Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

Transcriptie

1 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 15 november 2010

2

3 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

4

5 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Verantwoording Titel Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem Opdrachtgever Ministerie van VROM Projectleider Ronald Wentink Auteur(s) Khaled Sa'ad Projectnummer Aantal pagina's 52 (exclusief bijlagen) Datum 15 november 2010 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale versie. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv afdeling Water Handelskade 11 Postbus AC Deventer Telefoon Fax Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom. De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens: - NEN-EN-ISO 9001 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 5\52

6 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 6\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

7 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Inhoud Verantwoording en colofon... 5 Samenvatting Inleiding Aanleiding Doel onderzoek De begeleidingscommissie Leeswijzer Aanpak onderzoek Inleiding Opzet onderzoek Vooronderzoek Methodiek voor het onderzoek van de proppen Benaderen van experts Keuze onderzoekslocaties Campagne Goed Rioolgebruik Nul-meting Inleiding Het verzamelen van de proppen Resultaat onderzoek Innovate Resultaten onderzoek proppen Inleiding Gemeente Staphorst - rioolgemaal de Hoeve te Rouveen Waternet - rioolgemaal Pedro de Medinalaan te IJburg Gemeente Winschoten - bergbezinkbassin locatie Wezellaan te Winschoten Gemeente Zwolle - Eindgemaal Holtenbroek Gemeente Zwolle Drukriolering Gooseveldweg Gemeente Zwolle - Oud gemaal Holtenbroek Waterschap Groot Salland Rioolgemaal Peperkamp te Wijhe Conclusies proponderzoeken Nadere beschouwing Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 7\52

8 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 5 Vervolg onderzoek Algemeen Resultaat onderzoek proppen Inleiding Gemeente Staphorst - rioolgemaal De Hoeve te Rouveen Gemeente Zwolle Eindgemaal Holtenbroek Gemeente Zwolle Oud gemaal Holtenbroek te Zwolle Waterschap Groot Salland Rioolgemaal Diepenveen Gemeente Zijpe Gemaal Burgerweg Gemeente Groningen Gemaal Osloweg Waternet Gemaal Pedro de Medinalaan te IJburg Conclusies proponderzoek juni/augustus Nabeschouwing en conclusies Aanleiding onderzoek en onderzoeksvraag Ontwikkelingen en onderzoeksmethodiek Conclusies Bijlage(n) 1. Vooronderzoek 2. Resultaten nulmeting december Resultaten vervolgonderzoek juni/augustus \52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

9 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Samenvatting Sinds enige jaren is in Nederland vochtig toiletpapier verkrijgbaar. Over het algemeen wordt dit toiletpapier via het toilet verwijderd. Ook andere doekjes voor het reinigen van vloer, sanitair, meubels, babybillen, et cetera verdwijnen vaak ook in het toilet. Het vochtige toiletpapier en andere soorten doekjes veroorzaken grote problemen zowel in de riolering als in de gemalen waardoor schade ontstaat die tientallen miljoenen euro s per jaar bedraagt. In de tweede helft van 2007 heeft de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu afspraken gemaakt met de fabrikanten van doekjes om medio 2009 de problemen rondom vochtig toiletpapier op te lossen. Door aanpassing van de samenstelling van vochtig toiletpapier, voorlichting vanuit het ministerie van VROM en inspanningen door de doekjesproducenten moet de lozing via het toilet van andere typen doekjes vergaand worden teruggebracht. Het doel van het voorliggende onderzoek is om gestructureerd zicht te krijgen op de samenstelling van de materialen die in het afvalwatersysteem voor problemen zorgen. In dit onderzoek wordt ook gekeken of de introductie van de nieuwe generatie vochtig toiletpapier rond de zomer van 2009 en de publiekscampagne Goed rioolgebruik invloed hebben op het voorkomen of beperken van deze problemen. Bij de opzet van dit onderzoek is gekozen voor een pragmatische aanpak. Het onderzoek is bedoeld om een indicatie te geven van de samenstelling van de proppen die bij de storingen worden aangetroffen om zo een beeld te krijgen van de aanleiding van de pompstoring. Het onderzoek is daartoe opgedeeld in 3 fasen. De eerste fase betreft een vooronderzoek. In deze fase is bepaald welke methodiek het meest geschikt is om de afzonderlijke materialen in de proppen te bepalen. Hiervoor zijn diverse experts benaderd en gebleken is dat de heer M. van Haren van Innovate in staat is om op basis van visuele kenmerken de diverse soorten doekjes in de proppen met een hoog betrouwbaarheidsgehalte te identificeren. Tevens zijn in deze fase 13 pomplocaties geselecteerd die meedoen aan het onderzoek. De tweede fase is de zogenaamde nul-meting. In deze fase zijn 7 proppen van storingen verzameld en hiervan is de exacte samenstelling bepaald. Deze nul-meting is uitgevoerd in december 2009, rond de introductie van de nieuwe generatie vochtig toiletpapier en net na de start van de publiekscampagne Goed Rioolgebruik. In de derde fase is het vervolgonderzoek uitgevoerd waarbij in juni proppen zijn geanalyseerd die verzameld zijn nadat het nieuwe vochtige toiletpapier al een aantal maanden in de winkelschappen ligt. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 9\52

10 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Uit de resultaten van de nulmeting en het vervolgonderzoek blijkt dat er in de aangetroffen proppen veel zaken bevatten die in het geheel niet in het rioleringssysteem thuis horen. Daarbij gaat het om allerlei soorten afval, plastic verpakkingen, diverse doekjes bedoelt voor de reiniging van huid en babybillen. In totaal bestaan de onderzochte proppen voor 75 tot 100 % uit non flushable materiaal. Bij alle onderzochte proppen is vezelachtig materiaal aangetroffen dat in elkaar was gedraaid tot een touwachtige kluwen. Het lijkt erop dat de storingen waarbij deze proppen zijn verzameld het gevolg zijn van het vastlopen van de waaiers op dit touwachtig materiaal. Verstrikt in deze vezels werden vervolgens de andere materialen (vochtige doekjes, billendoekjes, et cetera) aangetroffen. Uit het voorgaande kan geconcludeerd worden dat, in ieder geval voor de onderzochte locaties en opgetreden storingen, het verkeerde doorspoelgedrag van de gebruikers de belangrijkste oorzaak is voor het ontstaan van pompstoringen. Op basis van de onderzochte proppen is geen duidelijke conclusie te trekken over het aandeel van vochtig toiletpapier in de storingen. Mogelijk zijn deze medeoorzaak geweest van de storingen, maar het lijkt niet de hoofdoorzaak te zijn. In de onderzochte proppen wordt weinig van de nieuwe generatie vochtig toiletpapier aangetroffen. Dit toiletpapier valt na het doorspoelen snel(ler) uit elkaar en/of is het makkelijker door de pomp te verwerken. Gezien de beperkte omvang van het huidige onderzoek zijn geen conclusies te trekken over de invloed van de publiekscampagne Goed Rioolgebruik die in november 2009 is gestart. Het is wel duidelijk dat een publieksvoorlichting noodzakelijk is en blijft gezien hetgeen is aangetroffen bij de pompstoringen. Een intensivering en uitbreiding van de publieksvoorlichting lijkt nu het belangrijkste middel in de strijd tegen het beperken van het aantal pompstoringen. 10\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

11 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Enkele jaren geleden is het product vochtig toiletpapier geïntroduceerd in Nederland. Als gangbaar gedrag in Nederland wordt dat vochtig toiletpapier via het toilet verwijderd. Naast het vochtige toiletpapier is er ook een toename van het gebruik van wegwerpdoekjes voor het reinigen van vloer, sanitair, meubels, babybillen, et cetera. Ook deze doekjes worden regelmatig via het toilet doorgespoeld. Het vochtige toiletpapier en andere soorten doekjes veroorzaken grote problemen zowel in de riolering als in de gemalen op de zuivering waardoor schade ontstaat die tientallen miljoenen euro s per jaar bedraagt. Voorbeelden van problemen zijn het vastlopen van pompen in rioolgemalen, afzettingen in het riool en het vastlopen van instrumenten op de rioolwaterzuiveringsinstallatie. In de tweede helft van 2007 heeft de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (voortaan als VROM aangeduid) afspraken gemaakt met de fabrikanten van doekjes (nonwovens) om medio 2009 de problemen rondom vochtig toiletpapier op te lossen. Door de fabrikanten is ervoor gekozen om de samenstelling van vochtig toiletpapier zodanig te veranderen dat er geen problemen meer zijn in het afvalwatersysteem. Daarnaast zal door voorlichting vanuit het ministerie van VROM en inspanningen door de doekjesproducenten de lozing via het toilet van andere typen doekjes vergaand moeten worden gereduceerd. 1.2 Doel onderzoek Het doel van het voorliggende onderzoek is om gestructureerd zicht te krijgen op de materialen die in het afvalwatersysteem voor problemen zorgen. In dit onderzoek wordt ook gekeken of de introductie van de nieuwe generatie vochtig toiletpapier rond de zomer van 2009 en de publiekscampagne Goed rioolgebruik invloed hebben op het voorkomen of beperken van deze problemen. 1.3 De begeleidingscommissie De begeleidingscommissie van dit onderzoek bestaat uit de volgende organisaties: Ministerie van VROM: De heer Gerard Martijnse Stichting RIONED: De heer Eric Oosterom Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier: Mevrouw Germaine de Baar-Greefkes STOWA: De heer Bert Palsma Adviesbureau Tauw voert het onderzoek uit en stelt de rapportage op. De begeleidingscommissie begeleidt de voortgang van het onderzoek en beoordeelt de resultaten. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 11\52

12 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de opzet van het onderzoek toegelicht. Als eerste is een vooronderzoek uitgevoerd naar deelnemende partijen die proppen met doekjes afkomstig van pompstoringen kunnen aanleveren en naar de mogelijkheden om deze proppen goed te kunnen analyseren. Deze werkzaamheden zijn in hoofdstuk 3 beschreven. Hoofdstuk 4 geeft een beschrijving van het verzamelen van de eerste proppen afkomstig van storingen, de zogenoemde nul-meting. Na deze nul-meting is een tweede ronde geweest waarbij weer proppen zijn verzameld en geanalyseerd. Deze werkzaamheden zijn in hoofdstuk 5 weergegeven. Hoofdstuk 6 tenslotte bevat de nabeschouwing en conclusies. 12\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

13 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 2 Aanpak onderzoek 2.1 Inleiding Door diverse rioolgemaalbeheerders worden regelmatig bij storingen doekjes aangetroffen in de pompen. Deze doekjes bevinden zich in de zogenaamde prop die zich vaak heeft vastgewikkeld in de waaier van de pomp. Figuur 2.1 Pompstoring door doekjes (Foto: gemeente Deventer) Hoewel deze storingen, over heel Nederland gezien, vrij omvangrijk zijn, is er tot op heden nog geen goed inzicht in de exacte samenstelling van de proppen. Een belangrijk onderdeel van het onderhavige onderzoek is dan ook om de exacte samenstelling van de proppen na te gaan om zo vast te kunnen stellen wat de oorzaak van de pompstoring is geweest. In de rioleringsbranche leeft de veronderstelling dat sinds de introductie van het vochtig toiletpapier het aantal pompstoringen is toegenomen. Dit onderzoek zal inzicht moeten verschaffen of dit werkelijk zo is. Bovendien heeft de branche een nieuwe generatie vochtig toiletpapier ontwikkeld die beter Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 13\52

14 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL oplosbaar is. Ten tijde van het start van het voorliggende onderzoek, in mei 2009, zou de introductie van dit nieuwe vochtig toiletpapier zijn beslag moeten krijgen. 2.2 Opzet onderzoek Bij de opzet van dit onderzoek is gekozen voor een pragmatische aanpak. Het is een bekend feit dat de omstandigheden bij elk rioolgemaal verschillend zijn. De grootte van het achterliggende gebied, de variatie in bebouwing en verhard oppervlak ( woningen, bedrijven, scholen, ziekenhuizen, winkelcentra, marktpleinen) en het type pomp zijn nergens hetzelfde. Daarnaast spelen factoren als neerslagintensiteit en onderhoudstoestand van riolering en gemaal een rol waardoor ook per pomp de samenstelling van de proppen bij vrijwel elke storing anders kan zijn. Het onderzoek is dan ook bedoeld om een indicatie te geven van de propsamenstellingen om zo een beeld te krijgen van de aanleiding van de pompstoring. Het onderzoek is opgedeeld in 3 fasen. De eerste fase betreft het vooronderzoek. In deze fase wordt aan de hand van een prop uit een rioolgemaal bepaald welke methodiek het meest geschikt is om de afzonderlijke materialen hierin te bepalen. Vervolgens worden een aantal rioolgemaalbeheerders benaderd en geselecteerd die mee gaan doen met dit onderzoek. Deze beheerders gaan de proppen verzamelen en aanleveren die vervolgens worden geanalyseerd op hun samenstelling. De tweede fase is de zogenaamde nul-meting. Er worden proppen uit storing verzameld en hiervan wordt de exacte samenstelling bepaald. Deze nul-meting is gepland net voor de introductie van de nieuwe generatie vochtig toiletpapier. Daarmee geeft deze meting een indicatie van de samenstelling van de proppen zoals die voor de introductie van het nieuwe vochtige toiletpapier was. De derde fase is het vervolgonderzoek waarbij proppen worden geanalyseerd die verzameld zijn nadat het nieuwe vochtige toiletpapier al een aantal maanden in de winkelschappen ligt. Deze proppen kunnen op hun samenstelling dan vergeleken worden met de nul-meting om na te gaan of er verschillen zijn door de introductie van het nieuwe vochtige toiletpapier. 14\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

15 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 3 Vooronderzoek 3.1 Methodiek voor het onderzoek van de proppen In overleg met de begeleidingscommissie heeft Tauw op haar laboratorium een praktijkprop onderzocht. De prop is afkomstig van RWZI De Groote Lucht te Vlaardingen en is aangeleverd door Hoogheemraadschap Delfland. In dit onderzoek is met behulp van visuele beoordeling en microscopisch onderzoek gekeken naar mogelijke eigenschappen c.q. kenmerken van de diverse soorten doekjes. Daarbij gaat het ondermeer om opdruk / patroon, de vezelstructuur en afmetingen van het doekje. Uit dit onderzoek is gebleken dat het met de beschikbare kennis binnen Tauw niet mogelijk is om op basis van deze kenmerken alle soorten vochtige toiletpapier met grote zekerheid te kunnen identificeren. Voor meer informatie over dit onderzoek zie bijlage Benaderen van experts Naar aanleiding van het proefonderzoek door Tauw zijn een aantal (inter)nationale experts benaderd om na te gaan of er kenmerkende eigenschappen zijn waardoor vochtig toiletpapier met grote zekerheid te onderscheiden is van andersoortige doekjes. Omdat de meeste (vochtige) doekjes uit non-woven materiaal bestaan, zijn met name een aantal experts op het gebied van non-wovens en textiel benaderd. Een uitgebreid verslag van de benaderde experts is opgenomen in bijlage 1. De meeste experts, inclusief de internationale organisatie EDANA die de nonwoven- en aanverwante industrie vertegenwoordigt, geven aan dat het in de praktijk zeer moeilijk wordt om onderscheid te kunnen maken tussen de verschillende soorten (vochtige) doekjes. Alleen Centexbel te Gent/België en Innovate te Venray hebben aangegeven dat zij het verschil tussen de diverse doekjes door middel van onderzoek kunnen vaststellen. Beide partijen hebben een prop aangeboden gekregen om te analyseren. De onderzoeksmethode van Innovate is gebaseerd op het visuele onderscheid tussen de doekjes. Door de bekendheid van de heer M. van Haren van Innovate met alle producten in dit marktsegment, is hij in staat om op een aantal kenmerken en eigenschappen de doekjes te identificeren. Deze methode werkt snel en het resultaat is een hoog percentage correct geïdentificeerde doekjes. Uit de onderzoeksmethode van Innovate blijkt dat bij 80 % van de types doekjes de juiste identificatie plaats heeft gevonden. Van de 20 % overige doekjes was bij 10 % was het materiaal wel correct bepaald, maar de exacte gebruiksfunctie niet. De overige 10 % kon de heer van Haren niet direct identificeren en was nader onderzoek nodig. Het onderzoek van Centexbel bestaat uit een microscopische analyse van het materiaal, aangevuld met chemisch en infrarood onderzoek. Dit onderzoek is tijdrovender, maar geeft zeer gedetailleerde informatie over de samenstelling. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 15\52

16 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Naar aanleiding van het proefonderzoek is geconcludeerd dat de methode van Innovate op een snelle wijze inzicht geeft in de samenstelling van de proppen met een hoog percentage betrouwbaarheid. Indien het gaat om resultaten die ook objectief door anderen gecontroleerd en/of beoordeeld moeten kunnen worden, dan heeft de door Centexbel gehanteerde methode de voorkeur. Gezien de doelstelling van dit onderzoek is besloten om voor het onderzoek naar de samenstelling van de proppen verder door te gaan met Innovate. Een uitgebreide verslag van het proefonderzoek is opgenomen in bijlage Keuze onderzoekslocaties Er zijn diverse gemeenten en waterschappen benaderd met het verzoek om deel te nemen aan het voorliggende onderzoek. Deze partijen hebben zich in een eerder stadium bij Stichting RIONED gemeld met klachten/vragen over de pompstoringen als gevolg van doekjes. Naar 26 partijen is een vragenlijst verzonden met het verzoek om de gegevens van maximaal twee locaties van gemalen of pompen aan te geven waar met enige regelmaat sprake is van storingen als gevolg van (vochtige) doekjes. Bij deze locaties zullen vervolgens een aantal proppen worden verzameld die bij de storingen worden aangetroffen. Daarna worden deze proppen ontleed om de exacte samenstelling te bepalen. In totaal hebben 18 deelnemende partijen de gegevens verstrekt. Op basis van deze gegevens zijn 10 locaties gekozen. De keuze van de locaties is gebaseerd op de volgende aspecten: Type installatie (rioolgemaal, drukriolering, et cetera) Merk en type pomp Type waaier (wel of niet versnijdend, vortex, et cetera) Type pompopstelling (droog, nat) Gemiddeld aantal storingen per maand Oorzaak van de storingen Aard van het achterliggende gebied (woningen, bedrijven) Tijdstip storingen (dagelijks, na regen, in het weekend, et cetera) Daarbij is getracht een zo breed mogelijke afspiegeling van voorkomende omstandigheden te verkrijgen. De gekozen locaties zijn voorgelegd aan de begeleidingscommissie die in heeft gestemd met de keuze. In tabel 3.1 zijn de gekozen locaties weergegeven. 16\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

17 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Tabel 3.1 Gegevens van de gekozen onderzoekslocaties Naam Naam locatie Adres locatie organisatie Gemeente Groningen RG (Osloweg 120) Osloweg, Groningen Gemeente Staphorst Rioolgemaal De Hoeve Oude Rijksweg 247, Rouveen Hoogheemraadschap Holland Noorder Kwartier RG Purmerend West Verbindingsweg, Purmerend Waternet 1 ZB 5172 Edmund Halleylaan Gemeente Sint Michielsgestel Gemaal Schuurkerkpad Hermelijnmage, Berlicum Gemeente Soest Gemaal Dorrestein Dorresteinweg, Soest Gemeente Winschoten BB Acacialaan Acacialaan, Winschoten Gemeente Winschoten Wezenlaan/Otterlaan Wezenlaan, Winschoten Gemeente Zijpe Rioolgemaal 025 Dorphuis De Uitkijk, Sint Maartensburg Gemeente Zwolle 2 Gemaal Oud Holtenbroek Mozertlaan, Zwolle Waterschap Groot Salland 3 Rioolgemaal Peperkamp Prins Bernhardlaan 2, Wijhe In hoofdstuk 4 is meer informatie over de gekozen locaties opgenomen. 3.4 Campagne Goed Rioolgebruik Op 9 november 2009 is de campagne Goed Rioolgebruik gestart op ondermeer radio en televisie. Deze publiekscampagne is bedoeld om iedereen in Nederland bewust te maken van wat er wel of niet in het riool thuishoort. In deze campagne wordt ondermeer het doorspoelen van doekjes via het toilet onder de aandacht gebracht. De begeleidingscommissie verwacht een verdere bewustwording van de problematiek bij de bevolking en hoop op een afname van het aantal storingen bij de rioolgemalen als gevolg van deze publiekscampagne. 1 Omdat tijdens de onderzoeksperiode bij de opgegeven twee locaties van Waternet geen storingen plaats hebben gevonden, is Waternet verzocht een prop te bewaren van een andere locatie waar de omstandigheden zoveel mogelijk gelijk zijn aan de oorspronkelijke locaties. Waternet heeft de locatie Pedro de Medinalaan te IJburg opgegeven 2 Gemeente Zwolle heeft in de onderzoeksperiode ook proppen verzameld van diverse locaties naast de opgegeven locatie, te weten: Eindgemaal Holtenbroek, Drukriolering Gooseveldweg en pompput Oldeneel 3 Deze locatie is later toegevoegd aan de lijst vanwege het bereikt aantal verzamelde proppen bij de andere deelnemende partijen Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 17\52

18 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 18\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

19 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 4 Nul-meting 4.1 Inleiding De begeleidingscommissie heeft tijdens haar overleg op 26 november 2009 besloten om praktijkproppen te gaan verzamelen ten behoeve van de nul-metingen registratie. In de strikte zin van het woord is dit geen echte nul-meting zoals oorspronkelijk was bedoeld. De nulmeting was namelijk bedoeld om de situatie ten tijde van de afspraken tussen de Minister en de doekjesproducenten vast te leggen. Eind 2009 is deze situatie wezenlijk anders. Ten eerste is dan het eerste nieuwe vochtige toiletpapier verkrijgbaar die (zou moeten) voldoen aan de afgesproken afbreekbaarheidseisen. Ten tweede is inmiddels de publiekscampagne gestart waarin de burgers worden gewezen op wat wel en niet door het toilet kan worden gespoeld. Omdat deze eerste meting de basis is voor het toetsen van toekomstige proppen, is besloten om deze toch als nul-meting aan te merken. Besloten is om voor de nul-meting 10 proppen te verzamelen. Uitgangspunt daarbij is minimaal 1 prop per locatie. De beheerders van deze locaties zijn verzocht tussen 1 en 17 december 2009 de proppen van de storingen te bewaren. De deelnemende partijen hebben een formulier ontvangen voor het vastleggen van de storingen met het verzoek om dit formulier tijdens het verhelpen van de storing in te vullen. De deelnemende partijen zijn zowel via de mail als telefonisch benaderd om de instructies voor de uitvoering van de nul-metingen duidelijk toe te lichten. 4.2 Het verzamelen van de proppen Rond 10 december 2009 bleek dat er weinig storingen hadden plaatsgevonden. Daarom is besloten de deelnemende partijen te benaderen met de vraag of ze ook proppen kunnen aanleveren van storingen van andere gemalen. Tevens is ook Waterschap Groot Salland als extra deelnemer gevraagd. Gemeente Zwolle heeft in de periode tot 17 december in totaal 9 proppen verzameld van diverse gemalen waarvan zeven proppen afkomstig zijn van twee locaties. Van drie gemalen zijn representatieve proppen gekozen. Van de vierde locatie is gebleken dat de prop ongeschikt is. De proppen zijn verzameld en voorbewerkt op het laboratorium van Tauw. Alle proppen zijn gewogen en daarna verder ontleed in diverse categorieën, te weten: doekjes, vezelachtig materiaal 4 en afval (papier, plastic, et cetera). Elke categorie is na het ontleden gewogen. Daarna zijn de ontlede praktijkproppen in de diepvries bewaard ten behoeve van het onderzoek van Innovate dat op een later tijdstip zou plaatsvinden. 4 Materiaal dat uit vrijwel volledig stukgetrokken doekachtig materiaal bestaat maar waarvan het niet mogelijk is om deze verder te splitsen omdat de inhoud zeer stevig in elkaar is gedraaid Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 19\52

20 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL In tabel 4.1 zijn de gegevens van de verzamelde proppen weergegeven. Tabel 4.1 Gegevens van de verzamelde proppen tussen 1 december 2009 en 4 januari 2010 Naam organisatie Gemeente Groningen Gemeente Staphorst HHNK Waternet Gemeente Sint Michielsgestel Naam Prop Datum Totaal Gewicht locatie geleverd Storing gewicht doekjes (ja / nee) (gram) (gram) Gewicht Gewicht vezelachtig Afval materiaal (gram) (gram) Osloweg 120 Nee Rioolgemaal Ja Onbekend De Hoeve (begin december) RG Purmerend Nee West Pedro de Ja Onbekend Medinalaan Schuurkerkpad Nee Gemeente Soest Gemaal Nee Dorrestein Gemeente Winschoten BB Acacialaan Nee Gemeente Winschoten Gemeente Zijpe Wezellaan/ Otterlaan Ja Onbekend (wel in december) Rioolgemaal Ne Gemeente Zwolle Eind gemaal Ja Week 48/ Holtenbroek Gemeente Zwolle Drukriolering Ja 14 december aan Gooseveldweg 2009 Gemeente Zwolle Gemaal Oud Ja 10 december Holtenbroek 2009 Waterschap Groot Salland Rioolgemaal Peperkamp Ja Onbekend \52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

21 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 4.3 Resultaat onderzoek Innovate Alle proppen zijn op 7 januari 2010 onderzocht door Innovate. De proppen bestonden nagenoeg volledig uit doekjes omdat het afval en dergelijke al eerder verwijderd was..in dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek nader toegelicht. Bij het onderscheiden van de doekjes is door Innovate een categorie-indeling aangehouden zoals hieronder. Daarbij is telkens aangegeven of het type doekje flushable (doorspoelbaar) is. Flushable wil zeggen dat het betreffende doekje door het toilet gespoeld mag/kan worden gezien de samenstelling. Het gaat in dergelijke gevallen om doekjes die makkelijk door het rioleringssysteem verwerkt kunnen worden zonder dat dit tot problemen leidt. De pompen en gemalen kunnen dergelijke doekjes goed verwerken. Flushable is echter iets anders dan oplosbaar. Een doekje is oplosbaar als het snel nadat het in contact komt met water uiteenvalt. Niet alle flushable doekjes vallen direct uit elkaar en daarom zijn flushable doekjes dus niet altijd oplosbaar. Spunlace binding Vezels die door een waterstraal gebonden zijn. Voor (vochtige) doekjes worden vaak viscose en polyester vezels toegepast. In mindere mate wordt gebruikt gemaakt van viscose en polypropyleen vezels. Het percentage viscose ligt tussen 20 % en 100 %. Deze doekjes zijn over het algemeen slecht oplosbaar en horen niet door het toilet gespoeld te worden (non-flushable). Airlaid Een airlaid doekje wordt vervaardigd op basis van luchtgeblazen papierpulp, vaak gebonden met latex door een (chemische) binding. Doekjes met airlaid structuur kunnen zowel droog als nat worden vervaardigd. Ondanks dat het doekje niet direct oplost, zijn ze goed afbreekbaar en kunnen ze via het toilet doorgespoeld worden (flushable). Figuur 4.1 Structuur Spunlace Crêpe Crêpe wordt gemaakt van verse papiervezels die met behulp van lijm en stoom wordt gebonden tot een laag. Door verschillende lagen te stapelen kan een sterker doekje worden verkregen. Doekjes van crêpe zijn flushable. Deze doekjes lossen echter niet vanzelf op c.q. vallen niet direct uit elkaar bij doorspoelen. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 21\52

22 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Hydraspun Hydraspun wordt gemaakt door vezels met behulp van hoge-druk waterstralen in elkaar te laten verstrikken (het zogenaamde wetlaid proces). Natuurlijke en synthetische vezels worden samen vermengd om een zacht, sterk en absorberende product te maken zonder latex bindmiddel. De producten met deze structuur zijn biologisch afbreekbaar, doorspoelbaar (flushable) en vallen zeer snel uit elkaar. Kelheim Kelheim is een vezel dat zodanig is ontworpen dat deze gemakkelijk afbreken wanneer een doekje, gemaakt van deze vezels, wordt doorgespoeld. Het Kelheim doekje behoudt de vereiste sterkte tijdens het gebruik. Door het cellulosehoudende karakter van de vezels is het Kelheim doekje volledig biologisch afbreekbaar. Tabel 4.2 Overzicht doekjes, samenstelling en verwijderingsmethodiek Categorie Soort doekjes Verwijderingsmethodiek Spunlace Babybillendoekjes Non flushable Vochtig kindertoiletpapier (Kandoo) Non flushable Spunlace heavy duty Reiniging van vloeren en oppervlakten Non flushable Airlaid Vochtig toiletpapier Niet duidelijk 2 Airlaid Dubbel S 1 Vochtig toiletpapier Niet duidelijk 2 Airlaid Ruit 1 Vochtig toiletpapier Niet duidelijk 2 Airlaid Buckey Groot 1 Vochtig toiletpapier Niet duidelijk 2 Airlaid Buckey Klein 1 Vochtig toiletpapier Niet duidelijk 2 Hydraspun Vochtig toiletpapier nieuwe generatie Flushable Crêpe Papieren hand- en zakdoekjes Niet duidelijk 2 1 Verschillende types airlaid met merknaam 2 Voldoen aan CTP pomptest maar zijn niet flushable volgens de EDANA definitie uiteenvallen in het riool 4.4 Resultaten onderzoek proppen Inleiding Dit hoofdstuk is een kort overzicht van de resultaten van het onderzoek van de proppen die in december 2009 zijn verzameld en geanalyseerd. In elke figuur bij de onderzochte proppen is een onderverdeling gemaakt van de soorten doekjes die hierin zijn aangetroffen. In de taartvorm zijn de flushable doekjes in blauwtinten aangegeven en de non flushable doekjes in paarstinten. Voor de indeling van flushable en non flushable is 22\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

23 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL tabel 4.2 aangehouden. Daarbij is voor de huidige generatie van vochtig toiletpapier er van uitgegaan dat deze flushable is. Dat is goed beschouwd op dit moment niet correct, maar na introductie van de nieuwe generatie vochtig toiletpapier is dat geen probleem voor het rioleringssysteem omdat dit vochtig toiletpapier beter afbreekbaar is. Aanname hierbij is dat het gebruikersgedrag niet verandert: de gebruikers die nu het vochtig toiletpapier doorspoelen zullen dat straks ook doen. Ook voor crêpe is het uitgangspunt dat deze flushable is. De overige doekjes uit tabel 4.2 zijn niet flushable en vereisen dus, voor zover ze nu worden aangetroffen in de proppen, een gedragsverandering van de gebruikers. Het vochtig kindertoiletpapier zoals dat in december 2009 in de winkel verkrijgbaar was, is gemaakt van spunlace en bestaat dus uit viscose en polyestervezels. Dit materiaal is slecht oplosbaar en moet beschouwd worden als non flushable. Bij de resultaten en grafieken in dit hoofdstuk is telkens uitgegaan van het totale gewicht van de prop zoals vermeld in tabel 4.1. De vermelde percentages van de aangetroffen materialen in de proppen is ten opzichte van het bovengenoemde gewicht van de prop. Een uitgebreide beschrijving van de kenmerken van het gemaal, de verzamelde prop van deze locatie en de analyseresultaten zijn te vinden in bijlage Gemeente Staphorst - rioolgemaal de Hoeve te Rouveen De prop is afkomstig van het hoofdgemaal De Hoeve te Rouveen. Dit gemaal bevindt zich in een gemengd rioolstelsel en de pompen zijn in 2008 gerenoveerd. In figuur 4.2 is de samenstelling van de onderzochte prop weergegeven. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 23\52

24 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Gemeente Staphorst Locatie gemaal De Hoeve Zakdoek 2,4% Afval 19,0% Vochtig toiletpapier Oude generatie 12% Vochtig toiletpapier - Nieuwe generatie 1% Crêpe/papieren doekjes 9,0% Vezelachtig materiaal 17,6% Baby en/of Reinigingsdoekjes 3% Vochtig kindertoiletpapier 36,6% Figuur 4.2 Locatie De Hoeve Samenstelling onderzochte prop Waternet - rioolgemaal Pedro de Medinalaan te IJburg De prop is afkomstig van rioolgemaal Pedro de Medinalaan te IJburg. Dit gemaal bevindt zich in een gescheiden rioolstelsel en het gemaal is in mei 2006 gebouwd. Figuur 4.3 geeft de samenstelling van de onderzochte prop weer. 24\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

25 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Waternet Gemaal Pedro de Medinalaan Vezelachtig materiaal 28,1% Vochtig toiletpapier (oude generatie) Crêpe/papieren doekjes 0,0% 1,3% Vochtig toiletpapier (nieuwe generatie) 0,0% Spunlace heavy duty 0,6% Baby/reinigingsdoe kjes 23,6% Vochtig kindertoiletpapier 46,4% Figuur 4.3 Locatie Pedro Medinalaan te IJburg Samenstelling onderzochte prop Gemeente Winschoten - bergbezinkbassin locatie Wezellaan te Winschoten De prop is afkomstig van de pompput van het bergbezinkbassin dat gelegen is aan Wezellaan te Winschoten. De pompen van dit gemaal zijn in 2008 gerenoveerd. In deze prop is alleen maar non flushable materiaal aangetroffen. In figuur 4.4 is een onderverdeling gemaakt van de soorten non flushable materialen die zijn aangetroffen in de prop. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 25\52

26 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Gemeente Winschoten Locatie Wezellaan Spunlace (baby, reiniging) 84,1% Afval 15,9% Figuur 4.4 Locatie Wezellaan te Winschoten Samenstelling onderzochte prop Gemeente Zwolle - Eindgemaal Holtenbroek Het eindgemaal Holtenbroek is niet opgegeven voor dit onderzoek. Wel heeft de gemeente Zwolle in december ten behoeve van dit onderzoek proppen verzameld uit de storingen van dit gemaal. In figuur 4.5 is de samenstelling van de onderzochte prop weergegeven. 26\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

27 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Gemeente Zwolle Locatie Eindgemaal Holtenbroek Vezel materiaal 61,9% Afval 4,9% Vochtig toiletpapier (oude generatie) 2,3% Vochtig toiletpapier (nieuwe generatie) 0,1% Crêpe/papieren doekjes 1,1% Baby/ reinigingsdoek jes 7,2% Spunlace heavy duty 3,1% Vochtig kindertoilet papier 19,5% Figuur 4.5 Locatie Eindgemaal Holtenbroek Samenstelling onderzochte prop Gemeente Zwolle Drukriolering Gooseveldweg De prop is afkomstig uit de pomp in het drukrioleringssysteem in Zwolle. De prop bestaat uit 100 % non flushable materiaal. In figuur 4.6 is een onderverdeling gemaakt van de non-flushables die zijn aangetroffen in de prop. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 27\52

28 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Gemeente Zwolle Locatie drukriolering Gooseveldweg Vezel materiaal 34,1% Afval 4,2% Spunlace 62% Figuur 4.6 Locatie drukriolering Gooseveldweg Samenstelling onderzochte prop Gemeente Zwolle - Oud gemaal Holtenbroek De onderzochte prop is afkomstig van Oud gemaal Holtenbroek te Zwolle. Dit gemaal bevindt zich in een gemengd stelsel en de pomp is in 1996 vervangen. Figuur 4.7 toont de samenstelling van de onderzochte prop. 28\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

29 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Gemeente Zwolle Locatie Oudgemaal Holtenbroek Afval 41,0% Vochtig toiletpapier (oude generatie) 5,6% Vochtig toiletpapier (nieuwe generatie) 0,0% Crêpe/papieren doekjes 2,3% Spunlace heavy duty 8,7% Vezel materiaal 0,0% Baby/ reinigingsdoekjes 18,9% Vochtig kindertoiletpapier 23,4% Figuur 4.7 Locatie Oud gemaal Holtenbroek Samenstelling onderzochte prop Waterschap Groot Salland Rioolgemaal Peperkamp te Wijhe De prop is afkomstig van rioolgemaal Peperkamp te Wijhe. De pompen in dit gemaal zijn uit In figuur 4.8 is de samenstelling van de prop weergegeven. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 29\52

30 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Spunlac heavy duty 2,1% Restant onderbroek 0,0% Vezel materiaal 46,5% Waterschap Groot Salland Locatie gemaal Peperkamp te Wijhe Afval 8,6% Vochtig toiletpapier (oude generatie) 3,5% Vochtig toiletpapier (nieuwe generatie) 0,4% Crêpe/papieren doekjes 2,2% Vochtig kindertoiletpapier 14,0% Baby reinigingsdoekjes 22,7% Figuur 4.8 Locatie Peperkamp Samenstelling onderzochte prop 4.5 Conclusies proponderzoeken Tussen 1 december 2009 en 4 januari 2010 zijn in totaal zeven proppen verzameld en onderzocht. Deze proppen zijn aangetroffen bij storingen in pompen/gemalen van een aantal gemeenten en waterschappen. Het aantal proppen is opvallend laag vergeleken met de eigen opgave van de pomp- en gemaalbeheerders over het gemiddelde aantal storingen per maand. Mogelijke oorzaken voor dit verschil zijn: De invoering van de nieuwe generatie vochtig toiletpapier dat beter afbreekbaar is De invloed van de huidige campagne Goed rioolgebruik op het gedrag van rioolgebruikers waardoor men minder vochtig toiletpapier door het toilet spoelt Er is in deze periode weinig regen gevallen. De meeste deelnemers hebben in een eerdere fase aangegeven dat de storingen meestal na regenval voorkomen Aan de hand van de resultaten van de nul-meting is onderstaande grafiek (figuur 4.9) gemaakt waarin de samenstelling van de zeven proppen is weergegeven. 30\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

31 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 100% 90% flushable 80% 70% Non flushable 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Rioolgemaal Rouveen Afval Vezelachtig materiaal Pedro de Medinalaan IJburg Vochtig kindertoiletpapier Vochtig toiletpapier - oude generatie Eindgemaal Holtenbroek Zwolle Oud gemaal Holtenbroek Zwolle Gemaal Peperkamp Wijhe Drukriolering Goosveldweg Zwolle BBB Wezellaan Winschoten Spunlace heavy duty (handdoek, onderbroek, etc) Baby/reinigingsdoekjes Crepe/Papieren doekjes Vochtig toiletpapier - nieuw generatie Figuur 4.9 Samenstelling van de zeven onderzochte proppen Op basis van de resultaten kunnen de volgende conclusies getrokken worden: 1. In de proppen wordt veel materiaal aangetroffen dat niet door het toilet gespoeld hoort te worden, zoals afval, babybillendoekjes, reinigingsdoekjes, vochtig kindertoiletpapier, et cetera. Het aandeel van deze materialen in de totale prop bedraagt 78 % tot 100 % 2. In 5 van de 7 proppen is vochtig kindertoiletpapier aangetroffen. Het aandeel hiervan in de prop varieert van 14 % tot 45 %. Dit vochtige toiletpapier is speciaal gericht op jonge kinderen en bestaat uit stevig non flushable materiaal 3. In de proppen is tussen de 0 % en 11 % vochtig toiletpapier aangetroffen. Dit betreft de oude generatie vochtig toiletpapier 4. Er is weinig nieuwe generatie vochtig toiletpapier aangetroffen. Het aandeel hiervan in de onderzochte proppen varieert van 0 % tot 0,7 %. Dit kan betekenen dat dit soort vochtig toiletpapier snel in het water oplost, eenvoudig wordt verscheurd en daardoor makkelijk wordt verpompt of dat dit vochtige toiletpapier nog weinig wordt gebruikt Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 31\52

32 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 5. Bij de meeste proppen is vezelachtig materiaal aangetroffen dat dermate was verscheurd, dat het onherkenbaar is geworden. De vezels zijn in elkaar gedraaid en lijken zo wel touw te vormen. De oorsprong van deze vezels zijn niet meer te achterhalen. Mogelijk betreft het hier schoonmaakdoekjes, vloerdoekjes en dergelijke. Bij 2 proppen is geen vezelachtig materiaal aangetroffen. Bij de andere 5 proppen ligt het aandeel van dit vezelachtige materiaal tussen 18 % en 62 %. In dit kluwen vezelachtig materiaal worden vaak andere doekjes aangetroffen die hierin verstrikt zijn geraakt 4.6 Nadere beschouwing In tabel 4.3 zijn de resultaten van een recent marktonderzoek naar de trends en de ontwikkelingen van de vochtige doekjes in onder andere Nederland opgenomen. De resultaten wijzen uit dat het aandeel van het vochtige toiletpapier ten opzichte van de totale omzet van vochtige doekjes circa 16,5 % bedraagt. Het aandeel van vochtige doekjes voor kinderen (waaronder het vochtige toiletpapier voor kinderen) bedraagt circa 9,3 %. Helaas biedt het marktonderzoek geen indicatie van de hoeveelheid vochtige toiletpapier voor kinderen ten opzichte van de overige soorten vochtige doekjes voor kinderen (zoals gezichts- en handreinigingsdoekjes). Geschat wordt dat dit percentage tussen 30 en 60 % bedraagt. In onderstaande tabel is dit als respectievelijk scenario 1 en 2 meegenomen. Daarmee bedraagt het aandeel van vochtig toiletpapier voor kinderen circa 3 % tot 6 % van de totale marktomzet van vochtige doekjes. Tabel 4.3 Omzet in 2009 (in euro s) van vochtige doekjes in Nederland Totaal Nederland Scenario 1 Scenario 2 Jaarlijkse omzet Totaal vochtige doekjes Totaal vochtig toiletpapier Totaal vochtige doekjes voor baby s Totaal vochtige doekjes voor kinderen Totaal vochtige doekjes voor volwassenen Totaal vochtige schoonmaakdoekjes Totaal vochtige doekjes voor persoonlijke verzorging Aanname aandeel vochtige toiletpapier kinderen van 30 % 60 % Totaal vochtige doekjes voor kinderen Omzet vochtig toiletpapier kinderen Percentage vochtig toiletpapier kinderen van het Totaal 2,8 % 5,6 % vochtig toiletpapier Scenario s 1 en 2: Deze categorie bevat naast het vochtige toiletpapier voor kinderen ook andere categorieën (zoals snoetpoetsers). In de berekeningen is aangenomen dat het vochtige toiletpapier voor kinderen 30 % resp. 60 % uitmaakt van de totale som van deze categorie 32\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

33 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Opvallend is dat het marktaandeel van vochtig toiletpapier voor kinderen relatief klein is, terwijl volgens de resultaten van de nul-meting van dit onderzoek deze doekjes in grote hoeveelheden voorkomen in de onderzochte proppen (14 tot 45 %). Een andere samenstelling van deze doekjes of een andere etikettering kan een groot deel van de huidige problemen voorkomen. Ook in de voorlichting naar de gebruikers kan winst worden behaald. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 33\52

34 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 34\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

35 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL 5 Vervolg onderzoek 5.1 Algemeen Na het uitvoeren van het onderzoek van de proppen die in december 2009 zijn verzameld, is besloten een tweede onderzoeksronde te doen. Het doel daarvan is om na te gaan of de problemen met de proppen is veranderd. Dit zou mogelijk zijn door verandering in het doorspoelgedrag als gevolg van de gevoerde publiekscampagne Goed rioolgebruik en/of door het meer gebruiken van de nieuwe generatie vochtig toiletpapier. Het vervolg onderzoek is in maart 2010 aangekondigd bij de deelnemende partijen. In mei 2010 zijn deze benaderd met het verzoek om de proppen van de storingen van de opgegeven gemalen te bewaren ten behoeve van dit onderzoek. In deze fase heeft de gemeente Winschoten aangegeven niet meer te willen meedoen aan het onderzoek. Reden hiervan is het samenvoegen van deze gemeente met andere gemeenten en de daaruit voortvloeiende reorganisatie. De gemeente Werkendam heeft zich aangemeld voor deelname aan het onderzoek. In de periode van 31 mei tot en met 21 juni 2010 hebben vier deelnemers proppen aangeleverd van de volgende vijf locaties: Gemeente Staphorst: rioolgemaal de Hoeve te Rouveen Gemeente Zijpe: rioolgemaal Burgerweg Gemeente Zwolle: Eindgemaal Holtenbroek te Zwolle Gemeente Zwolle: Oudgemaal Holtenbroek te Zwolle Waterschap Groot Salland: Rioolgemaal Diepenveen Hierbij valt het volgende op te merken: 1. Het aantal beschikbare proppen is opvallend klein, ondanks het feit dat er in deze periode toch een aantal dagen met flinke neerslag zaten 2. Van rioolgemalen De Hoeve, Holtenbroek en Oudgemaal Holtenbroek zijn ook in de eerste fase (de nul-meting) proppen aangeleverd 3. Waternet heeft aangegeven dat de pompen in het opgegeven gemaal zijn voorzien van een ander type waaier waardoor minder storingen plaatsvinden. Waternet heeft in deze periode daarom geen proppen beschikbaar voor het vervolgonderzoek 4. Gemeente Zijpe en Waterschap Groot Salland hebben proppen aangeleverd van andere locaties dan de opgegeven gemalen die in de nul-meting meededen Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 35\52

36 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Medio augustus hebben Waternet en de gemeente Groningen alsnog een prop aangeleverd. Deze zijn ook geanalyseerd en meegenomen in de resultaten. De proppen zijn verzameld en voorbewerkt op het laboratorium van Tauw. Alle proppen zijn gewogen en daarna verder ontleed in diverse categorieën, te weten: doekjes, vezelachtig materiaal 5 en afval (papier, plastic, et cetera). Elke categorie is na het ontleden gewogen. Daarna zijn de ontlede praktijkproppen in de diepvries bewaard ten behoeve van het onderzoek van Innovate dat op een later tijdstip zou plaatsvinden. In tabel 5.1 zijn de gegevens van de verzameld proppen weergegeven. Tabel 5.1 Gegevens van de verzamelde proppen tussen 31 mei en 21 juni 2010 Naam Naam Prop Datum Totaal Gewicht Gewicht Gewicht organisatie Locatie geleverd Storing gewicht doekjes vezelachtig Afval (ja / nee) (gram) (gram) materiaal (gram) (gram) Gemeente Groningen Osloweg 120 Ja Augustus Gemeente Staphorst HHNK Waternet Rioolgemaal De Hoeve RG Purmerend West Pedro de Medinalaan Ja Nee Ja Augustus Gemeente Sint Michielsgestel Schuurkerkpad Nee Gemeente Soest Gemaal Dorrestein Nee Gemeente Wezellaan/ Nee Opmerking: gemeente doet niet meer mee Winschoten Otterlaan Gemeente Zijpe Burgerweg 28 Ja Juni Gemeente Zwolle Eind gemaal Holtenbroek Gemeente Zwolle Gemaal Oud Holtenbroek Ja Juni Ja Juni Materiaal dat uit vrijwel volledig stukgetrokken doekachtig materiaal bestaat maar waarvan het niet mogelijk is om deze verder te splitsen ondat de inhoud zeer stevig in elkaar is gedraaid 6 Het afval uit deze prop bevat oa (menselijk) haar, een vogelnest, een vaatdoek en een dweil 36\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

37 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Naam organisatie Waterschap Groot Salland Naam Locatie Rioolgemaal Diepenveen Prop geleverd (ja / nee) Datum Storing Totaal gewicht (gram) Gewicht doekjes (gram) Gewicht vezelachtig materiaal (gram) Gewicht Afval (gram) Ja Juni Resultaat onderzoek proppen Inleiding Alle proppen zijn op 6 juli 2010 onderzocht door Innovate, met uitzondering van de aangeleverde proppen in augustus. Deze zijn op 29 september door Innovate onderzocht. Het afvalgedeelte van de proppen is verwijderd waardoor nagenoeg alleen doekje overbleven. De resultaten van dit onderzoek zijn uitgebreid beschreven in bijlage 3. In elke figuur bij de onderzochte proppen is een onderverdeling gemaakt van de soorten doekjes die hierin zijn aangetroffen. In de taartvorm zijn de flushable doekjes in blauwtinten aangegeven en de non flushable doekjes in paarstinten Gemeente Staphorst - rioolgemaal De Hoeve te Rouveen In figuur 5.1 is de samenstelling van de prop weergegeven. Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 37\52

38 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Gemeente Staphorst Locatie gemaal De Hoeve Afval 11,1% Crêpe 5,3% Nieuwe generatie vochtig toiletpapier 0,3% soorten airlaid 3 17,3% Vezel materiaal 44,5% Vochtig kindertoiletpapier 20,8% Baby doekjes 0,7% Figuur 5.1 Locatie De Hoeve Samenstelling onderzochte prop Vergelijking met propsamenstelling uit nulmeting Van dit gemaal is bij de nulmeting ook een prop onderzocht. In de onderstaande tabel zijn de resultaten van de prop uit de nulmeting en het vervolgonderzoek weergegeven. Tabel 5.2 Vergelijking propsamenstelling gemaal De Hoeve te Rouveen Categorie Percentage Percentage (nulmeting) (vervolgonderzoek) Zakdoek 2,4 % 0,0 % Crêpe 9,0 % 5,3 % Spunlace (baby, reiniging) 3,2 % 0,7 % Airlaid 11,5 % 17,3 % Hydraspun (nieuwe generatie) 0,7 % 0,3 % Spunlace (toiletdoekjes kinderen) 36,6 % 20,8 % Afval en vezelachtig materiaal 36,6 % 55,6 % 38\52 Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem

39 Kenmerk R KSA-mfv-V06-NL Categorie Percentage Percentage (nulmeting) (vervolgonderzoek) Totaal percentage 100 % 100 % Vochtig toiletpapier 12,2 % 17,6 % Bij het vergelijken van de 2 proppen valt op dat er soms grote verschillen aanwezig zijn. Zo is er in de meest recente prop veel meer Airlaid (vochtig toiletpapier), afval en vezelachtig materiaal aangetroffen. Daarentegen is er minder aan baby-/reinigingsdoekjes en toiletdoekjes voor kinderen genoteerd Gemeente Zwolle Eindgemaal Holtenbroek In figuur 5.2 is de samenstelling van de prop weergegeven. Gemeente Zwolle Locatie Eindgemaal Holtenbroek Crêpe 0,2% Nieuwe generatie vochtig toiletpapier 0,0% 2 soorten airlaid 0,6% Vochtig kindertoiletpapier 9,7% washand 0,3% Non w oven 0,0% Baby doekjes 1,1% Rest textiel 0,8% Verfrissingsdoek 0,0% Afval 6,8% Vezel materiaal 80,4% Figuur 5.2 Locatie Eindgemaal Holtenbroek te Zwolle Samenstelling onderzochte prop Praktijkonderzoek verwerking vochtig toiletpapier in het afvalwatersysteem 39\52