Richtlijn Probleemgedrag bij mensen met dementie : eerst kijken, dan doen en evalueren!
|
|
- Ida Dekker
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Home no. 2 April 2018 Eerdere edities Verenso.nl Richtlijn Probleemgedrag bij mensen met dementie : eerst kijken, dan doen en evalueren! Auteurs, namens de werkgroep richtlijn Probleemgedrag bij mensen met dementie : dr. Martin Smalbrugge, prof. dr. Sytse U. Zuidema, drs. Marja T. Vink, drs. Inge van der Stelt, Hilde L. Vreeken MSc m.smalbrugge@vumc.nl De nieuwe multidisciplinaire richtlijn Probleemgedrag bij mensen met dementie heeft een andere opzet dan de vorige versie uit 2008: er is gekozen voor een modulaire opbouw is, met gelijke weging van medicamenteuze en psychologische en psychosociale interventies. De nadruk ligt steeds op zorgvuldige analyse van het gedrag en vervolgens aanbevelingen die aansluiten bij de dagelijkse praktijk. Dit artikel biedt een overzicht van de belangrijkste wijzigingen. In 2008 verscheen een herziening van de richtlijn Probleemgedrag van Verenso (voorheen NVVA). Nieuw was toen een sterke focus op een multidisciplinaire aanpak en een focus op psychofarmaca als laatste keus -behandeling dan wel additioneel aan nietfarmacologische behandeling. Hoewel deze twee foci nog steeds actueel en richtinggevend zijn, heeft de ontwikkeling van de dementiezorg in Nederland een enorme vlucht genomen en is het tijd om opnieuw de balans op te maken van de beschikbare wetenschappelijke literatuur en praktijkkennis en waar nodig de aanbevelingen voor het handelen in de praktijk te herzien. Daarom is het tijd voor opnieuw een herziening, of eigenlijk een compleet nieuwe richtlijn, 1 die anders dan de vorige richtlijn Probleemgedrag (2008) zich beperkt tot probleemgedrag bij mensen met dementie. Tegelijkertijd is de context verbreed, naast
2 het verpleeghuis zijn ook alle andere settingen voor mensen met dementie zoals ziekenhuis, ouderenpsychiatrie, ambulante GGZ (Geestelijke GezondheidsZorg) en huisartsenpraktijk meegenomen. Vandaar dat de richtlijn multi-interdisciplinair is ontwikkeld door Verenso en het Nederlands Intituut van Psychologen (NIP)-sectie ouderenpsychologie in nauwe samenwerking met de Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN), Alzheimer Nederland, de Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG) en de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) sectie ouderenpsychiatrie. Op grotere afstand participeerden ook kaderhuisartsen ouderengeneeskunde (NHG-Laego). Tevens ontwikkelt Alzheimer Nederland in nauwe samenwerking met de richtlijnwerkgroep een patiëntenversie van de richtlijn. Kenmerkend voor de nieuwe richtlijn is verder, dat die: van vijf hoofdvormen van probleemgedrag uitgaat: psychotisch gedrag (wanen, hallucinaties), depressief gedrag, angstig gedrag, geagiteerd gedrag (inclusief agressie en nachtelijke onrust) en apathisch gedrag; een methodische aanpak als centrale insteek kiest: eerst analyseren wat er aan de hand is, dan behandelen; systematisch de effecten in kaart brengt van psychosociale en psychologische interventies, lichttherapie en psychofarmaca op een specifieke vorm van probleemgedrag (bij mensen met dementie en dat specifieke probleemgedrag); per specifiek doelsymptoom aanbevelingen voor behandeling formuleert; aanbevelingen doet voor afbouwen dan wel stoppen van psychofarmaca na zekere tijd. Ook in het licht van nieuwe regelgeving als de Wet Zorg en Dwang is herziening van de richtlijn een welkome en noodzakelijke stap: bij handelen volgens de nieuwe richtlijn volgen professionals de geest (en de letter) van deze wet. In deze bijdrage lees vooral de richtlijn voor meer informatie! schetsen we de hoofdpunten van de nieuwe richtlijn en de belangrijkste verschillen met de richtlijn uit 2008 en gaan we in op hoe de specialist ouderengeneeskunde deze richtlijn kan gebruiken in de dagelijkse praktijk.
3 Probleemgedrag: what s in a name? Binnen de werkgroep is lang gediscussieerd over de term probleemgedrag. Moeten we niet ook kiezen voor onbegrepen gedrag, zoals de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd dat doet? Of volgen we de nieuwe benaming veranderend gedrag van Alzheimer Nederland? Omdat beide termen de werkelijkheid geen recht doen (ook begrepen gedrag kan een probleem zijn en hetzelfde geldt voor niet veranderend gedrag), is ervoor gekozen de term probleemgedrag te handhaven. Een probleem is etymologisch een opgave en zo bezien is het een prima term. In de richtlijn is voor de volgende definitie gekozen: Probleemgedrag is alle gedrag dat gepaard gaat met lijdensdruk of gevaar voor de persoon met dementie of voor mensen in zijn of haar omgeving. De richtlijn onderscheidt een vijftal vormen van probleemgedrag: psychotisch gedrag, depressief gedrag, angstig gedrag, geagiteerd gedrag en apathisch gedrag. Onder de noemer van geagiteerd gedrag vallen zowel fysieke en verbale agitatie, als fysieke en verbale agressie als nachtelijke onrust: dit sluit aan bij de gedragsitems die een veel gebruikte agitatieschaal als de Cohen Mansfield Agitation Inventory (CMAI) bevat. Richtlijn staat niet op zichzelf De richtlijn is ontwikkeld vanuit de context van de zorgstandaard dementie. 2 De richtlijn legt net als de zorgstandaard de nadruk op een persoonsgerichte benadering (zie onderstaand kader) van mensen met dementie en hun naasten, waarbij sterk geleund wordt op het gedachtengoed van Tom Kitwood. 3
4 Persoonsgerichte zorg sluit aan bij de wensen, behoeften en mogelijkheden van mensen met dementie en hun (mantel)zorgers en wordt beschouwd als de standaard in dementiezorg (Alzheimer Nederland/Vilans, 2013). De principes van persoonsgerichte zorg benadrukken: * De individualiteit van elke persoon met dementie, met ieders unieke persoonlijkheid en levensgeschiedenis, die van invloed is op de reactie op de dementie; * Het belang van het perspectief van de persoon met dementie; * Het belang van relaties en interacties met anderen, en de potentie hiervan om het welbevinden van mensen met dementie te bevorderen. Het consequent toepassen van een persoonsgerichte benadering kan ook een preventieve werking hebben op het ontstaan van probleemgedrag bij mensen met dementie. 4 Deze richtlijn is geschreven voor de situatie waarin desondanks probleemgedrag ontstaat. Hoe is dan met een multidisciplinaire analyse dit probleemgedrag te analyseren en hoe kan deze analyse handvatten bieden om het gedrag te hanteren? Methodische aanpak: van analyse naar behandeling Centrale boodschap van de richtlijn is dat probleemgedrag een signaal is dat om nadere analyse vraagt: is het gedrag een probleem en voor wie en hoe ziet het gedrag eruit? Welke bio-psycho-sociale factoren veroorzaken het gedrag of houden het in stand? Dat vraagt om goede samenwerking en taakverdeling tussen betrokken disciplines (vertegenwoordiger van verpleging/verzorging, gezondheidszorgpsycholoog, specialist ouderengeneeskunde en eventuele andere disciplines), waarbij de specialist ouderengeneeskunde meer specifiek ook naar lichamelijke factoren (pijn?), medicatie en naar delier als oorzaak kijkt. De multidisciplinaire analyse van factoren die het gedrag veroorzaken/in stand houden mondt uit in een werkhypothese en deze stuurt de behandeling (zie figuur 1). Als uit deze analyse behandelbare oorzaken naar voren komen (zoals pijn, depressieve stoornis, delier, angststoornis) dan worden deze behandeld volgens de daarvoor geldende
5 richtlijnen (richtlijn diagnostiek en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen, richtlijn delier volwassene en ouderen, multidisciplinaire richtlijnen voor diagnostiek en behandeling van depressie/angststoornissen inclusief addenda voor ouderen) Als de multidisciplinaire analyse geen behandelbare oorzaken oplevert voor het probleemgedag dan kan het probleemgedrag zelf als doelsymptoom van de behandeling gekozen worden. Behandelopties die onderzocht zijn - psychosociale en psychologische interventies, lichttherapie en psychofarmaca - worden beschreven in hoofdstukken drie tot en met zeven van de richtlijn. Figuur 1. Analyse, behandeling en evaluatie van probleemgedrag bij mensen met dementie
6 Effectiviteit van psychosociale, psychologische interventies, lichttherapie en psychofarmaca bij verschillende vormen van probleemgedrag De wijze waarop is gezocht naar literatuur naar de effectiviteit van interventies gericht op probleemgedrag als doelsymptoom, sluit dicht aan bij de alledaagse behandelpraktijk. De patiëntenpopulatie is steeds gedefinieerd als patiënt met het specifieke probleemgedrag (voorbeeld patiënt met dementie en angstig gedrag ). Effect van psychosociale of psychologische interventies en lichttherapie is vergeleken met gebruikelijke zorg of met controle interventie; effect van psychofarmaca (antipsychotica, anxiolytica/ hypnotica, melatonine, antidepressiva, psychostimulantia, choline-esterase-remmers, memantine, anti-epileptica, cannabinoïden (pijnstiller formeel)) is vergeleken met een placebo. Wij includeerden alleen studies die het specifieke probleemgedrag (in het voorbeeld: angstig gedrag) als uitkomstmaat hadden. In voorgaande richtlijnen zijn ook studies geïncludeerd die alle vormen van probleemgedrag samenvoegden in een totaalscore en vervolgens in de loop van de tijd keken of een interventie die ingezet was voor al die gedragingen samen, leidde tot afname op één specifieke soort probleemgedrag. Deze studies zijn in de nieuwe richtlijn niet meegenomen omdat ze slecht aansluiten bij het handelen in de praktijk. Daar wordt immers in het algemeen een interventie gekozen gericht op de specifieke vorm van probleemgedrag die op de voorgrond staat en niet gericht op een totaalscore. Op basis van de beschikbare onderzoeken worden drie mogelijke conclusies getrokken in de richtlijn, waarbij de GRADE systematiek 11 gebruikt is voor waardering van het bewijs uit de beschikbare onderzoeken: 1. er is een zekere mate van bewijs voor de effectiviteit van een interventie voor het specifieke probleemgedrag. Als uit goede analyse van het specifieke probleemgedrag geen behandelbare oorzaken naar voren komen, dan is deze interventie wellicht bruikbaar als behandeling gericht op het specifieke probleemgedrag als doelsymptoom; 2. er is een zekere mate van bewijs dat de interventie niet effectief is voor het specifieke probleemgedrag. Als uit goede analyse van het specifieke probleemgedrag geen behandelbare oorzaken naar voren komen, dan is deze interventie niet/minder geschikt als behandeling gericht op het specifieke probleemgedrag als doelsymptoom; 3. er is geen uitspraak te doen over de effectiviteit van een interventie voor het specifieke probleemgedrag omdat onderzoek ontbreekt.
7 Naast de conclusies op basis van de beschikbare onderzoeken is er ruimte voor andere overwegingen zoals (beperkte) beschikbaarheid van een interventie in Nederland of in een bepaalde setting. Op basis van de conclusies uit het beschikbare onderzoek en op basis van de overige overwegingen worden uiteindelijk de aanbevelingen gegeven voor de behandeling van elk van de vijf specifieke vormen van probleemgedrag. Daarbij staat consequent het beginnen met een zorgvuldige multidisciplinaire analyse van het probleemgedrag voorop om te zoeken naar behandelbare oorzaken. De laatste aanbevelingen gaan steeds over de interventies die gekozen kunnen worden om het specifieke probleemgedrag te behandelen, als er geen behandelbare oorzaken uit de analyse komen. Tabel 1 en 2 bieden een overzicht van respectievelijk de psychologische/psychosociale interventies, lichttherapie en psychofarmaca per vorm van probleemgedrag die in mindere of meerdere mate effectief c.q. niet effectief gebleken zijn, waarbij geldt dat over het algemeen de bewijskracht laag gewaardeerd werd volgens de GRADE systematiek. Voor een meer uitgebreide beschrijving van de inhoud van de psychosociale en psychologische interventies verwijzen wij u naar de richtlijn zelf.
8 Passend gebruik van psychofarmaca: hoe te handelen als specialist ouderengeneeskunde? Voor starten en stoppen van psychofarmaca doet de richtlijn aanbevelingen die het handelen van de specialist ouderengeneeskunde rond prescriptie van psychofarmaca voor probleemgedrag bij mensen met dementie richting geven.
9 De aanbevelingen berusten op de conclusies uit het literatuuronderzoek (zie tabel 2), maar daarbij is er ruimte voor nuancering. Bijvoorbeeld ten aanzien van gebruik van antidepressiva in geval van een ernstige depressie met grote lijdensdruk of ten aanzien van de keuze voor risperidon als je op voorhand vanwege bijwerkingen echt niet kunt kiezen voor haloperidol. In de overige overwegingen worden deze keuzes toegelicht. Voor het starten van een psychofarmacon dient de specialist ouderengeneeskunde zich af te vragen of 1) de niet-farmacologische opties voldoende benut zijn (zie figuur 1) en of 2) er voldoende bewijs is voor de effectiviteit van het psychofarmacon op het specifieke doelsymptoom. Daarnaast dient de patiënt/vertegenwoordiger geïnformeerd te worden over werking/bijwerking en om toestemming gevraagd te worden. Alleen in crisissituaties
10 (zie onderstaand kader) is er ruimte voor eerder gebruik van psychofarmaca; dan dient analyse van oorzaken direct aansluitend aan de farmacologische crisis behandeling plaats te vinden. Bij het informeren van patiënt/vertegenwoordiger hoort ook het informeren over het stoppen/afbouwen van het middel na zekere tijd. Geadviseerd wordt om een duidelijk behandeldoel te formuleren en na starten van een psychofarmacon effect en bijwerkingen te evalueren; de eerste maand wekelijks, daarna maandelijks. Voor het stoppen/afbouwen van psychofarmaca voor specifiek probleemgedrag bij mensen met dementie worden duidelijke termijnen genoemd, variërend van twee tot vier weken voor benzodiazepines tot maximaal drie maanden voor antipsychotica en choline-esteraseremmers. Voor zo nodig -gebruik van psychofarmaca voor de behandeling van probleemgedrag bij mensen met dementie is in principe geen plaats. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat zo nodig -gebruik ondersteunt. Een bijkomend probleem is de omschrijving en interpretatie van het begrip zo nodig, die voor betrokken zorgmedewerkers en behandelaren erg verschillend kunnen zijn. De enige uitzondering die de richtlijn noemt is zo nodig -gebruik voor helder omschreven situaties zoals bijvoorbeeld een tandheelkundige ingreep. Tot slot geeft de richtlijn ook concrete adviezen voor crisissituaties (zie onderstaand kader): besluit daartoe vindt steeds door de arts plaats. In acute crisissituaties (heftige agitatie/agressie/angst) of in situaties met afweer/agressie bij het verlenen van noodzakelijke zorg kan, in situaties met gevaar/ernstige lijdensdruk voor de patiënt of gevaar voor anderen, een psychofarmacon worden voorgeschreven ter sedatie (haloperidol; lorazepam). Besluit hiertoe vindt door de arts plaats. Deze informeert de wettelijk vertegenwoordiger van de patiënt, zorgt voor adequate verslaglegging, en handelt conform de wettelijke regels die gelden rond dwangbehandeling. Sedatie vindt zo kort mogelijk plaats.
11 Conclusie De nieuwe richtlijn gaat uit van probleemgedrag als signaal, dat om multidisciplinaire systematische analyse vraagt. De bewijskracht voor psychosociale en psychologische interventies en psychofarmaca gericht op het probleemgedrag als doelsymptoom is goed in kaart gebracht. Voor al deze interventies is de bewijskracht voor effectiviteit beperkt. Van een beperkt aantal interventies mag inmiddels aangenomen worden dat deze niet effectief zijn voor probleemgedrag bij mensen met dementie. Een richtlijn zet het voorhanden zijnde bewijs uit studies op een rij, weegt deze en vertaalt het bewijs naar aanbevelingen voor de praktijk. In deze praktijk van alledag is het voor behandelaars de uitdaging om in de specifieke context van de individuele patiënt deze aanbevelingen om te zetten in concrete behandeling. Hierbij kan ook gemotiveerd afwijken van de richtlijn in een aantal gevallen geïndiceerd zijn. Voor de prescriptie van psychofarmaca betekent dat concreet: volg de richtlijnaanbevelingen waar dat kan; wijk af waar dat geïndiceerd is en motiveer dat vanuit het devies wie schrijft (typt), blijft! Literatuur 1. Zuidema SU, Smalbrugge M, Bil WME, Geelen R, Kok RM, Luijendijk HJ, van der Stelt I, van Strien AM, Vink MT, Vreeken HL. Multidisciplinaire Richtlijn probleemgedrag bij mensen met dementie. Verenso, NIP. Utrecht Zorgstandaard Dementie. Vilans/Alzheimer Nederland, Tom Kitwood. Dementia reconsidered. The person comes first. Open University Press, London, ISBN: Edvardsson, D, Winblad, B, Sandman, P. Person-centred care of people with severe Alzheimer's disease: current status and ways forward. Lancet Neurol. 2008;7(4): Multidisciplinaire richtlijn depressie b943-34d1b434b33a.pdf 8. Multidisciplinaire richtlijn angststoornissen 9. Addendum ouderen bij multidisciplinaire richtlijn depressie Addendum ouderen bij multidisciplinaire richtlijn angststoornissen Boluyt N, Rottier BL, Langendam MW. Richtlijnen worden transparanter met de GRADEmethode. Nieuwe methode maakt overwegingen bij aanbevelingen expliciet. Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;156:A4379.
Recent verscheen de langverwachte herziene richtlijn Probleemgedrag bij. mensen met dementie. In in deze editie van het tijdschrift besteden wij hier
Home no. 2 April 2018 Eerdere edities Verenso.nl Van de redactie De richtlijn en de praktijk Recent verscheen de langverwachte herziene richtlijn Probleemgedrag bij mensen met dementie. In in deze editie
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018)
Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018) Spreker: Prof. dr. S.U. Zuidema Afdeling: Huisartsengeneeskunde & Ouderengeneeskunde, UMCG Geriatriedagen 2018 Disclosures: geen Richtlijn
Nadere informatiePsychofarmaca en probleemgedrag bij mensen met dementie
Psychofarmaca en probleemgedrag bij mensen met dementie Een 10 jaars reis. in vogelvlucht dr. Martin Smalbrugge Afdeling huisartsgeneeskunde en ouderengeneeskunde Inhoud Epidemiologie gedragsproblemen
Nadere informatieSamenvatting richtlijn Probleemgedrag bij mensen met dementie (2018)
Samenvatting richtlijn Probleemgedrag bij mensen met dementie (2018) Definitie van probleemgedrag In deze richtlijn is opnieuw voor de term probleemgedrag gekozen en bewust niet voor onbegrepen gedrag,
Nadere informatieUniversitair Medisch Centrum Groningen
Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag
Nadere informatieMedicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge. Wie ben ik??
Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge Wie ben ik?? Specialist ouderengeneeskunde Hoofd opleidingsinstituut specialisme ouderengeneeskunde
Nadere informatieMedicatie bij dementie. Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist
Medicatie bij dementie Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist Inhoud Terug naar de basis De hersenen en de ziekte van Alzheimer Het geheugen Het autonoom zenuwstelsel De
Nadere informatieWaarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor?
UMCG Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? Verenso Jaarcongres 2011 Dr. S.U. Zuidema (Sytse) Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde UMC St Radboud Nijmegen Afdeling Huisartsgeneeskunde
Nadere informatieBetere zorg door minder psychofarmaca?
Betere zorg door minder psychofarmaca? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoofd sectie ouderengeneeskunde Afdeling huisartsgeneeskunde UMCG 19-11-2013 UKON 10 jaar! 1 Opbouw Psychofarmaca Gebruik,
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018)
Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018) Spreker: dr. Franka Meiland Afdeling: Huisartsengeneeskunde & Ouderengeneeskunde/ Gerion VU medisch centrum Geriatrie dagen 8 februari 2018
Nadere informatieOnderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018
Onderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018 Britt Appelhof, psycholoog/ promovenda, Archipel Zorggroep Ans Mulders, specialist ouderengeneeskunde/ promovenda, Thebe Inleiding
Nadere informatieProbleemgedrag bij ouderen
Probleemgedrag bij ouderen https://www.youtube.com/watch?v=8sbtxdpcndg https://www.youtube.com/watch?v=5tu-1faasp8&t Definitie probleemgedrag Alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en/of zijn
Nadere informatieDementie, probleemgedrag en de mantelzorger
Dementie, probleemgedrag en de mantelzorger LOAG Gedragsstoornissen en psychiatrie bij dementie Utrecht, 16 april A. Kunneman, gz-psycholoog Introductie GZ-psycholoog Werkzaam op de GAAZ / poli geriatrie
Nadere informatieArtsen symposium. Bidden voor bruine bonen de meerwaarde van multidisciplinair handelen bij probleemgedrag. 21 mei 2019
Artsen symposium 21 mei 2019 Bidden voor bruine bonen de meerwaarde van multidisciplinair handelen bij probleemgedrag Annebel Wijsman, ergotherapeut en Sandra Hazebroek, GZ psycholoog https://www.youtube.com/watch?v=jgw-agbewyy
Nadere informatieNeuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten
Proefschrift: S.U. Zuidema Neuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten met dementie Samenvatting Dementie is een ongeneeslijke aandoening met belangrijke effecten op cognitie, activiteiten
Nadere informatieGedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!?
Gedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!? Martin Smalbrugge, specialist ouderengeneeskunde & onderzoeker Sandra Zwijsen, psycholoog & onderzoeker Wat gaan we vandaag doen? Warming up Gevolgen gedragsproblematiek
Nadere informatieSchijndissertatie van het proefschrift: The management of neuropsychiatric symptoms in people with young-onset dementia
Schijndissertatie van het proefschrift: The management of neuropsychiatric symptoms in people with young-onset dementia Improving specialized long-term care Britt Appelhof, Eindhoven 2019 Cover design:
Nadere informatieSCHIJNDISSERTATIE VAN HET PROEFSCHRIFT: Appropriate psychotropic drug use in institutionalized people with dementia.
SCHIJNDISSERTATIE VAN HET PROEFSCHRIFT: Appropriate psychotropic drug use in institutionalized people with dementia. The PROPER-study COLOFON ISBN/EAN 978-94-028-0872-8 Nijmegen, 2018 De studie is uitgevoerd
Nadere informatie30-06-2015 1. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Inhoud. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica?
Samenwerkende academische netwerken ouderenzorg (SANO) UNO-UMCG feliciteert UNC-ZH Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde
Nadere informatieDe Psychofarmaca Tool Medicatievoorschriften evalueren met een app: hot or not?
De Psychofarmaca Tool Medicatievoorschriften evalueren met een app: hot or not? Met de Psychofarmaca Tool kunnen specialisten ouderengeneeskunde medicatievoorschriften vergelijken met de actuele Verenso-richtlijn
Nadere informatieVerantwoord gebruik van psychofarmaca bij mensen met gedragsproblemen. Astrid de Wit, specialist ouderengeneeskunde 30 november 2017
Verantwoord gebruik van psychofarmaca bij mensen met gedragsproblemen Astrid de Wit, specialist ouderengeneeskunde 30 november 2017 Programma 3 Voorbeeld casus Vragen aan jullie Pillenpraat Hoe vaak gebruiken
Nadere informatieDutch Summary 135. Samenvatting
Dutch Summary 135 Samenvatting Probleemgedrag, zoals roepen, onrustig zijn of geagiteerd reageren, komt veel voor bij mensen met dementie. Vaak is probleemgedrag de reden waarom mensen worden opgenomen
Nadere informatieOnbegrepen gedrag bij thuiswonende mensen met dementie: een gedragsmethodiek. Iris van Asch Marleen Prins
Onbegrepen gedrag bij thuiswonende mensen met dementie: een gedragsmethodiek Iris van Asch Marleen Prins Programma Trimbos-instituut en Programma Ouderen Achtergrond en aanleiding onderzoek Stellingen
Nadere informatieMethodisch en multidisciplinair werken bij probleemgedrag bij mensen met dementie
3 4 5 6 7 8 9 0 3 4 5 6 7 8 9 0 3 4 5 6 7 8 9 30 3 3 33 34 35 36 37 38 39 Methodisch en multidisciplinair werken bij probleemgedrag bij mensen met dementie Uitgangsvraag Wat is een effectieve methode van
Nadere informatieStoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen. Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker
Stoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker Congres Focus op onderzoek Utrecht 22 juni 2015 Inhoud presentatie
Nadere informatieRichtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017
Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie
Nadere informatieRooming-in bij kwetsbare ouderen met een delirium
Rooming-in bij kwetsbare ouderen met een delirium Isala S. van der Zwaag, verpleegkundig specialist ouderengeneeskunde 24 november 2017 Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieCONCERN. Inleiding: Inleiding: Doelstelling: Gevolgen van NPS: Een beloopstudie naar probleemgedrag bij mensen met dementie in de huisartspraktijk
CONCERN Een beloopstudie naar probleemgedrag bij mensen met dementie in de huisartspraktijk UKON symposium 15 april 2014 Petra Borsje Specialist ouderengeneeskunde Thebe Junior onderzoeker Radboudumc Nijmegen
Nadere informatieVerstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen
Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker
Nadere informatieWorkshop samen werken bij probleemgedrag
UKON Symposium Trots op je vak Workshop Samen sterker door samen werken bij Probleemgedrag 7 April 2016 het gevoel van samen Workshop samen werken bij probleemgedrag Kort voorstellen Onder O d de aandacht
Nadere informatieMet elkaar in gesprek over kwaliteitsverbetering en hoogspecialistische ggz. Door Ralph Kupka en Sebastiaan Baan
Met elkaar in gesprek over kwaliteitsverbetering en hoogspecialistische ggz Door Ralph Kupka en Sebastiaan Baan Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGZ Sebastiaan Baan Netwerk LPGGz NIP NVvP Nederlands Huisartsen
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 9. Samenstelling van de werkgroep 11
Inhoud Voorwoord 9 Samenstelling van de werkgroep 11 Samenvatting 13 Samenvatting van de aanbevelingen 13 Symptomen van het PD 13 Criteria voor PD 14 Risicofactoren 14 Meetinstrumenten 14 Patiëntenperspectief
Nadere informatieScholing Dementie: wees er vroeg bij!
Scholing Dementie: wees er vroeg bij! Anke Pril, huisarts Mariëlle van der Putten, spec. Ouderengeneeskunde Andrew Tan, geriater Hubertine van Bree, casemanager Dementie Casus mevrouw de R. 79 jaar Gehuwd,
Nadere informatieVerstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen
Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker
Nadere informatieEen hoogwaardige GGz in de vaart der volkeren
Een hoogwaardige GGz in de vaart der volkeren Aart Schene Hoogleraar Psychiatrie Radboud umc, Nijmegen Artikelen Neurowetenschappen - 1973-2012 - 2010 2000 1990 Translational Research Basic Animal Research
Nadere informatiealrisico, mobiliteit en edicatie
alrisico, mobiliteit en edicatie Shanty Sterke 23 november 2015 Normale looppatroon heelstrike foot flat midstance heel strike heel foot flat off midstance heel off toe off midswing heelstrike http://jeugdjournaal.nl/item/656286-oma-van-91-jaar-rent-marathon.html
Nadere informatiePsychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe
Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian
Nadere informatieJonge mensen met een dementie: Een bijzondere doelgroep
Jonge mensen met een dementie: Een bijzondere doelgroep Sandra Hazebroek, GZ-Psycholoog Christian Bakker, GZ-psycholoog Florence, Lokatie Mariahoeve Expertisecentrum voor jonge mensen met een dementie
Nadere informatieOnbegrepen gedrag. Trudy Jacobs en Maartje Willems Geriatrie Radboudumc. /
Onbegrepen gedrag Trudy Jacobs en Maartje Willems Geriatrie Radboudumc. Trudy.Jacobs@radboudumc.nl / maartje.willems@radboudumc.nl 2018 Definitie: Alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en/of
Nadere informatieAgressie en extreem gedrag bij Huntington
Agressie en extreem gedrag bij Huntington Welmoed Liefrinck Neuropsycholoog/GZ-Psycholoog 8 HNN 11-06-2018 Agressie Veel voorkomend probleem bij de ziekte van Huntington 22-66% Vroeg stadium van de ziekte
Nadere informatieWelkom Casemanagement Dementie 12 april 2016
Welkom Casemanagement Dementie 12 april 2016 Inhoud Iets over de GGZ Via afdeling Ouderenzorg Naar taken van de SPV Het GGZ traject dementie Met aandeel van de SPV (PIT?) Naar gedwongen afronding (IBS/RM)
Nadere informatieVISIE OP PROBLEEMGEDRAG
VISIE OP PROBLEEMGEDRAG INLEIDING Bij het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) kunnen zorgprofessionals en anderen terecht voor expertise over ernstig en aanhoudend probleemgedrag. Het gaat om probleemgedrag
Nadere informatieAls het niet over gaat
Als het niet over gaat Begeleiding van chronisch psychiatrisch patiënten in de huisartsenpraktijk Marian Oud en Ingrid Houtman kaderartsen ggz Na deze workshop heb je: Leerdoelen kennis van de componenten
Nadere informatieVEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS
VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS OVER MIJ Veiligheid & voorschrijven van medicatie 6-11-2014 2 IK ZAL HET VANDAAG HEBBEN OVER Onderzoek doen OF waarom onderzoek doen leuk is en soms
Nadere informatieMedicatie bij dementie
Medicatie bij dementie Dementie Dementie is een ernstige ziekte die de duur van het leven bekort Tijdens beloop kunnen allerlei problemen ontstaan Een behandeling die gericht is op herstel bestaat niet
Nadere informatieHet beloop van dementie in het verpleeghuis
Home no. 3 Juni 2017 Eerdere edities Verenso.nl Het beloop van dementie in het verpleeghuis Palliatief beleid inzetten vanaf opname? Eefje Sizoo redactie@verenso.nl Het is een zonnige dag deze 10 april.
Nadere informatieInhoud presentatie De alcoholpolikliniek in het algemeen ziekenhuis
disclosure Potentiele belangenverstrengeling: Jaap Nanninga: geen Annie van der Kooij: geen Inhoud presentatie De alcoholpolikliniek in het algemeen ziekenhuis Nascholingsdag Ouderenpsychiatrie en Verslaving
Nadere informatieBehandeling van ouderen in de eerste lijn
Behandeling van ouderen in de eerste lijn Lucinda Meihuizen, GZ psycholoog Bestuurslid sectie ouderenpsychologen NIP Zorgpartners Midden-Holland en Samenwerkende psychologen Alphen a/d Rijn Agenda workshop
Nadere informatieKrijg GRIP op probleemgedrag bij dementie. Methodiek voor multidisciplinaire zorgteams
Krijg GRIP op probleemgedrag bij dementie Methodiek voor multidisciplinaire zorgteams GRIP is een methodiek waarmee probleemgedrag van mensen met dementie in zorginstellingen op een gestructureerde en
Nadere informatieZorgstandaard Chronische Pijn een leidraad tot betere zorg? Albère Köke
Zorgstandaard Chronische Pijn een leidraad tot betere zorg? Albère Köke Disclosure Companies Research funnding GEEN GEEN Dr. RSGM Perez Projectgroep Drs. A.H. van Dalen-Kok (vanaf 9-12-2014), Verenso M.G.
Nadere informatieEEN KENNISBIJEENKOMST ORGANISEREN (en hoe maak je het tot een succes)
EEN KENNISBIJEENKOMST ORGANISEREN (en hoe maak je het tot een succes) Maike Sparrius & Anouk van Loon Amsterdam UMC Locatie VUmc Afdeling Huisartsgeneeskunde & Ouderengeneeskunde Disclosure belangen spreker
Nadere informatiePreventieve GGZ van vroeg tot later
Rob Giel Onderzoekcentrum Preventieve GGZ van vroeg tot later Locatie: Mediant Geestelijke Gezondheidszorg, Helmertheater Broekheurnering 1050, 7546 TA Enschede Datum:13-12-2016 Tijd: 13.00-16.50 uur Preventieve
Nadere informatieDe delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid
De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid Marja Jellesma-Eggenkamp Klinische geriatrie Alysis 25 mei 2010 symposium Zevenaar 1 Kwetsbare ouderen inleiding >25% opgenomen patiënten 70+ 10-40%
Nadere informatieAddendum. voor specialisten ouderengeneeskunde bij de. V&VN richtlijn Neusmaagsonde (2017)
Addendum voor specialisten ouderengeneeskunde bij de V&VN richtlijn Neusmaagsonde (2017) Aanleiding Uit een analyse van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) over de periode 2007 2009 blijkt dat in
Nadere informatieGebruik psychofarmaca en alternatieven?
Gebruik psychofarmaca en alternatieven? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoogleraar ouderengeneeskunde en dementie Afdeling huisartsgeneeskunde UMCG Minisymposium farmacotherapie bij ouderen
Nadere informatieEFFECTIEF OMGAAN MET SUÏCIDALITEIT BIJ PATIËNTEN MET SCHIZOFRENIE OF EEN AANVERWANTE PSYCHOTISCHE STOORNIS
EFFECTIEF OMGAAN MET SUÏCIDALITEIT BIJ PATIËNTEN MET SCHIZOFRENIE OF EEN AANVERWANTE PSYCHOTISCHE STOORNIS Dr. Berno van Meijel Lector GGZ-verpleegkunde Hogeschool INHOLLAND Congres Zorg voor mensen met
Nadere informatieHet CCE biedt scholing voor zorgprofessionals
Scholing en training 2016 Het CCE biedt scholing voor zorgprofessionals die werken met cliënten met ernstig en aanhoudend probleemgedrag. De cliënten bij wie wij betrokken zijn, hebben een stoornis of
Nadere informatieOmgaan met veranderend gedrag bij personen met dementie.
Omgaan met veranderend gedrag bij personen met dementie. Inleiding 1. Wat is veranderend gedrag 2. Ontstaan 3. Omgaan met: stappenplan 4. Verschillende vormen 5. Besluit 1. Wat is veranderend gedrag Ook
Nadere informatieOmgaan met onbegrepen gedrag bij dementie
Omgaan met onbegrepen gedrag bij dementie Improving Mental Health by Sharing Knowledge Margje Mahler Benadette Willemse Sandra Zwijsen Jacomine de Lange Mirella Minkman Anne Margriet Pot Vraag inspectie
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen
Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen C.C. Kan (voorzitter), H.M. Geurts (vice-voorzitter), K. van den Bosch, E.J.M. Forceville, J. van
Nadere informatieProbleemgedrag en het biopsychosociaal model. Een vertroebelde blik? Dr. Sandra Zwijsen, neuropsycholoog/onderzoeker IGJ - VUmc
Probleemgedrag en het biopsychosociaal model. Een vertroebelde blik? Dr. Sandra Zwijsen, neuropsycholoog/onderzoeker IGJ - VUmc Meneer D. Geagiteerd en agressief Uiteindelijk bijna 24/7 op zijn kamer Steeds
Nadere informatieDoen bij Depressie. Module 3 Fase 4 - Behandelen. Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen.
Doen bij Depressie Module 3 Fase 4 - Behandelen Module 3 Medicamenteuze behandeling Bijlage 8 Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen Protocol gebaseerd op het Addendum
Nadere informatieProbleemgedrag bij mensen met dementie (richtlijn)
Probleemgedrag bij mensen met dementie (richtlijn) Inhoudsopgave Probleemgedrag bij mensen met dementie (richtlijn)... 7 titel... 7 subtitel... 7 Probleemgedrag bij mensen met dementie... 7 Visie op zorg
Nadere informatieToetsingskader Toezicht op zorgnetwerken rond cliënten in de thuissituatie
zorg Toetsingskader Toezicht op zorgnetwerken rond cliënten in de thuissituatie 1. Inleiding De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd in oprichting ziet toe op de naleving van een groot aantal wettelijke-
Nadere informatieIndicatoren basisveiligheid voor de verpleeghuiszorg in 2018
Home no. 2 April 2018 Eerdere edities Verenso.nl Indicatoren basisveiligheid voor de verpleeghuiszorg in 2018 Sandra van Beek, Marie-Julie van Hoof svanbeek@verenso.nl Sandra van Beek, Marie-Julie van
Nadere informatieNovember 2017 Medilex Toezicht en handhaving Wet Bopz 1
Toezicht en handhaving op de Wet Bopz Opleiding Bopz-artsen Medilex November 2017 Monica de Visser en Justa Bos Astrid Titel: Vogelvlucht Atelier: De kleurmeesters van de Parabool in Schalkhaar www.stichtingkunstinkwetsbaarheid.nl
Nadere informatieHoofdstuk 4 Preventie 67 1 Inleiding 67 2 Praktijkoverwegingen 69 3 Wetenschappelijke onderbouwing 78 4 Aanbevelingen 87 Noten 90 Literatuur 90
Inhoud Voorwoord 9 Hoofdstuk 1 Inleiding 11 1 Inleiding 11 2 Visie 12 3 Dwang 13 4 Drang 14 5 Doel van de richtlijn 16 6 Doelgroep 16 7 Patiëntengroep 16 8 Werkwijze 17 9 Leeswijzer 18 Noten 20 Literatuur
Nadere informatiePalliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg
Palliatieve Zorg Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Wat is het belangrijkste speerpunt van palliatieve zorg? A Genezing B Kwaliteit van leven C Stervensbegeleiding
Nadere informatieDE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC
DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC Infomoment voor huisartsen en verplegend personeel van WZC Sint-Camillus in Wevelgem Dokters Fien Dendoncker en Jan Vanroose 25/09/2014
Nadere informatieKWALITEITSONTWIKKELING GGZ
KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Kwalitatief goede zorg tegen aanvaardbare kosten Door Sebastiaan Baan Korte uitleg animatie: https://youtu.be/dl6n5hix2d Y 2 NETWERK KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Landelijk Platform
Nadere informatieEen multidisciplinaire werkgroep heeft de richtlijn
Richtlijnen Herziene richtlijn 'Delier volwassenen en ouderen' Paul L.J. Dautzenberg, Marja L. Molag, Barbara C. van Munster, Sophia E.J.A. de Rooij, H.J. (Dika) Luijendijk en Albert F.G. Leentjens Op
Nadere informatieChapter 10 Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke
Nadere informatieAnalyse verbeterpunten psychofarmacagebruik
Analyse verbeterpunten psychofarmacagebruik Deze vragenlijst is ontwikkeld om het proces van de inzet van psychofarmaca in kaart te brengen. Hiermee wordt inzichtelijk gemaakt of de inzet van psychofarmaca
Nadere informatieEen kwestie van maatwerk
Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit
Nadere informatiedeterminanten van agressie bij dementie: mogelijkheden tot preventie?
determinanten van agressie bij dementie: mogelijkheden tot preventie? Lonneke Schuurmans, Stichting de Zorgboog Bakel Interregionaal symposium NVVA, 7 april 2009 Opbouw Agressie bij dementie definitie
Nadere informatieSamenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO)
Home no. 1 Februari 2018 Themanummer Cardiovasculair Eerdere edities Verenso.nl Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO) Geen bewijs voor effectiviteit van preventieve cardiovasculaire medicatie
Nadere informatieGeef mensen met dementie een stem Dementia Care Mapping (DCM)
Geef mensen met dementie een stem Dementia Care Mapping (DCM) Aukje Post Manager / consultant DCM Nederland 07 02 2008 Wat is persoonsgericht werken? V Waarde (Value) toekennen aan mensen I Individueel
Nadere informatieRegister. concentratie- en geheugenproblemen
Register aanbevelingen 43 acceptatie van de diagnose 106 afgenomen draagkracht 117 alcohol- of druggebruik 24 alternatieve medicatie 99 andere psychiatrische klachten 23 angststoornis 35, 54 anticonceptie
Nadere informatie> Zorgaanbod voor mensen met de ziekte van Parkinson. Wonen, (thuis)zorg en dagbehandeling
> Zorgaanbod voor mensen met de ziekte van Parkinson Wonen, (thuis)zorg en dagbehandeling Wonen, (thuis)zorg en dagbehandeling 2 Inleiding Deze folder geeft informatie over het zorgaanbod van MeanderGroep
Nadere informatieHandreiking. Dementie
Handreiking Dementie Handreiking Dementie Doelgroep Ouderen met (een verdenking op) geheugen en overige cognitieve stoornissen die van invloed zijn op het dagelijkse leven. Diagnostiek (huisarts, wijkverpleegkundige)
Nadere informatieAan: zorgaanbieders en zorgprofessionals
Aan: zorgaanbieders en zorgprofessionals Utrecht, 5 oktober 2017 Kenmerk: 17.158 SvB/CG Betreft: Indicatoren voor basisveiligheid Kwaliteitskader verpleeghuiszorg Geachte leden, Graag willen we u informeren
Nadere informatieAddendum. voor specialisten ouderengeneeskunde bij de. MDC V&VN richtlijn neusmaagsonde (2011)
Addendum voor specialisten ouderengeneeskunde bij de MDC V&VN richtlijn neusmaagsonde (2011) Aanleiding Uit een analyse van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) over de periode 2007 2009 blijkt dat
Nadere informatieVerslag multidisciplinair overleg
2012 Verslag multidisciplinair overleg Renate Agterhof S1002628 Spaarne ziekenhuis 27-5-2012 Inhoud Inhoud... 2 Inleiding... 2 1. Betrokken disciplines bij het MDO... 3 2. Belang van een MDO tussen de
Nadere informatiePLAN VAN AANPAK VERMINDEREN PSYCHOFARMACAGEBRUIK IN INTRAMURALE ZORGINSTELLINGEN
HET KÁN BETER MET MÍNDER! PLAN VAN AANPAK VERMINDEREN PSYCHOFARMACAGEBRUIK IN INTRAMURALE ZORGINSTELLINGEN Inleiding In het kader van de ambitie de toediening van psychofarmaca zonder gerichte medische
Nadere informatieOnvrijwillige opname op een BOPZ-afdeling met vrijheidsbeperkende maatregelen Inbewaringstelling of rechtelijke machtiging
Onvrijwillige opname op een BOPZ-afdeling met vrijheidsbeperkende maatregelen Inbewaringstelling of rechtelijke machtiging Inleiding Het standpunt van de cliënt ten opzichte van een opname Met deze folder
Nadere informatieBetekenisvolle activiteiten als alternatief voor. Prof dr Patricia De Vriendt & Ruben Vanbosseghem
Betekenisvolle activiteiten als alternatief voor Prof dr Patricia De Vriendt & Ruben Vanbosseghem Dit is het verhaal van de zes WZC Algemene opzet van de studie Ingebed in de WZC-brede aanpak met het oog
Nadere informatieHandreiking Gebruik zorgvraagzwaarte-indicator GGZ Voor GGZ-instellingen en zorgverzekeraars
Handreiking Gebruik zorgvraagzwaarte-indicator GGZ Voor GGZ-instellingen en zorgverzekeraars September 2015 Utrecht 1 Handreiking zorgvraagzwaarte-indicator GGZ; Voor GGZinstellingen en zorgverzekeraars
Nadere informatieAnalyserapport Kennismonitor
Analyserapport Kennismonitor Organisatie Instelling A Afdeling Afdeling Zuid Kennismonitor Dementie intramuraal Deelnemers met account 31 Deelnemers gestart 30 Deelnemers klaar 26 Datum van resultaten
Nadere informatieVan Richtlijn naar Individu. Wim Veling, UMCG
Van Richtlijn naar Individu Wim Veling, UMCG Disclosure Potentiële belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven: Geen. Overig: voorzitter Werkgroep Zorgstandaard Psychose
Nadere informatieWorkshop onbegrepen- en probleemgedrag bij ouderen
Workshop onbegrepen- en probleemgedrag bij ouderen Dr. Wim Houtjes, verpleegkundig specialist ggz Hoofdopleider GGZ-VS Dr. Robbert Gobbens, lector Gezondheid en Welzijn van kwetsbare ouderen, Hogeschool
Nadere informatie> Wonen, (thuis)zorg en dagbehandeling. voor mensen met de ziekte van Parkinson
> Wonen, (thuis)zorg en dagbehandeling voor mensen met de ziekte van Parkinson Inleiding Deze folder geeft informatie over het zorgaanbod van MeanderGroep voor cliënten met de ziekte van Parkinson. De
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
voor niet-ingewijden Type 2 diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte, die wordt gekenmerkt door te hoge glucosespiegels (de suikers ) in het bloed. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan
Nadere informatieProf. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn
Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek,
Nadere informatieLeven met een winterdepressie
Leven met een winterdepressie Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieVergroot uw deskundigheid en behandel uw patiënten nóg beter. Ouderenpsychiatrie Consultatie, lessen en trainingen
Vergroot uw deskundigheid en behandel uw patiënten nóg beter Ouderenpsychiatrie Consultatie, lessen en trainingen Inhoudsopgave Ondersteuning bij zorg aan ouderen met psychiatrische problemen 3 Voor wie
Nadere informatieZiektebeelden Vormen van gedrag. Waar wordt gedrag door beïnvloed? Casus Kernelementen SOFI (DCM)
Ellen Bos-Ruijer, GZ-(neuro)psycholoog Wat gaan we doen? Ziektebeelden Vormen van gedrag. Waar wordt gedrag door beïnvloed? Casus Kernelementen SOFI (DCM) Ellen Bos-Ruijer, GZ-(neuro)psycholoog Algemeen
Nadere informatieHet organiseren van een MDO
Het organiseren van een MDO Handreiking voor de organisatie van Multidisciplinair Overleg i.h.k.v. de keten ouderenzorg ZIO, Zorg in ontwikkeling VERSIE 1.0, 170131 Inleiding Gezien het multidisciplinaire
Nadere informatieErgotherapie richtlijn voor patiënten met ALS/PSMA/PLS; knelpuntenanalyse en wetenschappelijk bewijs
www.als-centrum.nl Ergotherapie richtlijn voor patiënten met ALS/PSMA/PLS; knelpuntenanalyse en wetenschappelijk bewijs ALS congres 29 september 2017 Anita Beelen Huub Creemers Doelstellingen workshop
Nadere informatieDeeltijdbehandeling onbegrepen lichamelijke klachten
Deeltijdbehandeling onbegrepen lichamelijke klachten 2 Deze folder geeft u informatie over het deeltijdprogramma (gedeeltelijk) onbegrepen lichamelijke klachten op de zorgeenheid Psychiatrie van het CWZ.
Nadere informatie