03 JULI provinsje fryslân provincie frys1ân. Provinciale Staten. Leeuwarden, 27juni 2014 Verzonden,

Transcriptie

1 provinsje fryslân provincie frys1ân postbus hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) telefax: (058) Provinciale Staten wwwfryslan.nl Leeuwarden, 27juni 2014 Verzonden, 03 JULI 2014 Ons kenmerk : Afdeling : Stëd en Plattelân Behandeld door : J. van der Wal /(058) of jvanderwal@fryslan.nl Uw kenmerk Bijlage(n) : Bestuursnotitie Wetterskip actualisatie Veiligheidsplan Onderwerp : Actualisatie Veiligheidsplan Geachte Statenleden, Graag informeren wij u over de stand van zaken rondom de actualisatie van het Veiligheids plan. In het vigerende Waterhuishoudingsplan zijn de maatregelen uit het Veilig heidsplan 2008 opgenomen. Onderdeel hiervan is de bouw van een gemaal bij Lauwersoog. Het Veiligheidsplan is in 2012 geëvalueerd. Hierbij is o.a. gebleken dat: - Rijksgelden voor de bouw van het gemaal bij Lauwersoog niet beschikbaar komen; - realisatie van berging in deelsystemen achterblijft; - er nieuwe klimaatscenario s beschikbaar zijn; - in Groningen en Drenthe het project Droge Voeten wordt uitgevoerd. Naar aanleiding van de evaluatie wordt nu door Wetterskip Fryslân gewerkt aan de actualisa tie van het Veiligheidsplan. Daarvoor is onderzoek gedaan naar de kans op regionale water overlast en de effectiviteit van maatregelen in het beheergebied. Onderscheid is gemaakt tussen de boezem en de deelsystemen (polders, Vrij afwaterende gebieden). Voor het boe zemsysteem is gerekend aan de maatgevende boezemwaterstanden in hoogwatersituaties en zijn deze getoetst aan de door de provincie vastgestelde veiligheidsnormen. Als zichtjaren zijn 2015 en 2050 genomen. Om te voldoen aan de normen zijn er 7 maatregelenpakketten samengesteld en doorgerekend. Naast de effectiviteit van de maatregelen zijn ook de kosten en baten voor het waterschap, de maatschappelijke kosten en baten (MKBA) en overige, niet op geld te waarderen, effecten in beeld gebracht. Voor de deelsystemen is onderzocht wel ke maatregelen het meest effectief zijn. Voor de berekeningen is gebruik gemaakt van nieu we rekenmodellen en actuele klimaatinzichten. Op basis van de eerste onderzoeksresultaten zijn nieuwe inzichten ontstaan in de toekomstige situatie van de boezem. - 1/2 Ons kenmerk:

2 provinsje fryslân provincie fryslân b 1 1 Nieuwe inzichten Door de klimaatontwikkeling zal de gemiddelde maatgevende boezemwaterstad in cm hoger zijn dan in Voor 2030 zal dit 5 cm zijn. De maatregelen uit het huidige veiligheidsplan zijn niet voldoende om de klimaateffecten in 2050 op te vangen. Tot 2030 kan door het bufferen van water in de deelsystemen tot 2030 aan de provinciale veiligheidsnorm worden voldaan indien het kadeherstelprogramma volledig wordt uitge voerd. Vanaf 2030 zijn extra maatregelen nodig. Van de 7 doorgerekende maatregelenpakketten zijn 3 effectief genoeg om de gevolgen van klimaatontwikkeling tot 2050 nagenoeg te compenseren. Dit betreft de volgende: 1. water wordt vastgehouden in de deelsystemen (door inundatie van 5% laagste delen, met functie natuur), uitbreiding van de boezem en retentie in natuurgebieden; 2. een gemaal in Holwerd, uitbreiding van de boezem en retentie in natuurgebieden; 3. een gemaal in Harlingen, uitbreiding van de boezem en retentie in natuurgebieden; Effectieve maatregelen zijn het bufferen van water in de deelsystemen en uitbreiding van de waterberging in natuurgebieden. Bij de nieuwe doorrekening is gebleken dat uitvoering van het huidige veiligheidsplan met een gemaal bij Lauwersoog niet effectief genoeg is om de gevolgen van klimaatontwikke ling op te vangen. Door het realiseren van ha. retentie in natuurgebieden kan deze maatregel wel voldoende effectief zijn. De maatregelen die in kader van het project Droge Voeten 2050 zijn geformuleerd heb ben geen nadelige gevolgen voor onze afwatering naar het Lauwersmeer. De studie naar het moment waarop en met welke capaciteit gemaal Lauwersoog noodzakelijk is komt na de zomer gereed. Een uitgebreide samenvatting van de onderzoekresultaten treft u aan in de bijlage be stuursnotitie actualisatie veiligheidsplan van het Wetterskip. Vervolg De verschillende maatregelenpakketten worden verder uitgewerkt. Daarbij worden de rekenresultaten nogmaals gevalideerd. Gezien de consequenties van de verschillende maatrege len voor maatschappelijke belangen als natuur, landbouw, natuur, recreatie, wonen en wer ken, gaat een zorgvuldige variantenafweging plaatsvinden. In 2015 komen wij met dit onder werp terug bij uw Staten. Staten van Fryslân, drs. A.J. van den Besecretaris H.M. van Gils, loco-secretaris -2/2 - Ons kenmerk:

3 Bestuursnotitie Vergadering d.d.: Agendapunt: Actualisatie Veiligheidsplan Onderwerp: Actualisatie Veiligheidsplan Bijlage(n): Bijlage 1: Toelichting maatregelen boezem Bijlage 2: Toelichting maatregelen deelsystemen Het Algemeen Bestuur neemt op 17 juni 2014 kennis van: 1. De effecten van de klimaatontwikkeling op de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand in de periode De effectiviteit van de 7 maatregelpakketten voor de boezem om de gevolgen van de klimaatontwikkeling te compenseren. 3. De (maatschappelijke) kosten-batenanalyse en de kwalitatieve effecten van de 7 maatregelpakketten voor de boezem. 4. De consequenties van de klimaatontwikkeling en de 7 maatregelpakketten voor het kadeherstelprogramma. 5. De consequenties van het project Droge Voeten De effectiviteit van de maatregelen in de deelsystemen om wateroverlast te voorkomen. 7. De kosten-batenanalyse van de maatregelen in deelsystemen om wateroverlast als gevolg van klimaatontwikkeling te compenseren. 8. De vervolgonderzoeken en uitgangspunten die daarbij gehanteerd worden. Inleiding In de afgelopen maanden hebben wij u diverse malen geïnformeerd over de stand van zaken van de actualisatie van het Veiligheidsplan. Daarbij is aangegeven, dat in de commissie van juni een besluit op hoofdlijnen wordt voorgelegd ten behoeve van de besluitvorming in het Algemeen Bestuur van 1 juli. Voor u ligt een bestuursnotitie over de actualisatie van het Veiligheidsplan. Deze wijkt qua vorm af van een voorstel aan het Algemeen Bestuur. De reden dat wij in eerste instantie hebben gekozen voor een bestuursnotitie is gelegen in het volgende. Door de actualisatie van het Veiligheidsplan zijn nieuwe inzichten ontstaan in de toekomstige situatie van de boezem. De resultaten van het nu afgeronde onderzoek laten op enkele hoofdpunten een andere uitkomst zien dan waarvan is uitgegaan bij het opstellen van het Veiligheidsplan 2008 en de evaluatie. Dit betreft met name de omvang van de boezemopgave tot 2050, de geringere effectiviteit van het gemaal Lauwersoog en de consequenties voor het kadeherstelprogramma. Deze nieuwe inzichten hebben ons verrast en we kunnen ons voorstellen dat voor u hetzelfde geldt. De afgelopen maanden is veel tijd besteed aan het perfectioneren van ons nieuwe rekenmodel voor de boezem. Het model kan hoogwatersituaties en de sturing van onze afvoer- en bergingsmiddelen beter simuleren dan vorige modellen. De vele berekeningen, die inherent zijn aan de toepassing van probabilistische statistiek, vragen bovendien veel handmatige werkzaamheden, die de nodige tijd Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 1

4 hebben gevraagd. Het gevolg is, dat de uitkomsten ons pas zeer recent zijn aangereikt. Ze konden dan ook niet eerder met u tijdens een gezamenlijke commissievergadering besproken worden. Het lijkt ons daarom wijs deze complexe informatie eerst door middel van een bestuursnotitie aan u voor te leggen en met u daarover in gesprek te gaan. In deze notitie wordt beschreven wat de inhoud wordt van het vervolgonderzoek, dat de komende maanden dient plaats te vinden, welke maatregelpakketten daarin verder worden uitgewerkt en welke randvoorwaarden/kaders (bv kadehoogten) daarbij zullen gelden. Dat alles is gericht op een afrondende besluitvorming in uw bestuur in december dit jaar. In dat verband vragen wij ons af wat de toegevoegde waarde is van een zogenaamd besluit op hoofdlijnen in de aanstaande AB-vergadering. Naar onze mening zou ook volstaan kunnen worden met het gezamenlijk toewerken naar het eindbesluit in december, waarbij het plannen van een extra commissievergadering over dit onderwerp ergens in oktober zinvol kan zijn. Actualisatie van het Veiligheidsplan In de actualisatie van het Veiligheidsplan is net als bij het huidige Veiligheidsplan opnieuw gekeken naar de waterveiligheid, de kans op wateroverlast en de effectiviteit van maatregelen in het beheergebied van het waterschap. Het onderzoek betreft de boezem en de deelsystemen. Onderzoek boezem In het kader van de actualisatie zijn voor het boezemsysteem berekeningen uitgevoerd met een verbeterd rekenmodel, zijn de nieuwste 1 klimaatscenario s verwerkt en zijn statistische methoden toegepast om gemiddelde maatgevende boezemwaterstanden in hoogwatersituaties te bepalen en zijn de meest recente gegevens over het beheergebied gebruikt. De gemiddelde maatgevende boezemwaterstand is het gemiddelde van waterstanden, die 1 keer per 100 jaar kunnen optreden op een aantal meetpunten in de boezem door verschillende combinaties van omstandigheden. De gemiddelde maatgevende boezemwaterstand is berekend voor het zichtjaar 2015 en het zichtjaar De gevolgen van de klimaatontwikkeling zijn hierin meegenomen. Hiermee is inzicht ontstaan in de waterveiligheid in de periode en de opgave die het waterschap heeft. Er zijn 7 pakketten met maatregelen samengesteld en doorgerekend die de waterveiligheid vergroten. Van de maatregelpakketten zijn de effectiviteit (in hoeverre wordt de opgave ingevuld), de kosten en baten voor het waterschap, de maatschappelijke kosten en baten en overige niet op geld waardeerbare effecten in beeld gebracht. Onderzoek deelsystemen Voor de deelsystemen is onderzocht welke maatregelen uit het Veiligheidsplan het meest effectief zijn om wateroverlast te voorkomen. Daarnaast is onderzocht hoe de kosten en baten van de maatregelen zich verhouden als deze maatregelen bedoeld zijn om de gevolgen van de klimaatontwikkeling te compenseren in de situatie dat een gebied wel aan de regionale norm voor wateroverlast voldoet. Het gaat hier dan om de kosten-batenverhouding van boven-normatieve maatregelen. 1 KNMI2006 en KNMI2014 Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 2

5 Kernboodschap Met de nieuwe modellen hebben we betere informatie beschikbaar dan destijds bij het opstellen van het veiligheidsplan. Dit zorgt voor nieuwe inzichten. Door de klimaatontwikkeling zal de gemiddelde maatgevende boezemwaterstad in cm hoger zijn dan in Voor 2030 zal dit 5 cm zijn. De maatregelen uit het huidige veiligheidsplan zijn niet voldoende om de klimaateffecten in 2050 op te vangen. Gezien de 12 cm boezemwaterstijging is het noodzakelijk het kadeherstelprogramma met de huidige uitgangspunten en planning voort te zetten in plaats van uit te gaan van de verlaging zoals voorgesteld in het Veiligheidsplan. Effectieve maatregelen zijn het bufferen van water in de deelsystemen en uitbreiding van de waterberging in natuurgebieden. De realisatie van alleen het gemaal Lauwersoog is niet voldoende om de gevolgen van klimaatontwikkeling tot 2050 te compenseren. Van de 7 maatregelpakketten zijn er vier onvoldoende effectief. Deze maatregelpakketten zijn effectiever te maken door extra maatregelen toe te voegen. De maatregelen die in kader van het project Droge Voeten 2050 zijn geformuleerd hebben geen nadelige gevolgen voor onze afwatering naar het Lauwersmeer. De studie naar het moment waarop en met welke capaciteit gemaal Lauwersoog noodzakelijk is komt na de zomer gereed. Recent hebben we het nieuwste klimaatscenario van het KNMI ontvangen. De effecten met betrekking tot de zeespiegelstijging zijn al meegenomen in de berekeningen, maar de toename van neerslag ten opzichte van het vorige scenario nog niet (4%). Waterberging is in de deelsystemen de meest effectieve maatregel om wateroverlast te voorkomen. Voor gebieden, die aan de norm voor wateroverlast voldoen, zijn de kosten voor maatregelen om klimaatontwikkeling te compenseren groter dan de schade als gevolg van wateroverlast door klimaatontwikkeling. Toelichting onderzoek boezem Geschiedenis besluitvorming In de afgelopen jaren heeft het waterschap 2 studies uitgevoerd naar de afwatering van het beheergebied in het licht van de toekomstige klimaatontwikkeling Op 11 juli 2006 heeft het Algemeen Bestuur het voorstel Vasthouden, Bergen en Afvoer van water in Fryslân (VBA) vastgesteld. De belangrijkste maatregelen tot 2030 betroffen voor de deelsystemen: Intensiever sturen met geautomatiseerde stuwen ( ha); extra oppervlaktewater in deelsystemen (1.650 ha); extra poldergemaalcapaciteit ( ha uitbreiden met 10%). Met de uitvoering van de maatregelen kon aan de norm worden voldaan in gebieden waar dat nog niet het geval was en kon de klimaatontwikkeling in alle gebieden tot 2030 gecompenseerd worden. De belangrijkste maatregelen tot 2030 betroffen voor de boezem: uitbreiden boezemoppervlakte (1.400 ha) realisatie retentiepolders (700 ha) Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 3

6 anticiperen op weersvoorspellingen; renovatie gemaal J.L. Hoogland (20 m3/s); gemaal Vijfhuizen (10 m3/s); Realisatie van een tijdelijke gemaal bij Harlingen dat rond 2020 wordt vervangen door een permanent gemaal. Handhaven gemiddelde maatgevende boezemwaterstand uit 2002 als uitgangspunt voor kadehoogten. Op 11 mei 2008 is het Veiligheidsplan door het Algemeen Bestuur vastgesteld. Het Veiligheidsplan is een aanpassing van het VBA-besluit. Vanuit een samenhangende visie op het peilbeheer van de boezem en het herstelprogramma Oevers en Kaden zijn aanpassingen in het VBA-besluit doorgevoerd. In verband met de ontwikkelingen voor het Lauwersmeer en nieuwe inventarisatiegegevens over de lengte van de te verbeteren kaden is besloten tot deelname aan de voorbereiding van de realisatie van het Lauwersooggemaal in 2015, temporisering van het herstelprogramma O&K tot 2019 (was 2016) en verlaging van de normhoogte voor de kaden met gemiddeld 10 cm vanaf De realisatie van het gemaal Harlingen is in 2050 voorzien. Voor de deelsystemen verandert er niets. Nadien is het gemaal Vijfhuizen teruggebracht in capaciteit Verder isin 2010 besloten de kaden pas lager aan te leggen vanaf het moment dat het gemaal Lauwersoog gerealiseerd is. Bovendien is toen besloten het kadeherstelprogramma te temporiseren tot In 2012 is de Evaluatie van het Veiligheidsplan door het Algemeen Bestuur vastgesteld. Op basis van de eerdere gedane berekeningen wordt geconcludeerd, dat met de tot 2012 gerealiseerde watersysteemmaatregelen en verdere uitvoering van het kadeherstelprogramma de boezem in 2030 voldoet aan de provinciale veiligheidsnorm. Het bufferen van water in de deelsystemen is slechts 1 keer per 85 jaar nodig om aan de norm te kunnen voldoen. Voor de deelsystemen wordt in de evaluatie geconcludeerd, dat deze in 2030 nog steeds aan de norm voldoen (uitzonderingen daargelaten), maar dat de maatregelen om klimaatontwikkeling te compenseren achterblijven. In de evaluatie wordt een aantal aandachtspunten benoemd die vragen om een actualisatie van het Veiligheidsplan. Het gaat onder andere om de volgende aandachtspunten: het gemaal Lauwersoog, de nieuwe klimaatscenario s, de afstemming met het project Droge Voeten 2050 en de effectiviteit van maatregelen om wateroverlast in deelsystemen te voorkomen. De in de actualisatie gebruikte klimaatscenario s De nieuwste KNMI-klimaatscenario s (KNMI2014) zijn recent gepubliceerd. Niet alle benodigde gegevens waren beschikbaar op het moment dat de berekeningen met ons rekenmodel zijn uitgevoerd. Daarom zijn voor de berekeningen aan de boezem, wat de neerslaggegevens betreft, de KNMI-klimaatscenario s uit 2006 gehanteerd (KNMI2006, W-scenario). Het door ons voor de berekeningen gehanteerde W-scenario is toegepast op aanbeveling van het KNMI. Voor de zeespiegelstijging is wel gebruik gemaakt van het recent gepubliceerde klimaatscenario 2014 (KNMI 2014, W-scenario), omdat deze al wel bekend was en afwijkt van de zeespiegelstijging uit de KNMI2006 scenario s. Inmiddels blijkt uit de vergelijking van KNMI2006 en KNMI2014 dat de neerslaggegevens ook afwijken. In onderstaande tabel 1 vindt u een overzicht van de belangrijkste kenmerken van: het klimaatscenario KNMI2006 het gecombineerde klimaatscenario W zoals meegenomen in de berekeningen voor de actualisatie van het veiligheidsplan; het nieuwste klimaatscenario KNMI2014; Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 4

7 KNMI2006 Cijfers meegenomen in de berekeningen KNMI daagse neerslagsom die eens per 10 jaar 8% + 8% 12% wordt overschreden Absolute stijging zeespiegel (uit KNMI cm 40 cm 40 cm W-scenario) Tabel 1: Klimaatverandering in Nederland rond 2050 ten opzichte van het basisjaar 1990 volgens de KNMI2006 en KNMI2014 klimaatscenario s. De nieuwe informatie (KNMI2014) wordt meegenomen in de vervolgberekeningen. De verwachting is dat daardoor het doelgat zal toenemen en de effectiviteit van de maatregelpakketten in geringe mate zal afnemen. Ook de effecten van een meer extreme situatie (1 op de 1000) willen we in beeld brengen, zodat bekend wordt welke schade waar zal ontstaan. Deze informatie kan worden betrokken bij het bepalen van de maatregelen en de prioritering daarvan. Het nieuwe rekenmodel en de statistische methoden Voor de actualisatie van het Veiligheidsplan is een nieuw rekenmodel (nieuwste SOBEK software versie) voor de boezem gebruikt. Kennisinstituut Deltares heeft ons geadviseerd over de nieuwste ontwikkelingen op dit gebied en het toekomstig beheer van SOBEK. Het nieuwe rekenmodel kent een aantal technische verbeteringen in de software, de koppeling tussen deelsystemen en boezem is verbeterd en de actuele sturingsregels voor het boezembeheer zijn in het rekenmodel geïmplementeerd. Verder zijn actuele gegevens over de afvoercapaciteit van de poldergemalen en de nieuwste hoogtekaart gebruikt. Het model is gekalibreerd over de periode januari 2011 tot en met januari De hoogwaterperiode in januari 2012 is daar in meegenomen. In het model zijn alle bestaande afvoer- en bergingsmiddelen met alle aanpassingen van de afgelopen jaren opgenomen. In de voorgaande studies is voor de statistische benadering van hoogwatergebeurtenissen gewerkt met een zogenaamde tijdreeks. De basis voor de tijdreeks zijn de gemeten jaarmaxima over een periode van 32 jaar (van 1972 tot 2003) Zonder teveel in detail te treden kan gesteld worden, dat met deze methode wel een goed beeld van de gemiddelde boezemstijging over een bepaalde periode kan worden verkregen. Met het beperkte aantal gemeten waterstanden op de boezem, waarin ook een aantal minder extreme waterstanden zijn opgenomen, brengt deze methode echter minder goed de extreme situaties in beeld. Met de nu toegepaste probabilistische methode kunnen de gecombineerde kansen en effecten van verschillende omstandigheden als neerslag(patronen), windrichting en windkracht en grondwaterstanden berekend worden. Hierdoor kan de kans op (zeer) extreme hoogwatersituaties bepaald worden. De methode geeft dus een beter beeld van extreme situaties en bovendien kunnen diverse omstandigheden die leiden tot hoog water op de boezem gesimuleerd worden. Dit is van belang bij het bepalen van de effectiviteit van de maatregelen bij deze verschillende omstandigheden. Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 5

8 De opgave: de stijging van de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand tot 2050 Door de klimaatontwikkeling zullen, als geen extra maatregelen worden getroffen, de gemiddelde maatgevende boezemwaterstanden bij een T=100 jaar in de periode cm stijgen. Dit wordt veroorzaakt door een toename van de neerslag en stijging van de zeespiegel, waardoor meer water vanuit de deelsystemen afgevoerd zal worden naar de boezem en minder water gespuid kan worden in Harlingen en Lauwersoog. In bijlage 1 vindt u in paragraaf 3.1 meer informatie over de berekening van de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand en de verschillen met de studie VBA en het huidige Veiligheidsplan. Het huidige boezemsysteem kan de stijging van de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand bij een T=100 jaar in 2050 niet zonder extra maatregelen opvangen. De huidige kadehoogten zijn afgestemd op een boezemwaterstand van 16 cm onder N.A.P. Toelichting provinciale norm boezem Uitgangspunt in de berekeningen is, dat de Friese boezem in 2050 voldoet aan de veiligheidsnorm van T=100. Dit betekent dat ons boezemsysteem door watersysteem- en kademaatregelen dan hoogwatersituaties aan moet kunnen, die een statistische kans op voorkomen hebben van 1 keer per 100 jaar. De gemiddelde maatgevende boezemwaterstand is dan 4 cm onder N.A.P. als geen maatregelen worden gerealiseerd. Uit de statistische berekeningen kan ook afgeleid worden, dat de gemiddelde boezemwaterstand bij een T= 1000 jaar situatie stijgt tot 0 cm N.A.P in 2050 als geen maatregelen worden gerealiseerd. Dit is een extremere boven-normatieve situatie Ten opzichte van eerdere berekeningen is deze uitkomst (12 cm stijging) opmerkelijk. Deze stijging is maatgevend voor het beoordelen van de effectiviteit van de verschillende maatregelpakketten en dus voor de uiteindelijke besluitvorming over de uit te voeren investeringen. Daarom achten wij het noodzakelijk dat een onafhankelijk adviesbureau een gedegen second opinion geeft op de gehanteerde methodiek en de uitkomsten daarvan. De maatregelpakketten De stijging van gemiddelde maatgevende boezemwaterstand met 12 cm als gevolg van de klimaatontwikkeling tot 2050 moet om aan de norm te blijven voldoen gecompenseerd worden met maatregelen. Het Dagelijks bestuur heeft in januari 2014 de 19 maatregelen vastgesteld waarmee de opgave kan worden ingevuld. Het gaat om verschillende typen maatregelen, die op basis van de principes van vasthouden, bergen en afvoeren zijn vastgesteld. Deze maatregelen zijn in een eerdere commissievergadering met u besproken. Van elk van deze individuele maatregelen is in het rekenmodel de effectiviteit bepaald bij een T=100 situatie in Deze effectiviteit is voor twee situaties bepaald, te weten: a. een situatie met veel neerslag, gestremde lozing en een straffe zuidwestenwind, b. een situatie met een extreme hoeveelheid neerslag en geen gestremde lozing. Op deze wijze kan goed bepaald worden wat de verschillen zijn in effectiviteit bij de twee situaties en de verschillen tussen de maatregelen. De boven beschreven informatie is vastgelegd in de factsheets, die u in de commissievergadering van 13 mei heeft gekregen. Uit de factsheets is gebleken dat geen enkele individuele maatregel voldoende effectief is om de stijging van de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand te compenseren. Daarom zijn maatregelpakketten samengesteld. Bij de samenstelling van de pakketten zijn de volgende criteria gehanteerd: Effectiviteit: het samengestelde maatregelpakket moet in staat zijn om de opgave tot 2050 in te vullen. Elke maatregel moet daar een significante bijdrage aan leveren. Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 6

9 Gebiedsspecifieke effectiviteit: In de maatregelenpakketten zijn verschillende locaties voor een gemaal opgenomen om de regionale effecten zichtbaar te maken; Onderscheidenheid: de pakketten moeten van elkaar verschillen in typen maatregelen zoals pakketten met een gemaal tegenover pakketten zonder gemaal. De voor- en nadelen in effectiviteit, (maatschappelijke) kosten en baten en andere effecten worden duidelijker; Uitwisselbaarheid: de pakketten moeten maatregelen bevatten die uitwisselbaar zijn zoals bijvoorbeeld bergen in natuurgebieden uitwisselbaar is met bufferen in de deelsystemen; Het gemaal Lauwersoog is in twee verschillende pakketten opgenomen, 1 pakket met boezemuitbreiding en 1 pakket zonder boezemuitbreiding. De pakketten zijn doorgerekend om een vergelijking met het huidige Veiligheidsplan mogelijk te maken, omdat in het huidige Veiligheidsplan wordt uitgegaan van de realisatie van het gemaal Lauwersoog. In onderstaande tabel 2 is de samenstelling van de maatregelpakketten beschreven. De maatregelen boezemuitbreiding (behalve pakket 1) en anticiperend peilbeheer maken onderdeel uit van alle maatregelpakketten. Nr Maatregel Gemaal Lauwersoog Huidig VP Bufferen deelsystemen Bergen en Bufferen Bergen en afvoeren DNZ Bergen en afvoeren Holwerd Bergen en afvoeren Harlingen Gemaal Lauwersoog 180 m3/s Bufferen in deelsystemen Retentiepolders Voortstuwen DNZ Gemaal Harlingen Gemaal Holwerd Effectiviteit tot % 55% 59% 89% 57% 95% 98% Tabel 2: Overzicht samenstelling maatregelenpakketten Toelichting maatregelpakketten 1. In dit pakket wordt alleen het gemaal Lauwersoog gerealiseerd. Boezemuitbreiding is niet in dit pakket meegenomen. 2. Bij dit pakket wordt het gemaal Lauwersoog en 700 ha boezemuitbreiding gerealiseerd. Deze boezemmaatregelen uit het huidige Veiligheidsplan zijn tot nu toe nog niet uitgevoerd. 3. Bij dit pakket ontbreekt het gemaal Lauwersoog, maar wordt het bufferen van water in de deelsystemen meegenomen. Dit alternatief sluit aan op de uitkomsten van de evaluatie, waarin geconcludeerd werd dat het boezemsysteem tot en na 2030 op orde is. 4. Bij dit pakket wordt geheel ingezet op bergen in natuurgebieden en het bufferen in deelsystemen. 5. Bij dit pakket wordt ingezet op berging in natuurgebieden en afvoeren bij Dokkumer Nieuwe Zijlen met voorstuwers. 6. Bij dit pakket wordt ook ingezet op berging in natuurgebieden en afvoeren bij Holwerd middels een gemaal. 7. Bij dit pakket wordt ook ingezet op berging in natuurgebieden en afvoeren bij Harlingen middels een gemaal. Effectiviteit maatregelpakketten De bovenstaande pakketten zijn doorgerekend op effectiviteit (verlaging boezemwaterstand). In bijlage 1 vindt u in paragraaf 3.2 meer uitleg over de effectiviteit van de maatregelen en in Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 7

10 paragraaf 1.4 staat uitleg over de berekeningen die daaraan ten grondslag hebben gelegen. In de onderste rij van tabel 2 vindt u de procentuele effectiviteit van de maatregelenpakketten. Uit de tabel wordt duidelijk dat niet alle maatregelpakketten in staat zijn de opgave van 12 cm volledig in te vullen. (Een percentage van 100% geeft aan dat het maatregelpakket 12 cm kan invullen, een percentage van 40% geeft aan dat ca. 5 cm kan worden ingevuld, het doelgat is dan 7 cm.) Een belangrijk criterium is dat de pakketten in staat moeten zijn 12 cm stijging van de boezemwaterstand tot 2050 te compenseren. De verschillen in effectiviteit tussen de 7 maatregelpakketten kunnen in het algemeen als volgt verklaard worden: 1. Vasthouden, bergen en afvoeren (VBA) blijft een belangrijk principe. De maatregelpakketten die bestaan uit een enkelvoudige maatregel (pakket 1,2, 3) scoren minder goed dan de meervoudige maatregelpakketten. De verschillende typen maatregelen in de meervoudige maatregelpakketten volgens de principes van vba vullen elkaar goed aan voor de verschillende oorzaken van hoogwater op de boezem. Dat betekent een hogere gemiddelde effectiviteit voor de meervoudige maatregelpakketten. 2. Extra afvoercapaciteit gemalen verschilt per omstandigheid. De maatregelpakketten 6 en 7 met de gemalen in Holwerd en Harlingen geven onder alle omstandigheden (stremming, extreme neerslag) extra afvoercapaciteit voor de boezem, terwijl de pakketten met het gemaal in Lauwersoog en de voorstuwers in Dokkumer Nieuwe Zijlen (pakketten 1, 2, 5) met name in situaties met gestremde lozing extra afvoercapaciteit geven en minder effectief zijn bij extreme hoeveelheden neerslag. Dat betekent een gemiddelde hogere effectiviteit voor de pakketten 6 en 7 ten opzichte van de pakketten 1, 2 en Locatie gemalen en andere maatregelen belangrijk De boezem is een uitgestrekt watersysteem. Op verschillende locaties in de boezem wordt veel water vanuit de polders op de boezem gebracht. Dit betekent dat centraal op de boezem de waterstand zal stijgen, soms ook versterkt door opwaaiing en de morfologie van het boezemsysteem. Door de grote afstanden in het systeem duurt het enige tijd, voordat het water afgevoerd wordt via een boezemgemaal. Hoe verder een gemaal verwijderd is van het centrale deel van de boezem, hoe kleiner de invloed van dat gemaal op het centrale deel van de boezem is. Omdat het centrale deel van de boezem zwaar meetelt in de bepaling van de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand is een gemaal op afstand minder effectief dan een gemaal dat dichter bij het centrale deel van de boezem ligt. Een gemaal in Harlingen scoort daarom beter dan een gemaal in Lauwersoog. Maatregelen die meer centraal in het boezemsysteem kunnen worden gerealiseerd zoals boezemuitbreiding, retentiepolders en bufferen in deelsystemen zijn van belang om de stijging van de boezemstanden centraal te beperken. Pakket 4 Bergen en bufferen scoort daarom betrekkelijk goed. 4. Conclusie effectiviteit pakketten De pakketten 1:Gemaal Lauwersoog, 2:Huidig Veiligheidsplan, 3:Bufferen in deelsystemen en (5:Bergen en voortstuwers DNZ) vullen het doelgat onvoldoende in. De pakketten 4: Bergen en Bufferen, 6: Bergen en gemaal Holwerd en 7: Bergen en gemaal Harlingen zijn het effectiefst zijn en vullen het doelgat nagenoeg geheel in. Gemaal Lauwersoog specifiek De maatregelpakketten 1:Gemaal Lauwersoog en 2:Huidig Veiligheidsplan vullen het doelgat onvoldoende in. Op basis van de berekeningen uit het Veiligheidsplan uit 2008 was de verwachting, dat deze pakketten voldoende effectief zouden zijn tot Uit de nieuwste berekeningen blijkt dat dit niet het geval is tot Zoals ook al hierboven (en in de factsheets) is beschreven, is het gemaal Lauwersoog effectief in situaties met veel neerslag en gestremde lozingen, maar voegt het in een situatie met extreme hoeveelheden neerslag en geen stremming weinig afvoercapaciteit toe aan het boezemsysteem. Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 8

11 Het gemaal is ver verwijderd van het centrale deel van de boezem, waardoor het effect daar veel minder is. Het gemaal Lauwersoog is overigens niet alleen met deze twee situaties doorgerekend maar in totaal met 50 verschillende situaties probabilistisch doorgerekend. In een beperkt aantal van die situaties (die met meerdere dagen stremming) is het gemaal effectief maar in veel meer andere gevallen is het gemaal minder effectief. Op basis van de kans op voorkomen van die 50 situaties is de totale effectiviteit bepaald. Omdat met al die verschillende situaties rekening moet worden gehouden zijn de maatregelpakketten in de huidige samenstelling onvoldoende effectief. Het is te overwegen het pakket 2:Huidig Veiligheidsplan aan te vullen met extra maatregelen, waardoor het wel voldoet. Dit pakket kan bijvoorbeeld worden aangevuld met de maatregel 1500 hectare retentie in natuurgebieden. De nieuwe benaming voor dit pakket zou dan worden: 2: Bergen en gemaal Lauwersoog kunnen gaan heten. Overige effecten maatregelenpakketten De genoemde maatregelenpakketten onderscheiden zich niet alleen in effectiviteit maar ook in de (maatschappelijke) kosten en baten en de kwalitatieve effecten. In onderstaande tabellen vindt u een overzicht van deze aspecten: Investeringskosten Exploitatitielasten Kosteneffectiviteit in s per cm boezemverlaging 1 Gemaal Lauwersoog Huidig Veiligheidsplan Bufferen in deelsystemen Bergen en bufferen Bergen en voortstuwers DNZ Bergen en gemaal Holwerd Bergen en gemaal Harlingen Tabel 3 Kosten en baten maatregelen. De investeringskosten voor maatregelenpakket 6 (Bergen en gemaal Holwerd) zijn inclusief het verbreden van het aanvoerkanaal ad 37 miljoen. De exploitatielasten van dit pakket zijn inclusief de lasten van het kanaal ad Landbouw Scheepvaart Natuur Wonen Werken 1 Gemaal Lauwersoog Huidig veiligheidsplan Bufferen in deelsystemen - 10, , Bergen en bufferen - 10, , Bergen en voortstuwers DNZ , Bergen en gemaal Holwerd , Bergen en gemaal Harlingen , Tabel 4 Maatschappelijke kosten en baten per jaar Natuur Waterkwaliteit Cultuurhistorie en landschap Recreatie Klimaat 1 Gemaal Lauwersoog - o o o o 2 Huidig veiligheidsplan - + o Bufferen in deelsystemen o +/ Bergen en bufferen + + +/ Bergen en voortstuwers DNZ +/- + - o + 6 Bergen en gemaal Holwerd +/ Bergen en gemaal Harlingen -/+ + - o + Tabel 5 kwalitatieve effecten Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 9

12 Als de minder effectieve maatregelen buiten beschouwing worden gelaten zijn de kosten voor pakket 4:Bergen en bufferen het laagst, gevolgd door pakket 6:Bergen en gemaal Holwerd exclusief het aanvoerkanaal en tenslotte pakket 7:Bergen en gemaal Harlingen. De MKBA richt zich niet op de maatschappelijke kosten en baten van het voldoen aan de norm, maar aan de mate waarin neveneffecten onderscheidend zijn voor de maatregelen. Conclusie daarbij is dat de bedragen dusdanig klein zijn dat dit niet onderscheidend is. In bijlage 1 vindt u een complete beschrijving van de maatregelpakketten, de effectiviteit van het pakket en de uitkomsten van de kosten-batenanalyse, de maatschappelijke kosten-batenanalyse en de kwalitatieve effecten. Op basis van bovenstaande conclusies lijkt het zinvol om met de maatregelen uit de volgende pakketten verder te gaan: De pakketten 4: Bergen en Bufferen, 6: Bergen en gemaal Holwerd en 7: Bergen en gemaal Harlingen. Deze pakketten zijn het effectiefst en vullen het doelgat nagenoeg geheel. Pakket 2 bestaande uit het gemaal Lauwersoog en 700 ha boezemuitbreiding kan effectiever gemaakt worden door de maatregel 1500 hectare retentie in natuurgebieden toe te voegen. De nieuwe benaming voor dit pakket zou dan worden: 2: Bergen en gemaal Lauwersoog. Maatregelen voor de korte termijn Voor de periode van 2015 tot 2035 kan door inzet van buffering in de deelsystemen en met voltooiing van het kadeherstelprogramma de kans op wateroverlast zodanig beperkt worden, dat nog wel aan de provinciale norm kan worden voldaan. De stijging van de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand is dan ca. 5 cm. Voorwaarde is dat het bufferen in deelsystemen tot de 5% laagste delen wordt ingezet als reguliere maatregel en het kadeherstelprogramma op basis van de huidige gemiddelde maatgevende boezemwaterstand wordt voltooid. In alternatief 3: Evaluatie Veiligheidsplan op bladzijde 15 van bijlage 1 is dit af te leiden uit de paarse lijn uit de grafiek Toetsing aan de veiligheidsnorm. Dit betekent wel dat periodiek gebufferd wordt met een wisselende omvang. Deze frequentie is in de orde van grootte van 1 keer per 7 jaar in de huidige situatie (uitgangssituatie: kaden met hoogtetekort) en 1 keer per 10 jaar in 2030 (uitgangssituatie: kaden op hoogte). De frequentie en de omvang van het bufferen voldoen dan nog aan de regionale norm voor wateroverlast voor grasland. Of deze beheermaatregel ook werkelijk ingezet gaat worden zal nader onderzocht worden. In het vervolgonderzoek zal de maatschappelijke acceptatie van deze maatregel nadrukkelijk besproken dienen te worden. Het overleg met stakeholders maakt daar onderdeel van uit. Ook in andere waterschappen wordt die discussie gevoerd Fasering maatregelen voor de lange termijn Als voor de korte termijn het bufferen in deelsystemen wordt ingezet, zijn vanaf 2035 extra infrastructurele maatregelen nodig om ook na 2035 aan de provinciale norm te voldoen. Hoewel voor de boezem in theorie pas na 2035 maatregelen moeten worden genomen, vragen ruimtelijke maatregelen door hun voorbereiding en gefaseerde realisatie een lange uitvoeringsperiode, voordat het volledige effect op het voorkomen van wateroverlast beschikbaar is. Dit soort projecten worden bovendien vaak in combinatie met kade- en oeverwerken of provinciale projecten gerealiseerd, waar ook andere sturingsfactoren van toepassing zijn. Ook de realisatie van een gemaal met een omvang zoals in de maatregelpakketten is opgenomen vraagt wel een aantal jaren voorbereidings- en uitvoeringstijd. In verband met de voorbereidings- en uitvoeringstermijn van deze maatregelen is het raadzaam om al voor 2035 te starten met de uitvoering. Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 10

13 Consequenties kadeherstelprogramma Een veilige boezem kan met 2 typen maatregelen worden gerealiseerd. Ten eerste kunnen kaden worden verhoogd en ten tweede kunnen watersysteemmaatregelen zoals een gemaal worden gerealiseerd om de waterstand op de boezem te beheersen. In de berekeningen met de maatregelpakketten zijn de huidige kadehoogten (gebaseerd op een gemiddelde maatgevende boezemwaterstand die in 2002 is vastgesteld) als uitgangspunt genomen. Veel kaden voldoen al aan deze maatgevende waterstand die gemiddeld voor de boezem 16 cm onder N.A.P. ligt. Door de klimaatontwikkeling stijgt de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand echter met 12 cm tot 4 cm onder N.A.P. De huidige kaden zijn niet voldoende hoog om deze waterstand te keren. Met de maatregelenpakketten wordt de stijging van de boezemwaterstand wel beperkt, maar geen enkel pakket zoals nu samengesteld kan de 12 cm volledig teniet doen. Alleen als het effect van de maatregelenpakketten groter zou zijn dan 12 cm, zouden de nog niet herstelde kaden lager aangelegd kunnen worden. Geconcludeerd kan worden dat de gevolgen van de klimaatontwikkeling dermate groot zijn, dat het niet volstaat om alleen watersysteemmaatregelen te nemen. Het kadeherstelprogramma zal voltooid moeten worden met de huidige gemiddelde maatgevende waterstand. Daarom zijn geen besparingen mogelijk op het kadeherstelprogramma. In het huidige Veiligheidsplan werd er van uitgegaan dat vanaf 2009 lagere kaden konden worden aangelegd. Het herstelprogramma zou volgens het Veiligheidsplan in 2019 worden afgerond en er zou binnen de termijn van het kadeherstelprogramma ( ) ca. 20 miljoen kunnen worden bespaard. Door de lagere kadehoogte aan te houden verschoven veel kadewerken naar een periode buiten het kadeherstelprogramma. De nadruk lag bij de besluitvorming in 2008 vooral op een korte termijn besparing (binnen het kadeherstelprogramma). De verschoven kadewerken na 2019 zouden uiteindelijk ook weer uitgevoerd moeten worden in de jaren na In het huidige onderzoek is gekeken naar de gehele periode Op grond van de berekeningen is de conclusie dat in deze gehele periode met de doorgerekende maatregelpakketten geen besparingen mogelijk zijn. Gevolgen project Droge Voeten 2050 In Groningen en Drenthe wordt de studie Droge Voeten 2050 uitgevoerd. Ook in deze studie wordt onderzoek gedaan naar wateroverlast. Voor het beheergebied van waterschap Noorderzijlvest zijn al maatregelen geformuleerd om de gevolgen van de klimaatontwikkeling te compenseren. Naast kademaatregelen wordt in Noorderzijlvest ingezet op het bufferen van water in de deelsystemen en het bergen van water in retentiegebieden. De provincie Groningen en waterschap Noorderzijlvest zijn nog met elkaar in gesprek over de kadenormering en de waakhoogte van de kaden. De uitkomst kan zijn, dat nog een extra maatregel nodig is in de vorm van uitbreiding van het gemaal H.D. Louwes te Zoutkamp, dat water afvoert naar het Lauwersmeer. Een verhoogde afvoer naar het Lauwersmeer vanuit Groningen kan bij gestremde lozing leiden tot een beperking van onze afvoer naar het Lauwersmeer. We hebben het waterschap gevraagd de consequenties van de verhoogde afvoer in beeld te brengen. Uit de berekeningen blijkt dat de totale afvoer naar het Lauwersmeer in een hoogwaterperiode niet toeneemt. Door het water te bufferen in de deelsystemen en te bergen in de retentiegebieden zal in een hoogwaterperiode de piekafvoer van het gemaal beperkt zijn en pas na 5 dagen optreden. In de eerste 5 dagen wordt dus geen extra water afgevoerd naar het Lauwersmeer. Na zo n periode is over het algemeen de afvoer vanuit ons beheergebied al gestremd door de hogere waterstanden op het Lauwersmeer. De conclusie kan getrokken worden, dat waterschap Noorderzijlvest de problematiek van wateroverlast voor een groot deel oplost door maatregelen in haar eigen boezemsysteem te nemen. Als toch uitbreiding van de maalcapaciteit nodig is in verband met kaden en waakhoogte daarvan, zal dit geen consequenties hebben voor onze afwatering naar het Lauwersmeer. Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 11

14 Onderzoek Lauwersmeer Voor het onderzoek naar de situatie op het Lauwersmeer worden nog aanvullende berekeningen uitgevoerd. In dit zogenaamde coïncidentieonderzoek wordt 800 jaar aan weergegevens door het KNMI en Deltares doorgerekend voor a.) de huidige situatie en b. ) het zichtjaar 2050 inclusief klimaatverandering. Het doel is met name om meer inzicht te krijgen in het systeemgedrag van het Lauwersmeer en (in mindere mate) de boezem. Het verloop van waterstanden op het Lauwersmeer in extreme situaties, waarbij veel water vanuit Groningen en Friesland wordt afgevoerd naar het Lauwersmeer wordt berekend. Door de rekenmodellen van Noorderzijlvest en ons waterschap te koppelen kan worden bepaald wanneer maatregelen als kadeverhoging of maalcapaciteit voor het Lauwersmeer nodig zijn om wateroverlast te voorkomen. De berekeningen worden in de zomer en het najaar uitgevoerd en de uitkomsten worden meegenomen naar het definitieve besluit in december. Toelichting onderzoek deelsystemen Maatregelen deelsystemen In het huidige Veiligheidsplan zijn ook maatregelen opgenomen om wateroverlast in de deelsystemen te beperken. Het gaat om: Vergroten maalcapaciteit Realiseren extra waterberging (van 2 naar 3%) Vasthouden van water door stuwen te automatiseren In het kader van de actualisatie van het Veiligheidsplan is met name de effectiviteit en de kostenbatenverhouding van deze maatregelen onderzocht. Met deze maatregelen worden in de deelsystemen 2 opgaven ingevuld. Deze worden hieronder nader toegelicht. Normering regionale wateroverlast Voor de deelsystemen gelden normen voor de kans op wateroverlast. Deze normen zijn vastgelegd in het provinciale waterhuishoudingsplan. De normen zijn afhankelijk van het grondgebruik. Voor grasland is bijvoorbeeld de norm dat wateroverlast niet vaker dan 1 keer per 10 jaar mag voorkomen. Bij deze frequentie mag 5% van de laagst gelegen gronden geïnundeerd zijn. Voor maisteelt, akkerbouw en bebouwing gelden hogere normen. Het waterschap heeft een inspanningsplicht om alle deelsystemen aan de norm te laten voldoen. Door het treffen van bovenstaande maatregelen en de toepassing van groen-blauwe diensten kan dit worden ingevuld. Deze maatregelen worden getroffen in het kader van de watergebiedsplannen. Soms wordt ook in goed overleg met ingelanden afgesproken, dat enige vorm van wateroverlast acceptabel is. In het kader van de studie VBA uit 2006 is geconcludeerd, dat de meeste deelsystemen in 2030 ruim aan de provinciale normen voor wateroverlast voldoen. Dat beeld wordt ook bevestigd door de nieuwe toetsing die momenteel in de watergebiedsplannen plaatsvindt. Enkele deelgebieden voldoen dan nog niet aan de norm en daar treft het waterschap vanuit haar taak maatregelen. Geen verslechtering door klimaatontwikkeling In aanvulling op de bovenstaande opgave is er de opgave om de gevolgen van klimaatontwikkeling te compenseren. Het waterschap heeft in de studie VBA uit 2006 eigen beleid geformuleerd om de verslechtering door klimaatontwikkeling te compenseren. Dit beleid is expliciet vastgelegd in het AB-besluit en de VBA-rapportage van 11 juli Veel deelsystemen presteren beter dan de norm voor wateroverlast voorschrijft. Door klimaatontwikkeling zal de kans op wateroverlast toenemen, maar wordt in het algemeen nog wel aan de provinciale norm voldaan. Als voorbeeld het volgende: Als een deelsystemen nu een feitelijke Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 12

15 kans heeft op voorkomen van wateroverlast van 1 keer per 60 jaar, dan moet deze kans op voorkomen in 2050 ook 1 keer per 60 jaar zijn. De klimaatontwikkeling mag volgens ons eigen beleid geen toenemende kans op wateroverlast geven. De verslechtering door klimaatontwikkeling kan door bovenstaande maatregelen gecompenseerd worden. Effectiviteit maatregelen deelsystemen Onderzocht is welke maatregelen het meest effectief zijn om aan de norm te voldoen en de klimaatontwikkeling te compenseren. Uit het onderzoek blijkt dat waterberging de meest effectieve maatregel is om wateroverlast tegen te gaan. In bijlage 2 is de effectiviteit van de maatregelen beschreven. Ook de effectiviteit van waterberging wordt toegelicht in bijlage 2 (n.a.v. vraag Lieuwe Tamminga). Kosten en baten maatregelen Daarnaast is de kosten-batenverhouding van maatregelen onderzocht. Over het algemeen kan gesteld worden, dat de maatregelen die worden getroffen om aan de norm te voldoen een redelijke kosten-batenverhouding hebben. De afweging van kosten en baten is namelijk de basis voor de normstelling. De kosten-batenverhouding van deze maatregelen hebben wij verder niet onderzocht. In de watergebiedsplannen wordt nu per situatie in overleg met de ingelanden besproken welke maatregelen het beste genomen kunnen worden. Ons onderzoek naar kosten en baten heeft zich vooral gericht op de maatregelen die genomen moeten worden om de verslechtering door klimaatontwikkeling te voorkomen. In bijlage 2 is beschreven met welke kosten rekening moet worden gehouden en welke baten te verwachten zijn (minder schade). In het algemeen zijn de investeringen voor deze boven-normatieve maatregelen die nodig zijn om schade als gevolg van klimaatontwikkeling te beperken veel groter dan de schade die ermee wordt voorkomen. Omdat het waterschap geen wettelijke taak heeft om klimaatontwikkeling te compenseren zolang gebieden aan de norm voldoen kan het waterschap daar zelf een keus in maken. Duidelijk is dat vanuit financieel-economisch perspectief het treffen van boven-normatieve maatregelen geen efficiënte maatregel is. Met het handhaven van dit beleid dient wel een aantal juridische aspecten nader onderzocht te worden. Zo doet zich de vraag of een ingeland recht heeft op een schadevergoeding als hij kan aantonen dat een wateroverlastsituatie het gevolg is van klimaatontwikkeling. Samenhang met andere projecten Door het waterschap wordt nog een aantal andere studies uitgevoerd die van invloed kunnen zijn op het Veiligheidsplan. Het gaat met name om de studies Toekomstbestendig watersysteem en Wetterskip in balans. Zodra de uitkomsten van deze studies bekend zijn, zullen de consequenties voor het Veiligheidsplan in beeld worden gebracht. Een eventuele aanpassing van het Veiligheidsplan kan dan nodig zijn. Vervolg Deze bestuursnotitie bevat feitelijke informatie over de uitkomsten van het onderzoek. De bestuursnotitie is 3 juni in het Dagelijks Bestuur besproken en wordt 17 juni voorgelegd aan de gezamenlijke commissie. Het dagelijks bestuur stelt voor de volgende onderwerpen verder uit te werken ten behoeve van de afrondende besluitvorming in december: Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 13

16 1. Second opinion Een second opinion wordt gevraagd aan een onafhankelijk adviesbureau over de gehanteerde methodieken en uitkomsten van de berekeningen. 2. Keuze uitwerking maatregelpakketten boezem Een van de vervolgonderzoeken voor de boezem is om van de oorspronkelijke 7 maatregelpakketten een viertal maatregelpakketten nader uit te werken. Voor alle pakketten geldt dat de opgave van 12 cm in 2050 volledig moet worden ingevuld. Omdat niet alle pakketten dit halen zijn aanvullende maatregelen nodig. In de onderstaande tabel worden de maatregelpakketten voor nadere uitwerking benoemd en wordt aangegeven met welke aanvullende maatregelen het doelgat kan worden gedicht. Maatregelenpakket Bergen en Bufferen (pakket 4) Bergen en gemaal Holwerd (pakket 6) Bergen en gemaal Harlingen (pakket 7) Bergen en gemaal Lauwersoog (aangepast pakket 2) Aanvullende maatregel Extra ha s berging in landbouw of natuurgebieden Bufferen in deelsystemen Bufferen in deelsystemen Extra ha s berging in natuurgebieden en bufferen in deelsystemen De nadere uitwerking van de maatregelen houdt onder andere in dat: de effecten van de 4 maatregelpakketten voor onze eigen doelen verder worden bepaald; enkele alternatieve locaties voor het gemaal Harlingen worden onderzocht; de kosten van de 4 pakketten verder worden onderbouwd; het ruimtelijke effect van de maatregelpakketten en de consequenties voor de deelsystemen verder wordt uitgewerkt; de effecten van de 4 maatregelenpakketten bij een T=1000 jaar worden berekend; het doelgat op basis van KNMI2014 opnieuw wordt berekend; de effecten van de 4 pakketten bij het KNMI2014 scenario worden herberekend; een gevoeligheidsanalyse van de maatregelenpakketten bij een extremer klimaatscenario wordt uitgevoerd; een nadere studie wordt uitgevoerd naar het afkoppelen van de Linde en de Tjonger en de Greidhoeke. Uit de eerdere berekeningen (zie factsheets) is gebleken, dat deze maatregelen een groot effect kunnen hebben op de gemiddelde maatgevende waterstand op de boezem. Het gaat in het kader van de actualisatie van het Veiligheidsplan te ver om deze maatregelen verder te onderzoeken. In het kader van Toekomstbestendig Watersysteem worden beide maatregelen verder onderzocht; nader onderzoek wordt gedaan naar het effect van en de maatschappelijke acceptatie van bufferen in deelsystemen en de mogelijke alternatieven; 3. Kadeherstelprogramma Het uitgangspunt voor de nieuwe berekeningen is, dat het kadeherstelprogramma wordt voltooid op basis van de huidige gemiddelde maatgevende boezemwaterstand. 4. Afstemming met project Droge Voeten 2050 Vooralsnog uitgaan van het feit, dat het project Droge Voeten geen significante consequenties heeft voor onze afwatering naar het Lauwersmeer. 5. Onderzoek Lauwersmeer Het onderzoek naar de gevolgen van de klimaatontwikkeling voor de waterstanden op het Lauwersmeer wordt uitgevoerd en maakt deel uit van de besluitvorming in december. Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 14

17 6. Voldoen aan normering wateroverlast deelsystemen Het waterschap blijft maatregelen uitvoeren in de deelsystemen om aan de norm voor regionale wateroverlast te voldoen. Gezien de effectiviteit moet in gebieden waar niet aan de norm wordt voldaan gestreefd worden naar meer waterberging. Dit dient bij voorkeur in de laagste delen van een deelsysteem gerealiseerd te worden. Dit kan in de vorm van het verbreden van hoofdwatergangen, maar waar de mogelijkheden ontbreken of het draagvlak daarvoor niet aanwezig is, kunnen groenblauwe diensten voor de laagste delen van een polder worden ingezet. In specifieke situaties kan extra afvoercapaciteit of het vasthouden van water met geautomatiseerde stuwen wenselijk zijn, maar daar moeten goede redenen voor zijn. Tot slot kan er voor worden gekozen om met ingelanden afspraken te maken over acceptatie van enige wateroverlast (vaak al bestaand en bekend). 7. Onderzoek gebiedsdifferentiatie en fasering maatregelen tegen klimaatontwikkeling. De voor- en nadelen van een meer gedifferentieerde en gefaseerde aanpak van maatregelen in de deelsystemen om de klimaatontwikkeling te compenseren worden nader bepaald. Communicatie Na verzending naar de commissie wordt op dinsdag 10 juni een persmoment georganiseerd, waarin de aanwezige media worden geïnformeerd over de uitkomsten van het onderzoek. De provincie is bestuurlijk geïnformeerd over de uitkomsten van de onderzoeken en de voorgestelde vervolgstappen. Vragen aan de gezamenlijke Commissie: 1. Kunt u zich, kennis nemend van de uitkomsten van de uitgevoerde onderzoeken, vinden in de geformuleerde vervolgstappen? 2. Kunt u zich vinden in het voorstel om per 1 juli geen verder besluit op hoofdlijnen te nemen, maar in plaats daarvan gezamenlijk toe te werken naar een eindbesluit in december? Een extra commissievergadering in oktober is dan aan te bevelen. Wij kunnen ons voorstellen, dat de aangeleverde informatie en de discussie daarover weer nieuwe vragen oproept. Wij willen u graag de gelegenheid geven alle vragen ook schriftelijk aan ons te doen toekomen, zodat wij die mee kunnen nemen in het vervolgonderzoek en voor een adequate beantwoording kunnen zorgen. Wetterskip Fryslân: Actualisatie Veiligheidsplan *WFN * 15

18 TOELICHTING MAATREGELENPAKKETTEN BOEZEM WETTERSKIP FRYSLÂN 27 mei 2014

19 Inhoud 1 Inleiding Inleiding Definities Klimaatscenario Effect alternatieven KBA, MKBA en kwalitatieve beoordeling Kostenbatenanalyse (KBA) Maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) Kwalitatieve beoordeling Alternatieven Gemaal Lauwersoog Huidig veiligheidsplan Bufferen in deelsystemen Bergen en Bufferen in deelsystemen Bergen en voortstuwers Dokkumer NIeuwe Zijlen Bergen en gemaal Holwerd Bergen en gemaal Harlingen Synthese Opgave waterveiligheid Effectiviteit alternatieven Kosteneffectiviteit alternatieven Afwegingskader Meest kansrijke alternatieven : - Concept ARCADIS 2

20 1 Inleiding 1.1 INLEIDING In het kader van de actualisatie zijn voor het boezemsystemen berekeningen uitgevoerd met een verbeterd rekenmodel en zijn de nieuwste 1 klimaatscenario s en statistische methoden toegepast om maatgevende boezemwaterstanden in hoogwatersituaties te bepalen. Met inachtneming van de gevolgen van de klimaatontwikkeling is hiermee inzicht ontstaan in de waterveiligheid in de periode Zeven vastgestelde alternatieven zijn doorgerekend. Deze bijlage is een samenvatting van de resultaten en een korte toelichting op de werkwijze om de uitkomsten te begrijpen. Een uitgebreide technische rapportage volgt. De bijlage start met een inleiding, waarin de (in hoofdstuk 2) gepresenteerde informatie wordt toegelicht. Achtereenvolgens komen aan de orde: welke definities gehanteerd worden; wat de kenmerken zijn van het gehanteerde klimaatscenario; hoe de beschrijving van de effectbeoordeling van de alternatieven geïnterpreteerd dient te worden en wat de uitgangspunten zijn van de uitgevoerde kostenbatenanalyse, maatschappelijke kostenbatenanalyse en kwalitatieve beoordeling. Hoofdstuk 2 is de basis van deze bijlage. Per alternatief worden de onderzoeksresultaten samengevat in 2 of 3 pagina s. Hoofdstuk 3 presenteert een synthese van de belangrijkste resultaten. 1.2 DEFINITIES Voor een goede interpretatie van de resultaten is een eenduidige uitleg van de gebruikte definities noodzakelijk. Deze paragraaf licht toe wat in dit document wordt verstaan onder de termen gemiddelde maatgevende boezemwaterstand, -waterstand bij veiligheidsnorm en doelgat. Gemiddelde Maatgevende boezemwaterstand: De Friese boezem wordt gestuurd op een ruimtelijk gemiddelde boezemwaterstand. De gemiddelde maatgevende boezemwaterstand is de ruimtelijk gemiddelde boezemwaterstand die statistisch eens in de 100 jaar wordt overschreden. Waterstand bij veiligheidsnorm: De keringen van de Friese boezem zijn, na voltooiing van het kadeherstelprogramma, gedimensioneerd op een waterstand die in de huidige situatie past bij de geldende veiligheidsnorm. Voor de meeste locaties is deze norm uitgedrukt in een waterstand met een herhalingstijd van 100 jaar. Voor enkele kaderingen wordt de norm gerelateerd aan een waterstand met een herhalingstijd van 300 jaar. De huidige waterstand bij veiligheidsnorm is -0,16 m+nap. 1 KNMI2006 en KNMI2014 : - Concept ARCADIS 3

21 Doelgat: Als gevolg van klimaatontwikkeling voldoet het watersysteem in 2050 niet meer aan de veiligheidsnorm. De gemiddelde maatgevende boezemwaterstand stijgt tot een waarde van -0,04 m+nap. Deze waarde ligt 12 centimeter boven de waterstand bij de veiligheidsnorm. Dit noemen we het doelgat 2. Om in 2050 aan de normen te voldoen, moet het doelgat volledig (100%) gedicht worden door maatregelen. 1.3 KLIMAATSCENARIO De effectiviteit van de maatregelenpakketten wordt uitgedrukt in een verlaging van de maatgevende boezemwaterstand. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen het effect op dit moment (dus als ware de maatregel morgen uitgevoerd wordt) en het effect na klimaatontwikkeling tot en met Voor de toename van de neerslagintensiteit is gekozen voor het KNMI scenario W (2006). In dit scenario neemt de neerslagintensiteit toe met 8%. Voor de zeespiegelstijging is gekozen voor de laatste resultaten, in de recent te publiceren nieuwe KNMI scenario s. Hierbij stijgt de zeespiegel met 40 centimeter ten opzichte van het referentiejaar 1990, en maximaal 35 centimeter ten opzichte van de huidige situatie. Er is gekozen voor een combinatie van het oude en nieuwe KNMI scenario, omdat de nieuwe neerslagverwachting op het moment van het uitvoeren van de berekeningen nog niet waren vrijgegeven. Er wordt overigens verwacht dat het nieuwe klimaatscenario wat betreft neerslag niet veel zal afwijken 3. Belangrijker is de grotere toename in de zeespiegelstijging. Hiervoor zijn wel al de nieuwe (al vrijgegeven) verwachtingen gebruikt. 1.4 EFFECT ALTERNATIEVEN In de tabel effectiviteit wordt per maatregel aangegeven wat het effect is op de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand. De tabel start met een beschrijving van de voorgestelde aanvullende maatregelen (t.o.v. de huidige situatie) in het alternatief. In alle alternatieven zijn de al gerealiseerde maatregelen (gerealiseerde boezemuitbreiding en gerealiseerde retentiegebieden) meegenomen. Het bufferen in deelsystemen, door het tijdelijk uitzetten van de poldergemalen, is alleen in alternatieven 3 en 4 opgenomen en vormt geen onderdeel van de andere alternatieven. Een korte beschrijving van de concrete maatregelen richt zich op de aard, omvang en inzetfrequentie van de maatregelen. Vervolgens wordt per alternatief het effect op de waterveiligheid gepresenteerd. Hierbij worden zowel de verandering op de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand als de mate waarin het watersysteem aan de veiligheidsnorm voldoet gepresenteerd. Een inhoudelijke toelichting op de manier waarop de verandering van de gemiddelde maatgevende boezemwaterstand is afgeleid van de berekeningen is te vinden in het kader op pagina 5. Dit betreft een technische uiteenzetting, 2 Een toelichting op de manier waarop dit doelgat van 12 cm bepaald is, is te vinden paragraaf Inmiddels is gebleken dat de relevante neerslaggegevens in KNMI2014 enkele procenten hoger zijn dan in KNMI2006. : - Concept ARCADIS 4

22 Technisch kader: Rekenmethode voor de verandering van de gemiddeld maatgevende boezemwaterstand. Met een rekenmodel zijn zeven alternatieven doorgerekend voor twee situaties, namelijk: 1. Een extreme neerslaggebeurtenis (inclusief natte voorgeschiedenis) zonder gestremde lozing; 2. Een combinatie van een hevige neerslaggebeurtenis en een gestremde lozing. Deze gebeurtenissen/combinaties volgen uit een volledig probabilistische analyse en zijn zogenaamde representatieve stochasten. Dat wil zeggen dat ze leiden tot een maatgevende waterstand op de boezem met een herhalingstijd van 100 jaar. Het gebruik van representatieve stochasten beperkt het aantal uit te voeren berekeningen voor verdere analyses. Wel is het belangrijk bij de beoordeling van alternatieven te bekijken in hoeverre, als gevolg van de maatregelen, de waterstandsstatistiek en de representatieve stochasten veranderen. Uit beide genoemde situaties volgt voor ieder alternatief een verlaging van de maximale waterstand. Als deze verlaging voor beide representatieve stochasten ongeveer even groot is, is verondersteld dat het gemiddeld effect van beide situaties een goede maat is voor de verlaging van de gemiddeld maatgevende boezemwaterstand. Voor bijvoorbeeld gemaal Lauwersoog is het effect bij een extreme neerslaggebeurtenis en een hevige neerslaggebeurtenis in combinatie met stremming sterk verschillend en een gemiddelde daarom niet representatief voor het effect. Hiervoor is daarom alsnog een volledige probabilistische analyse uitgevoerd. Deze analyse wijst voor alternatief 1 (gemaal Lauwersoog) uit dat de waterstanden bij hevige neerslaggebeurtenissen en stremming fors lager worden, maar de maatregel bij extreme neerslaggebeurtenissen niet effectief is. Het daadwerkelijke effect op de maatgevende boezemwaterstand is daarom beperkt. Figuur 1 toont het effect van het realiseren van gemaal Lauwersoog bij een extreme neerslaggebeurtenis (blauw, bijna niet zichtbaar omdat het effect zo klein is), bij hevige neerslag in combinatie met stremming (rood, tot 16 cm verlaging) en zoals volgt uit de volledig probabilistische methode waarin alle gebeurtenissen zijn gecombineerd (groen, gemiddeld 4 cm verlaging). Figuur 1 Effect representatieve stochasten bij alternatief gemaal Lauwersoog Voor een alternatief dat bij representatieve stochasten vergelijkbaar effectief is, is geen volledig probabilistische analyse uitgevoerd. Het effect op de maatgevende boezemwaterstand is gelijk verondersteld aan het gewogen effect van beide situaties. Figuur 2 laat het effect op de maatgevende waterstanden zien bij het alternatief bergen en bufferen. Figuur 2 Effect representatieve stochast bij alternatief bergen en bufferen : - Concept ARCADIS 5