DUURZAAM ONDERNEMEN IN INTERNATIONAAL PERSPECTIEF. Prof.dr. Jacqueline Cramer, Erasmus Universiteit Rotterdam en MVO Nederland
|
|
- Eva de Haan
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 DUURZAAM ONDERNEMEN IN INTERNATIONAAL PERSPECTIEF Prof.dr. Jacqueline Cramer, Erasmus Universiteit Rotterdam en MVO Nederland De aandacht voor duurzaam ondernemen wint terrein. Bedrijven spannen zich steeds meer in om duurzaam ondernemen concreet gestalte te geven binnen hun organisatie en over de resultaten van die inspanningen publiekelijk te rapporteren. Voor bedrijven die internationaal opereren, houdt duurzaam ondernemen niet op bij de landsgrenzen. Hoe bedrijven hun maatschappelijke verantwoordelijkheid in internationaal verband in de praktijk kunnen brengen, vormt de centrale vraag van deze bijdrage. In dit artikel komen de volgende drie vragen aan bod: - Waarom staat het thema duurzaam ondernemen de laatste tijd steeds prominenter op de internationale agenda? - Welke rol wordt aan het bedrijfsleven toegedicht in een voortschrijdende globalisering van de economie? - Hoe kunnen bedrijven in de praktijk hun maatschappelijke verantwoordelijkheid in internationaal verband waarmaken? Duurzaam ondernemen op de internationale agenda Het Nederlandse bedrijfsleven ervaart een toenemende internationale maatschappelijke druk om bij het streven naar winstmaximalisatie (Profit) steeds meer rekening te houden met de ecologische kwaliteit (Planet) en het welzijn van mensen binnen en buiten de eigen organisatie (People). Dit veranderende streven wordt ook wel maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) oftewel duurzaam ondernemen genoemd. Een heel complex van ontwikkelingen heeft bijgedragen aan de groeiende belangstelling voor duurzaam ondernemen in een internationale context (Cramer, 2001). Bepalend is allereerst de verschuiving in de machtsrelaties tussen nationale staten, bedrijfsleven en burgers (Castells, 1997). Door de globalisering van economische activiteiten wordt de macht van nationale staten steeds verder teruggedrongen. Deze tendens van mondialisering vergroot de invloed van het bedrijfsleven. Meer macht betekent voor ondernemingen ook meer verantwoordelijkheid. Niet alleen op mondiaal maar ook op nationaal niveau verandert de relatie tussen markt en overheid. In verschillende Westerse landen, waaronder Nederland, is de laatste jaren een verschuiving opgetreden naar meer marktwerking. Binnen door de overheid gestelde randvoorwaarden wordt het steeds meer aan de markt overgelaten om het aanbod zo goed mogelijk op de vraag af te stemmen. Het beroep op bedrijven om zelf verantwoordelijkheid te nemen wordt daarmee vergroot. Tegelijkertijd voltrekt zich een transformatieproces onder de burgers. De toenemende onmacht van nationale staten om mondiale problemen op te lossen (zoals het broeikasprobleem of de systematische schending van mensenrechten), leidt ertoe dat georganiseerde groepen burgers geneigd zijn zelf in actie te komen. Ze richten zich niet meer zoals vroeger op beïnvloeding van het beleid van nationale 1
2 overheden maar op het direct aanspreken van het bedrijfsleven en internationale instituties (zoals de World Trade Organization en het Internationale Monetaire Fonds). Te verwachten is dat deze tendens onder burgers zich zal doorzetten en dat sociale bewegingen invloedrijker zullen worden. Daarbij zullen zij gebruik maken van mediaprofeten die symbool staan voor bepaalde culturele waarden. Voorbeelden hiervan zijn de zanger Sting die campagne voert voor behoud van het regenwoudgebied. In feite ontwikkelt zich een nieuwe vorm van regulering door burgers, een zogenaamde civiele regulering. Daardoor wordt het voor bedrijven steeds moeilijker om hun handelen maatschappelijk uitsluitend te legitimeren op basis van afspraken die zij maken met de overheid. De ervaringen van Shell met de Brent Spar hebben laten zien dat burgers er heel anders over kunnen denken. Hun mening kan zelfs bepalend worden. Deze vorm van civiele regulering bestond voorheen ook, maar niet op de mondiale schaal waarop ze zich nu voordoet. Daarom wordt het voor bedrijven steeds belangrijker om open te communiceren met alle relevante stakeholders (Bragd et al., 1998). Deze nieuwe vorm van civiele regulering wordt mede mogelijk gemaakt door de fundamentele revolutie die momenteel plaatsvindt op het gebied van communicatie. Door de opkomst van digitale technologie breiden de mogelijkheden voor burgers en bedrijven zich in rap tempo uit om in allerlei netwerken met elkaar te communiceren. Door de open structuur van netwerken ontstaan er hele nieuwe communicatiepatronen in de maatschappij (Kelly, 1998). Mensen die bepaalde interessen of waarden delen, kunnen via het net wereldwijd met elkaar van gedachten wisselen en hechte virtuele gemeenschappen vormen. Dit vergroot de mondigheid en zelfredzaamheid van de samenleving. Er ontstaat daardoor een netwerkmaatschappij waarin nieuwe dragers van macht naar voren zullen komen. Deze netwerkmaatschappij gebaseerd op toenemende openheid en transparantie van informatie, maakt bedrijven kwetsbaar. Zij kunnen het zich niet permitteren om door de maatschappij bekritiseerd te worden. Het kan hun reputatie namelijk dusdanig schaden dat de continuïteit van hun onderneming bedreigd wordt. Dit risico wordt nog versterkt door de snelheid waarmee negatieve publiciteit zich wereldwijd via de media en het internet verspreidt. In een netwerksamenleving moeten bedrijven dus steeds meer rekening houden met de wensen en eisen van verschillende typen stakeholders. In dit licht is het begrijpelijk dat juist nu de discussie over ondernemingsbestuur ( corporate governance ) en de rol van stakeholders daarbinnen weer opleeft. In reactie op de sterke fixatie op korte termijn financiële resultaten begint de roep om aandacht voor de continuïteit van de onderneming op langere termijn krachtiger te worden (Kennedy, 2000). Daardoor gaan de belangen van aandeelhouders en andere stakeholders steeds meer parallel lopen. Immers, om op langere termijn een goed financieel rendement te garanderen is het noodzakelijk om ook op sociaal en ecologisch terrein goed te presteren. Duurzaam ondernemen is dan in ieders belang. Wat is op grond van de hierboven geschetste ontwikkelingen nu het nieuwe aan duurzaam ondernemen? In wezen zit het nieuwe niet zozeer in de aandacht voor maatschappelijke thema s. Daarmee hield het bedrijfsleven zich al langer bezig. Het verschil zit hem vooral in de veranderende maatschappelijke rol van het bedrijfsleven 2
3 ten opzichte van de overheid en burgers en in de wijze waarop bedrijven verantwoording moeten afleggen over hun handelen. Aangezien dit handelen zich meestal niet beperkt tot de landsgrenzen, komt duurzaam ondernemen in een internationale context steeds prominenter op de agenda. Globalisering en de rol van bedrijfsleven Bovenbeschreven verschuivingen in machtsrelaties brengen een aantal dilemma s met zich mee. Bijvoorbeeld: hoe moeten bedrijven hun maatschappelijke verantwoordelijkheid waarmaken in een steeds verder voortschrijdende globalisering van de economie? En omgekeerd: hoe zouden stakeholders zich moeten opstellen ten opzichte van het bedrijfsleven dat internationaal opereert? Globalisering brengt zowel positieve als negatieve effecten met zich mee (Naert en Coppieters (red.), 2000; Stiglitz, 2002). Zoals Soros (2002) het formuleert: Vrije concurrentie op een mondiale schaal heeft inventieve en zakelijke talenten alle kans gegeven zich te ontwikkelen, en technologische innovaties bespoedigd. Maar globalisering heeft ook negatieve kanten. Ten eerste hebben veel mensen, vooral in minder ontwikkelde landen, schade geleden door de globalisering zonder dat ze werden ondersteund door een sociaal vangnet; veel anderen zijn door de mondiale markten buitengesloten. Ten tweede heeft de globalisering geleid tot een verstoring van het bestaande evenwicht bij de toewijzing van middelen tussen particuliere goederen en collectieve goederen. Markten zijn goed in het creëren van rijkdom, maar ze zijn niet bedoeld om zich bezig te houden met andere sociale behoeftes. Het achteloos nastreven van winst kan het milieu schaden en botsen met andere sociale waarden. Ten derde zijn mondiale financiële markten crisisgevoelig. De negatieve effecten van de globalisering hebben aanleiding gegeven tot wijdverspreid protest van uiteenlopende niet gouvernementele organisaties (NGO s), ook wel de anti (of anders) globalisten genoemd. Volgens de econoom Van Liemt (2002) verschillen deze antiglobalisten in de manier waarop zij actievoeren en in de doelen die zij nastreven. Maar zo stelt hij: ze delen een zeker wereldbeeld. In hun optiek worden de legitieme belangen van velen weggedrukt voor de macht van grote ondernemingen die het korte termijnwinstbejag laten prevaleren boven de bevrediging van belangrijke behoeftes als zorg voor het milieu, bescherming van mensenrechten en armoedebestrijding. Zij zijn van mening dat het mondiale beheer en bestuur (Global governance) en de manier waarop internationale instanties functioneren vooral het belang van die grote ondernemingen dienen. Zij beschouwen het daarom als hun taak om tegenwicht te bieden aan de steeds effectievere lobby van het bedrijfsleven. De houding van deze niet gouvernementele organisaties tegenover het bedrijfsleven loopt uiteen. Volgens Barrez is de kloof tussen veel antiglobalisten en de ondernemerswereld heel diep (Barrez, 2001). Ook Hertz beweert dat antiglobalisten kritisch staan ten opzichte van alle goede bedoelingen van multinationale ondernemingen. Zij vinden het volgens haar een te groot risico om ervan uit te gaan dat wat goed is voor het zakenleven ook goed is voor ons en onze gemeenschappen. Zij zijn geneigd om recente pogingen van diverse bedrijven om zich maatschappelijk verantwoord op te stellen, te beschouwen als een geflatteerde 3
4 voorstelling van zaken of public relations, en blijven sceptisch ten opzichte van de motieven van de bedrijven, aldus Hertz (2002). Een deel van de niet-gouvernementele organisaties staat echter wel positief tegenover de inspanningen van het internationale bedrijfsleven op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. De meeste van hen willen betere informatie en meer transparante en democratische besluitvorming. Zij willen de besluitvorming beïnvloeden door middel van dialoog (Van Liemt, 2002). In samenspraak met bedrijfsleven wil deze groep niet-gouvernementele organisaties stappen voorwaarts zetten op de weg naar duurzame ontwikkeling. Dergelijke allianties worden ook wel partnerships genoemd. De antiglobalisten met een kritische houding ten opzichte van het bedrijfsleven zien niet veel heil in zulke stakeholderdialogen. Andy Rowell verwoordt het als volgt: Veel van de huidige stakeholderdialogen zijn in feite ondemocratisch. Er worden afspraken gemaakt waaraan iedere vorm van publieke inmenging ontbreekt, en of die partnerschappen in het algemeen belang werken is vaak de vraag (Lubbers, 2002). Ondanks deze soms kritische geluiden wordt het idee van partnerships breed gedragen. Zo was het bijvoorbeeld één van de belangrijkste discussieonderwerpen tijdens de VN-top over Duurzame Ontwikkeling in Johannesburg in De Top betekende een doorbraak op het terrein van partnerships tussen bedrijfsleven en maatschappelijk middenveld bij internationale probleemoplossing. Bovendien werd tijdens de Top het belang bevestigd van duurzaam ondernemen. Een vooraanstaande groep van bedrijven verenigd in de World Business Council for Sustainable Development, heeft deze handschoen opgepakt en ontwikkelt momenteel een eigen visie en daarbij behorende instrumenten op het gebied van duurzaam ondernemen. In dit kader wordt ook gewerkt aan de invulling op sectorniveau (bijvoorbeeld de financiële sector en de mijnbouw). Ook op EU-niveau tekent zich een soortgelijke ontwikkeling af. In 2001 bracht de Europese Commissie een Groenboek uit over de bevordering van een Europees kader voor de sociale verantwoordelijkheid van bedrijven. Hiermee werd bekrachtigd dat de Europese Unie veel belang hecht aan duurzaam ondernemen. Doel van dit Groenboek was een grootschalig debat op gang te brengen rond de vraag hoe de Europese Unie de sociale verantwoordelijkheid van bedrijven in Europa en wereldwijd kan bevorderen. Het Groenboek stelt voor hechtere partnerschappen te sluiten waarbij alle actoren actief worden betrokken. Op Europees niveau is er ook een netwerk van bedrijven actief (CSR Europe) die dit gedachtegoed in praktijk probeert te brengen via een European Business Campaign 2005 on Corporate Social Responsibility. Tenslotte onderschrijft ook de Nederlandse regering het belang van multistakeholderdialogen en van duurzaam ondernemen in internationaal verband, getuige de passages hierover in de recente Miljoenennota (2003) en begroting van ondermeer het Ministerie van Economische Zaken. Benadrukt wordt hierin dat maatschappelijk verantwoord ondernemen in Nederland niet meer weg te denken is. Tevens wil de overheid MVO van Nederlandse bedrijven over de grens zoveel mogelijk stimuleren. 4
5 De OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen worden beschouwd als het normatieve kader voor het gedrag van internationaal investerende bedrijven. Bovenbeschreven ontwikkelingen hebben de bereidheid bij het internationale bedrijfsleven vergroot om duurzaam ondernemen wereldwijd serieus aandacht te geven. Duurzaam ondernemen in de praktijk Hoe kunnen bedrijven in de praktijk hun maatschappelijke verantwoordelijkheid waarmaken in een voortschrijdende globalisering van de economie? Om op deze vraag een antwoord te kunnen geven is het programma Duurzaam ondernemen in internationale context van het Nationaal Initiatief Duurzame Ontwikkeling (NIDO) opgezet. 1 Dit programma loopt van januari 2003 september De 20 bedrijven die aan dit programma meewerken, vertegenwoordigen zeer uiteenlopende sectoren en variëren ook kwa bedrijfsomvang. Het gaat om de volgende bedrijven: ABN AMRO, AgroFair, AXA Stenman Holland, Bijenkorf, Bloemenveiling Aalsmeer, The Cookie Company, Difrax Friesland Coberco, Fugro, Heineken, Koninklijke Houthandel G. Wijma & Zonen, Koninkljike Wessanen, Koninklijke KPN, Koninklijke Wessanen, Merison, Pentascope, en Royal Haskoning. Rijnvallei, Shell, Simon Lévelt en Thermphos. Het programma bouwt voort op het onlangs afgeronde programma Van financieel naar duurzaam rendement, waarin 19 bedrijven gezamenlijk hebben gewerkt aan concretisering van duurzaam ondernemen in hun eigen bedrijfsvoering (Cramer, 2002; Cramer 2003). 2 Eén van de conclusies uit dit programma was dat thema s zoals respect voor mensenrechten, armoedebestrijding en minimale arbeids- en milieunormen in internationaal verband nog relatief weinig aandacht krijgen in het kader van duurzaam ondernemen. Te verwachten is echter dat de aandacht voor deze internationale thema s zal toenemen. Daarom is gekozen voor een vervolgprogramma dat zich richt op het thema duurzaam ondernemen in internationale context. Centraal staat in het programma het al doende leren van elkaar. Bedrijven wisselen ervaringen met elkaar uit tijdens bijeenkomsten die maandelijks georganiseerd worden. Waar nodig ondersteunt het programmamanagement het proces door het (laten) inbrengen van specifieke wetenschappelijke kennis. Bovendien treden de deelnemende bedrijven in dialoog met diverse groepen stakeholders, wat kan leiden tot toetsing en aanscherping van hun visie en aanpak. De hierbij opgedane leerervaringen passen de bedrijven weer toe in hun eigen werksituatie. Daarnaast voeren de bedrijven tijdens de looptijd van het programma een eigen bedrijfsproject uit, dat raakvlakken heeft met de thema s die in het programma centraal staan. 1 Dit programma is per 1 oktober 2005 ondergebracht bij MVO Nederland en wordt gefinancierd door het Ministerie van VROM. 2 De resultaten zijn vastgelegd in de boeken Ondernemen met hoofd en hart en Learning about Corporate Social Responsibility; the Dutch experience, beide samengesteld door professor Jacqueline Cramer 5
6 De resultaten van alle bedrijfservaringen worden uitgedragen in nauwe samenwerking met de participerende bedrijven. Doel is de best practices van deze bedrijven in brede kring te verspreiden. Daarnaast wordt getracht om de binnen het programma opgezette initiatieven en opgedane ervaringen te verankeren binnen reeds bestaande of nieuw te formeren gremia. Het programma bestaat uit twee projecten: Project 1: Duurzaam ondernemen en globalisering Centraal in dit project staat de vraag hoe het corporate bedrijfsbeleid op het terrein van duurzaam ondernemen optimaal kan worden afgestemd op het te voeren beleid van lokale vestigingen (met name in ontwikkelingslanden) en vice versa? Zijn de door het moederbedrijf geformuleerde waarden en normen en de daarop gebaseerde gedragsrichtlijnen daartoe voldoende ondersteunend? Over deze vragen is de afgelopen jaren in Nederland veel maatschappelijke discussie gevoerd. Het gaat er nu om antwoord te geven op deze vragen op basis van praktijkervaringen en inzichten vanuit de wetenschappelijke wereld. Aan dit project werken 10 bedrijven mee. Project 2: Duurzaam ondernemen en ketenverantwoordelijkheid De kern van dit project wordt gevormd door 12 grote en MKB-bedrijven die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid willen nemen in de internationale keten waarbinnen ze opereren, maar niet precies weten hoe ze dit het beste kunnen doen. Het in kaart brengen en monitoren van internationale toeleveringsketens is vaak een complexe aangelegenheid. Zeker in branches met een wijdvertakt netwerk van uiteenlopende toeleveranciers en uitbesteders blijkt het soms een schier onmogelijke opgave om de keten in kaart te brengen, laat staan te auditen hoe duurzaam men onderneemt in die keten. Hoe bedrijven ondanks deze beperkingen toch ketenverantwoordelijkheid kunnen nemen en de transparantie in hun productketen kunnen vergroten, staat centraal in dit project. Plan van aanpak voor het gebruik van internationale richtlijnen en standaarden Hoe zijn de deelnemende bedrijven te werk gegaan? Het eerste probleem waarmee ze geconfronteerd werden was het woud aan internationale richtlijnen en standaarden op het gebied van duurzaam ondernemen. Richtlijnen voorzien in een set van richtinggevende principes, terwijl een standaard (of norm) inhoudt dat bedrijven kunnen en moeten voldoen aan een algemeen geldende output. Alle richtlijnen en standaarden hebben tot doel om handvatten te bieden bij het vormgeven van duurzaam ondernemen in de eigen bedrijfsorganisatie. Maar het palet aan richtlijnen en standaarden dat inmiddels is ontwikkeld, is zo omvangrijk dat de bedrijven tussen de bomen het bos niet meer zien. Om enige orde aan te brengen in dit geheel is gezamenlijk met de deelnemende bedrijven een schematisch overzicht gemaakt van de belangrijkste richtlijnen en standaarden en de wijze waarop deze kunnen worden gebruikt bij de invoering van duurzaam ondernemen binnen het bedrijf. Op grond hiervan is tot het volgende plan van aanpak gekomen. 6
7 Stap 1: Maak een inschatting van de stand van zaken op het gebied van duurzaam ondernemen Allereerst is het verstandig om te starten met het vaststellen van de stand van zaken op het gebied van duurzaam ondernemen. Deze nulmeting kan gebaseerd zijn op een uitgebreide vragenlijst of op een globale toetsing, afhankelijk van de behoefte van het bedrijf. Binnen het programma hebben de deelnemende bedrijven gekozen voor een globale toetsing. Daarbij maakten zij gebruik van de meest overkoepelende standaarden: de OESO richtlijnen voor multinationale ondernemingen en de VN Global Compact. Deze richtlijnen hebben zij omgezet in een vragenlijst. Indien mogelijk heeft men vervolgens tijdens een internationale managers bijeenkomst het thema duurzaam ondernemen en het doel van de vragenlijst toegelicht. Bij sommige bedrijven bleken de locale managers nog onbekend te zijn met het thema en de OESO richtlijnen. Daarom werd in zulke gevallen de vragenlijst zo simpel mogelijk gehouden. Vervolgens werd de vragenlijst rondgestuurd naar relevante personen binnen de wereldwijde organisatie met het verzoek deze te beantwoorden. Een enkel bedrijf heeft de vragenlijst niet rondgestuurd maar de locale managers of kwaliteitsmanagers telefonisch laten reageren op de vragen. Soms reageerden locale managers terughoudend op het invullen van de vragenlijst. Men zag het als een vorm van sociale controle. Ook bestond de angst om over zaken naar buiten toe te rapporteren die juridische aansprakelijkheden met zich mee konden brengen of die beursgevoelig waren. Op grond van de resultaten van deze vragenlijst werd een overzicht gemaakt van de onderwerpen, waarop het bedrijf al goed presteerde, cruciale onderwerpen waarop ze matig presteerde ( witte vlekken ) en onderwerpen waarop ze matig presteerde maar die niet of weinig risicovol waren. Aan de hand hiervan bepaalde het management van het bedrijf de beleidsprioriteiten op het gebied van duurzaam ondernemen.. Stap 2: Werk de beleidsprioriteiten uit die het bedrijf op het gebied van duurzaam ondernemen stelt Bij de uitwerking van de in stap 1 geselecteerde beleidsprioriteiten zijn uiteenlopende thema specifieke standaarden en richtlijnen behulpzaam, bijvoorbeeld op het gebied van mensenrechten, arbeidsrechten, milieu en corruptie. De belangrijkste standaarden en richtlijnen zijn hieronder op een rijtje gezet. Voor een nadere toelichting hierop en op bovengenoemde OESO richtlijnen en UN Global Compact wordt verwezen naar D. Leipziger (2003). Mensenrechten - The Universal Declaration of Human Rights Arbeidsrechten - The International Labour Organisation: Tripartite Declaration of Principles concerning Multinational Enterprises and Social Policy - Social Accountability
8 - OHSAS AccountAbility 1000 Framework Milieu - The Rio Declaration on Environment and Development - The CERES (Coalition for Environmentally Responsible Economies) principles - ISO Corruptie - The OECD Convention on Combating Bribery of Foreign Public Officials in Internationale Business Transactions - The Business Principles for Countering Bribery Economie Standaarden die verband houden met de bijdrage van het bedrijf aan economische welvaart in bredere zin ontbreken nog. Algemeen - Naast bovengenoemde OESO richtlijnen voor multinationale ondernemingen en the UN Global Compact kunnen verder nog behulpzaam zijn: - IFC guidelines of the World Bank - The Sustainability: Integrated Guidelines for Management (SIGMA) project - Global Reporting Initiative Naarmate een bedrijf voortschrijdt met de invoering van duurzaam ondernemen zal het pakket van toe te passen specifieke richtlijnen en standaarden zich over het algemeen geleidelijk uitbreiden en tot een geïntegreerd geheel worden gemaakt. Per land zal echter de exacte invulling van duurzaam ondernemen en dus ook de toepassing van richtlijnen en standaarden afhankelijk zijn van de specifieke locale situatie: de cultuur, de maatschappelijk/politieke context, de houding van de overheid en de meest urgente maatschappelijke problemen. Zo wordt in een land als China duurzaam ondernemen primair geassocieerd met het verschaffen van eten en huisvesting aan werknemers, terwijl in Zuid Afrika black empowerment en bijdragen aan de bestrijding van de AIDS problematiek centraal staat. In de Verenigde Staten wordt het vaak gezien als sponsoring en liefdadigheid en in Nederland als activiteiten die boven wet- en regelgeving uitstijgen. Diverse vormen van ketenverantwoordelijkheid Een ander belangrijk onderwerp in het kader van het programma Duurzaam ondernemen in internationale context is ketenverantwoordelijkheid. Onder ketenverantwoordelijkheid wordt verstaan het nemen van verantwoordelijkheid om andere bedrijven in de keten aan te sporen zich te houden aan bepaalde richtlijnen 8
9 en standaarden. Achterliggende drijfveer is onder meer om als bedrijf aansprakelijkheid te vermijden voor zaken die elders in de keten veroorzaakt worden. Bij de uitwerking van dit thema bleek dat verbazingwekkend veel grote en kleine bedrijven in Nederland onderdeel zijn van internationale productketens. Of het nu gaat om voedingsproducten, zoals koffie en thee, kleding of elektronische apparatuur, deze producten komen bijna altijd tot stand in samenwerking met producenten elders op de wereld. In het kader van duurzaam ondernemen is het de vraag hoe bedrijven hiervoor ketenverantwoordelijkheid kunnen nemen en waar hun verantwoordelijkheid als bedrijf ophoudt. Een bedrijf dat een groot assortiment aan producten inkoopt (bijvoorbeeld de detailhandel) heeft met vele en zeer uiteenlopende toeleveranciers te maken, terwijl een bedrijf dat een specifiek product op de markt zet, vaak slechts met een beperkt aantal toeleveranciers contacten onderhoudt. In het laatste geval is het in principe gemakkelijker om tot ketensamenwerking over duurzaam ondernemen te komen dan in het eerste geval. Toch blijkt ook bij een gering aantal toeleveranciers die mogelijkheid tot samenwerking in de praktijk soms niet aanwezig. Het kan zijn dat de producent voor de toeleveranciers slechts een kleine afnemer is, waardoor deze weinig druk kan uitoefenen om op het gebied van duurzaam ondernemen beter te presteren. Het kan ook zijn dat de gestelde eisen voor de toeleveranciers te hoog zijn en dat zij niet in staat zijn om op korte termijn hieraan te voldoen. Alleen wanneer een gericht begeleidingsprogramma voor deze toeleveranciers wordt opgezet, is deze kloof te overbruggen. Kortom, de mate waarin bedrijven in internationale ketens verantwoordelijkheid kunnen nemen, hangt af van uiteenlopende factoren. De tot nu toe opgedane praktijkervaring leert dat in ieder geval de volgende factoren een rol spelen: de invloed en positie in de keten, de diversiteit van het aantal toeleveranciers, de structuur en stabiliteit van het ketennetwerk en ook van de hoogte van de eisen die aan de toeleveranciers gesteld worden. Daarnaast is bepalend of bedrijven hun afzet hebben op de reguliere ( mainstream ) markt of zich specifiek op een niche markt willen profileren. Theoretische modellen die deze verschillende factoren in één geheel plaatsen, zijn nog in ontwikkeling. Conclusies Duurzaam ondernemen in internationaal verband krijgt toenemende aandacht op de agenda van politiek en bedrijfsleven. Sommige, met name multinationale ondernemingen hebben reeds enige ervaring met dit onderwerp opgedaan. Maar ook zij verkeren nog in een stadium van trial en error. Er bestaan wel allerlei internationale richtlijnen op het gebied van duurzaam ondernemen of aspecten daarvan. Maar op welke manier bedrijven deze kunnen vertalen naar hun eigen bedrijfspraktijk, blijkt niet eenvoudig. Ook voor kleinere bedrijven speelt duurzaam ondernemen in internationale context een steeds belangrijker rol. Zij worden door de internationale productketens waarvan zij vaak een onderdeel uitmaken, steeds regelmatiger verantwoordelijk gesteld voor bepaalde activiteiten in hun keten. Deze bedrijven hebben de afgelopen jaren enige kennis en ervaring opgebouwd hoe zij die ketenverantwoordelijkheid kunnen invullen. Maar ook hier worden bedrijven regelmatig geconfronteerd met nog onopgeloste 9
10 dilemma s. Theoretisch is bijvoorbeeld wel duidelijk waarvoor je als bedrijf wel en niet verantwoordelijkheid zou moeten nemen in de keten. Maar de praktijk blijkt vaak weerbarstiger. Soms word je als bedrijf toch gedwongen, bijvoorbeeld door een NGO, om wel die verantwoordelijkheid te nemen, terwijl in wezen je invloed in de keten maar beperkt is. Ook kan het zijn dat je bekritiseerd wordt op een thema dat niet valt in de categorie risicovol. Er bestaat geen standaard recept om duurzaam ondernemen in internationaal verband inhoud te geven. Daarom is het voor bedrijven een kwestie van al doende leren. Maar het feit dat bedrijven aan dit onderwerp steeds meer aandacht geven, is wel een belangrijk signaal. Het laat zien dat het internationaal opererende bedrijfsleven haar maatschappelijke verantwoordelijkheid serieus wil nemen. En dat is cruciaal, gezien de grote invloed van het bedrijfsleven in de mondiale economie. Literatuur Barrez, D., De Antwoorden van het Antiglobalisme; Van Seattle tot Porto Alegre, Haasbeek, Alphen aan den Rijn, Bragd, A., et al., Beyond Greening: New Dialogue and New Approaches for Developing Sustainability, Business Strategy and the Environment, 7, 1998, p Castells, M., The Information Age; Economy, Society and Culture; Volume II, The Power of Identity, Blackwell Publishers, Oxford, Cramer, J., Duurzaam in Zaken, Van Gorcum, Assen, Cramer, J. (2002). Ondernemen met hoofd en hart. Duurzaam ondernemen: praktijkervaringen. Assen, Koninklijke Van Gorcum. Cramer, J. (2003). Learning about Corporate Social Responsibility. The Dutch Experience. Amsterdam, IOS Press. Hertz, N., De Stille Overname; De Globalisering en het Einde van de Democratie, Contact, Amsterdam, Kelly, K., Nieuwe Regels voor de Nieuwe Economie, Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam, Kennedy, A.A., The End of Shareholder Value; Corporations at the Crossroads, Perseus Publishing, Cambridge, Massachusetts, Leipziger, D., The Corporate Responsibility Code Book, Greenleaf Publishing, Sheffield, Liemt, G. van, Het Wereldbeeld van Antiglobalisten, SMO, Den Haag,
11 Lubbers, E., Schone Schijn, Fagel, Amsterdam, Naert, P. en B. Coppieters (red.), Globalisering; Zegen en Vloek, Lannoo, Tielt, Soros, G. Globalisering, Contact, Amsterdam, Stiglitz, J.E., Globalization and its Discontents, Norton & Company, New York,
6e Sustainability Congres 17 maart 2005. Jacqueline Cramer (EUR) Dick Hortensius (NEN) Louise Bergenhenegouwen (NEN)
6e Sustainability Congres 17 maart 2005 Jacqueline Cramer (EUR) Dick Hortensius (NEN) Louise Bergenhenegouwen (NEN) Programma Voorstel voor ISO Guidance on Social Responsibility Resultaten eerste vergadering
Nadere informatieNederlands Nationaal Contactpunt voor de OECD Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen. Lodewijk de Waal Voorzitter NCP 16 november 2016
Nederlands Nationaal Contactpunt voor de OECD Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen Lodewijk de Waal Voorzitter NCP 16 november 2016 MVO: dilemma s zijn overal: 2 De ondernemingsraad en MVO MVO
Nadere informatieDuurzaam Ondernemen in Internationale Context
Duurzaam Ondernemen in Internationale Context 1 Titel Programmaplan Duurzaam Ondernemen in Internationale Context Auteurs Prof.dr. Jacqueline Cramer Drs. Bernedine Bos Uitgave NIDO Ruiterskwartier 121
Nadere informatieVERKLARING OMTRENT MENSENRECHTENBELEID VAN UNILEVER
VERKLARING OMTRENT MENSENRECHTENBELEID VAN UNILEVER Wij zijn ervan overtuigd dat bedrijven alleen succesvol kunnen zijn in maatschappijen waarin mensenrechten beschermd en gerespecteerd worden. Wij erkennen
Nadere informatieinspireren en innoveren in MVO
inspireren en innoveren in MVO Inleiding Gert Van Eeckhout Beleidsondersteuner MVO - Departement WSE Wat is MVO? Waarom MVO? Beleidslijnen Vlaamse overheid MVO? een proces waarbij ondernemingen vrijwillig
Nadere informatieMVO volgens : een ISO26000 zelfverklaring
MVO volgens : een ISO26000 zelfverklaring 1 Waarom MVO? Moeten: Horen: Lonen: gedrag af MVO handelen wordt afgedwongen MVO handelen o.b.v. vrijwilligheid (morele motivatie) De markt beloont MVO en straft
Nadere informatieMVO Prestatieladder en Duurzame IT
MVO Prestatieladder en Duurzame IT Fred Plooijer, 24 mei 2019 Faculteit Management, Science & Technology Business Process Management and IT Historie Club van Rome Grenzen aan de Groei (1972) Freer Spreckley
Nadere informatieNormalisatie: de wereld op één lijn. ISO 26000. Maatschappelijke Verantwoordelijkheid van Organisaties (MVO) Zet goede bedoelingen om in goede acties
Normalisatie: de wereld op één lijn. ISO 26000 Maatschappelijke Verantwoordelijkheid van Organisaties (MVO) Zet goede bedoelingen om in goede acties 2 Inhoudsopgave ISO 26000: een richtlijn voor iedereen
Nadere informatieRSM - General Counsel - mensenrechtenbeleid SURVEY
RSM - General Counsel - mensenrech Projects Contacts Library Help Survey Distributions Data & Analysis Reports RSM - General Counsel - mensenrechtenbeleid - 2017 SURVEY ENQÛETE - De rol van de GC in het
Nadere informatieStichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015
Maatschappelijk verantwoord beleggen Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015 Beleid ten aanzien van Maatschappelijk verantwoord beleggen Inleiding BPF Houthandel draagt
Nadere informatieMaatschappelijk verantwoord ondernemen
Maatschappelijk verantwoord ondernemen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) wint aan terrein in het bedrijfsleven en in de samenleving als geheel. Het verwachtingspatroon
Nadere informatiee) Nr. impact assessment Commissie en Opinie Impact-assessment Board n.v.t.
Fiche 6: Mededeling Nieuwe EU Consensus on Development 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social
Nadere informatieSER, Internationaal MVO 2 april 2009 Louise Bergenhenegouwen
SER, Internationaal MVO 2 april 2009 Louise Bergenhenegouwen Secretaris NEN Nederlandse normcommissie MVO en Expert in de ISO-werkgroep voor Social Responsibility SER-congres Internationaal MVO ISO 26000-
Nadere informatieDuurzame ontwikkeling met én binnen ABN AMRO IBM Future enterprise. Vincent G.P. van Assem ABN AMRO Amsterdam, 13 september 2006
Duurzame ontwikkeling met én binnen ABN AMRO IBM Future enterprise Vincent G.P. van Assem ABN AMRO Amsterdam, 13 september 2006 1 Planet The world is flat 2 People 3 Wereldbevolking: 6.541.920.085 (per
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen: Corporate Social Responsibility in a Transnational Perspective
Editors: J.J.A. Hamers CA. Schwarz B.T.M. Steins Bisschop Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen: Corporate Social Responsibility in a Transnational Perspective INTERSENTIA METRO TABLE OF CONTENTS Woord
Nadere informatieRapportage. 25 September 2018
Rapportage 25 September 2018 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 1.1 Positionering advies 3 1.2 Algemeen 3 1.3 Leeswijzer 4 2. Nulsituatie en positiebepaling 4 2.1 Werkwijze 4 2.2 Nulsituatie 5 2.3 Ambitieniveau
Nadere informatieTruStone Stakeholders werken samen aan een verantwoorde natuursteensector
TruStone Stakeholders werken samen aan een verantwoorde natuursteensector Introductie Internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO), dat wil zeggen ondernemen met oog voor mens, dier en
Nadere informatieAdvies van de commissie Burgmans over maatschappelijk verantwoord ondernemen en corporate governance
Advies van de commissie Burgmans over maatschappelijk verantwoord ondernemen en corporate governance Advies De commissie vindt dat integratie van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) in de bedrijfsvoering
Nadere informatieMVO en OR. Welke rol voor de OR? Maatschappelijk verantwoord ondernemen met de OESO-richtlijnen. Catelene Passchier, Lid NCP Nederland
MVO en OR Maatschappelijk verantwoord ondernemen met de OESO-richtlijnen. Welke rol voor de OR? Catelene Passchier, Lid NCP Nederland Rana Plaza 2013 5 jaar later?? MVO dilemma s zijn overal: 3 Deze presentatie:
Nadere informatieInternationaal ondernemen: maatschappelijk verantwoord met de OESO-richtlijnen
Nationaal Contactpunt OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen Internationaal ondernemen: maatschappelijk verantwoord met de OESO-richtlijnen omesantodomingowashingtonaddisababacaracasdaressalaamlimamanilariyadhsaopaulowarsawalgierscapetowndhakakuwaitmaputoriodejaneirosarajevovilniusammancanberra
Nadere informatieTransparantie en duurzaam beheer van internationale ketens. Dr. Huib Huyse, HIVA-KU Leuven 26 november 2018
Transparantie en duurzaam beheer van internationale ketens Dr. Huib Huyse, HIVA-KU Leuven 26 november 2018 Agenda 1 Duurzame toeleveringsketens: een blinde vlek? 2 Beleidskader en instrumenten 3 Transparantie
Nadere informatieBetrokkenheidsbeleid Aegon Nederland
Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland 1. Reikwijdte Dit betrokkenheidsbeleid is van toepassing op Aegon Nederland N.V., Aegon Schadeverzekering N.V., Aegon Levensverzekering
Nadere informatieDe leden van de beleggingscommissie. 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
NOTITIE Van Aan CC Datum Betreft Sjoerd Hoogterp De leden van de beleggingscommissie 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Inleiding Het pensioenfonds Werk en (re)integratie (PWRI)
Nadere informatieMVO-beleid Human Rights Supplement
MVO-beleid Human Rights Supplement 2018 MVO-BELEID HUMAN RIGHTS SUPPLEMENT 1. INLEIDING De Nederlandse Waterschapsbank N.V. (NWB Bank) onderschrijft dat mensenrechten universele waarden zijn en heeft als
Nadere informatieSTAKEHOLDERS. Hoe gaan we daar mee om? Jacques van Unnik Manager Personnel Certification & Training 3 december 2015 BUSINESS ASSURANCE
BUSINESS ASSURANCE STAKEHOLDERS Hoe gaan we daar mee om? Jacques van Unnik Manager Personnel Certification & Training 3 december 2015 1 DNV GL 2014 Stakeholders 19 November 2015 SAFER, SMARTER, GREENER
Nadere informatieHoE kwam dit duurzaamheids- verslag tot StAnd?
hoofdstuk 2 Hoe kwam dit duurzaamheidsverslag tot stand? Voor de opmaak van dit duurzaamheidsverslag heeft AWDC beroep gedaan op de richtlijnen voor duurzaamheidsrapportering van Global Reporting Initiative
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Inkopen ISO 20400
Welkom bij de introductie Maatschappelijk Verantwoord Inkopen ISO 20400 (Sustainable procurement) HANS KRÖDER lid NEN-Normcommissies ISO 20400 MVI en MVO (ISO 26000) Internationaal expert MVO Betrokken
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag. Datum 16 september 2013 Betreft Appreciatie Steenkooldialoog
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland
Nadere informatieDuurzaamheidsverklaring
DUURZAAMHEIDSVERKLARING Ondergetekende: [Naam Leverancier en rechtsvorm [ ], statutair gevestigd te [plaats], aan de [straat, nummer en postcode] (KvK ), hierna te noemen Leverancier, hierbij rechtsgeldig
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) in de praktijk
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) in de praktijk Anouk Van de Meulebroecke - slidingdoors 1994-1999: Bio-ingenieur milieutechnologie (UGent) 1999-2000: MSc. in environmental management & sanitation
Nadere informatieDE STAKEHOLDERS IN DE OMGEVING
DE STAKEHOLDERS IN DE OMGEVING ( uit boek Reputatie onder Druk van Frank Peters) Stakeholders zijn personen of instituties die een belang hebben bij de organisatie en omgekeerd. Het bouwen van relaties
Nadere informatieDe Relatie Tussen de OESO Richtlijnen voor Multinationale Bedrijven en de Sustainable Development Goals verwachting vs uitnodiging
De Relatie Tussen de OESO Richtlijnen voor Multinationale Bedrijven en de Sustainable Development Goals verwachting vs uitnodiging Alexandra van Selm, Programma-directeur internationaal MVO bij de SER
Nadere informatieDE BLAAY-VAN DEN BOGAARD RAADGEVENDE INGENIEURS B.V.
DE BLAAY-VAN DEN BOGAARD RAADGEVENDE INGENIEURS B.V. Westblaak 35 ROTTERDAM MVO? Doen wij zo! Datum: 27-01-2015 Inleiding MVO? Natuurlijk! Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO); werken aan economische
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Inkopen ISO 20400
Welkom bij de introductie Maatschappelijk Verantwoord Inkopen ISO 20400 (Sustainable procurement) HANS KRÖDER lid NEN-Normcommissies ISO 20400 MVI en MVO (ISO 26000) Internationaal expert MVO Betrokken
Nadere informatie1. Duurzame ontwikkeling
Communicatie en maatschappelijk verantwoord ondernemen 1. Duurzame ontwikkeling Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is een begrip dat nauw verbonden is met het begrip duurzaam ondernemen, dat in 1987
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag. Datum 19 november 2014. Betreft MVO Sector Risico Analyse
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Ministerie van Buitenlandse Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 19 november
Nadere informatieActiepunten 2016 van de overheid m.b.t. de uitvoering van het Convenant ten aanzien van de verbeteringen in de steenkoolketen
Actiepunten 2016 van de overheid m.b.t. de uitvoering van het Convenant ten aanzien van de verbeteringen in de steenkoolketen 1.Inleiding In het Steenkoolconvenant, dat in 2014 is gesloten, zijn het Ministerie
Nadere informatieDe positieve perceptie van internationaal actieve ondernemingen wordt dus in grote mate bepaald door de bril die wordt opgezet. Welke m is leidend?
Hoofdstuk 6 Vragen 1. Thans (2004) in het bijzonder de internationale opstelling van landen als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië in het Midden-Oosten in het algemeen en Irak en Afghanistan in het
Nadere informatieISO 26000, wereldwijde MVO richtlijn
ISO 26000, wereldwijde MVO richtlijn Zet goede bedoelingen om in goede acties Ingeborg Boon NEN met dank aan Hans Kröder 1 Europees: 30 leden Wereldwijd: 159 leden ruim 60 jaar 18.000 publicaties Missie:
Nadere informatie10254/16 ons/zr/as 1 DGC 2B
Raad van de Europese Unie Brussel, 20 juni 2016 (OR. en) 10254/16 RESULTAAT BESPREKINGEN van: d.d.: 20 juni 2016 aan: het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties COHOM 78 CONUN 115 DEVGEN 132 FREMP
Nadere informatieEindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I
Opgave 5 De eurocrisis 24 maximumscore 4 Het postklassieke beeld van de internationale orde. In de uitleg dienen twee kenmerken van het postklassieke beeld van de internationale orde te staan en een juiste
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag
> Retouradres Postbus 20011 2500 EA 's-gravenhage Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag Directie Arbeidszaken Publieke Sector Arbeidsvoorwaarden en Overleg
Nadere informatieDelta Lloyd Groep. Duurzaam ondernemen bij Delta Lloyd Groep. Nyenrode Business Universiteit, 28 mei 2010
Delta Lloyd Groep Duurzaam ondernemen bij Delta Lloyd Groep Nyenrode Business Universiteit, 28 mei 2010 Aanwezige leden van de Raad van Bestuur Niek Hoek CEO Emiel Roozen CFO Voorzitter van de Raad van
Nadere informatieProfielschets Raad van Commissarissen
Profielschets Raad van Commissarissen Vastgesteld door de Raad van Commissarissen op 18 maart 2009 en laatstelijk gewijzigd in 2014. 1. Doel profielschets 1.1 Het doel van deze profielschets is om uitgangspunten
Nadere informatieVinçotte IQNET SR 10 MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN. 21/06/2013 Bart Janssens
Vinçotte IQNET SR 10 MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN 21/06/2013 Bart Janssens 1 2 3 In een notendop MVO IQNet SR10 1 In een notendop CERTIFICATIE INSPECTIE Veiligheid Kwaliteit Milieu ADVIES TRAINING
Nadere informatieKinderrechten in de toerismesector
Kinderrechtentop 20 november 2014 Ronde Tafel Discussie Kinderrechten in de toerismesector Organisatoren: UNICEF, Defence for Children-ECPAT, Universiteit Leiden, The Danish Institute for Human Rights,
Nadere informatieONZE VERANTWOORDELIJKHEID
ONZE VERANTWOORDELIJKHEID CORPORATE RESPONSIBILITY POLICY I Inhoud Voorwoord 1 Waardering medewerkers 2 Ketenverantwoordelijkheid 3 Behoud van natuurlijke hulpbronnen 4 Maatschappelijke betrokkenheid
Nadere informatieStartnotitie. Nieuwe democratie
Startnotitie Nieuwe democratie Benoemde thema s uit Friese Dorpentop van 5 november 16 Auteurs: Harm Jan Urbach/Ed Stoelinga. 8 november 16 Concern Startnotitie nieuwe democratie november 2016 1 Inhoud
Nadere informatieI M T E C H N. V. B U S I N E S S P R I N C I P L E S
I M T E C H N. V. B U S I N E S S P R I N C I P L E S Algemeen Het beleid van Imtech N.V. is gericht op de continuïteit van de onderneming als een winstgevende organisatie, die met haar bedrijven en medewerkers
Nadere informatieDe antwoorden van het antiglobalisme
Dirk Barrez A 350862 De antwoorden van het antiglobalisme Van Seattle tot Porto Alegre GLOBE II.II.II METS & SCHILT INHOUD Voorwoord - Anders en beter 13 Inleiding - Porto Alegre, een haven van blijheid
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 2014 Van verbruik naar gebruik Pagina 1 van 6 Inleiding: Voor u ligt het MVO beleid van Hef & Hijs Nederland. Maatschappelijk Verantwoord en Duurzaam Ondernemen is
Nadere informatiePraktijk Voorbeeld nº 1
1. Bedrijfs ID Naam van het bedrijf: Praktijk Voorbeeld nº 1 Van Dorp installaties bv Sector: Technische installaties Core Business / Belangrijkste Brandpreventie, technische ondersteuning, klimaatbeheersing
Nadere informatie4 Internationaal mvo en ketenbeheer: een korte stand van zaken
4 Internationaal mvo en ketenbeheer: een korte stand van zaken 4.1 Inleiding Waar staat het bedrijfsleven momenteel als het gaat om rapportage over internationaal mvo en ketenbeheer in het bijzonder? Dit
Nadere informatieI. Inleiding.. II. Opbouw van dit beleidsstuk.. 1. Motieven MVO.
MVO Beleid Inhoudsopgave I. Inleiding.. II. Opbouw van dit beleidsstuk.. 1. Motieven MVO.. People.1. Goed werkgeverschap... Maatschappelijke betrokkenheid.... Eerlijk zakendoen.. Planet.1. Duurzame mobiliteit...
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandel en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB-beleid) van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds
Nadere informatieBIJLAGE EXPO 2025 COMMITMENT
LETTER OF COMMITMENT BIJLAGE EXPO 2025 COMMITMENT Vrijdag 2 oktober 2015, 2 e concept Leeswijzer en de relatie van dit document tot andere documenten 1. De afzender van een Letter of Commitment wordt aangeduid
Nadere informatieInternationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en ketenrisico s Analyse voor Vlaanderen op sectorniveau
Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en ketenrisico s Analyse voor Vlaanderen op sectorniveau Céline De Waele, EY Climate Change and Sustainability services Inhoud van de presentatie 1.
Nadere informatieDatum 3 maart 2014 Betreft Beantwoording vragen van het lid Voordewind over het rapport Working on the Right Shoes
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Directie Internationale Marktordening en Handelspolitiek Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieHet belang van sterke lokale besturen door processen van bestuursversterking. Planningsdagen VVSG Vaalbeek, 3 mei 2013 Jean Bossuyt (ECDPM)
Het belang van sterke lokale besturen door processen van bestuursversterking Planningsdagen VVSG Vaalbeek, 3 mei 2013 Jean Bossuyt (ECDPM) Toenemende verwachtingen in lokale besturen Bestuur dicht bij
Nadere informatieN Mensenrechten A Brussel, 15 december 2015 MH/JC/AS ADVIES. over HET VOORONTWERP VAN NATIONAAL ACTIEPLAN BEDRIJVEN EN MENSENRECHTEN
N Mensenrechten A Brussel, 15 december 2015 MH/JC/AS 740-2015 ADVIES over HET VOORONTWERP VAN NATIONAAL ACTIEPLAN BEDRIJVEN EN MENSENRECHTEN Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO WTC III (17 e verd.)
Nadere informatieDuurzaamheidverslag: ook voor u? Koen Vanbrabant FEBEM, 10 maart 2015
Duurzaamheidverslag: ook voor u? Koen Vanbrabant FEBEM, 10 maart 2015 Mission: Creating Responsible Business in society Vision: Sustainability Coach Values: Responsibility & Respect Ons Engagement geïntegreerd
Nadere informatieTake Home Examen. Castells visie op de netwerkmaatschappij is te pessimistisch
Take Home Examen Castells visie op de netwerkmaatschappij is te pessimistisch Docent: Jelle de Bont M. Reithler 444049 Postvak 54 Onderwijsgroep 5 24 oktober 2008 Blok BA CW 2A Aantal woorden 1568 Wij
Nadere informatieEerste Kamer der Staten-Generaal
Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2005 2006 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie N VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 7 maart
Nadere informatieDe Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag. Den Haag, november 2004
De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag Den Haag, november 2004 Hierbij dank ik u mede namens de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking
Nadere informatieBeleggingsstatuut Longfonds (voorheen Astma Fonds)
Beleggingsstatuut Longfonds (voorheen Astma Fonds) April 2012 Inhoud 1. Algemeen...3 1.1 Inleiding...3 1.2 Wet- en regelgeving...3 2. Financiële middelen...3 2.1 Algemeen...3 2.2 Schulden en reserves...4
Nadere informatieInkopen en de sociale impact over de grens
Inkopen en de sociale impact over de grens Thea Smid-Verheul, gemeente Amersfoort Jaap Stokking en Shirley Justice Namens Programmadirectie DI, Ministerie VROM 27 sept 2010 Programma workshop Starring:
Nadere informatieMaatschappelijke verantwoord ondernemen door het Midden en KleinBedrijf. Theo Aalbers en Kees Vringer
Maatschappelijke verantwoord ondernemen door het Midden en KleinBedrijf Theo Aalbers en Kees Vringer Samenvatting Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is belangrijk voor het Midden en KleinBedrijf
Nadere informatieCorruptie & Integriteit
Corruptie & Integriteit Prof. Roan Lamp Bijeenkomst Fraude, Compliance & Onderneming, 20 februari 2015 Inhoud Content 1. Inleiding 2. Internationale regelgeving 3. Internationale handhaving 4. Belangrijke
Nadere informatieConvenant: stand van zaken Convenant in vogelvlucht Stap voor stap vooruit
Convenant: stand van zaken Doordat de beschikbare informatie en de ervaring toenemen, kunnen de doelen steeds worden aangescherpt. Het proces van due diligence wordt dus continu doorlopen en verbeterd.
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie
EUROPEES PARLEMENT 1999 2004 Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie 10 april 2001 VOORLOPIGE VERSIE 2000/2243(COS) ONTWERPADVIES van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek
Nadere informatieMENSENRECHTEN & BEDRIJFSLEVEN. ICCO Onderzoek 2015
MENSENRECHTEN & BEDRIJFSLEVEN ICCO Onderzoek 2015 Inhoud 1. Uitgangspunten 2. Onderzoek Demografie Bedrijfsgegevens Functie van de respondent Landen Wat zijn mensenrechten? Waarom mensenrechten? Six step
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Onze Referentie Minbuza 2015.710578 Datum
Nadere informatieProgramma voor Commissarissen en Toezichthouders
www.esaa.nl/governance Erasmus Governance Institute Erasmus School of Accounting & Assurance Programma voor Commissarissen en Toezichthouders Erasmus University Rotterdam Make it happen. Raad en daad Bestuurders
Nadere informatieGESCHIEDENIS 1898: 1959: 1989: 1995: 1999: 2007: 2009: 2010:
Kijk! dit doen wij. IDENTITY-KIT GESCHIEDENIS 1898: Start Drukkerij Wils - Wiels 1959: Oprichting vennootschap Drukkerij Ignace Wils pvba 1989: omvorming vennootschap naar Drukkerij Ignace Wils nv 1995:
Nadere informatieDe accountant en het bestuursverslag Visie NBA Young Profs
De accountant en het bestuursverslag Visie NBA Young Profs Aanleiding Op 13 november 2015 publiceerde de NBA haar consultatiedocument De accountant en het bestuursverslag: Verder kijken dan de jaarrekening.
Nadere informatieVIMG 13 NOV 2015 (070)
Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad 13 NOV 2015 VIMG Vereniging van Nederlandse Gemeenten informatiecentrum tel. uw kenmerk bijlage(n) (070) 373 8393 betreft ons kenmerk datum VNG activiteiten
Nadere informatieAanvulling op Stakeholdersanalyse Duurzaam inkopen Standpunten van politieke partijen over duurzaam inkopen. Januari 2010
Aanvulling op Stakeholdersanalyse Duurzaam inkopen Standpunten van politieke partijen over duurzaam inkopen Januari 2010 Ten behoeve van: Directie Communicatie, Prioteam Markten voor Duurzame Producten
Nadere informatieVisiedocument en Activiteitenplan 2013
Visiedocument en Activiteitenplan 2013 1. Inleiding In Leusden is in september 2006 gestart met het project Maatschappelijk Betrokken Ondernemen. De Gemeente Leusden, het bedrijfsleven en de maatschappelijke
Nadere informatiePostNL Business Principles
3 december 2014 PostNL N.V. PostNL Business Principles Raad van Bestuur Auteur Director Audit & Security Titel PostNL Business Principles Versie 1.1 Dit document is een vertaling van de Engelstalige versie.
Nadere informatieDuurzaamheid en Responsible Care
Duurzaamheid en Responsible Care Verbond van Handelaren in Chemische producten Maart 2017 Samenvatting ESG Om te komen tot een meer duurzame wereld, vraagt het VHCP aandacht voor ESGfactoren Hoofdthema
Nadere informatieIndorama Ventures Public Company Limited Ondernemingsbestuur beleid
Indorama Ventures Public Company Limited Ondernemingsbestuur beleid (Goedgekeurd door de raad van bestuur vergadering nr.1/2009 op 29 september 2009) Bericht van de voorzitter Indorama Ventures Public
Nadere informatieExact Synergy Enterprise. Krachtiger Financieel Management
Exact Synergy Enterprise Krachtiger Financieel Management 1 Inleiding Waar gaat het om? Makkelijke vragen zijn vaak het moeilijkst te beantwoorden. Als het hectische tijden zijn, moet u soms veel beslissingen
Nadere informatieDuurzame Ontwikkeling
Duurzame Ontwikkeling Korte toelichting op het begrip Praktische invulling - in bedrijven - technologie Invulling in het onderwijs J. Venselaar 17 november Duurzame ontwikkeling in het onderwijs 1 Duurzaam..
Nadere informatieNATUURLIJK VERANTWOORD
NATUURLIJK VERANTWOORD CORPORATE RESPONSIBILITY POLICY CORPORATE RESPONSIBILITY POLICY I V Inhoud Voorwoord Voorwoord 1 Waardering medewerkers 2 Ketenverantwoordelijkheid 3 Behoud van natuurlijke hulpbronnen
Nadere informatieEthische Code van Compass Group
van Compass Group Versie 1.2 Compass Group & UN Global Compact Als wereldleider in onze branche moeten we de allerhoogste eisen stellen aan de kwaliteit van de diensten die we leveren en aan de professionele
Nadere informatieConvenant ten aanzien van de verbeteringen in de steenkoolketen
Convenant ten aanzien van de verbeteringen in de steenkoolketen Actiepunten Datum 09-04-2019 Den Haag Pagina 1 van 6 1 Inleiding In het in 2014 afgesloten Steenkoolconvenant zijn het Ministerie van Economische
Nadere informatieEmbargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze datum
Bouwen aan de democratische veiligheid in Europa Ontwerptoespraak van de secretaris-generaal Brussel, woensdag 12 november 2014 Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze
Nadere informatieMaatschappelijk verantwoord ondernemen
Maatschappelijk verantwoord ondernemen Kruispunten tussen (maatschappelijk verantwoord) ondernemen en het (jeugd)welzijnswerk 25 november 2011 Prof. Dr. Aimé Heene Universiteit Gent Universiteit Antwerpen
Nadere informatieVerklaring inzake Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
Verklaring inzake Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen SER-Verklaring Achtergronden en overwegingen Sinds het SER-advies De winst van waarden uit 2000 hebben zich op het terrein van Maatschappelijk
Nadere informatieAlgemene Beleidsuitgangspunten
Shell International B.V. 2010 Deze publicatie, of onderdelen daarvan, mogen niet worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt zonder toestemming van Shell International B.V. Deze toestemming zal onder normale
Nadere informatieVoor de Raad van State als adviseur en bestuursrechter is het van. belang zicht te hebben op wat er leeft in de werelden van recht,
Inleiding Vice-President Raad van State tijdens de bijeenkomst van een delegatie van de Raad met de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling donderdag 12 februari 2009 Dames en heren, Voor de Raad van State
Nadere informatieAfspraken over de rol van de OR bij (I)MVO
Bijlage C Afspraken over de rol van de OR bij (I)MVO 1. MVO als basiskenmerk van hedendaags ondernemen Wat is (I)MVO? Het thema van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) staat steeds dui-delijker
Nadere informatieDuurzaam Bankieren in 2015: hoogtepunten en vooruitblik. Waarde creëren voor onze stakeholders
Duurzaam Bankieren in 2015: hoogtepunten en vooruitblik Waarde creëren voor onze stakeholders Duurzaam bankieren bij ABN AMRO ABN AMRO levert een scala aan producten en diensten aan particuliere, private
Nadere informatieOPENINGSTOESPAAK VAN DE MINISTER VAN HANDEL EN INDUSTRIE Z.E. DHR. DRS C. P
OPENINGSTOESPAAK VAN DE MINISTER VAN HANDEL EN INDUSTRIE Z.E. DHR. DRS C. P. MARICA BIJ DE OPENING VAN HET CONGRES DUURZAME ONTWIKKELING OP DONDERDAG 29 MEI 2008 Collega ministers, overige hoogwaardigheidsbekleders,
Nadere informatieVGZ verantwoord beleggingsbeleid in vergelijking met Code Duurzaam Beleggen VVV. geen. geen
VGZ verantwoord beleggingsbeleid in vergelijking met Code Duurzaam Beleggen VVV Code Duurzaam Beleggen VvV onderdeel inhoud verschil artikel 1 De Code Duurzaam Beleggen opgesteld door het Verbond van Verzekeraars
Nadere informatieWerkgevers Ondernemers. In gesprek over de inhoud van het onderwijs
Werkgevers Ondernemers In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel gedachten,
Nadere informatieVerslaggeving Duurzaam Ondernemen. I.B.R. I.R.E. Belgium
Verslaggeving Duurzaam Ondernemen I.B.R. I.R.E. Belgium Verslaggeving Duurzaam Ondernemen Rosita Van Maele Ernst & Young 1. Definities Duurzaam Ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen Societal
Nadere informatieALGEMENE BELEIDSUITGANGSPUNTEN VAN SHELL
ALGEMENE BELEIDSUITGANGSPUNTEN VAN SHELL De Algemene Beleidsuitgangspunten van Shell bepalen de wijze waarop de afzonderlijke tot de Shell Groep* behorende Maatschappijen hun bedrijf uitoefenen. * Royal
Nadere informatieMacrodoelmatigheidsdossier BSc Business Analytics AANVRAAGFORMULIER NIEUWE OPLEIDING. 1. Basisgegevens. Tongersestraat LM Maastricht
AANVRAAGFORMULIER NIEUWE OPLEIDING 1. Basisgegevens Naam instelling(en) Contactgegevens Universiteit Maastricht School of Business and Economics Tongersestraat 53 6211 LM Maastricht 1 Naam Internationale
Nadere informatieEnkele kernelementen nader toegelicht
Enkele kernelementen nader toegelicht Het IMVO-convenant is gebaseerd op een gedegen prioritering van risico s Aan ieder IMVO-convenant is een zorgvuldig proces van due diligence voorafgegaan. Wanneer
Nadere informatie