GAUTENG DEPARTEMENT VAN ONDERWYS DISTRIK: TSHWANE SUID

Transcriptie

1 GAUTENG DEPARTEMENT VAN ONDERWYS DISTRIK: TSHWANE SUID LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 12 HALFJAAREKSAMEN JUNIE 2016 TYD : 2 ½ ure PUNTE : [150] INSTRUKSIES EN INLIGTING AAN KANDIDATE : 1. Beantwoord AL die vrae. 2. Skryf AL die antwoorde op die gegewe foliopapier. 3. Begin elke vraag bo-aan ' n nuwe bladsy. 4. Nommer die antwoorde presies soos die nommering van die vraestel. 5. Skryf netjies en leesbaar. 6. Indien antwoorde nie volgens die instruksies van elke vraag beantwoord is nie, sal punte afgetrek word. 7. ALLE tekeninge moet met potlood gemaak word en die byskrifte met blou-ink. 8. Teken slegs diagramme en vloeidiagramme indien dit vereis word. 9. Die diagramme in die vraestel is nie noodwendig volgens skaal geteken nie. 10. Die gebruik van grafiekpapier word NIE toegelaat NIE. 11. Nie programmeerbare sakrekenaars mag gebruik word. Hierdie vraestel bestaan uit 15 bladsye, insluitende die dekblad.

2 AFDELING A VRAAG Verskeie opsies word as moontlike antwoorde vir die volgende vrae gegee. Kies die korrekte antwoord en skryf slegs die letter ( A tot D ) langs die vraagnommer ( tot ) op jou antwoordstel neer, byvoorbeeld D 'n Ouerpaar het twee kinders. Een kind het sistiese fibrose, 'n outosomale resessiewe siekte. Die ander kind is normaal. Wat is die mees waarskynlike genotipes vir die ouers? Formatted Table A. albei is homosigoties dominante B. beide is homosigoties resessief C. een is heterosigoties dominant en die ander een is homosigoties resessief D. een is homosigoties dominant en die ander een is heterosigoties Wat is die naam van die genetiese siekte wat rooibloedselle aantas? A. malaria B. sekelselanemie C. sistiese fibrose D. hemofilie Bladsy 2 van 16

3 1.1.3 Die volgende is waar van die struktuur van DNS. A. die stikstofbasispare is adenien en urasiel B. die swak stikstofbindings effekte hou die basisse van die twee stringe saam C. die aantal sitosien basisse is gelyk aan die aantal guanien basisse D. chromosome kom voor in DNS In 'n kruising tussen heterosigotiese ouers, is daar 300 nakomelinge. Hoeveel van hulle was homosigoties vir die dominante geen? A. 225 B. 150 C. 100 D Watter van die volgende kombinasies is waar? A. Metafase II - chromosome kom by vergader op die pole bymekaar B. anafase I - chromosome rangskik hulself op die ewenaar C. profase I DNS-repliseringherhalings D. Telofase I - kernmembraan hervorm rondom 'n haploïede kern Bladsy 3 van 16

4 1.1.6 Wat veroorsaak die genetiese afwyking waarby sommige mans die genotipe XXY het? A. 'n geslagsgekoppelde resessiewe alleel B. Nie-ondisjunksie van die chromosome tydens meiose C. Twee spermselle bevrug die eiersel D. Oorkruising gedurende meiose Watter EEN van die volgende sal lei tot 'n genotipiese verhouding van 1 : 2 : 1 lei? A. Rr X rr B. RR X rr C. rr X rr D. Rr X Rr Watter van die volgende genetiese afwykings is nie 'n geslagsgekoppelde siekte nie? A. Kleurblindheid B. Spierdistrofie C. Down Sindroom D. Hemofilie As swart pels dominant is oor wit pels, van watter een van die volgende individue kan die genotipe bepaal word deur net daarna te kyk? A. Individue met 'n wit pels B. Individue wat dominante eienskappe besit Bladsy 4 van 16

5 C. Individue met 'n swart en wit pels D. Individue met 'n swart pels Watter hormoon het n invloed op die tempo van die hartklop? A. Insulien B. Adrenalien C. Oksitosienxytosien D. Glukagon (10x2) (20)(10X2) (10) Formatted: Font: Bold Formatted: Font: Bold, English (United Kingdom) 1.2 Gee die korrekte biologiese term vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term langs die vraagnommer ( tot ) op jou foliopapier neer Sigbare eienskapkenmerk van individue Individue met twee allelegene wat 'n kenmerk beïnvloed op dieselfde manier beïnvloed Die volledige stel van al die gene in al die chromosome van 'n spesifieke organisme Binneste laag met fotoreseptorselle Die nageslag van twee geneties verskillende ouers. Formatted: Font: (Default) Arial Die struktuur wat reseptorselle vir gehoor bevat 'n Verandering in die chromosoomgetal nadat een ekstraerfgename 'n ekstra of een minder chromosoom oorgëerf is.bevat Chromosoomtoestand van 'n sel wat meer as twee stelle chromosome bevat Dele van 'n chromosoom verbind deur 'n sentromeer Wanneer daar die volle uitdrukking van twee allele is, want nie een Bladsy 5 van 16

6 van hulle is dominant oor die ander een nie. (10) Formatted: Indent: Left: 0 cm, First line: 0 cm 1.3 Bestudeer die volgende diagram wat 'n deel van twee verskillende nukleïensuurmolekules voorstel in die sel van n organisme voorstel. Molekule A kan gevind word in die vorm wat voorgetstel is, terwyl molekule B gevorm word met molekule A as die templaat. Beantwoord die vrae wat volg. Formatted: Indent: Left: 0 cm, First line: 0 cm Adenien Sitosien Tiemien Guanien 6 2 Bladsy 6 van 16

7 Molekule A Molekule B Watter nukleïensuur word verteenwoordig deur A? Motiveer jou (2) antwoord Identifiseer die dele genommer 1, 2 en 4. (3) WatHoe word die dele wat nommer 1, 2 en 4 genommer is (1) gesamentlik genoem? Wat word die proses genoem waartydens B gevorm word? (1) Wat word die segment van molekule A genoem waarop molekule B gevorm word? (1) (8) 1.4 Bestudeer die diagram en aminosuurkaart in die onderstaande tabel en beantwoord die vrae wat volg C A A A G G U U U A G A C U C C C A A G G A U G A C A 7 DNS-basidrietalskodons CCG TAC CTA Aminosuur Glesien Methionien Asparticsuur Bladsy 7 van 16

8 TGT TCC GGT Threonien Arginien Prolien AFDELING B TOTAAL AFDELING A: BenNoem die dele / strukture wate gemerk 7, 9, 10 en 11 gemerk is Deur van regslinks na links regs te kyk, gee die antikodon vir die VRAAG 2 aminosure genommer 4 en 5. (2) Gebruik die inligting in die tabel en benoem die aminosure genommer 1, 2 en 3 in die korrekte volgorde. (3) Wat is die funksie van die struktuur genommer 8? (1) Wat word die proses genoem wat in die diagram geïllustreer word genoemr word in die diagram? Noem die bindings wat aminosure aan mekaar hegwat word die verbinding genoem wat aminosure aan mekaar verbind? 2.1 Lees die volgende gedeelte, bestudeer die diagram en beantwoord die vrae wat volg : "Spesie X is 'n meersellige mariene dier wat stewig vas aan rotse op die strand lewe. Manlike en vroulike organismes is nie in staat om te beweeg nie. Om voort te plant, laat hulle miljoene gamete in die water op dieselfde tyd vry. Die meeste van hierdie gamete gaan verlore, maar sommiges smelt wel saam om n sigoot te vorm. Slegs 'n klein aantal hiervan sal uiteindelik daarin slaag om 'n geskikte habitat te vind en om suksesvol te groei tot volwassenheid". (4) (1) (1) (12) Voorstelling van die chromosome in Spesie X Bladsy 8 van 16

9 [ Gaan Spesie X geslagtelik of ongeslagtelik voortplant? Gee een rede uit die gedeelte om jou antwoord te verduidelik. (2) Verduidelik EEN nadeel van hierdie tipe van voortplanting vir Spesie X. (2) Watter tipe seldeling vind plaas in die diagram? (1) Watter fase van seldelingmitose word hier getoon? Gee een rede vir jou (2) antwoord Gebruik die chromosome wat B gemerk is en maak benoemde diagramme om die proses wat in die sel plaasvind te verduidelik.teken (4) 'n geannoteerde diagram om die proses wat in die sel plaasvind te verduidelik met behulp van die chromosome wat B gemerk is Wat is die biologiese belangrikheid van hierdie tipe seldeling? (2) Formatted: Font: 10 pt Formatted: Font: 10 pt (13) 2.2 Bestudeer die grafiek hieronder en beantwoord die vrae wat volg. Bladsy 9 van 16

10 2.2.1 Noem die hormoon wat verantwoordelik is en die vlakke (hoog / laag ) in die bloed handhaaf vir : 1. menstruasie 2. ovulasie 3. verdikking van die endometrium (3x2) Verduidelik kortliks wat gebeur in die ovarium gedurende die eerste 14 (3) dae In watter stadium van meiose is die sel wanneer dit vrygestel word (1) tydens ovulasie? Wanneer vind ovulasie plaas? (1) Wat is die funksie van hormoon Y in die ovarium nadat ovulasie plaasgevind het? (1) (12) 2.3 Lees die uittreksel en bestudeer dan die stamboomdiagram, wat die erfenis van kleurblindheid uitbeeld en beantwoord die volgende vrae: Kleurblindheid, of kleurvisie tekort, is 'n tekort aan die vermoë om te onderskei tussen verskillende kleure. Dit is redelik algemeen in sowat 8% van mans met rooi-groen kleurblindheid en mans word 16 keer meer geraak as vroue. Dit is 'n goeie illustrasie van hoe X- gekoppelde resessiewe gene geërf word, omdat die mees algemene vorm van kleurblindheid X-gekoppel is. Geneem uit Bowie, M., de Beer, J., Khan, M. A., Naude, F., Pretorius, E.J.P. & Wiese, S.M. (2011 ) Via Afrika Lewenswetenskappe Graad 12 Leerdersboek Kaapstad : Via Afrika Uitgewers Sleutel Bladsy 10 van 16

11 vroulik manlik Donker kringe of blokkies dui individue met kleurblindheid aan Verduidelik kortliks die betekenis van X-gekoppelde gene. (2) (N) verteenwoordig die alleel vir normale visie en (n) verteenwoordig die kleurblind alleel. Deur gebruik te maak van individue genommer 1 en 2 (in die diagram), demonstreer hoe die gene wat hierdie vorm van kleurblindheid veroorsaak die resessiewe eienskap is. (7) Hoeveel keer meer as vroue word mans deur kleurblindheid geraak? (1) Stel 'n hipotese vir 'n ondersoek op waar jy die teorie toets dat die alleel vir kleurblindheid meer mans as vrouens in die bevolking raak. (3) Hoe kan jy die betroubaarheid van die resultate van jou ondersoek verbeter? (2) (15) [40] Bladsy 11 van 16

12 VRAAG Die onderstaande vloeidiagram toon die volgorde waarin sommige selle gevorm word tydens spermatogenese in soogdier testis. Spermatogonium Sel A Sekondêre spermatosiet Spermsel Sel B Bladsy 12 van 16

13 3.1.1 Noem die deel van die testis waar spermatogenese plaasvind. (1) Deur watter proses word a) Sel A gevorm? b) Sel B gevorm? (2) Wat sal die chromosoomgetal van sel A en sel B wees? (2) As die selle menslik was, hoeveel chromosome word gevind in spermatosoë (spermselle)? (1) Lees die volgende uittreksel en beantwoord die vrae wat volg. In monsters van semen gehou op 37 grade C sal spermsaad hul beweeglikheid en lewensvatbaarheid verloor. As dit gehou word by 4 C sal hulle hul lewensvatbaarheid behou maar verloor hul beweeglikheid weens termiese skok. Die beste temperatuur vir semen om die spermselle se beweeglikheid te bewaar, is 20 grade C. Die verlies van beweeglikheid op 37 grade C is nie heeltemal voorkombaar deur bakteriële besmetting met antibiotika nie. [ ] By watter temperatuur sal spermselle beide hul beweeglikheid en lewensvatbaarheid behou? (2) Formatted: Font: 10 pt Formatted: Font: 10 pt Formatted: Font: 10 pt Wat gebeur met spermselle op 4 C? (2) Watter struktuur in die manlike voortplantingstelsel is verantwoordelik dat die testes teen 'n ideale temperatuur vir die produksie van spermselle gehou word? Verduidelik hoe hierdie struktuur sy funksie uitvoer. (5) (15) 3.2 Bestudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat volg. Bladsy 13 van 16

14 [ ] Identifiseer die struktuur wat in die diagram hierbo uitgebeeld word. (1) Skryf slegs die letter van 'n sensoriese neuron en 'n verbindingsneuron neer. (2) Formatted: Right Formatted: Font: 10 pt Formatted: Font: 10 pt Formatted: Font: 10 pt Wat is die funksie van die boestaande struktuur? (2) Toon die volgorde waarin die refleksaksie plaasvind deur gebruik te maak van die letters in die diagram. (4) Verduidelik die belangrikheid van 'n sinaps. (3) (12) 3.3 Bestudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat volg. Bladsy 14 van 16

15 3.3.1 Watter struktuur in voëls en reptiele sou die ekwivalent van die bostaande struktuur wees? (1) Benoem die deel gemerk 7 en gee 'n funksie van hierdie gedeelte. (2) Wat vorm dele 2, 3 en 4? (1) Noem en verduidelik drie maniere waarop die struktuur in 3.3.3, geskik is om sy funksies te verrig. (3X2) Noem die hormoon wat vrygestel word deur die hipofise wat geboorte stimuleer. (1) Beskryf kortliks wat die effek van die betrokke hormoon by het op strukture gemerk 1 en 9. (2) (13) [40] TOTAAL AFDELING B: 40 AFDELING C VRAAG 4 Lewenswetenskapleerders sit in ndie klas sonder elektrisiteit en skryf 'n toets. Hulle hoor 'n harde ontploffing buite en hardloop na die deur om te kyk wat gebeur het. Die ontploffing was aan die oorkant van die rugbyveld. Verduidelik wat in hul oë en ore plaasgevind het terwyl Bladsy 15 van 16

16 hulle aanvanklik toets geskryf en later by die oop deur gestaan het.wat hulle toegelaat het om die gebeure waar te neem. Feite Sintese (17) (3) (20) TOTAAL AFDELING C: 20 GROOTTOTAAL: 150 Bladsy 16 van 16