De positieve perceptie van internationaal actieve ondernemingen wordt dus in grote mate bepaald door de bril die wordt opgezet. Welke m is leidend?

Transcriptie

1 Hoofdstuk 6 Vragen 1. Thans (2004) in het bijzonder de internationale opstelling van landen als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië in het Midden-Oosten in het algemeen en Irak en Afghanistan in het bijzonder. Het westerse kapitalisme kent in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië twee voorbeeldfuncties. De perceptie van het recente optreden van deze twee wereldmachten in in het bijzonder het Midden-Oosten loopt nogal sterk uiteen, hetgeen ingrijpende consequenties kan hebben voor toekomstige handelsstromen en daarmee het functioneren van onder meer internationaal actieve Amerikaanse en Europese ondernemingen. 2. Opvattingen over internationaal actieve ondernemingen spelen een belangrijke rol in het kader van het besef dat internationaal ondernemen eerst en vooral Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is. Gezien de mondiale opkomst van eisen die aan good corporate governance (goed ondernemingsbestuur) worden gesteld zullen ondernemingen zich in toenemende mate moeten schikken naar wat maatschappelijk gezien wordt voorgeschreven als aanvaardbaar en gewenst ondernemingsgedrag. Dit kan overigens per land verschillen. De mondiale opkomst van enkele generieke richtlijnen voor goed ondernemingsbestuur is echter onmiskenbaar. Opvattingen over internationaal actieve ondernemingen zullen dus goed moeten aansluiten bij de eisen die worden gesteld aan goed ondernemingsbestuur. De in de hoofdtekst genoemde opvattingen zijn overigens voortdurend in ontwikkeling. Het is belangrijk als ondernemingsleiding doordrongen te zijn van het feit dat iedere opvatting een eigen levenscyclus heeft. Nieuwe opvattingen zullen in de toekomst actueel kunnen worden. Thans actuele opvattingen kunnen op termijn weer verdwijnen. Ethiek is een essentiële metgezel van een ondernemer, manager en medewerker van eer dat geldt zowel voor nationale als internationale omgevingen. Ethiek is ander maal een situationeel bepaald begrip. Wat in het ene land onethisch is, kan in het andere land wel weer door de beugel. Opvattingen over zijn eveneens situationeel bepaald. Het is als ondernemer, manager, medewerker en/of politicus van groot belang doordrongen te zijn van de uniciteit van internationale omgevingen. Generieke inzichten als opvattingen over internationaal actieve ondernemingen dan wel algemene ethische richtlijnen hoe wel en niet te handelen zullen altijd getoetst moeten worden aan de specifieke maatschappelijke omgeving waarin wordt geopereerd door ondernemingen. 3.

2 Het is moeilijk op deze vraag een eensluidend antwoord te geven. Dienstenondernemingen sorteren dikwijls positievere effecten voor het materiële welzijn van landen dan industriële en handelsondernemingen. Het BNP per hoofd van de bevolking correleert bijvoorbeeld significant positief met het omzet- en bruto winstaandeel van dienstenondernemingen in het BNP. Voorts zijn dienstenondernemingen in de praktijk (veelal) minder belastend voor het milieu. Of dienstenondernemingen eveneens beter zijn voor de factor mens is niet algemeen bekend. Relatief nieuwe fenomenen als een burn-out en overige vormen van mentale/psychische overbelasting blijken volgens uiteenlopend onderzoek met name voor te komen in dienstenondernemingen. Kijken we naar de derde m (te weten economische meerwaarde) dan ontstaat een wisselend beeld: soms presteren industriële ondernemingen beter, soms presteren dienstenondernemingen beter. De positieve perceptie van internationaal actieve ondernemingen wordt dus in grote mate bepaald door de bril die wordt opgezet. Welke m is leidend? 4. Achtereenvolgens: - multinationale ondernemingen zijn per definitie groot; - multinationale ondernemingen onttrekken zich aan het betalen van belasting; - multinationale ondernemingen misbruiken hun machtsbasis; - multinationale ondernemingen exporteren werkgelegenheid; - multinationale ondernemingen faciliteren de werking van kapitaalmarkten; - multinationale ondernemingen leveren een bijdrage aan integratie en groei. 5. Vanzelfsprekend kunnen ondernemingen profiteren van dit etiket. Het voeren van een weloverwogen Duurzaam Ondernemen-beleid kan zelfs tot concurrentievoordelen leiden. Dit geldt met name voor landen en regio s waarin het voeren van een Duurzaam Ondernemen-beleid wordt gewaardeerd door specifieke afnemers en overheidsorganisaties. Ondernemingen die bijvoorbeeld veel eerder dan de concurrentie op een zorgvuldige manier met hun stakeholders samenwerken respectievelijk die stakeholders op de hoogte brengen van hun wijze van opereren zullen zich in positief opzicht van de concurrentie kunnen onderscheiden. Dergelijke onderscheidende voordelen kunnen leiden tot duurzame concurrentievoordelen. 6. De belangrijkste kenmerken van het Duurzaamheidsbeleid van Japanse ondernemingen zijn vrijwel zonder uitzondering: - men heeft een kwalitatief hoogwaardige en open dialoog met uiteenlopende stakeholders; - men heeft veelal de beschikking over een Duurzaam Accountancysysteem; - er wordt gebruik gemaakt van een zero-waste policy ;

3 - er wordt vorm en inhoud gegeven aan een integraal (in plaats van een partieel) Duurzaamheidsbeleid; - er is sprake van een (zeer) gedegen, gedetailleerde en holistische aanpak van het Duurzaam Ondernemen-beleid; - men heeft de beschikking over een sterke ondernemingsidentiteit welke is gebaseerd op een intensieve dialoog ( interactie ) met de maatschappelijke omgeving waarin wordt gefunctioneerd; - er wordt veel waarde gehecht aan een transparant c.q. duidelijk ondernemingsbeleid (dat derhalve volgbaar en controleerbaar is voor buitenstaanders). De Japanse situatie kan worden toegepast op de Nederlandse situatie. Beide maatschappijen vertonen wat betreft hun macro-economische, politieke en sociaalmaatschappelijke structuur meer overeenkomsten dan verschillen. Het betreft hier twee sterk geïndustrialiseerde dienstensamenlevingen die met overeenkomstige huidige en toekomstige uitdagingen worden geconfronteerd. 7. Dit spanningsveld zal in de toekomst naar alle waarschijnlijkheid kleiner worden. Er is in toenemende mate sprake van een dialoog tussen ondernemingen die internationaal actief zijn en hun respectievelijke lokale maatschappelijke omgevingen. Verschillende transnationale organisaties als de OECD, VN, WTO en IMF hebben in dit verband een belangrijke faciliterende rol. Het uitwisselen van gezichtspunten hoe op een gegeven lokale markt (van een ontwikkelingsland) op de juiste manier met elkaar om te gaan draagt bij aan het verruimen van het inzicht in elkaars functioneren. Verschillen in (soms ideologisch bepaalde) standpunten worden eerder uitgewisseld en daardoor gewaardeerd. Voorts is het in toenemende mate mogelijk informatie over elkaars functioneren en opvattingen te achterhalen. Waar de transactiekosten voor het verwerven van informatie enige decennia geleden hoog waren, zien we dat diezelfde transactiekosten vandaag de dag met dank aan allerlei technologische ontwikkelingen veel lager zijn. Ook hierdoor neemt het inzicht in elkaars functioneren toe en neemt derhalve het argwaan jegens elkaar standpunten af. 8. Meer in het algemeen kan gesteld worden dat er twee hoofdvormen van countervailing power zijn: gewelddadig en geweldloos verzet. De eerste variant hebben we bijvoorbeeld waargenomen bij de WTO-top te Seattle in het jaar Die top liep mede daardoor qua publiciteit schade op. De invloed van dit verzet op de agenda van de WTO is echter nihil geweest. In de periode 1998 tot 2003 is op verschillende momenten bij uiteenlopende bijeenkomsten van transnationale organisaties door antiglobalisten gewelddadig verzet toegepast. Uit onderzoek in opdracht van ABN AMRO (Jagersma, 2003) is gebleken dat dit gewelddadige verzet geen enkel effect heeft gesorteerd. Transnationale organisaties en individuele multinationale ondernemingen trekken zich in de praktijk weinig tot niets aan van uiteenlopende vormen van geweld.

4 Geweldloos verzet blijkt effectiever te zijn. Met name het mobiliseren van de publieke opinie via de schrijvende dan wel uitzendende pers kan effectief zijn. Door als stakeholder actief van de internationale pers gebruik te maken en/of door als shareholder de beschikbare inspraak in de internationale bedrijfsvoering van ondernemingen te benutten kan het beleid van internationaal actieve ondernemingen tot op zekere hoogte worden bijgesteld. Twee expliciete voorbeelden zijn de Brent Spar affaire met Royal Dutch Shell en de maatschappelijke onrust over genetisch gemanipuleerd voedsel (Monsanto heeft hier veel hinder van ondervonden en heeft haar beleid onder druk van de publieke opinie aangepast) 9. Met name bedrijfstakken bestaande uit ondernemingen die zich inlaten met het genereren van goederen dan wel diensten die schadelijk zijn voor mens en/of milieu. 10. Het spreekt enigszins voor zich dat de argumenten voor gewichtiger zouden moeten zijn dan de tegenargumenten voorzover die er al zijn. Enkele argumenten vóór zijn: - internationaal actieve ondernemingen kunnen een bijdrage leveren aan het professionaliseren van de lokale economie, politiek en sociaal-maatschappelijke structuur (denk hierbij aan het uitbreiden van de middenklasse); - internationalisering betekent een meer open economie zodat een land in staat is verschillende soorten producten te exporteren. Voorts biedt een open economie de mogelijkheid tot directe buitenlandse investeringen hetgeen goed is voor de lokale werkgelegenheid en daarmee de welvaart; - het opgaan in het mondialiseringsproces leidt tot stabilisering van lokale financiële en kapitaalmarkten hetgeen een positieve voedingsbodem is voor de lokale economie. Enkele argumenten tegen zijn: - de instroom van competitieve buitenlandse ondernemingen kan ertoe leiden dat lokale ondernemingen (met name in de eerste jaren) worden weggeconcurreerd met alle gevolgen van dien voor de sociaal-maatschappelijke infrastructuur (denk bijvoorbeeld aan een toename van de werkloosheid en de criminaliteit); - volledige openheid/toegankelijkheid jegens buitenlandse ondernemingen en transnationale organisaties kan leiden tot politieke destabilisering omdat veel ontwikkelingslanden en in ontwikkeling zijnde landen niet beschikken over goed uitgekristalliseerde democratische structuren en systemen. Dergelijke structuren munten doorgaans niet uit in stabiliteit en kunnen daardoor gemakkelijk worden ontwricht. 11. Zo snel mogelijk openheid van zaken geven om op die manier een echte dialoog met de Nederlandse samenleving aan te gaan over de reden en de normatieve juistheid van

5 het handelen in dergelijke delen van de wereld. De heer Bax zal uitvoerig moeten uitleggen waarom in dergelijke delen van de wereld wordt geopereerd. Dat betekent dat veel contextuele informatie geopenbaard moet worden. Ook blijvend invulling geven aan de dialoog met de samenleving is aanbevelenswaardig. Dit kan bijvoorbeeld vorm worden gegeven door verschillende maatschappelijke stakeholders bij de voortgaande internationalisatie van IHC Caland te betrekken. Tenslotte is het verstandig zo snel mogelijk met verschillende externe partijen om de tafel te gaan zitten teneinde een internationale gedragscode op te stellen. Externe stakeholders zouden ook betrokken kunnen worden bij het uitvoeren van de gedragscode en bij het bij tijd en wijle evalueren van de juistheid van de gedragscode.