LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 12 JUNIE-EKSAMEN 2014 TOTAAL: 150. TYD: 2½ ure HIERDIE VRAESTEL BESTAAN UIT 15 BLADSYE. Bladsy 1 van 15

Transcriptie

1 LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 12 JUNIE-EKSAMEN 2014 TOTAAL: 150 TYD: 2½ ure HIERDIE VRAESTEL BESTAAN UIT 15 BLADSYE Bladsy 1 van 15

2 LEWENSWETENSKAPPE JUNIE-EKSAMEN 2014 INSTRUKSIES: 1. Beantwoord AL die vrae. 2. Skryf AL die antwoorde in die ANTWOORDBOEK. 3. Begin elke vraag op n NUWE bladsy. 4. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik is. 5. Bied jou antwoorde volgens die instruksies by elke vraag aan. 6. Maak ALLE tekeninge met potlood en die byskrifte met blou ink. 7. Teken diagramme en vloeidiagramme slegs wanneer dit gevra word. 8. Die diagramme in hierdie vraestel is NIE noodwendig volgens skaal geteken NIE. 9. MOENIE grafiekpapier gebruik NIE. 10. Gebruik n nie-programmeerbare sakrekenaar, gradeboog en passer waar nodig. 11. Skryf netjies en leesbaar. Bladsy 2 van 15

3 AFDELING A VRAAG Verskeie opsies word as moontlike antwoorde vir die volgende vrae gegee. Kies die korrekte antwoord en skryf slegs die letter (A D) langs die vraagnommer ( ) in jou ANTWOORDBOEK neer, byvoorbeeld A Watter een van die volgende kombinasies van strukture is verantwoordelik vir akkommodasie? A Lens, siliêre spier, suspensoriese ligamente. B Kringspier, lens, suspensoriese ligamente. C Siliêre spier, pupil, suspensoriese ligamente. D Radiale spier, lens, suspensoriese ligamente Watter een van die volgende kenmerke in n nuwe sel, wat na seldeling geproduseer is, word deur meiose teweeg gebring? A n Volle stel chromosome. B Twee maal die getal chromosome. C Die helfte van die getal chromosome. D Maksimum selinhoud Die onderstaande stellings het betrekking op die uitwerking wat sekere dwelmmiddels op die sentrale senuweestelsel (SSS): 1 Verskaf verhoogde energie aan n persoon. 2 Veroorsaak dat mense wakker bly. 3 Beskadig die neurone van die brein. 4 Veroorsaak geheueverlies en bewerasies. Watter kombinasie verwys na die effek van tik of metamfetamien? A 1, 2 en 3 alleenlik. B 1, 2 en 4 alleenlik. C 1, 2, 3 en 4. D 2, 3, en 4 alleenlik Die onderstaande simptome verwys na n siekte wat die senuweestelsel affekteer: 1 Rusteloosheid. 2 Disoriëntasie. 3 Geheueverlies. Watter simptome hou verband met Alzheimersiekte? A Slegs 1 en 2. B Slegs 1 en 3. C 1, 2 en 3. D Slegs 2 en 3. Bladsy 3 van 15

4 1.1.5 Die volgorde van die stikstofhoudende basisse UCA CGA ACC GCU AAC verteenwoordig A n geen wat vir een polipeptied kodeer. B n DNA-string wat vir een mrna-molekule kodeer. C n polipeptiedketting met vyf kodons. D n mrna-string wat vir vyf aminosure kodeer Die stamboomdiagram hieronder toon die oorerwing van Daltonisme in n familie. Daltonisme (rooi-groen kleurblindheid) is geslagsgekoppel. Die alleel vir Daltonisme is resessief aan normale kleurvisie. SLEUTEL: Normale man Aangetaste man Normale vrou Aangetaste vrou Persone I en II het n kind. Wat is die kans dat die kind kleurblind sal wees? A 0% B 25% C 75% D 100% Bladsy 4 van 15

5 1.1.7 Die diagram hieronder toon die kariotipe van n mens. Watter stelling aangaande die kariotipe is korrek? A B C D Nie-verdeling het plaasgevind en die persoon is n man. Nie-verdeling het nie plaasgevind nie en die individu is n vrou. Nie-verdeling het nie plaasgevind nie en die persoon is n man. Nie-verdeling het plaasgevind en die individu is n vrou Die DNA van die selle van n dier is in n laboratorium ontleed. Die resultate word in die tabel hieronder getoon. Basissamestelling X Guanien Y Z 23,4% 26,3% 26,7% 23,6% Watter van die volgende is n moontlike korrekte identifisering van die basisse X, Y en Z? X Y Z A sitosien adenien timien B timien adenien sitosien C adenien sitosien timien D sitosien timien adenien Bladsy 5 van 15

6 1.1.9 Wanneer n rooi korthoringbees met n wit korthoringbees gekruis word, het die nageslag beide wit en rooi hare. Wat toon hierdie kruising? A Meervoudige allele was betrokke. B Geslagsgekoppeld. C Mutasie het plaasgevind. D Ko-dominansie Die diagram hieronder toon die genotipes van twee ouerplante en drie van hulle nageslag vir 'n kenmerk wat deur 'n dominante alleel beheer word. Ouers Plant 1 Plant 2 Rr Rr Nageslag Plant 3 Plant 4 Plant 5 RR Rr rr Watter van die plante het dieselfde fenotipe? A 1, 2 en 4. B 1, 2, 3 en 4. C 3 en 5. D 3, 4 en 5. (10 x 2) = (20) [20] 1.2 Gee die korrekte biologiese term vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term langs die vraagnommer (1.2.1 tot 1.2.8) in die ANTWOORDBOEK neer Die wet wat beskryf hoe allele van mekaar skei gedurende die vorming van gamete. (1) n Genotipe wat verskillende allele vir n spesifieke kenmerk op n spesifieke lokus het. (1) Die gedeelte van die chromosoom waar twee chromatiede aan mekaar geheg is (1) Oogdefek wat ontstaan wanneer die lens troebel-wit word as gevolg van proteїenneerslae en ouderdom. (1) Bladsy 6 van 15

7 1.2.5 Buislose kliere. (1) Deel van brein wat vir die beheer van asemhaling en hartkloptempo verantwoordelik is. (1) Waterige vloeistof wat vir die vorm van die voorste deel van die oog verantwoordelik is. (1) Die plek waar proteïene gemaak word. (1) [8] 1.3 Dui aan of elk van die stellings in KOLOM I van toepassing op SLEGS A, SLEGS B, BEIDE A EN B of GEEN van die items in KOLOM II is nie. Skryf slegs A, slegs B, beide A en B of geen langs die vraagnommer (1.3.1 tot 1.3.8) in die ANTWOORDBOEK neer. KOLOM I KOLOM II n Genetiese siekte wat op die geslagschromosome gedra word. A B Hemofilie Sekelselanemie Die posisie van n geen op die chromosoom. A B Alleel Lokus n Organisme se volledige stel DNA. A B Genoom Genotipe Resultaat wanneer n diploïede sel gedurende meiose verdeel. A B Vier diploïede selle Vier haploïede selle (4 x 2) = (8) [8] 1.4 Die onderstaande diagram toon die pad van n refleksaksie. Bestudeer die onderstaande diagram en beantwoord die vraag wat volg Gee die LETTER van die deel wat: (a) Die stimulus ontvang. (b) Die sentrale senuweestelsel verteenwoordig. (c) Die senuwee-impuls na die effektor oordra. Bladsy 7 van 15

8 (d) Die senuwee-impuls vanaf die reseptor na die sentrale senuweestelsel oordra. (e) Die senuwee-impuls vanaf die sensoriese neuron na die motoriese neuron oordra. (5) Word die bostaande as n willekeurige of onwillekeurige refleksaksie beskou? (1) [6] Die volgende diagram verteenwoordig die menstruele siklus: Watter gebeurtenis kan plaasvind by: (a) X (b) Y (c) Z (3) Bladsy 8 van 15

9 1.5.2 Bestudeer die onderstaande diagram wat dele van die manlike voortplantingstelsel van n mens toon. Skryf slegs die antwoord langs die vraag letter (a-e) neer. Identifiseer die dele gemerk: (a) A (b) C (c) E (3) Gee EEN funksie van die dele gemerk: (d) B (e) D (2) [8] TOTAAL AFDELING A: 50 Bladsy 9 van 15

10 AFDELING B VRAAG Bestudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat volg. X Y Noem die proses wat in die diagram getoon word. (1) Verskaf n byskrif vir die deel genommer Y. (1) Noem EEN rede waarom die proses wat in vraag genoem is, belangrik is. (1) Beskryf wat gedurende die proses, soos in die diagram getoon, gebeur. (1) [6] 2.2 Die tabel hieronder toon die bloedgroepe van drie sibbe/kinders en hul ouers. Bestudeer die tabel en beantwoord die vrae wat volg. NAAM VAN PERSOON BLOEDGROEP GENOTIPE Saaj B (a) Tyra A (b) Moe O (c) Vader A (d) Moeder Onbekend (e) Watter genetiese beginsel word by die oorerwing van bloedgroepe vertoon? (1) Hoeveel allele beheer n bloedgroep? (1) Verskaf die enigste moontlike fenotipe vir die moeder. (1) Noem die genotipes (a tot e) vir al die individue. (5) Gee die naam/name van die individu/e wat: a) Homosigoties resessief is. b) Heterosigoties vir die A-alleel is. (3) Indien n vierde kind in hierdie gesin gebore word, wat is die persentasie kans dat die kind tot bloedgroep AB sal behoort? (1) [12] Bladsy 10 van 15

11 2.3 Die drie diagramme hieronder verteenwoordig verskillende prosesse wat in die sel plaasvind Beskryf proses A kortliks. (4) Tabuleer TWEE verskille tussen proses A en proses B. (5) Beskryf die rol van molekule X in proteïensintese. (4) Wat noem ons die proses by C? (1) Verskaf die nommer van die struktuur wat die volgende verteenwoordig: a) Ribosome. b) trna-molekule. (2) Wat is die: a) kodon vir aminosuur genommer 3? b) anti-kodon vir die aminosuur wat na 3 voorkom? (2) [18] 2.4 Bestudeer die diagram van n ontwikkelende fetus binne-in die uterus Benoem struktuur M en N. (2) Beskryf hoekom O en P vir die geboorteproses geskik is. (2) TOTAAL VRAAG 2:40 Bladsy 11 van 15 [4]

12 VRAAG n Eksperiment is uitgevoer om die uitwerking van gibberelliensuur (GA) op die groei van dwerg-ertjieplante te ondersoek. GA kan deur blare geabsorbeer word. Ses identiese ertjieplante is in potte met 100 g grond geplant. Die blare van elke plant is met gelyke volumes water, maar met verskillende massas GA gespuit. Die grond in elke pot het elke dag 20 cm 3 water ontvang en is die hele tyd aan dieselfde ligintensiteit van bo-af blootgestel. Na sewe dae is die stamhoogte van elke plant gemeet en die persentasie toename in stamhoogtes bereken. Die resultate van die eksperiment word in die onderstaande tabel getoon: Massa GA toegedien (mikrogram) Stel n hipotese vir hierdie ondersoek. (3) Identifiseer TWEE veranderlikes, wat nie reeds genoem is nie, wat gekontroleer moes wees om te verseker dat eksperimentele prosedure geldig was. (2) Hoe sal n toename in die getal plante wat in die ondersoek gebruik word, die resultate beïnvloed? (1) Verduidelik die gebruik van gibberelliene in landbou om die ontwikkeling van vrugte te verbeter. (4) [10] Bladsy 12 van 15 Persentasie toename in stamhoogte (%)

13 3.2 Die diagram toon die werking van die pituïtêre klier by die afskeiding van n hormoon deur die tiroïedklier Identifiseer hormoon Y. (1) Beskryf die beginsel van negatiewe terugvoer deur te verwys na die bostaande diagram. (5) [6] 3.3 Die diagramme toon die strukture in die menslike vel tydens twee verskillende eksterne toestande Watter eksterne toestand heers in toestand 2? (1) Gee TWEE sigbare redes vir jou antwoord op vraag (2) In watter laag van die vel kom die sweetkliere voor? (1) Verduidelik die rol van die tiroïedklier met betrekking tot liggaamstemperatuur op n koue dag. (3) Deur te verwys na die diagramme verduidelik vasokonstriksie/vaat vernouing. (2) In watter toestand is vasokonstriksie waarneembaar, 1 of 2? (1) [10] Bladsy 13 van 15

14 3.4 Bestudeer die onderstaande diagram en beantwoord die vrae wat volg Identifiseer deel B, C en F. (3) Verduidelik hoe die pinna van die oor vir sy funksie aangepas is. (2) Skryf die letter neer van die deel wat: (a) reseptore vir balans bevat. (b) die druk aan weerskante van deel B balanseer. (c) impulse na die brein gelei. (3) Verduidelik hoe middeloorinfeksie n persoon se gehoor beïnvloed? (2) Watter deel van die brein interpreteer die impulse vanaf deel D? (1) Watter deel van die brein interpreteer die impulse vanaf deel F? (1) Noem TWEE maniere waarop Regering kan verseker dat dowe mense effektief in die gemeenskap geakkomodeer kan word. (2) [14] TOTAAL VRAAG 3: 40 TOTAAL AFDELING B: 80 Bladsy 14 van 15

15 AFDELING C VRAAG 4 Organismes toon TWEE kern verdelings gedurende meiose. Bespreek die verskille tussen die twee verdelings deur te verwys na die verskille en belangrikheid van elke fase. Inhoud: (17) Sintese: (3) [20] LET WEL: GEEN punte sal toegeken word vir antwoorde in die vorm van vloeidiagramme en sketse nie. TOTAAL AFDELING C: 20 GROOTTOTAAL: 150 Bladsy 15 van 15