zijn er binnen het plangebied archeologische resten aanwezig in de vorm van grondsporen, vondsten en/of vondstconcentraties? Zo ja, kunnen deze resten gerelateerd worden aan de circumvallatielinie uit 1627 rond Groenlo? Ja, in de werkputten 1, 4 en 6 zijn greppels aangetroffen die als liniegreppel geïnterpreteerd kunnen worden. 2. Wat is de precieze aard, omvang, datering en conserveringstoestand van de archeologische resten, grondsporen en structuren? Wat kan er in dit verband gezegd worden over de archeologische verwachting in de wijdere omgeving van het plangebied? Wat is bijvoorbeeld de exacte ligging van de linie ten opzichte van de bestaande projectie van de linie op de GBKN? De aangetroffen greppels kunnen gerelateerd worden aan de circumvallatielinie die in 1627 rondom Groenlo is opgeworpen en snel daarna weer is geslecht. De conservering van de sporen is redelijk tot goed. Over de conservering van eventuele archeologische vondsten is niets te zeggen omdat er geen vondstmateriaal in de sporen is aangetroffen. De ligging van de liniegreppels komt niet geheel overeen met de verwachte locatie van de linie op basis van de bestaande projectie. Vooralsnog zijn waarschijnlijk geen sporen van de redoute aangetroffen, terwijl de proefsleuven wel zodanig gepositioneerd waren dat deze aangesneden had moeten worden. Op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek wordt de redoute waarschijnlijk iets westelijker en enigszins gedraaid ten opzichte van de bestaande projectie verwacht. 3. Komt deze projectie overeen met de ligging van de linie op de gemeentelijke beleidskaart of moet de ligging ervan op basis van de bevindingen in het veld worden aangepast? De ligging verschilt waarschijnlijk enkele meters. Tevens is het niet bekend hoe groot de redoute is geweest ter plaatse van de vindplaats. Verder archeologisch onderzoek zou hierover uitsluitsel moeten geven. Tot die tijd is het raadzaam een bufferzone te handhaven rondom de ligging van de linie op de beleidskaart. 22 van 36 arch2.2

103 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie Wat is de ruimtelijke verspreiding van de archeologische resten, zowel in horizontale als verticale (stratigrafische) zin? De drie greppels zijn in drie verschillende werkputten aangetroffen en betreffen waarschijnlijk de buitenste liniegreppel die om de redoute heen loopt. De greppels van vindplaats 13-I tonen een grote overeenkomst met eerder aangetroffen liniegreppels ten westen van de vindplaats. Op basis van de geschreven bronnen zouden eventuele grachtgreppels rondom de redoute dieper zijn. De greppels hebben een breedte van circa 2 tot 3 m en zijn 0,8 tot 1,0 m diep (vanaf maaiveld). 5. Wat is de geologische/bodemkundige opbouw van het onderzoeksgebied? Binnen het onderzoeksgebied is veelal een verstoord bodemprofiel aanwezig. Onder de bouwvoor van veelal 0,3 m dikte wordt de C-horizont aangetroffen. Soms is een rommelige overgangslaag aanwezig. In delen van de werkputten zijn in kleine laagtes nog restanten van een E- en/of B-horizont aangetroffen (werkput 4). De C-horizont kenmerkt zich door fijn zand met veel ongesorteerd materiaal zoals stenen, kiezels en grindbanen. Zones met reductievlekken, donker geleurde banen en oerbanken zorgen voor grillige patronen in het vlak. 6. Welke materiaalcategorieën zijn aanwezig, wat is de conserveringstoestand van de diverse vondstcategorieën? Er zijn enkele metalen voorwerpen in verstoorde context en een klein fragment dierlijk bot in de bouwvoor aangetroffen. De conserveringstoestand van het bot is redelijk. Het metaal (ijzer)is enigszins gecorrodeerd. 7. Wat is de fysieke kwaliteit van sporen en vondsten (de linie en eventuele andere vindplaatsen)? De restanten van de dichtgegooide greppels zijn nog in goede toestand aanwezig in de bodem. In de greppels is te zien dat deze vrij snel in fasen zijn dichtgegooid met heide- en grasplaggen, waarschijnlijk (deels) afkomstig van de aarden wal. 8. Waar en in welke mate is de oorspronkelijke bodemopbouw verstoord en tot welke diepte? De bodem is tot de C-horizont verstoord. Deze is op een diepte van circa 0,3 m onder maaiveld aanwezig. Op basis van enkele kleine laagtes waar nog een restant van een E- en/of B-horizont is waargenomen kan worden verondersteld dat voor de ontginning van het gebied een vrij dunne podzolbodem aanwezig is geweest (veldpodzol, overeenkomstig de bodemkaart). 9. Kan de vindplaats op basis van de KNA-waarderingstabel geclassificeerd worden als behoudenswaardig en zo ja, welke mogelijkheden zijn er om de vindplaats in te passen, dan wel zichtbaar te maken voor publiek? Zie paragraaf In hoeverre komen de verdedigingswerken overeen met de afmetingen en berekeningen zoals die door Hugo de Groot in zijn boek Grolla et Obsidio zijn gepresenteerd en de gegevens over de verhoudingen van de verdedigingswerken op de manuscriptkaart van de linie van F. van Schooten en Th. Niels? In hoeverre de verdedigingswerken overeenkomen met de afmetingen en berekeningen is niet duidelijk aan te geven. De gracht direct rondom de redoute is in elk geval niet aangetroffen in de proefsleuven, hetgeen er op lijkt te wijzen dat de afmetingen van de redoute in elk geval kleiner zijn dan zoals gehanteerd op de bestaande projectie. In de nieuwe reconstructie zijn kleinere afmetingen gebruikt, zoals 11. Bij aanwezigheid van grachten: is er sprake geweest van een natte of een droge gracht en in hoeverre komt dat overeen met de situatie op de manuscriptkaart van F. van Schooten en Th. Niels? Waarschijnlijk is er sprake geweest van voornamelijk droge greppels, hoewel de kuil in werkput 4 onderin een gelaagde opbouw kent die wijst op natte omstandigheden. Deze kuil oversnijdt echter de greppel echter en is dus later gegraven. In de liniegreppel zelf is geen duidelijk gelaagde opbouw waargenomen die wijst op een natte gracht. 23 van 36

104 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie Kan op grond van de verspreiding van munitie (projectielen) bepaald worden hoe de gevechtshandelingen verlopen zijn en waar de militaire activiteiten zich geconcentreerd hebben? Nee, er is geen munitie in onverstoorde context aangetroffen. 13. Zijn er aanwijzingen voor de afbraak van de linie na het Beleg van Grol en zo ja, waaruit is dat te herleiden? Ja. De greppels laten een duidelijke gelaagdheid zien met daarin heideplaggen en graszoden, wat er op wijst dat de greppels snel zijn dichtgegooid. Dit komt overeen met de schriftelijke bronnen dat de linie na de overgave van Groenlo snel is geslecht om te voorkomen dat de Spaanse troepen de linie in gebruik namen voor beleg. 14. Kan op basis van de aangetroffen mobilia zoals projectielen (van pistool, geweer en geschut) en fragmenten van wapens, wapenonderdelen, uniformknopen, insignes, munten en dergelijke bepaald worden met welke wapens er gevochten werd, welk legeronderdeel ter plaatse actief is geweest (bijvoorbeeld artillerie, cavalerie of infanterie) en welk land van herkomst de betreffende (huur)soldaten hadden? Er is één mogelijk projectiel aangetroffen, zij het in verstoorde context. Op basis van deze summiere informatie kan weinig over legeronderdelen of gevechtshandelingen worden gezegd. 15. Wanneer begravingen aan worden getroffen: om hoeveel begravingen gaat het en kan herleid worden waaraan de betreffende personen overleden zijn? Bij militaire begravingen: wat was de leeftijd, de rang en de stand van de betreffende militair en wat was zijn legeronderdeel? Is de begraving te koppelen aan bepaalde gebeurtenissen uit het Beleg van Grol? Niet van toepassing, er zijn geen begravingen aangetroffen. 16. Komen de resultaten van het voorgaande onderzoek uit 2012 overeen aan de resultaten van het huidige onderzoek? Zo ja, op welke wijze en waar vullen de resultaten elkaar aan? Zo nee, wat is hier een mogelijke verklaring voor? De resultaten van beide onderzoeken komen deels overeen. De greppels die tijdens beide onderzoeken zijn aangetroffen vertonen grote overeenkomsten wat betreft opbouw (vulling) en diepte. De greppels van vindplaats 13-I zijn wel iets breder, mogelijk vanwege de ligging rondom de redoute. De ligging van de greppels in onderhavig plangebied is echter niet zoals werd aangenomen op basis van de beschikbare informatie. Dit was bij de vindplaats 13-II wel het geval. Een verklaring hiervoor is dat de oude kaarten niet altijd exact zijn en de daadwerkelijke ligging veelal toch door archeologisch onderzoek moet worden vastgesteld Waardering Het onderhavige proefsleuvenonderzoek betreft een karterend alsmede waarderend onderzoek. Er is in de eerste plaats gekeken naar de aan- of afwezigheid van archeologische vindplaatsen (karteren). De aangetroffen vindplaats dient vervolgens ook gewaardeerd te worden op fysieke (en inhoudelijke) kwaliteiten, waaruit een waardestelling volgt. Aan de hand van deze waardestelling wordt geadviseerd of de vindplaats al dan niet behoudenswaardig is. De waardering van een vindplaats geschiedt aan de hand van een aantal criteria zoals vastgelegd in de KNA 3.3 (Bijlage IV: Het waarderen van vindplaatsen). Het proces van waarderen kan schematisch worden weergegeven zoals in Afbeelding 16. In dit proces zijn een aantal stadia te onderscheiden die aan de hand van verschillende criteria doorlopen moeten worden. 24 van 36 arch2.2

105 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Afbeelding 16. Processchema waarderingscriteria archeologische vindplaatsen. Beleving De criteria 'schoonheid' en 'herinneringswaarde' hebben betrekking op nog zichtbare relicten in het landschap en een associatie van de vindplaats met een historische gebeurtenis. Voor de aangetroffen liniegreppels is dit niet van toepassing. Fysieke kwaliteit Wanneer het belevingsaspect niet kan worden bepaald, dient ook de fysieke kwaliteit van de vindplaats meegenomen te worden. De fysieke kwaliteit wordt vastgesteld aan de hand van twee criteria: 'gaafheid' en 'conservering', waarbij het eerste betrekking heeft op de vindplaats als geheel en het tweede op de conserveringstoestand van het vondstmateriaal. Beide criteria worden gescoord tussen 1 (laag) en 3 (hoog). De conservering van de grondsporen is goed te nomen. De greppels zijn nog duidelijk zichtbaar, zowel in horizontale als in verticale (stratigrafische) zin. De conservering van het vondstmateriaal is laag gescoord. Er is tijdens het proefsleuvenonderzoek geen vondstmateriaal in de sporen zelf aangetroffen. Wel is er een algemeen monster genomen. Gezien de droge context waaruit het monster is genomen, is het monster niet geschikt voor verder onderzoek. Een vindplaats is behoudenswaardig als deze op de fysieke kwaliteit bovengemiddeld scoort ( 5). Is de score lager dan wordt ook gekeken naar de inhoudelijke kwaliteit. Indien één van deze criteria hoog scoort (3) is een vindplaats alsnog behoudenswaardig. Inhoudelijke kwaliteit Het beleg van Grol is een belangrijke gebeurtenis in zowel de Nederlandse als lokale geschiedenis van Groenlo. Op basis van luchtfotografie, crop marks en geschreven bronnen is een reconstructie gemaakt van de ligging van de circumvallatielinie. Toch blijkt op basis van archeologisch onderzoek dat de linie soms net anders heeft gelegen. Veelal heeft men tijdens de aanleg zich moeten aanpassen aan de lokale en op dat moment actuele omstandigheden. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de aanpassing van de linie in een dubbele greppellinie ter plaatse van de vindplaats vanwege de droge omstandigheden. Maar ook de grootte en vorm van redoutes zijn veelal afwijkend van wat men op basis van de theorie aanneemt. Samenvattend betekent dit dat de vindplaats op inhoudelijke kwaliteit hoog scoort. Sporen en vondsten die behoren tot de circumvallatielinie van Groenlo zijn zeldzaam en de informatiewaarde die uit archeologisch onderzoek naar voren komt is van belang voor een beter begrip van het beleg in Daarnaast is de samenhang van diverse vindplaatsen waar resten van de linie worden aangetroffen van belang om een beter beeld van de circumvallatielinie zelf en het beleg te kunnen reconstrueren. Tot slot 25 van 36

106 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 scoort ook de representativiteit hoog, aangezien het beleg en de daarbij behorende materiële resten een belangrijk onderdeel uitmaken van de lokale en Nederlandse geschiedenis. Tabel 5. Scoretabel waardestelling vindplaats Waarde Criteria Beleving Fysieke kwaliteit Inhoudelijke kwaliteit Schoonheid Herinnering Gaafheid Conservering Zeldzaamheid Informatiewaarde Ensemblewaarde Representativiteit Score (wordt niet gescoord) (wordt niet gescoord) (Selectie)advies Uit bovenstaande waardering blijkt dat Vindplaats 13-I als behoudenswaardig kan worden aangemerkt. Wel is het zuidwestelijk deel grotendeels verstoord. Het is echter de vraag of het deel tussen werkput 2, 5 en 3 ook zo ernstig verstoord is, aangezien dit deel verder van beide erven vandaan ligt. In het noordoostelijk deel zijn sporen van de circumvallatielinie aangetroffen (de liniegreppel). De redoute ligt waarschijnlijk deels onder de huidige Schietbaan. Op basis van de waardering van de aangetroffen sporen is de vindplaats behoudenswaardig. Afbeelding 17. Selectieadvies. 26 van 36 arch2.2

107 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 In eerste instantie wordt daarom behoud in situ geadviseerd. Dit kan door een planaanpassing, bijvoorbeeld door het ophogen van dit deel van het tracé waardoor de archeologische resten behouden kunnen blijven. Wanneer dit niet mogelijk is, dient het terrein te worden opgegraven. Overigens loopt momenteel een procedure voor de aanwijzing van de circumvallatielinie van Groenlo tot archeologisch rijksmonument. Per 15 december 2014 is de voorbestemming van kracht geworden met het aanschrijven van de betrokken gemeenten. Vanaf die datum zijn alle (bodem)ingrepen binnen het tracé van de linie vergunningplichtig. 27 van 36

108 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie Vindplaats 16 Doel- en vraagstelling Het doel van het uitgevoerde proefsleuvenonderzoek is in de eerste plaats het systematisch onderzoeken van het plangebied op de aanwezigheid van archeologische vondsten en/of sporen (karteren). In de tweede plaats dient het onderzoek om de aard, omvang, datering, gaafheid, conservering en inhoudelijke kwaliteit van deze archeologische resten vast te stellen en te waarderen. De mogelijkheid bestaat dat binnen vindplaats 16 restanten aanwezig zijn van een gerechtplaats / galgenberg en een (postmiddeleeuwse) begraafplaats. Vanuit historisch kaartmateriaal lijkt het erop dat de locatie van de begraafplaats in een voormalige (niet toegankelijke) vuilstort ligt. Op de historische kaart (1879) is ten zuiden van de begraafplaats nog een structuur aanwezig, wat zou kunnen wijzen op een uitbreiding van de begraafplaats. Het onderzoek binnen vindplaats 16 dient zich er dan ook op te richten om de mogelijke begrenzing van deze begraafplaats aan te geven. De galgenberg lijkt zich ten westen van het tracé te bevinden. De aanwezigheid van archeologische resten van deze galgenberg/ gerechtplaats binnen het tracé is dan ook niet zeker, maar daaromtrent kan het sleuvenonderzoek uitsluitsel bieden. Voor de categorie overige vindplaatsen, waartoe Vindplaats 16 behoort, zijn in het PvE de volgende onderzoeksvragen opgenomen Zijn er in het onderzoeksgebied archeologische vindplaatsen aanwezig? Wat is de aard (complextype), omvang en fysieke kwaliteit van deze vindplaatsen? Zijn er vanuit de aangetroffen sporen structuren aan te wijzen, en zo ja, welke zijn dit en waarvoor werden ze gebruikt? Uit welke periode dateren deze vindplaatsen? Wat is de waardestelling middels de KNA-waarderingscriteria, en zijn de vindplaatsen behoudenswaardig? Voor de mogelijke galgenberg / gerechtplaats / begraafplaats (vindplaats 16) dienen ook de volgende vragen te worden beantwoord: Zijn er binnen de opgegraven delen van de vindplaats ook resten aanwezig die toe te wijzen zijn aan de galgenberg / gerechtplaats, en waaruit bestaan deze? Zijn er binnen de vindplaats ook menselijke begravingen aanwezig, om hoeveel begravingen gaat het? Is er binnen de vindplaats een begrenzing van de begraafplaats aan te geven? Tevens dient de volgende aanvullende vraag te worden beantwoord: 9. Komen de resultaten van het voorgaande onderzoek uit 2012 overeen aan de resultaten van het huidige onderzoek? Zo ja, op welke wijze en waar vullen de resultaten elkaar aan? Zo nee, wat is hier een mogelijk verklaring voor? 28 van 36 arch2.2

109 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie Onderzoeksopzet en werkwijze Datum uitvoering oktober Veldteam Weersomstandigheden Ivo Vossen (senior KAN-archeoloog), Marieke Arkema (KNAarcheoloog), Babette van Munster (fysisch geograaf). Deels droog, deels buien en stormachtig, 12 tot 16 graden. Bezoekers Wim Lucassen (RWS, directie Oost-Nederland). Tijdens het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven zijn in totaal drie werkputten aangelegd, conform het PvE. Het totaal opgegraven oppervlak van de werkputten bedraagt ca. 360 m2. De ligging van de werkputten wordt weergegeven in kaartbijlage AS-VP16. Van alle werkputten is het vlak getekend (1:50) en gefotografeerd. Vlak- en maaiveldhoogtes zijn digitaal ingemeten (Topcon). Er zijn in elk van de werkputten drie profielen gedocumenteerd (1:20), gezien de geringe complexiteit van de bodemopbouw. Sporen en vondsten zijn gedocumenteerd, gefotografeerd en afgewerkt. Er zijn twee algemene monsters genomen Onderzoeksresultaten Bodemopbouw Geomorfologisch gezien bestaat het onderzoeksgebied uit een plateauachtig terras door landijs beïnvloed, al dan niet met dekzand (code 5F4). In het zuidelijk deel is een dekzandrug met al dan niet oud landbouwdek aanwezig (code 3K14). Op de bodemkaart komen binnen het noordelijk deel van het onderzoeksgebied veldpodzolgronden voor (Hn21). Deze bodems kennen een humushoudende bovengrond die dunner is dan 0,3 m en komen met name voor in de jonge ontginningsgebieden en vrijwel altijd in combinatie met dekzand. In het zuiden komen hoge enkeerdgronden voor bestaande uit leemarm en zwak lemig fijn zand (code zez21g). Tijdens het karterend booronderzoek is ter plaatse van vindplaats 16 deels een esdek aangetroffen. In de overige boringen is een A/C-profiel met soms een verstoorde tussenlaag aangetroffen. Tijdens het proefsleuvenonderzoek is in het noordelijk deel (werkput 1 en deels werkput 2) inderdaad voornamelijk een A/C profiel aangetroffen. De bouwvoor is circa 0,3 tot 0,4 m dik (zie Afbeelding 18). De C-horizont is plaatselijk vrij roestig en bestaat uit fijn zand met ongesorteerd materiaal zoals kiezels en stenen. In werkput 2 liggen in het zuidelijk deel restanten van een plaggendek. In werkput 3 (meest zuidelijk gelegen) is onder de 0,3 m dikke bouwvoor een plaggendek aanwezig met een dikte van circa 0,2 m. In het profiel is deels de oorspronkelijke bodemopbouw nog waarneembaar (E, B en C-horizont, Afbeelding 19). Afbeelding 18. AC-profiel in werkput 2, vindplaats 16 (P5). 29 van 36

110 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Afbeelding 19. Vindplaats 16 met plaggendek in werkput 3 met daaronder nog een intacte bodemopbouw (E, B en C-horizont) (S7). 4.4 Sporen en structuren In de werkputten zijn in totaal tien sporen aangetroffen en elf spoornummers aan bodemlagen uitgedeeld (Tabel 6). In werkput 1 zijn naast recente drainagegreppels en ploegsporen een vijftal (paal)kuilen aangetroffen die op basis van vulling (donker en zeer gevlekt) en vorm recent bleken te zijn. In werkput 3 is een spoornummer uitgedeeld (S7) aan een spoor dat na couperen natuurlijk bleek te zijn. Tabel 6. Aangetroffen sporen per categorie van vindplaats 16 Spooraard Aantal Greppel 3 Kuil 3 Bodemlaag 11 Natuurlijk 1 Paalkuil 1 Recent 2 In werkput 2 en 3 zijn drie greppels aangetroffen. De greppels in werkput 2 hebben een oost-west oriëntering. De breedste greppel (S10) is in het vlak circa 2 m breed en is 0,7 m diep en ligt onder het aangetroffen restant van het plaggendek (Afbeelding 20). De greppel bestaat uit twee vullingen, waarvan één vulling gevlekt is. Mogelijk heeft de greppel voor of ten tijde van de aanleg van het plaggendek gefunctioneerd. Door het ontbreken van vondstmateriaal is een meer exacte datering niet mogelijk. Parallel aan deze greppel ligt een kleine greppel (S9), de onderkant van deze greppel ligt circa 0,25 m onder het vlak. Ook van deze greppel is een datering niet mogelijk, mogelijk betreft het een greppeltje voor drainage. 30 van 36 arch2.2

111 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Afbeelding 20. Coupe door greppel (S10) in werkput 2, waarbij zichtbaar is dat de greppel onder de restanten van het plaggendek ligt. In het zuidelijk deel van werkput 3 is een greppel (S8) aangetroffen met een mogelijke vertakking in zuidelijke richting. De onderkant van de greppel is duidelijk waarneembaar (een voet breed, op 24,4 m + NAP). De greppel heeft twee vullingen die vrij humeus zijn. In de greppel is alleen een fragment baksteen aangetroffen (V2). Op het maaiveld is het verloop van de greppel waarneembaar als een laagte in de akker. De greppel ligt niet duidelijk onder het plaggendek, maar lijkt door te lopen tot de bouwvoor (Afbeelding 21). Waarschijnlijk heeft de greppel (nog) ten tijde van het aanbrengen van het plaggendek gefunctioneerd. Gezien de aftakking in zuidelijke richting heeft de greppel wellicht voor een betere waterhuishouding van de hoger gelegen dekzandrug gediend. Afbeelding 21. Doorsnede van de greppel (S8) in werkput 3 waarbij geen duidelijke grens tussen plaggendek en greppelvulling is waargenomen. 31 van 36

112 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie Vondstmateriaal Tijdens het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven is opvallend weinig vondstmateriaal aangetroffen, slechts een paar fragmenten keramiek (zie Tabel 7). Tijdens de aanleg van de werkputten is continu met de metaaldetector gezocht, maar er zijn geen metalen voorwerpen aangetroffen. Tabel 7. Aantallen en gewicht per vondstcategorie vindplaats 16 Inhoud Aantal Gewicht (gr.) Keramiek De tijdens het onderzoek aangetroffen aardewerk uit de middeleeuwen en nieuwe tijd is bestudeerd door dr. M. Craane. Hierbij is het aardewerk in eerste instantie onderverdeeld in keramisch bouwmateriaal en gebruiksaardewerk. De fragmenten zijn gewogen en voor zover mogelijk onderverdeeld naar subcategorie en periode. Tijdens het veldonderzoek zijn twee algemeen monsters genomen.12 Gezien de droge context van de monsters zijn deze niet geselecteerd voor verder onderzoek aangezien zaden, pollen of andere organische resten in droge omstandigheden slecht geconserveerd blijven. Keramiek (M. Craane) In de greppel (S8) in werkput 3 is tijdens de aanleg van het vlak keramisch bouwmateriaal aangetroffen (V0002). Het betreft fragmenten baksteen dat niet exact te dateren is. Het is in ieder geval niet zeer modern, maar kan niet exacter gedateerd worden dan vanaf de late middeleeuwen tot en met de nieuwe tijd. Tevens is tijdens de aanleg van het vlak een fragment gebruiksaardewerk aangetroffen. Het betreft steengoed, te dateren in de nieuwe tijd C. Omdat het fragment tijdens de aanleg van het vlak is aangetroffen, is het waarschijnlijk dat het uit de onderkant van het plaggendek afkomstig is. Arkema en Vossen van arch2.2

113 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie Synthese Op basis van historisch kaartmateriaal lijkt het erop dat de locatie van de begraafplaats in een voormalige (niet toegankelijke) vuilstort ligt. Op de Topografische militaire kaart (1886) is ten zuiden van de begraafplaats (van na 1850) nog een structuur aanwezig, wat zou kunnen wijzen op een uitbreiding van de begraafplaats. Het onderzoek binnen vindplaats 16 heeft evenwel geen aanwijzingen opgeleverd van deze mogelijke uitbreiding. De begraafplaats beperkt zich dus waarschijnlijk tot de voormalige vuilstortlocatie. Binnen de proefsleuven zijn evenmin aanwijzingen voor een galgenberg of gerechtsplaats aangetroffen. Afbeelding 22. Uitsnede uit Topografische militaire kaart 1886 met ligging begraafplaats (rood omcirkeld) (bron: Beantwoording onderzoeksvragen Voor het onderzoeksgebied van vindplaats 16 - overige vindplaatsen- zijn onderzoeksvragen opgesteld die in deze paragraaf beantwoord worden. 1. Zijn er in het onderzoeksgebied archeologische vindplaatsen aanwezig? Ja, er zijn twee vindplaatsen aanwezig: er zijn twee greppels aangetroffen in werkput 2 en Wat is de aard (complextype), omvang en fysieke kwaliteit van deze vindplaatsen? De aangetroffen greppels zijn goed geconserveerd. De greppel in werkput 2 heeft mogelijk voor of tijdens de aanleg van het plaggendek gefunctioneerd. Een exacte datering is echter niet mogelijk omdat er geen vondstmateriaal is aangetroffen. De greppel in werkput 3 is te dateren na de aanleg van het 33 van 36

114 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 plaggendek en heeft waarschijnlijk een ontwaterende functie gehad voor de hoger gelegen dekzandrug ten zuiden van de greppel. Het verloop van de greppel is duidelijk zichtbaar als laagte in de akker. 3. Zijn er vanuit de aangetroffen sporen structuren aan te wijzen, en zo ja, welke zijn dit en waarvoor werden ze gebruikt? Nee, er zijn geen structuren aan te wijzen, behalve de greppels die waarschijnlijk als perceelsscheiding hebben gediend en/of waterafvoerende functie hebben gehad. 4. Uit welke periode dateren deze vindplaatsen? Er is in de greppel (S10) in werkput 2 geen vondstmateriaal geborgen. Op basis van de stratigrafie wordt aangenomen dat de greppel tijdens of voor de aanleg van het plaggendek heeft gefunctioneerd, waardoor een datering in de nieuwe tijd aannemelijk is. In de greppel (S8) in werkput 3 zijn fragmenten baksteen aangetroffen die globaal in de late middeleeuwen - nieuwe tijd gedateerd kunnen worden. Aangezien de greppel niet duidelijk onder het plaggendek ligt, wordt een datering in de nieuwe tijd aangehouden. 5. Wat is de waardestelling middels de KNA-waarderingscriteria, en zijn de vindplaatsen behoudenswaardig? Zie volgende paragraaf. 6. Zijn er binnen de opgegraven delen van de vindplaats ook resten aanwezig die toe te wijzen zijn aan de galgenberg / gerechtplaats, en waaruit bestaan deze? Nee, er zijn geen resten aangetroffen die wijzen op een galgenberg / gerechtplaats. 7. Zijn er binnen de vindplaats ook menselijke begravingen aanwezig, om hoeveel begravingen gaat het? Nee, er zijn geen menselijke begravingen aangetroffen. Op basis van het proefsleuvenonderzoek is aan te nemen dat de begraafplaats beperkt blijft tot de huidige locatie van de vuilstort, ten noorden van de huidige onderzoekslocatie. 8. Is er binnen de vindplaats een begrenzing van de begraafplaats aan te geven? Op basis van het ontbreken van aanwijzingen voor menselijke begravingen is de begrenzing van de begraafplaats aan te geven: ter plaatse van het huidige bosperceel / voormalige vuilstort ten noorden van de onderzoekslocatie. 9. Komen de resultaten van het booronderzoek overeen aan de resultaten van het huidige onderzoek? Zo ja, op welke wijze en waar vullen de resultaten elkaar aan? Zo nee, wat is hier een mogelijk verklaring voor? De bodemopbouw komt overeen met de resultaten van het booronderzoek uit Waardering Het onderhavige proefsleuvenonderzoek betreft een karterend alsmede waarderend onderzoek. Er is in de eerste plaats gekeken naar de aan- of afwezigheid van archeologische vindplaatsen (karteren). De aangetroffen vindplaats dient vervolgens ook gewaardeerd te worden op fysieke (en inhoudelijke) kwaliteiten, waaruit een waardestelling volgt. Aan de hand van deze waardestelling wordt geadviseerd of de vindplaats al dan niet behoudenswaardig is. De waardering van een vindplaats geschiedt aan de hand van een aantal criteria zoals vastgelegd in de KNA 3.3 (Bijlage IV: Het waarderen van vindplaatsen). Het proces van waarderen kan schematisch worden weergegeven zoals in Afbeelding 16. In dit proces zijn een aantal stadia te onderscheiden die aan de hand van verschillende criteria doorlopen moeten worden. 34 van 36 arch2.2

115 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Beleving De criteria 'schoonheid' en 'herinneringswaarde' hebben betrekking op nog zichtbare relicten in het landschap en een associatie van de vindplaats met een historische gebeurtenis. Voor de aangetroffen greppels is dit niet van toepassing. Fysieke kwaliteit Wanneer het belevingsaspect niet kan worden bepaald, dient ook de fysieke kwaliteit van de vindplaats meegenomen te worden. De fysieke kwaliteit wordt vastgesteld aan de hand van twee criteria: 'gaafheid' en 'conservering', waarbij het eerste betrekking heeft op de vindplaats als geheel en het tweede op de conserveringstoestand van het vondstmateriaal. Beide criteria worden gescoord tussen 1 (laag) en 3 (hoog). De conservering van de sporen is goed te nomen. De conservering van het vondstmateriaal in de sporen is laag, het aangetroffen materiaal is gefragmenteerd (baksteen) en niet goed te dateren (ruime datering). Er zijn twee algemeen biologische monsters genomen. Gezien de droge context waaruit de monsters zijn genomen, worden deze niet geschikt geacht voor verder onderzoek. Een vindplaats is behoudenswaardig als deze op de fysieke kwaliteit bovengemiddeld scoort ( 5). Is de score lager dan wordt ook gekeken naar de inhoudelijke kwaliteit. Indien één van deze criteria hoog scoort (3) is een vindplaats alsnog behoudenswaardig. Inhoudelijke kwaliteit Het aantreffen van ontwaterings- en/of perceelsgreppels uit de nieuwe tijd is niet zeldzaam. Tevens geven de greppels geringe aanvullende informatie over het gebruik van het plangebied als bouwland, op zowel perceels- als lokaal niveau. Hierdoor is ook de representativiteit laag. Op basis hiervan scoort de inhoudelijke kwaliteit van de twee vindplaatsen laag (Tabel 8). Tabel 8. Scoretabel waardestelling vindplaats 16 Waarde Criteria Beleving Fysieke kwaliteit Inhoudelijke kwaliteit Schoonheid Herinnering Gaafheid Conservering Zeldzaamheid Informatiewaarde Ensemblewaarde Representativiteit Score (wordt niet gescoord) (wordt niet gescoord) (Selectie)advies Op de onderzoekslocatie van vindplaats 16 zijn geen behoudenswaardige archeologische vindplaatsen aangetroffen. Het advies is dan ook om de onderzoekslocatie vrij te geven ten behoeve van de aanleg van de N18. Er is geen onderzoek uitgevoerd ter plaatse van de (niet-toegankelijke) voormalige vuilstortplaats. De verwachting op het aantreffen (van restanten) van de begraafplaats blijft hier onverminderd hoog. Ook voor vrijgegeven (delen van) plangebieden bestaat altijd de mogelijkheid dat er tijdens graafwerkzaamheden toch losse sporen en vondsten worden aangetroffen. Het betreft dan vaak kleine sporen of resten die niet door middel van een booronderzoek kunnen worden opgespoord. Op grond van artikel 53 van de Monumentenwet 1988 dient zo spoedig mogelijk melding te worden gemaakt van de vondst bij de Minister (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: telefoon ). Een vondstmelding bij de gemeentelijk of provinciaal archeoloog kan ook. Antea Group Oosterhout, december 2014/januari van 36

116 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven N18 - Vindplaats 13-I en vindplaats 16 te Groenlo, gemeente OostGelre) Projectnr februari 2015, revisie 02 Literatuur en geraadpleegde bronnen Alders, P.G., 2006: Archeologisch onderzoek naar de circumvallatielinie in Groenlo, Bedrijvenpark Laarberg, (gemeente Oost Gelre) Een Inventariserend Veldonderzoek in de vorm van proefsleuven, (ADCrapport 679), Amersfoort. Haar, L.J. van der, A. Vissinga & I. Vossen, 2010: OTB N18 Varsseveld-Enschede. Een archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek (karterende fase) (Archeologische rapporten Oranjewoud2009/143). Oranjewoud, Heerenveen. Haar, L.J. van der, A. Vissinga & I. Vossen, 2012: Programma van Eisen. Proefsleuvenonderzoek en waarderend booronderzoek op 27 locaties in het tracé van de N18 Varsseveld-Enschede. Oranjewoud, Heerenveen. Kamps, P.J.M., P.C. Kerkum & J. de Zee (red.), 2004: Terminologie verdedigingswerken, inrichting, aanval en verdediging, Stichting Menno van Coehoorn, Utrecht. Loonen, A. & J. Hubers, 2013: Een archeologische begeleiding aan de Eimersweg 3 te Lievelde (Archeodienst Rapport: 259). Archeodienst, Zevenaar. Nijs, G. & J. van der Pluijm 2008: Kijk op de linie. Op zoek naar de circumvallatielinie uit 1627 rondom Groenlo, Groenlo. Vissinga, A., 2013: Programma van Eisen. Proefsleuvenonderzoek en waarderend booronderzoek op 9 locaties binnen het tracé van de N18 Varsseveld-Enschede, Heerenveen. Vissinga, A. & L.J. van der Haar, 2013: Proefsleuvenonderzoek TB N18. Een weg door tijd en landschap (Archeologische Rapporten Oranjewoud 2012/102). Oranjewoud, Heerenveen. Willemse, N.W. 2006: Actualisatie archeologische verwachtingskaart MER N18 Varsseveld-Enschede. Archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek (RAAP-Rapport 1306). Internet (J.E. van der Pluijm: De circumvallatielinie rond Groenlo tijdens de belegering door Staatse troepen in 1627) van 36 arch2.2

117 Bijlage 1: Archeologische perioden

118 Bijlage 2: Archeologische Monumentenzorg (AMZ) schematisch overzicht AMZ verklarende woordenlijst AMZ

119 Schema Archeologische Monumentenzorg (AMZ)

120 Schema Archeologische Monumentenzorg (AMZ) Verklarende woordenlijst Archeologische Monumentenzorg (AMZ) Archeologische begeleiding (STAP 5c) Een archeologische begeleiding wordt uitgevoerd wanneer proefsleuven of en opgraving niet mogelijk zijn door bijvoorbeeld civieltechnische beperkingen. Archeologische indicatoren Hiermee worden aanwijzingen in de bodem bedoeld die duiden op menselijke activiteiten in het verleden, zoals aardewerkscherven, houtskool, botmateriaal, vondstlagen, etc. Archis Archeologisch informatiesysteem voor Nederland. Een digitale databank met gegevens over archeologische vindplaatsen en terreinen. Bureauonderzoek (STAP 1) Het bureauonderzoek is een rapportage waarin een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel wordt opgesteld aan de hand van geomorfologische en bodemkaarten, de Archeologische Monumentenkaart (AMK), het Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS), historische kaarten en archeologische publicaties. Fysiek beschermen (STAP 4c) De archeologische resten blijven in de bodem behouden door bijvoorbeeld planaanpassingen. Geofysisch onderzoek Meetapparatuur brengt archeologische verschijnselen in de bodem driedimensionaal in kaart zonder te boren of te graven. Dit kan bijvoorbeeld door radar-, weerstandsonderzoek of elektromagnetische metingen. Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Dit model geeft op detailniveau voor het plangebied aan wat aan archeologische vindplaatsen aanwezig kan zijn. Op basis van dit verwachtingsmodel wordt bepaald of een inventariserend veldonderzoek nodig is en wat de juiste methode is om eventueel aanwezige archeologische resten aan te tonen. Inventariserend veldonderzoek (IVO) (STAP 2) Tijdens een inventariserend veldonderzoek worden archeologische waarden in het veld geïnventariseerd en gedocumenteerd. Waar is wat in de bodem aanwezig? De inventarisatie kan bestaan uit een inventariserend veldonderzoekoverig (door middel van een booronderzoek, veldkartering en/of geofysisch onderzoek) en/of een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven. Wat de beste methode is, hangt sterk af van de omstandigheden en de aard van de vindplaats. Inventariserend veldonderzoek - overig (IVO-o) (STAP 2b of 2c) Bij een Inventariserend veldonderzoek - overig door middel van boringen (IVOo) worden boringen gezet door middel van een handboor of guts. Inventariserend veldonderzoek -proefsleuven (IVO-p) (STAP 2f) Proefsleuven zijn lange sleuven van twee tot vijf meter breed die worden aangelegd in de zones waar aanwijzingen zijn voor het aantreffen van archeologische vindplaatsen. Inventariserend veldonderzoek (IVO) - Verkennende fase (STAP 2b) Wanneer bij het bureauonderzoek onvoldoende gegevens beschikbaar zijn om een gespecificeerd verwachtingsmodel op te stellen, wordt een inventariserend veldonderzoek - verkennende fase uitgevoerd. In deze fase wordt onderzocht of de bodem nog intact is, wat de bodemopbouw is en hoe deze invloed heeft gehad op de locatiekeuze van de mens in het verleden. Het onderzoek is bedoeld om kansarme zones om archeologische resten aan te treffen uit te sluiten en kansrijke zones te selecteren voor vervolgonderzoek. Een verkennend onderzoek kent een relatief lage onderzoeksintensiteit en wordt meestal uitgevoerd door middel van boringen. Inventariserend veldonderzoek (IVO) - Karterende fase (STAP 2c of 2f) Tijdens een inventariserend veldonderzoek - karterende fase wordt het plangebied systematisch onderzocht op de aanwezigheid van archeologische sporen en/of vondsten. De intensiteit van onderzoek is groter dan in de verkennende fase, bijvoorbeeld door een groter aantal boringen per hectare of door het aanleggen van proefsleuven. Inventariserend veldonderzoek (IVO) - Waarderende fase (STAP 2f) Tijdens de waarderende fase wordt aangegeven of de aangetroffen archeologische vindplaatsen behoudenswaardig zijn. Dat betekent dat de aard, omvang, datering, conservering en inhoudelijke kwaliteit van de vindplaats(en) wordt vastgesteld. Wanneer de waardering van de archeologische resten laag is, hoeft geen verder archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd. Het plangebied wordt 'vrijgegeven'. Wanneer de resten behoudenswaardig zijn, wordt in eerste instantie behoud in situ (ter plekke in de bodem) nagestreefd. Wanneer dit door de voorgenomen ontwikkelingen niet mogelijk is, wordt vervolgonderzoek uitgevoerd in de vorm van een opgraving of archeologische begeleiding. Vaak wordt deze fase gecombineerd uitgevoerd met het inventariserend veldonderzoek karterende fase. Opgraving (STAP 5c) Wanneer door de toekomstige ontwikkelingen aanwezige archeologische resten in de bodem niet behouden kunnen worden, wordt een opgraving uitgevoerd. Tijdens de opgraving worden archeologische resten gedocumenteerd, gefotografeerd en bestudeerd. Hierdoor wordt informatie over het verleden zo goed mogelijk vastgelegd en behouden. Plan van Aanpak (PvA) (STAP 2a) Voor een booronderzoek is een Plan van Aanpak (PvA) noodzakelijk. Het PvA beschrijft hoe het veldwerk wordt uitgevoerd en uitgewerkt. Programma van Eisen (PvE) (STAP 2d of 5a) Voor het uitvoeren van een inventariserend veldonderzoek - proefsleuven, archeologische begeleiding of opgraving is een Programma van Eisen (PvE) noodzakelijk. Het PvE beschrijft het doel, vraagstelling en uitvoeringsmethode van het archeologisch onderzoek. Dit document wordt beschouwd als basisdocument voor archeologisch veldonderzoek waarmee de inhoudelijke kwaliteit gewaarborgd wordt. Het PvE wordt goedgekeurd door het bevoegd gezag (gemeente, provincie of het rijk). Quickscan In een quickscan wordt geïnventariseerd of en waar archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd. Selectieadvies (STAP 3) In het selectieadvies wordt op archeologisch inhoudelijke argumenten het advies gegeven welke delen van het plangebied vrijgegeven kunnen worden voor verdere ontwikkeling en welke delen behouden of opgegraven moeten worden. Selectiebesluit (STAP 4) De bevoegde overheid (gemeente, provincie of soms het rijk) geeft op basis van het selectieadvies aan welke maatregelen genomen worden. De bevoegde overheid kan van het selectieadvies afwijken indien zij dat nodig acht. Veldkartering Bij een veldkartering wordt het plangebied systematisch belopen om archeologische oppervlaktevondsten te verzamelen.