De Praktijkondersteuner Huisarts-Jeugd Een verkennende studie. Ton Jonker, Jana Knot-Dickscheit & Anne-Marie Huyghen

Transcriptie

1 De Praktijkondersteuner Huisarts-Jeugd Een verkennende studie Ton Jonker, Jana Knot-Dickscheit & Anne-Marie Huyghen

2

3 De Praktijkondersteuner Huisarts-Jeugd Een verkennende studie Auteurs: Ton Jonker Jana Knot-Dickscheit Anne-Marie Huyghen In samenwerking met: Marieke Boelhouwer Marieke de Jonge Marike Serra

4 Colofon Titel De Praktijkondersteuner Huisarts-Jeugd. Een verkennende studie Auteurs Ton Jonker, Jana Knot-Dickscheit en Anne-Marie Huyghen Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen, Basiseenheid Orthopedagogiek In samenwerking met Marieke Boelhouwer (Molendrift), Marieke de Jonge en Marike Serra (Accare) In opdracht van Nederlandse Vereniging voor pedagogen en Onderwijskundigen (NVO) Correspondentie Jana Knot-Dickscheit Rijksuniversiteit Groningen Faculteit GMW Basiseenheid Orthopedagogiek Grote Rozenstraat TJ Groningen Secretariaat: Copyright Gebruik en overname van de teksten, ideeën en resultaten uit deze publicatie is vrijelijk toegestaan, mits met bronvermelding December 2017

5 Samenvatting De POH-Jeugdfunctie is volop in ontwikkeling. In verschillende regio s is en wordt ervaring opgedaan met deze functie. Het doel van dit onderzoek is om leemtes in de huidige kennis te vullen ten aanzien van de invulling, uitvoering en vormgeving van de POH-Jeugdfunctie. In deze studie is kwantitatief onderzoek verricht middels vragenlijsten voor POH-jeugd en huisartsen en kwalitatief onderzoek middels semigestructureerde interviews met POH-jeugd en deskundigen. Uit het onderzoek blijkt dat de POH-Jeugdfunctie wordt uitgevoerd door zowel HBO- als WO-geschoolde hulpverleners, met gemiddeld overwegend veel ervaring in de Jeugd-GGZ of KJP. De werkzame elementen van de begeleiding die de geïnterviewde POH-jeugd noemden zijn: cognitieve gedragstherapie, psychoeducatie en een aanpak waarin het systeem rondom het kind wordt betrokken. Over het algemeen zijn huisartsen en POH-jeugd positief over hun samenwerking; de belangrijkste belemmering hierin wordt gevormd door gebrek aan mogelijkheden voor overleg. Volgens de geïnterviewde POH-jeugd heeft de opleiding Orthopedagogiek een toegevoegde waarde in deze functie. Onderscheidend zijn volgens hen aandacht voor het systeem rondom het kind en focus op relaties en interacties tussen kind en omgeving. De POH-Jeugdconstructies die in dit onderzoek het meest voorkomen zijn respectievelijk detachering vanuit een GGZ-instelling en loondienst bij de huisarts. POH-jeugd kunnen ook als ZZP-er of via het CJG bij de huisarts werken. De financiering van de POH-Jeugdfunctie is afhankelijk van de taken die worden uitgevoerd. Zorgverzekeraars en gemeenten zijn de belangrijkste financiers. In dit onderzoek worden duidelijke richtlijnen en uitbreiding van de opleiding tot POH-Jeugd aanbevolen om de POH-Jeugdfunctie verder te ontwikkelen. Limitaties in dit onderzoek worden gevormd door mogelijke selectiebias en doordat geen gebruik is gemaakt van gevalideerde vragenlijsten.

6 Voorwoord Dit onderzoek is uitgevoerd door de Rijksuniversiteit Groningen, Basiseenheid Orthopedagogiek, in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO) en in samenwerking met Accare Kinder- en jeugdpsychiatrie en Molendrift te Groningen. Dank aan alle POH-jeugd, huisartsen en experts die aan dit onderzoek hebben deelgenomen en in het bijzonder de participanten die zijn geïnterviewd. Dit onderzoek was niet tot stand gekomen zonder deze bijdragen. Over de auteurs: Ton Jonker, Msc. is orthopedagoog en onderwijskundige en werkt als junior onderzoeker bij de Rijksuniversiteit Groningen, Basiseenheid Orthopedagogiek, Sectie Jeugdzorg. Daarnaast begeleidt hij leerlingen in het voortgezet onderwijs die als gevolg van gezins-, gedrags- en/of leerproblemen dreigen uit te vallen. Dr. Jana Knot-Dickscheit is werkzaam als Universitair Hoofddocent bij de Rijksuniversiteit Groningen, Basiseenheid Orthopedagogiek, Sectie Jeugdzorg en tevens als cognitief gedragstherapeut en GZpsycholoog bij Molendrift. Dr. Anne-Marie Huyghen is psycholoog en werkt als docent/onderzoeker bij de Rijksuniversiteit Groningen, Basiseenheid Orthopedagogiek, Sectie Jeugdzorg.

7 Inhoud 1. Inleiding Probleem- en doelstelling en onderzoeksvragen Leeswijzer Overzicht van literatuur Opleidingsniveau en werkervaring Taken Hulpvragen Werkwijze Best practices Ervaringen van betrokkenen Samenwerking Knelpunten in de werkwijze pilots Constructies en financiering Methode Design Participanten Meetinstrumenten Procedure Analyses Resultaten Omschrijving van de onderzoeksgroep Uitkomsten van de vragenlijsten Analyse van de interviews met POH-jeugd en de adviseur Constructies en financieringsvormen van de POH-Jeugdfunctie Conclusie en discussie Literatuur Bijlage Bijlage

8

9 1. Inleiding Het jeugdzorgstelsel heeft de afgelopen jaren grote ontwikkelingen doorgemaakt. Sinds 1 januari 2015 is de decentralisatie van de zorg in gang gezet en zijn gemeenten verantwoordelijk geworden voor de jeugdzorg. Met de transformatie van de jeugdzorg wordt beoogd dat de zorg transparanter, efficiënter en tegen lagere kosten wordt geboden (Bosscher, 2014). Dit vraagt van professionals in de zorg een werkwijze die meer preventief en omgevingsgericht is. De zorg wordt meer gericht op het versterken van de eigen kracht van de jeugdigen en ouders, waarbij het sociale netwerk van het gezin wordt gemobiliseerd. Er wordt meer ingezet op sociale cohesie in de wijk. Gezinnen krijgen integrale hulp, er wordt beoogd dat er minder beroep wordt gedaan op gespecialiseerde zorg en dat de professionals door vermindering van regeldruk meer ruimte krijgen om passende hulp te bieden (Van Yperen, Wijnen & Hageraats, 2016). De ontwikkeling van de functie Praktijkondersteuner Huisarts-Jeugd (POH-Jeugd) sluit aan bij dit beleid. Idealiter wordt hulp zo dicht mogelijk bij huis en zo vroegtijdig en snel mogelijk geboden. Huisartsen kunnen hierin een rol spelen, zij kennen gezinnen vaak al langere tijd, waardoor de drempel om naar de huisarts te gaan voor veel mensen niet hoog is. Voor kinderen en ouders is de huisarts daardoor een eerste aanspreekpunt bij psychosociale- en somatische klachten (Van Dijk, Verhaak, Walstock & Zwaanswijk, 2015). Door de kennis over de achtergrond en medische voorgeschiedenis van het gezin, kan de huisarts gepresenteerde klachten in een bredere context plaatsen. Het eerste project met de POH-Jeugdfunctie werd in 2010 gestart. De initiatiefnemers van dit project, Eureka genaamd, zagen kansen om via de huisartsenpraktijk middels een POH-Jeugd de zorg aan jeugdigen efficiënter vorm te geven. De essentie van dit project was dat kinderen met psychosociale problemen vroegtijdig werden opgespoord, zo mogelijk kortdurend werden behandeld door een POH-Jeugd binnen de eerstelijns setting en, indien nodig, tijdig en gericht werden verwezen naar de tweedelijns zorg (Van Dijk, Verhaak & Zwaanswijk, 2013). Na het Eureka project is in verschillende regio s in Nederland ervaring opgedaan met de POH- Jeugdfunctie. Van een aantal projecten zijn evaluatie rapporten gepubliceerd, zoals s Hertogenbosch Noord en West, uitgevoerd tussen oktober 2012 en oktober 2013 (Van Manen & Van Kerkhof, 2013); Groningen en Friesland, uitgevoerd tussen juli 2013 en december 2014 (Serra et al., 2015); regio Zuidoost-Brabant, uitgevoerd in het voorjaar van 2014 (De Wildt, Romeijnders, & Ringoir, 2015); Gorinchem, uitgevoerd tussen mei 2014 en januari 2015 (Magnée & Verhaak, 2015); Heerenveen uitgevoerd, vanaf april 2015 met een tussenevaluatie in december 2015 (Molendrift, 2015) en Leeuwarden, uitgevoerd vanaf 2015 met een evaluatie in april 2016 (Boendermaker, Snippe & Bieleman, 2016). Lopende pilots vinden plaats in onder meer de gemeenten Papendrecht (CJG en huisartsen versnellen en versterken hulp aan jeugdigen, 2017), Purmerend (Huisartsen Purmerend blij met de POH-GGZ jeugd, 2017), Almere (Voorzichtige positieve trends in ontwikkeling Almeerse jeugdhulp, 2017), Dronten (Wat is de Dronter Koers? n.d.), Twenterand (Pilot POH Jeugd GGZ, n.d.), Hardenberg en Ommen (Huisartsen krijgen gemeentelijke hulp bij uitvoering jeugdzorg, 2017), Assen (Praktijkondersteuners Jeugd aan de slag, 2017), Meppel (Netwerkgroep huisartsencoördinatoren, n.d.) en Coevorden (Netwerkgroep huisartsencoördinatoren, n.d.). 8

10 1.1. Probleem- en doelstelling en onderzoeksvragen De POH-Jeugdfunctie is volop in ontwikkeling. In verschillende regio s is en wordt ervaring opgedaan met deze functie. Op dit moment ontbreekt echter nog kennis over de precieze invulling van de POH- Jeugdfunctie, wat de best practices zijn in de uitvoering van deze functie, wat de ervaringen zijn van betrokkenen met betrekking tot de POH-Jeugdfunctie, welke belemmeringen betrokkenen ervaren en wat voor oplossingen daarvoor zijn gevonden. Ook over de verschillende constructies en financieringsvormen van de POH-Jeugdfunctie is weinig kennis beschikbaar. Het doel van dit onderzoek is deze leemtes te vullen. De POH-Jeugdfunctie lijkt uitgevoerd te worden door mensen met verschillende opleidingen. In deze studie wordt geïnventariseerd of een orthopedagogische achtergrond in de POH-Jeugdfunctie een toegevoegde waarde heeft en waar die meerwaarde uit bestaat. In dit onderzoek wordt antwoord gegeven op de volgende onderzoeksvragen: 1. Hoe wordt de functie POH-Jeugd op dit moment vorm gegeven en wat zijn best/good practice voorbeelden van de POH-Jeugd? a. Wie vervult de functie POH-Jeugd? b. Hoe wordt de functie POH-Jeugd ingevuld? c. Wat zijn best/good practice voorbeelden van de POH-Jeugd en welke werkzame elementen kenmerken deze voorbeelden? 2. Wat zijn de ervaringen van de POH-Jeugd en huisartsen m.b.t. deze functie? 3. Heeft de orthopedagoog een meerwaarde in deze functie en zo ja, waaruit bestaat deze? 4. Hoe wordt de POH-Jeugdfunctie gefinancierd? 1.2. Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt aan de hand van een aantal thema s een overzicht gegeven van de beschikbare informatie over de POH-Jeugdfunctie vanuit de literatuur. De gebruikte methoden in dit onderzoek worden beschreven in hoofdstuk drie. De resultaten worden weergegeven in hoofdstuk vier. De conclusie en discussie leest u in hoofdstuk vijf. 9

11 2. Overzicht van literatuur In deze paragraaf wordt de huidige stand van kennis over de POH-Jeugdfunctie beschreven aan de hand van de volgende thema s: het opleidingsniveau en de werkervaring van de POH-Jeugd; de taken; hulpvragen; de werkwijze; de best practices; ervaringen van betrokkenen; samenwerking; de knelpunten die in de pilots naar voren komen en de gebruikte constructies en financieringsvormen. Een literatuurstudie van gepubliceerde pilot-evaluaties is in voorbereiding (De Jonge & Jonker, in voorbereiding). Hierin wordt informatie over de effectiviteit van jeugdhulp bij de huisarts samengevat Opleidingsniveau en werkervaring In de praktijk kan de POH-Jeugdfunctie worden uitgevoerd door hulpverleners met uiteenlopende opleidingen en mate van werkervaring. Er is nog geen specifieke opleiding tot de POH-Jeugd. Wel is er een POH-GGZ opleiding, waarvoor opleidingen zoals maatschappelijk werk, B-verpleegkunde, sociaal pedagogische hulpverlening, psychologie (universitair en HBO) en orthopedagogiek toegang bieden. Door Douma (2016) wordt echter geconcludeerd dat veel reguliere POH s-ggz zich met mate gekwalificeerd voelen op het gebied van jeugdproblematiek. Uit zowel de pilot in Leeuwarden als de pilot in Gorinchem blijkt dat de verschillen in kennis en expertise kan leiden tot belemmeringen in ernsttaxatie van problematiek en de mogelijkheid van de POH-Jeugd om problemen te behandelen (Boendermaker et al., 2016; Magnée & Verhaak, 2015). In Leeuwarden werd door enkele betrokkenen in de pilot opgemerkt dat het voor de POH-Jeugd soms lastig is om in te schatten bij welke problematiek zij zelf begeleiding kunnen bieden en wanneer een doorverwijzing wenselijk is. In deze pilot waren twee orthopedagogen en één psycholoog aangenomen als POH-Jeugd. Betrokkenen bij deze pilot geven aan dat duidelijke richtlijnen nog niet beschikbaar zijn, mede doordat er nog geen specifieke opleiding is voor POH-Jeugd. De problematiek waarmee jongeren bij een POH-Jeugd terecht komen is bovendien zeer divers en valt in sommige gevallen buiten het terrein waarmee de POH-Jeugd veel ervaring heeft. In dergelijke gevallen is het voor de POH er lastiger de ernst en complexiteit van de problematiek in te schatten, hetgeen de beslissing om al dan niet door te verwijzen kan bemoeilijken. (Boendermaker et al., 2016, p.12). In de pilot die in Gorinchem is uitgevoerd, werd in de evaluatie door twee huisartsen en de POHjeugd het ontbreken van expertise op het gebied van de doelgroep genoemd als belemmerende factor Taken Niet alle POH-jeugd-GGZ hebben een opleiding of ervaring op dit gebied, waardoor het voor hen soms moeilijk is om in te schatten wat zij wel en niet kunnen uitvoeren in de behandeling en zij hebben ook geen ervaring met het behandelen van deze groep. Een POH-Jeugd-GGZ denkt dat zij hierdoor alsnog veel patiënten moet doorverwijzen. Een huisarts vraagt zich af of zij wel voldoende in staat is de problematiek te herkennen en uit te vragen. (Magnée & Verhaak, 2015, p. 17). De taken die de praktijkondersteuners uitvoerden, komen in grote mate overeen tussen de pilots. Het gaat om probleem- en vraagverheldering van ouders en kinderen, opvoedingsondersteuning en 10

12 laagdrempelige advisering, kortdurende probleemgerichte begeleiding/ behandeling (tussen 5 en 8 consulten), ondersteuning van de huisarts met informatie en advies, contacten onderhouden met ketenpartners en gerichte doorverwijzing. Bij doorverwijzing werd in zowel de pilot van Accare en Molendrift als de pilot in s Hertogenbosch ondersteuning geboden gedurende de wachtlijstperiode van een zorginstelling (Serra et al., 2015; Van Manen & Van Kerkhof, 2013). De praktijkondersteuners in de pilot van Accare en Molendrift verleenden tevens crisisinterventie of spoedhulp (Serra et al., 2015) Hulpvragen De klachten waarvoor huisartsen doorverwijzen naar de POH-Jeugd komen in grote mate overeen in de verschillende uitgevoerde pilots. In alle geëvalueerde pilots worden gedragsproblemen, psychische/psychosociale problemen, opvoedproblemen en problemen op school genoemd (Boendermaker et al., 2016; Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015; Magnée & Verhaak, 2015; Serra et al., 2015; Van Dijk et al., 2013). Uit de evaluaties van deze pilots ontstaat het beeld dat veel hulpvragen met betrekking tot psychische en psychosociale problemen, gaan over concentratieproblemen, autismespectrumstoornis, stemmingsproblemen (angst- en somberheidsklachten), psychosomatische klachten (hoofdpijn, buikpijn, vermoeidheid), dwangklachten, slaapproblemen en bedplassen. Specifieke opvoedproblemen waarmee ouders bij een POH-Jeugd komen zijn in de geëvalueerde pilots niet veel beschreven. In de evaluatie van de pilot bij Accare wordt wel geconcludeerd dat de POH-jeugd in de praktijk hulpvragen tegenkomt op het gebied van systeem- en gezinsproblematiek onder andere bij multiprobleemgezinnen (Serra et al., 2015). Opvoedvragen kunnen gaan over probleemgedrag van het kind of opvoedproblemen met betrekking tot een echtscheiding (De Wildt et al., 2015). Vragen op het gebied van school gingen in de pilot in Brabant vooral over dyslexie of taalontwikkelingsstoornissen (Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015). In de pilot bij Accare hielden POH-jeugd zich tevens bezig met schoolverzuim (Serra et al., 2015) Werkwijze Ondanks een grote overeenkomst in de taken die worden uitgevoerd door POH-jeugd, gebruiken zij niet overal dezelfde werkwijze. Doordat de POH-Jeugdfunctie binnen de huisartsenzorg relatief nieuw is, wordt er inhoudelijk op uiteenlopende wijzen gewerkt (Mok, Wenning, & De Vries, 2016). Een beschrijving van de werkwijze die POH-jeugd volgen, wordt gegeven in het Handboek POH-GGZ van Mok et al. (2016). Volgens dit handboek is de procedurele werkwijze van de POH-Jeugd grotendeels gelijk aan die van de POH-GGZ voor volwassenen. De POH-GGZ functie is in 2008 geïntroduceerd en kan in de huisartsenpraktijk worden ingezet voor psychische problematiek bij kinderen, ouderen of chronisch psychiatrische patiënten (Heiligers et al., 2012). Samengevat wordt in het Handboek POH-GGZ de volgende werkwijze weergegeven: tijdens het consult bepaalt een huisarts of de aard van de klacht reden is om door te verwijzen naar de POH-Jeugd. Indien de hulpvraag van de ouders onduidelijk is, kan de huisarts ook beslissen om naar een POH-Jeugd te verwijzen om de hulpvraag te verhelderen (Mok et al., 2016). Het eerste gesprek met de POH-Jeugd vindt idealiter plaats binnen twee weken. Bij dit gesprek zijn bij voorkeur zowel ouders als kind aanwezig, maar als het wenselijk is, kan de praktijkondersteuner daarvan afwijken. Naast het bespreken van algemene zaken en de te verwachten procedure, ligt de focus in het eerste gesprek op probleemverheldering en het opbouwen van vertrouwen. Bij de probleemverheldering wordt op een holistische manier gekeken 11

13 naar de situatie. Het Problemen, Omgeving en Persoonlijke stijl-model ( PrOP-model ) kan hierbij worden gebruikt. Het PrOP-model is een vertaling voor kinderen en jongeren van het KOP-model (Rijnders & Heene, 2010) en heeft als doel om in een beperkt aantal sessies klachten of psychische problemen bij kinderen en jongeren te verminderen, door het versterken van hun coping en weerbaarheid (Debruyne, Haeck, Rijnders, Heene, & Deveugele, 2010). De praktijkondersteuner kan, om bijvoorbeeld te bepalen of doorverwijzing nodig is, de ernst van de klacht taxeren met de Standaard Taxatie Ernst Problematiek (STEP) (Van Yperen, Van den Berg, Eijgenraam & De Graaf, 2003) of de Heerlense Ernst Taxatie Schaal (HETS) (Steerneman, Pelzer & Bruyn, 1993). Als het probleem helder is kan een plan worden opgesteld voor de begeleiding. Begeleiding wordt geboden in maximaal acht consulten en bestaat veelal uit psycho-educatie en interventies. De resultaten worden in het ideale geval regelmatig geëvalueerd bijvoorbeeld met de Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) van Goodman (1997). Na vier consulten kan een tussenevaluatie aanleiding geven om de begeleiding voort te zetten of mogelijk alsnog te verwijzen naar basis GGZ of specialistische GGZ. Ter preventie van terugval wordt aangeraden om het laatste gesprek bij de POH- Jeugd te gebruiken als follow-up gesprek. De behandeling van de cliënten wordt door de POH-jeugd volgens het Stepped Care-model vormgegeven (Mok et al., 2016). Volgens het Stepped Caremodel wordt gekozen voor de minst intensieve behandeling met de hoogst verwachtte gezondheidswinst. Regelmatig evalueren van de behandeling is van belang om tijdig te signaleren of een behandeling met een andere intensiteit beter aansluit bij de cliënt (Bower & Gilbody, 2005). Samenwerking met ouders, huisarts, school, wijkteam, fysiotherapeut en specialisten is een belangrijke taak van een POH-Jeugd (Mok et al., 2016) Best practices Naar best practices in de POH-Jeugdfunctie zijn nog geen onderzoeken verricht. In evaluaties van pilots wordt wel geschreven dat samenwerking een belangrijk onderdeel vormt binnen de POH- Jeugdfunctie en er worden elementen genoemd die volgens betrokkenen een pilot tot een succes hebben gemaakt dan wel als belemmerende factoren in de pilot werden beschouwd Ervaringen van betrokkenen Over het algemeen zijn betrokkenen positief over de POH-Jeugdfunctie. Het bieden van laagdrempelige zorg wordt vaak als een succesfactor gezien (Boendermaker et al., 2016; Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015; Magnée & Verhaak, 2015; Van Dijk et al., 2013). Voordelen van de POH- Jeugdfunctie die worden genoemd zijn sneller begeleiden, dichtbij huis, het persoonlijke contact en de korte lijnen, minder doorverwijzen en minder stigmatiseren (Boendermaker et al., 2016; Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015; Magnée & Verhaak, 2015; Van Dijk et al., 2013). Andere succesfactoren zijn het beschikken over gedegen kennis van de sociale kaart en het contact tussen de POH-Jeugd en ketenpartners (Boendermaker et al., 2016; Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015) Samenwerking Uit alle evaluaties van de pilots komt naar voren dat om passende hulp te verlenen, de POH- Jeugdfunctie samenwerking inhoudt met de huisarts, ouders en kind en partijen zoals school, maatschappelijk werk, wijkteam, wijkagent, justitie, fysiotherapeut en specialisten. Over de samenwerking met de POH-Jeugd wordt geconcludeerd dat regelmatig overleg met de huisarts van ongekende waarde is (Mok et al., 2016). Voor de samenwerking met partijen buiten de 12

14 huisartspraktijk is het van belang dat de POH-Jeugd goed op de hoogte is van de sociale kaart van de regio. In de evaluatie van de pilot uit Leeuwarden wordt benadrukt dat de samenwerking moet groeien door elkaar beter te leren kennen. In de aanvangsperiode, maar ook daarna vraagt dat veel tijdsinvestering van de betrokkenen. In de pilot in Brabant wordt genoemd dat de POH-Jeugd ongeveer een kwart van de tijd besteedt aan netwerkcontacten (De Wildt et al., 2015). Het belang van de samenwerking tussen de POH-Jeugd en de scholen wordt benadrukt in de evaluaties van het Eureka project, de pilot in Gorinchem en de pilot in Brabant (Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015; Magnée & Verhaak, 2015; Van Dijk et al., 2013). In de evaluatiestudie van het Eureka project wordt geadviseerd om scholen erbij te betrekken, omdat leerkrachten veel tijd doorbrengen met kinderen (Van Dijk et al., 2013). De school is daardoor een belangrijke plek om problemen vroegtijdig te signaleren. Ook kunnen scholen een belangrijke rol spelen in het voorzien van informatie aan huisartsen en de POH-Jeugd over het functioneren van het kind op school. Het wijkteam is ook een belangrijke partij voor een POH-Jeugd om mee samen te werken. Het wijkteam heeft de mogelijkheid om bij het gezin thuis te komen, praktische zaken te regelen, door te verwijzen naar de basis GGZ of de specialistische GGZ en aanvragen te doen voor geïndiceerde zorg (Mok et al., 2016). Doordat er enige overlap is tussen de inhoud van het werk van de wijkteammedewerker en de POH-Jeugd is structureel overleg belangrijk (Mok et al., 2016; Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015). In het rapport uit Brabant wordt geconcludeerd dat privacy van de cliënt een belangrijk aandachtspunt is, maar dat samenwerking met inachtneming van de privacy goed mogelijk is (Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015) Knelpunten in de werkwijze pilots In de evaluaties van de uitgevoerde pilots worden knelpunten besproken die te maken hebben met de werkwijze die de POH s-jeugd hebben gevolgd en de wijze waarop de pilot was vormgegeven. In de evaluatie van de pilot van Accare worden verbeterpunten gezien voor efficiënte dossiervoering (Serra et al., 2015). Wanneer bij gezinnen veel verschillende hulpverleners betrokken zijn, is goede dossiervoering van belang. In Brabant ontstonden aanzienlijke verschillen tussen huisartsen in verwijzingen naar POHjeugd (Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015). Enkele huisartsen in deze pilot verwezen nauwelijks naar POH-Jeugd, terwijl andere huisartsen vlot verwezen naar de POH-Jeugd. Betrokkenen benadrukten het belang dat alle deelnemende huisartsen goed op de hoogte moeten zijn van wat de POH- Jeugdfunctie inhoudt en dat er een adequate cliëntenoverdracht plaatsvindt van de huisarts naar de POH-Jeugd (Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015). In de evaluatie van deze pilot wordt geconcludeerd dat het effectief kan zijn om de manier van verwijzen op een persoonlijke en informele manier te bespreken met de huisarts als de verwijzingen niet goed verlopen. In verschillende pilots vormden geografische factoren belemmeringen bij het uitvoeren van de POH-Jeugdfunctie. In zowel Leeuwarden als s Hertogenbosch kwam de geografische indeling van de wijkteams niet overeen met de dekking van de huisartsenpraktijk, waardoor de onderlinge samenwerking werd bemoeilijkt (Boendermaker et al., 2016; Van Manen & Van Kerkhof, 2013). Een POH-Jeugd uit de pilot in s Hertogenbosch geeft de voorkeur aan een wijk-overstijgende aanpak (in de hele stad kunnen worden ingezet), omdat kinderen uit een bepaalde wijk ingeschreven kunnen zijn bij een huisarts in een andere wijk (Van Manen & Van Kerkhof, 2013). In Brabant wordt als aandachtpunt genoemd dat POH-jeugd die in verschillende solopraktijken worden ingezet, door de reistijden een lastig werkbaar rooster kunnen krijgen (Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015). 13

15 Een aandachtspunt dat naar voren komt in de evaluatie van de pilot in Zuidoost Brabant is de ontstane wachtlijst van vier weken (Evaluatie pilots Kind en Jeugd, 2015). Bij dit aandachtspunt wordt vermeld dat door de betrokkenen de voorkeur wordt gegeven aan het stationeren van de POH-Jeugd op één werkplek in plaats van in meerdere huisartspraktijken met minder tijd per huisartspraktijk. Ook gaat de voorkeur uit naar het inzetten van de POH-Jeugd op twee dagdelen van verschillende dagen in plaats van op één werkdag Constructies en financiering De POH-Jeugd kan in verschillende constructies werken en op verschillende manieren worden gefinancierd. Drie constructies met POH-jeugd lijken veel voor te komen: de POH-Jeugd kan in loondienst zijn bij de huisarts, gedetacheerd zijn vanuit een GGZ instelling of als zelfstandige zonder personeel (ZZP-er) bij de huisarts werken (Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 2016). Een vierde constructie wordt gevormd door samenwerking tussen huisartsen en het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) of een wijkteam. Een professional van het CJG wordt in die constructie verbonden aan een huisartsenpraktijk. De functie kan worden gefinancierd door de gemeente of een zorgverzekeraar, maar een combinatie van beide komt ook voor. De financiering van de POH-Jeugdfunctie hangt af van de constructie waarin de POH-Jeugd werkt en de taken die de POH-Jeugd uitvoert. In Friesland is een kader opgesteld waarin is omschreven hoe gemeenten en huisartsen de POH-Jeugdfunctie kunnen vormgeven en bekostigen (Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 2016). Als basis wordt in het opgestelde kader uitgegaan van dezelfde financieringsvorm als de POH-GGZ voor volwassenen, waarbij de zorgverzekeraar betaalt. Wanneer de POH-Jeugd structureel contact heeft met het omliggend veld of deels werkt in een gebiedsteam, bekostigt de gemeente deze aanvullende taken. Wanneer gekozen wordt voor een POH-Jeugd met een specifieke opleiding en werkervaring, worden eventuele extra loonkosten bekostigd door de gemeente, evenals kosten voor bijscholing van een POH-GGZ om de POH-Jeugdfunctie te kunnen uitvoeren (Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 2016). Een complicerende factor in het proces om tot dit kader te komen, werd gevormd door de gebruikte definities van de Nederlandse Zorgautoriteit in de omschrijving wat onder de Zorgverzekeringswet valt en wat onder de Jeugdwet (Douma, 2016). Betrokkenen moesten namelijk onderscheid maken tussen zorg aan kinderen met psychische problemen die onder de Zorgverzekeringswet valt en zorg aan kinderen met een psychische stoornis die valt onder de Jeugdzorgwet (Douma, 2016). Bijvoorbeeld in de pilot van Accare financierde de gemeente de lokale teams en de zorgverzekeraars de huisarts met de POH voor volwassenen. Door de overlap in clientèle was er sprake van een gezamenlijke verantwoordelijkheid (Serra et al., 2015). Transparantie over keuzes, effectiviteit, verdeling van baten en lasten en gezamenlijke ontwikkeling daarin zijn van belang om tot een toekomstbestendig systeem te kunnen komen (Serra et al., 2015). Het Eureka project werd gefinancierd door een zorgverzekeraar, maar in de evaluatie adviseren zij om de gemeente te betrekken bij het project en bij de financiering ervan (Van Dijk et al., 2013). 14

16 3. Methode 3.1. Design In dit onderzoek werd gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmethoden om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden. Er is kwantitatief onderzoek verricht met behulp van het gebruik van vragenlijsten voor POH-jeugd en huisartsen. Kwalitatief onderzoek is verricht middels semigestructureerde interviews met POH-jeugd, een adviseur en deskundige van financieringsvormen. In alle gevallen gaat het om een eenmalige meting. Met vragenlijsten werd onderzocht wie de POH-Jeugdfunctie vervult. De invulling van deze functie werd onderzocht door middel van zowel interviews als vragenlijsten. Voorbeelden van good en best practices en de werkzame elementen hierin werden onderzocht door middel van interviews. Met behulp van vragenlijsten en interviews werd onderzocht wat de ervaringen zijn van de POHjeugd en huisartsen met betrekking tot de POH-Jeugdfunctie. De vraag of de orthopedagoog een meerwaarde heeft in de POH-Jeugdfunctie werd onderzocht door middel van vragenlijsten en interviews. Tenslotte werd gebruik gemaakt van interviews en vragenlijsten ter beantwoording van de vraag hoe de POH-Jeugdfunctie wordt gefinancierd en welke constructies worden gebruikt Participanten Participanten werden geïncludeerd wanneer zij werkzaam waren als POH-Jeugd of inhoudelijk vergelijkbare werkzaamheden uitvoerden onder een andere naam, zoals Specialistisch Ondersteuner Huisarts (SOH), Gedragswetenschapper-Jeugd of Contactpersoon Huisarts. In totaal werden voor het onderzoek 93 praktijkondersteuners benaderd. Eén praktijkondersteuner gaf aan gestopt te zijn met de functie en nam daarom geen deel aan het onderzoek. Drie praktijkondersteuners bleken niet aan de inclusiecriteria te voldoen. Vijf praktijkondersteuners accepteerden op LinkedIn niet het connectieverzoek; hierdoor kon niet worden vastgesteld in hoeverre deze praktijkondersteuners binnen de doelgroep van het onderzoek behoorden. Twaalf praktijkondersteuners gaven aan informatie over het onderzoek te willen ontvangen, maar reageerden niet op de uitnodiging om aan het onderzoek deel te nemen. Zeven praktijkondersteuners gaven aan te willen deelnemen aan het onderzoek en waren bereid om hun collega s ook voor het onderzoek uit te nodigen, maar hier bleek hun leidinggevende bezwaar tegen te hebben, waardoor zij van deelname aan het onderzoek afzagen. Eén instelling had bezwaar tegen het benaderen van huisartsen met wie zij samenwerkten; daarom werd de betreffende praktijkondersteuners enkel de vragenlijst toegezonden voor de POH- Jeugd. Van de 68 verstuurde vragenlijsten werden 54 vragenlijsten door de praktijkondersteuner ingevuld en retour gezonden. Onder deze 54 praktijkondersteuners zijn 48 POH-jeugd, drie SOH s, twee Contactpersonen Huisarts en één Gedragswetenschapper-Jeugd. In dit onderzoek worden deze vier vormen POH-Jeugd genoemd. De participanten werd gevraagd om de vragenlijst voor huisartsen aan de huisarts voor te leggen. Inclusiecriterium voor het participeren van huisartsen in het onderzoek was het werken met een POH-Jeugd of met iemand met een andere maar inhoudelijk vergelijkbare functie. Van elf huisartsen werden ingevulde vragenlijst ontvangen. Vijf POH-jeugd werden voor dit onderzoek geïnterviewd. De inclusiecriteria voor de geïnterviewde POH s-jeugd waren het hebben van een orthopedagogische achtergrond en het uitvoeren van de POH-Jeugdfunctie. Voor deze inclusiecriteria werd gekozen, omdat POH s-jeugd die de opleiding Orthopedagogiek hebben gevolgd hun ervaringen als orthopedagoog binnen de POH- Jeugdfunctie kunnen delen. De vijf POH s-jeugd die zich als eerste aanmeldden voor het interview en 15

17 aan de inclusiecriteria voldeden, werden geïncludeerd. Na inclusie is een van de POH s-jeugd met deze functie gestopt. Besloten is om deze POH-Jeugd wel te interviewen, omdat deze wellicht waardevolle inzichten kon bieden met betrekking tot belemmeringen in deze functie en mogelijke oplossingen die daarvoor waren gevonden. Twee experts werden geïnterviewd, te weten een adviseur van gemeenten met betrekking tot POH-Jeugdprojecten en een directeur van een GGZ-instelling die deskundig is op het gebied van financieringsvormen van de POH-Jeugdfunctie, hierna te noemen adviseur en deskundige. Inclusiecriteria voor deze adviseur en deskundige waren expertise op het gebied van de POH- Jeugdfunctie, POH-Jeugdconstructies en financieringsvormen van de POH-Jeugdfunctie. De adviseur en de deskundige werden geselecteerd op advies van participanten Meetinstrumenten Vragenlijsten werden afgenomen bij POH s-jeugd en huisartsen. Deze vragenlijsten zijn tot stand gekomen in samenwerking met onderzoekers van Accare en Molendrift. Zij hebben een vragenlijst ontwikkeld voor het onderzoek naar Jeugdhulp bij de huisarts. Voor het onderhavige onderzoek zijn vragen toegevoegd aan deze bestaande vragenlijst. In de vragenlijsten werden vragen gesteld over de vormgeving van de POH-Jeugdfunctie, de opleiding en werkervaring van de POH-Jeugd, de taken en verantwoordelijkheden in de functie, de effectiviteit van de samenwerking met de huisarts en waar de POH-Jeugd steun vindt. Voor de interviews werd een interviewleidraad opgesteld (zie bijlage 1). Kernthema s in het interview waren het verloop van een gemiddeld traject, succesfactoren, belemmeringen, samenwerking en de orthopedagogische achtergrond in de POH-Jeugdfunctie Procedure Participanten voor het onderzoek werden geworven via een bericht op de Facebooksite van de RuG, via contacten van onderzoekers bij de RuG, via het netwerk van Molendrift en Accare, via de website/nieuwsbrief van de NVO en via een bericht op de website/nieuwsbrief van het huisartsennetwerk Thoon. De Nederlandse Vereniging van PraktijkOndersteuners (NVvPO) werd gevraagd een oproep te plaatsen in hun nieuwsbrief of website, maar zij hebben daaraan geen medewerking verleend. Zorginstellingen waarbij veel POH s-jeugd werkzaam zijn, waren aangeschreven (Zorggroep Almere en Vicino). Via LinkedIn waren met de zoekterm POH-Jeugd individuele POH s-jeugd benaderd en er werd een oproep geplaatst in de LinkedIn POH-GGZ Jeugd groep. Tenslotte werd gebruik gemaakt van de sneeuwbalmethode door participanten te vragen naar andere POH-Jeugdcollega s. In tabel 1 is weergegeven op welke manier de 54 participanten zijn benaderd. 16

18 Tabel 1 Werving van participanten (N=54) N % LinkedIn netwerk % Netwerk RuG % Aangeschreven organisatie % Via andere respondent % NVO nieuwsbrief 5 9.3% RuG Facebook site 1 1.9% 3.5. Analyses Gebruikte analyses in het kwantitatieve deel van deze studie zijn de Kruskal-Wallis toets en de Fisher s exact toets. Deze non-parametrische toetsen zijn uitgevoerd, omdat niet kon worden voldaan aan de assumpties van parametrische toetsen, door de omvang van de onderzoeksgroep. In een aantal gevallen waren vragenlijsten niet volledig ingevuld. Ontbrekende antwoorden van de onvolledig ingevulde vragenlijsten zijn in het databestand als missend aangeven, de aanwezige antwoorden in deze vragenlijsten konden wel worden geanalyseerd. Participanten die in de vragenlijst hebben aangegeven dat de POH-Jeugd niet in loondienst is en niet is gedetacheerd, zijn als ZZP-er aangemerkt. De beschrijvende statistieken en de statistische analyses zijn uitgevoerd met behulp van de Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) v.22. In de interviews met de POH s-jeugd werden over een aantal kernthema s (het verloop van een gemiddeld traject, succesfactoren, belemmeringen, samenwerking en de orthopedagogische achtergrond in de POH-Jeugdfunctie) vragen gesteld. De interviews met de vijf POH s-jeugd werden getranscribeerd. Van de transcripties werden verslagen geschreven die ter controle naar de geïnterviewden werden gezonden. De gecontroleerde verslagen van de interviews werden per thema open gecodeerd door labels aan te brengen met trefwoorden en kleurmarkeringen. Vervolgens werd axiaal gecodeerd en werden de overeenkomsten en verschillen tussen de vijf interviews geanalyseerd. Ten slotte werd selectief gecodeerd. De bevindingen werden gestructureerd volgens thema. 17

19 4. Resultaten In paragraaf één worden de resultaten uit de vragenlijsten behandeld die zijn ingevuld door de POHjeugd en de huisartsen. De resultaten uit de interviews met de POH-jeugd en de adviseur van POH- Jeugdprojecten worden weergegeven in paragraaf twee. Paragraaf drie behandelt de resultaten uit de interviews met de adviseur en de deskundige over de verschillende constructies en financieringsvormen van de POH-Jeugdfunctie Omschrijving van de onderzoeksgroep De demografische eigenschappen van de participanten in het onderzoek zijn weergegeven in tabel 2 (zie bijlage 2). In het onderzoek participeren 54 POH-jeugd, waarvan het overgrote deel (94.4%) vrouw is. De POH s-jeugd zijn tussen de 24 en 60 jaar met een gemiddelde leeftijd van 38.7 jaar. De enige provincie waaruit geen POH s-jeugd aan dit onderzoek deelnemen is Zeeland. Relatief veel (24.1%) van de POH s-jeugd komen uit Noord-Holland. Onder de elf deelnemende huisartsen zijn acht mannen en drie vrouwen. De gemiddelde leeftijd van deze huisartsen is 54.8 jaar. Meer dan de helft van de huisartsen komt uit de provincies Noord-Holland en Drenthe Uitkomsten van de vragenlijsten In zowel de vragenlijst voor de POH-Jeugd als de vragenlijst voor de huisarts is gevraagd naar de opleiding van de POH-Jeugd. In tabel 3 (zie bijlage 2) is weergegeven welke opleiding de POH s-jeugd hebben gevolgd. Het grootste deel (64.2%) van de POH-jeugd is als psycholoog (34%) of orthopedagoog (30.2%) opgeleid. Een derde groep bestaat uit al dan niet gespecialiseerde verpleegkundigen, al dan niet gevolgd door een specialisatie (15.1%). Elf huisartsen hebben de vragenlijst ingevuld en bijna de helft van deze huisartsen heeft een orthopedagogisch opgeleide POH-Jeugd in de praktijk. In tabel 4 (zie bijlage 2) is weergeven welke relevante werkervaring de POH s-jeugd in de vragenlijst hebben gerapporteerd. Van in totaal 54 POH s-jeugd, hebben 49 een baan gehad in de Jeugd-GGZ of kinder- en jeugd psychiatrie (KJP). Deze werkervaring is gemiddeld 8.5 jaar en varieert van 1 tot 28 jaar. Iets meer dan de helft (53.1%) van de POH-jeugd heeft minder dan vijf jaar ervaring in de KJP en bijna een derde (32.7%) heeft drie jaar of minder ervaring op dat gebied. Het percentage POH-jeugd met meer dan tien jaar ervaring in de KJP of Jeugd-GGZ is 40.8%. Naast werk in de Jeugd- GGZ of KJP, geeft een aantal POH-jeugd aan gewerkt te hebben in de Jeugdzorg, ambulante begeleiding, de specialistische GGZ voor kind en jeugd of het CJG/wijkteam. Hoe de huidige werksituatie van de POH s-jeugd eruit ziet is weergegeven in tabel 5. Uit de vragenlijsten blijkt dat 42.3% van de POH s-jeugd gedetacheerd in de huisartspraktijk werkt. De meeste POH s-jeugd hebben naast de POH-Jeugdfunctie ook een functie in een KJP-, Jeugd GGZ- of een andere instelling; dit geldt voor 57.1%. In totaal hebben 42.9% van de POH s-jeugd naast de POH-Jeugdfunctie geen functie bij een andere instelling. Van de POH s-jeugd werkt 14.3% voor zowel een KJP- of Jeugd GGZ-instelling als voor een andere instelling. De POH s-jeugd werken aanzienlijk veel uren in een functie naast hun aanstelling als POH-Jeugd. 18

20 Tabel 5 Huidige werksituatie van de POH-Jeugd (N=54) N % Min. Max. M (sd) Gedetacheerd Nee % Ja % Nee % Nee Werkt bij andere instelling Werkt voor KJP of Ja % GGZ-instelling Nee % Ja Werkt bij andere instelling Ja % Aantal uren in KJP- of GGZ-instelling (7.0) Aantal uren in andere instelling (7.0) Aan de POH s-jeugd is gevraagd om aan te geven in hoeverre zij zich toegerust voelen om de functie uit te voeren en in welke mate zij zich gesteund voelen bij het uitvoeren van de POH-Jeugdfunctie. De mate waarin de POH s-jeugd zich toegerust en ondersteund voelen is weergegeven in tabel 6 (zie bijlage 2). Ook is in deze tabel te zien van wie de POH s-jeugd de ondersteuning ontvangen. Uit de vragenlijsten blijkt dat ongeveer driekwart (74.1%) van de POH s-jeugd zich goed toegerust voelt om de functie uit te voeren. Het overige deel (25.9%) geeft aan voldoende toegerust te zijn. De meeste POH s-jeugd geven aan dat de ondersteuning die zij ontvangen voldoende (64.8%) of ruimvoldoende (29.6%) is. Door drie POH s-jeugd wordt aangegeven dat zij zich onvoldoende gesteund voelen in de uitvoering van de functie. De POH s-jeugd ontvangen op verschillende manieren ondersteuning. Een derde (33.3%) van de POH s-jeugd geeft aan dat de ondersteuning komt van zowel een POH-Jeugdcollega als van een intervisiegroep. Van de POH s-jeugd geeft 14.8% aan dat zij alleen steun ontvangen van een POH- Jeugd collega en 11.1% geeft aan dat zij voor steun zich alleen richten tot een specialist. Elf POH sjeugd (20.4%) ontvangen geen steun van een POH-Jeugdcollega, intervisiegroep of specialist. De belangrijkste steunbron voor deze groep is de instelling waarvoor ze werken. Zeventien POH s-jeugd geven aan dat zij naast steun van een andere POH-Jeugd, een intervisiegroep of een specialist, ook steun uit een andere hoek ontvangen. Ook zij noemen vaak dat de instelling waarvoor ze werken een steunbron is. Aan de huisartsen is gevraagd of zij vinden dat de POH-Jeugd voldoende is toegerust op de POH-Jeugdfunctie. De resultaten hiervan zijn weergeven in tabel 7 (zie bijlage 2). De elf huisartsen geven aan dat de POH-Jeugd die in hun praktijk werkt, beschikt over toereikende kennis en in staat is om problematiek adequaat te herkennen en uit te vragen. De keuzemogelijkheden mee oneens en helemaal mee oneens waren bij deze vragen niet door de huisartsen ingevuld. De huisartsen zijn van mening dat problematiek binnen de kennis en ervaring valt van de POH-Jeugd. Over de behoefte aan ondersteuning van de POH-Jeugd zijn de reacties van de huisartsen verdeeld. Aan de ene kant geven twee huisartsen aan dat de POH-Jeugd behoefte heeft aan meer ondersteuning. Aan de andere kant geven negen huisartsen aan dat zij niet vinden dat de POH-Jeugd meer ondersteuning nodig heeft. Hoe de mate van ervaren ondersteuning zich verhoudt tot de leeftijd van de POH-jeugd, de ervaring en de werksituatie, is weergegeven in tabel 8 (zie bijlage 2). In deze tabel is te zien dat de POH-jeugd die de ondersteuning als ruim voldoende beoordelen, gemiddeld ouder zijn (M=42.13) dan de POH-jeugd die de ervaren ondersteuning als voldoende beoordelen (M=36.63) of 19

21 onvoldoende (M=38). Uit de Kruskal-Wallis toets blijkt dat de verschillen in leeftijd voor de verschillende maten van ervaren ondersteuning niet statistisch significant zijn (X 2 (2, N=44)=3.70, p=.157). POH s-jeugd die de ervaren mate van ondersteuning als ruim voldoende beoordelen, hebben gemiddeld meer jaren ervaring in de KJP of Jeugd-GGZ (M=10.33) dan POH s-jeugd die de ervaren mate van ondersteuning als voldoende (M=7.67) of onvoldoende waarderen (M=8). Uit de Kruskal- Wallis toets blijkt dat het aantal jaren ervaring in de KJP of Jeugd-GGZ niet statistisch significant verschilt tussen de verschillende ervaren maten van ondersteuning (X 2 (2, N=49)=1.80, p=.407). Van de gedetacheerde POH s-jeugd geven relatief veel POH s-jeugd aan dat zij de mate van ondersteuning ruim voldoende vinden. Niet gedetacheerde POH s-jeugd beoordelen relatief vaak de ondersteuning als voldoende. Uit de tweezijdige Fisher s exact toets blijkt dat tussen gedetacheerde en niet gedetacheerde POH-jeugd geen statistisch significante verschillen zijn in de ervaren mate van ondersteuning (p=.136). POH s-jeugd die bij een KJP- of GGZ-instelling werken en POH s-jeugd die niet voor een dergelijke instelling werken rapporteren grofweg dezelfde mate van ondersteuning. In de vragenlijst die bij de POH-jeugd is afgenomen is gevraagd om de aard van de meest voorkomende hulpvragen te rapporteren in een top vier. Deze hulpvragen zijn in categorieën ingedeeld, een overzicht daarvan is in tabel 9 (zie bijlage 2) weergegeven. In deze tabel is te zien dat op de eerste, tweede en derde plaats problemen op het gebied van angst, dwang en/of stemming het meest worden genoemd. In totaal noemen POH s-jeugd 62 keer problemen die binnen deze categorie vallen. Systeemproblematiek wordt door weinig POH s-jeugd op de eerste plaats genoemd, terwijl deze problematiek wel vaak wordt genoemd op de tweede, derde en vierde plaats. Systeemproblematiek werd in totaal 28 keer genoemd. Vragen over opvoeding wordt op alle plaatsen redelijk vaak genoemd (in totaal 24 keer), evenals vragen omtrent screening en diagnostiek (in totaal 23 keer). Gedragsproblemen en emotieregulatie- en/of persoonlijkheidsproblematiek worden met beide 12 keer ook frequent genoemd. De taken en verantwoordelijkheden die de POH s-jeugd uitvoeren zijn weergegeven in tabel 10 (zie bijlage 2). De POH s-jeugd en de huisartsen hebben vergelijkbare antwoorden gegeven, waarbij alleen de taak dat de POH-Jeugd contactpersoon is voor derden, aanzienlijk minder wordt aangegeven dan de andere taken. In de vragenlijst voor de POH s-jeugd was middels een open vraag ruimte om andere taken binnen de POH-Jeugdfunctie te noemen. In tabel 10 (zie bijlage 2) is ook te zien dat de meest genoemde taken betrekking hebben op samenwerken met gemeenten, wijkteams of gebiedsteams. Ook het motiveren van de cliënt tot het vragen/zoeken van hulp en het voorzien van ouders van advies over verwijzing worden als taak gezien, evenals de monitoring van de zorg die wordt geboden aan cliënten. Huisartsen en POH s-jeugd hebben in de vragenlijsten aangegeven in welke mate zij de samenwerking tussen de huisarts en de POH-Jeugd effectief vinden en of er knelpunten zijn in die samenwerking. De resultaten over deze samenwerking zijn weergegeven in tabel 11 (zie bijlage 2). De meeste (60%) POH s-jeugd vinden dat de samenwerking met de huisarts effectief verloopt. Van de POH s-jeugd beoordeelt 34% de samenwerking als matig effectief en 5.7% als laag effectief. Driekwart (75.5%) van de POH s-jeugd geven aan geen knelpunten te ervaren in de samenwerking met de huisartsen. Van de POH s-jeugd die wel knelpunten ervaren in deze samenwerking geven de meeste POH s-jeugd aan dat er geen tijd is voor structureel overleg. Van de elf huisartsen beoordelen negen de mate van effectiviteit in de samenwerking als hoog en twee huisartsen geven aan dat zij de samenwerking matig effectief vinden. Geen enkele 20

22 huisarts heeft de effectiviteit van de samenwerking als laag gewaardeerd. Toch geeft bijna de helft (45.5%) van de huisartsen aan dat zij knelpunten zien in de samenwerking. Vier van deze huisartsen noemen als knelpunt in de samenwerking met de POH-Jeugd dat er belemmeringen zijn in de overlegmogelijkheden. Eén huisarts geeft als belemmering aan dat de POH-Jeugd te weinig tijd heeft voor consulten. In de vragenlijst die is afgenomen bij de huisartsen, is gevraagd waaraan een POH-Jeugd moet voldoen. In tabel 12 (zie bijlage 2) is weergegeven welke kennis, vaardigheden en kenmerken huisartsen belangrijk vinden voor de uitvoering van de POH-Jeugdfunctie. Alle huisartsen geven aan dat de POH-Jeugd moet beschikken over expertise op het gebied van kind, jeugd en gezin. De meeste huisartsen vinden het ook van belang dat de POH-Jeugd beschikt over kennis van de sociale kaart, kennis van psychiatrische ziektebeelden en een werkwijze die is gericht op normaliseren. Zes huisartsen geven aan dat zij het van belang vinden dat een POH-Jeugd meer dan vijf jaar werkervaring heeft. Ook expertise op betrekkingsniveau wordt door zes huisartsen aangegeven als belangrijk en vijf huisartsen geven het belang aan van kennis en vaardigheden met betrekking tot cognitieve gedragstherapie. Wetenschappelijke kennis wordt door twee huisartsen genoemd en het beschikken over een beroepsvereniging met een beroepscode is genoemd door één huisarts. Aan de huisartsen is gevraagd of een orthopedagoog meerwaarde kan hebben in de POH- Jeugdfunctie ten opzichte van een POH-jeugd met een andere achtergrond. Van de elf huisartsen hebben zes huisartsen deze vraag beantwoord. Vier huisartsen vinden dat een orthopedagoog geen meerwaarde heeft in de POH-Jeugdfunctie, waarvan twee aangeven dat zij de POH-Jeugdfunctie een praktische functie vinden. Praktische vaardigheden zijn volgens deze twee huisartsen belangrijker dan een hoog opleidingsniveau. Twee huisartsen geven aan dat een orthopedagoog van meerwaarde is in de POH-Jeugdfunctie, één huisarts voegt daaraan toe dat het wel een orthopedagoog met ervaring moet zijn. 21

23 4.3. Analyse van de interviews met POH-jeugd en de adviseur Omschrijving van de geïnterviewden In tabel 13 (zie bijlage 2) is weergegeven over hoeveel jaren ervaring de geïnterviewde POH s-jeugd beschikken, in welke constructie zij werken en welke opleiding zij hebben gevolgd. Van de vijf geïnterviewden heeft POH1 minder dan drie jaar relevante werkervaring. POH3 en POH4 hebben tussen de drie en vijf jaar werkervaring en POH2 en POH5 hebben meer dan vijftien jaar ervaring. POH2 en POH4 werken in loondienst bij de huisarts, POH1 werkte voor de gemeente, POH5 werkt via een GGZ-instelling en POH3 werkt als ZZP-er. Van de vijf orthopedagogen is POH5 als orthopedagoog- generalist opgeleid. Traject De geïnterviewde POH-jeugd is gevraagd naar de werkwijze in een gemiddeld POH-Jeugdtraject. Een traject begint met een verwijzing van de huisarts naar de POH-Jeugd. De huisarts verwijst door naar de POH-Jeugd bij vragen over opvoeding, kinderen met psychosociale problemen, onduidelijke klachten of opdat het kind door de POH-Jeugd gericht doorverwezen wordt naar een zorginstelling. Drie (POH1, POH2 en POH5) van de vijf geïnterviewde POH s-jeugd gaven het belang aan dat de huisartsen goed zicht hebben waarvoor ze naar de POH-Jeugd kunnen doorverwijzen. Dat verschilt dus per POH er. ( ) In het begin vroegen ze af en toe of bepaalde problemen niet te complex voor mij zijn. (POH2). Dit vergt enige afstemming tussen de POH-Jeugd en de huisarts, omdat niet iedere POH-Jeugd dezelfde vaardigheden heeft en dezelfde problematiek kan behandelen. De verwijzingen naar de tweede lijn lopen bij vier van de vijf geïnterviewde POH s-jeugd via de POH-Jeugd, zodat gerichte verwijzingen met kennis van de sociale kaart kunnen worden gemaakt. Bij POH1 was een wachtlijst ontstaan en zij gaf daarover aan: Ik merkte dat huisartsen aan het zoeken waren welke vragen wel en welke niet geschikt waren voor de POH-Jeugd. Op een gegeven moment kreeg ik bijvoorbeeld vragen zoals: wanneer wordt mijn kind zindelijk? Dat soort vragen hoort niet zo bij mijn functie maar eerder bij het consultatiebureau. ( ) Ik ging daarmee om door steeds aan te geven dat ik een wachtlijst heb en ik ging de huisartsen ondersteunen hoe ze zelf konden doorverwijzen. ( ) Ik zag heel duidelijk verschil per huisartsenpraktijk; de ene praktijk stuurde precies de middenmoot die ik zelf zou kunnen behandelen en andere praktijken die hadden het moeilijker met inschatten (POH1). De tijd tussen de verwijzing van de cliënt en het eerste gesprek met de POH-Jeugd loopt uiteen van enkele dagen tot een maand. De POH s-jeugd geven allen aan dat tijdens het eerste gesprek de hulpvraag wordt verhelderd en aan het einde van het gesprek advies wordt gegeven voor de behandeling en doelen worden opgesteld. Vervolgens wordt een inschatting gemaakt van de problematiek en weegt de POH-Jeugd af of deze zelf kan behandelen dan wel doorverwijst naar de tweede lijn; dit gebeurt bij alle geïnterviewde POH s-jeugd in overleg met de ouders en/of het kind. De POH s-jeugd geven aan dat het mogelijk is om een behandeling in te zetten en in een later stadium te beslissen of doorverwijzen nodig is. Drie POH s-jeugd (POH2, POH4 en POH5) benoemen dat de beslissing om zelf te behandelen of door te verwijzen een belangrijke afweging is: Je bent als POH-Jeugd voortdurend bezig met de afweging: kan ik dit zelf oppakken of moet ik doorverwijzen. Dat is een hele lastige afweging en dat zal ook per POH-Jeugd verschillen. 22