Take Home Examen. Castells visie op de netwerkmaatschappij is te pessimistisch
|
|
- Bram Vos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Take Home Examen Castells visie op de netwerkmaatschappij is te pessimistisch Docent: Jelle de Bont M. Reithler Postvak 54 Onderwijsgroep 5 24 oktober 2008 Blok BA CW 2A Aantal woorden 1568
2 Wij leven in een netwerkmaatschappij. Het dagelijks leven van burgers is georganiseerd rond allerlei netwerken. Voorbeelden hiervan zijn vriendennetwerken en studie- of sportverenigingen. Dit zijn sociale netwerken, maar ook op politiek, economisch en cultureel gebied verloopt de organisatie via netwerken. Natuurlijk bestaan er altijd al netwerken, maar Manuel Castells geeft aan waarin de netwerkmaatschappij verschilt van voorgaande samenlevingen. Castells presenteert zijn visie op de netwerkmaatschappij in de trilogie The information age. Economy, society and culture. Volgens hem is de netwerkmaatschappij ontstaan als gevolg van drie onafhankelijke ontwikkelingen die zich vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw onttrokken. Het gaat om de revolutie in informatie- en communicatietechnologie (ICT), de bloei van sociale bewegingen en de economische crisis van de jaren 80. Ook de gevolgen van de ontwikkelingen in de netwerkmaatschappij komen aan bod in zijn werk, zo ziet hij bijvoorbeeld een crisis van de democratie ontstaan. Dit klinkt misschien heel pessimistisch, maar is dat het ook? Of is Castells slecht realistisch en beschrijft hij wat er daadwerkelijk gebeurt in de huidige maatschappij? Ik beantwoord deze vragen met respectievelijk nee en ja. Mijn stelling is dus dat Castells visie op de netwerkmaatschappij niet te pessimistisch is. Om dit aan te tonen zal ik de theorie van Castells uiteenzetten en zijn visie vergelijken met ontwikkelingen in de huidige samenleving. Castells benadrukt dat de technologische ontwikkelingen van de laatste decennia (bijvoorbeeld het Internet) het mogelijk maken dat allerlei aspecten van de samenleving als een netwerk kunnen functioneren. Netwerken kunnen sneller en gemakkelijker op wereldwijde schaal uitgebreid worden; netwerken worden steeds globaler. De theorie van Castells is gebaseerd op de tegenstelling tussen the Self en the Net. The Self bestaat uit een eindeloze verscheidenheid aan lokale identiteiten waarin de spaces of places (plaatsen met een unieke identiteit) een belangrijke rol spelen. Hiertegenover staan de spaces of flows, die hun identiteit ontlenen aan het netwerk waar ze deel van uitmaken en niet aan een geografische plek. Een goed voorbeeld van wat spaces of flows inhouden, is te vinden in het Amerikaanse wegennetwerk. Alles in dit netwerk (wegrestaurants, benzinestations, borden langs de weg, motels etc.) is op elkaar afgestemd en gestandaardiseerd. Al deze elementen van het netwerk ontlenen hun identiteit niet meer aan de geografische positie, maar hebben daarentegen een collectieve identiteit opgebouwd, op basis van het netwerk waar ze deel van uitmaken. Het maakt dus niet meer uit in welk deel van de Verenigde Staten je bent, alles wat met het wegennetwerk te maken heeft, is toch altijd herkenbaar. (Peters, 2003, pp ) Dit is het geval in the Net: slechts de aanwezigheid van informatie is van belang, niet de locatie. Ook de dimensie van tijd verandert. Traditionele tijden zijn niet meer belangrijk, in plaats daarvan hebben we te maken met een timeless time. (Castells, 2004, pp. 3-45) Macht vloeit hierdoor weg uit de traditionele kaders en wordt steeds meer oncontroleerbaar. Zelfs de natiestaat verliest zijn macht, wat bijvoorbeeld te zien is aan de invloed van de Europese Unie. Bepaalde belangrijke beslissingen kunnen niet meer op landelijk niveau worden gemaakt en worden dus doorgeschoven naar een hoger niveau. Dit zijn bijvoorbeeld beslissingen op het gebied van veiligheid en milieu. 1
3 Doordat de maatschappij zo snel verandert, lijken burgers de controle over hun leven te verliezen. Het netwerk opereert volgens haar eigen logica; mensen, bedrijven of zelfs hele bevolkingsgroepen kunnen worden buitengesloten als ze niet van betekenis zijn voor het netwerk. Omgekeerd kun je ook snel worden opgenomen in een netwerk, als je er wel waardevol voor bent. Dit betekent dat je, als je deel wilt uitmaken van een netwerk, je moet aanpassen aan de ontwikkelingen in de maatschappij. (Castells, 2000, p. 3) Is dit werkelijk het geval? Hebben wij als burgers geen keuze meer? Kunnen we niet anders dan ons overgeven en aanpassen aan de ontwikkelingen in de netwerkmaatschappij? Daar lijkt het inderdaad op. Stel je maar eens voor hoe je sociale leven eruit zou zien als je voor een tijdje afstand neemt van je mobiele telefoon en het Internet. In contact komen met je vriendenkring wordt zo een stuk lastiger en zal bovendien meer tijd in beslag nemen. In een maatschappij waar tijd kostbaar is, is dit niet wenselijk. De ontwikkeling van het Internet en de GSM vereenvoudigen de organisatie van een vriendennetwerk. Probeer ook maar eens een sollicitatie- of aanmeldingsformulier te vinden waar je geen adres en mobiele telefoonnummer hoeft in te vullen. Dat zal niet gemakkelijk zijn, van iedereen wordt immers verwacht dat hij of zij in het bezit is van een GSM en een adres. Je telt niet meer mee en wordt buitengesloten van het netwerk als je je niet aanpast aan de ontwikkeling van nieuwe technieken. Volgens Peters en De Wilde (2000) luidt de boodschap van Castells: We mogen dan meer zeggenschap krijgen over de vormgeving van ons eigen privéleven, de inrichting van de samenleving wordt steeds meer bepaald door anonieme mondiale krachten (p. 61). Deze visie heeft wel wat raakvlakken met die van de technisch deterministen. Zij beweren dat de techniek zich autonoom ontwikkelt en niet beïnvloed wordt door de samenleving, terwijl de techniek wel maatschappelijke verandering veroorzaakt. (Wyatt, 2008, p. 168) Castells heeft eenzelfde soort gedachtegang met betrekking tot de ontwikkelingen van de informatietechnologie en de netwerkmaatschappij en ook ik ben het met hem eens dat wij, als individuele burgers, deze ontwikkelingen niet kunnen sturen. Wij hebben de netwerksamenleving gecreëerd, maar deze is steeds meer een eigen leven gaan leiden. Ik ben het dus eens met de theorie van Castells over het in- en uitsluiten van mensen in een netwerk. Maar dan rest nog de volgende vraag: Wat zijn volgens Castells de gevolgen van de ontwikkelingen in de netwerkmaatschappij en hoe realistisch is deze visie? Allereerst komt volgens hem de macht van de natiestaat onder druk te staan door de globalisering. Onder andere op economisch gebied verliest de staat haar macht, doordat de staat steeds minder grip heeft op de globaler wordende economie. Bedrijven vestigen zich over de grenzen, omdat bijvoorbeeld arbeid daar goedkoper is. De macht van de staat komt hierdoor onder druk te staan. De grenzen van de natiestaat vervagen onder invloed van de mondialisering, waardoor de definitie van burgerschap ook niet meer duidelijk is. Wat natuurlijk helemaal niet goed is voor een democratie is dat de burger zijn vertrouwen verliest in de staat: The growing inability of the state to control capital flows and ensure social security diminishes its relevance for the average citizen (Castells, 1997, p. 309). Doordat de staat steeds meer beslissingen moet overlaten aan hogere niveaus, voelen burgers zich niet meer volledig 2
4 vertegenwoordigt door de overheid van hun land. De natiestaat verliest haar status als verzorgingsstaat. Dit heeft als gevolg dat de democratie van zo n land in gevaar komt, aangezien de democratie berust op een onderling vertrouwen tussen het volk en de overheid. Samen met het feit dat de media steeds meer invloed genieten, leidt dit tot een crisis van de democratie. Het woord crisis geeft al aan dat deze kijk op de ontwikkelingen in de netwerkmaatschappij beslist niet positief kan worden opgevat, maar Castells heeft wel gelijk. De media, en dan vooral de televisie en het Internet, spelen een grote rol in de politiek: Media informeren burgers over het beleid (informatiefunctie). Media informeren politici en bestuurders over wat er leeft onder de bevolking (expressiefunctie). En media leveren kritiek op het beleid (kritiekfunctie). De media vervullen dus een sleutelrol in een democratische samenleving (De Goede, 1999, p. 14). De toenemende invloed van de media laat echter ook een andere trend zien in de samenleving. De media hebben de kracht gemeenschappen te creëren of te versterken, maar tegelijkertijd worden daardoor ook mensen buitengesloten van zulke gemeenschappen. Deze trend hangt in Nederland samen met de ontzuiling; in plaats van levenslang tot een bepaalde sociale groep te behoren, maken mensen tegenwoordig deel uit van verschillende groepen en bouwen zo een eigen identiteit op. Toch bestaat nog steeds de behoefte aan gemeenschap onder de bevolking en de media kunnen het creëren van zulke gemeenschappen sterk bevorderen. (Van Zoonen, 1999, p. 1-4) Zo ontstaat er, om weer terug te keren naar Castells, een samenleving die uiteenvalt in individuen en gemeenschappen. Dit is uiteraard niet bevorderlijk voor de democratie, omdat bepaalde burgers zich minder vertegenwoordigt voelen dan anderen. Vooral de ontwikkeling van het Internet drukt zijn stempel op de maatschappij en heeft veel invloed op de mondialisering van netwerken, en draagt daarmee dus bij aan het machtsverlies van de natiestaat. Veelal wordt gedacht dat het Internet tot in hoge mate oncontroleerbaar is, al denken Jack Goldsmith en Tim Wu daar anders over. Zij betogen in hoofdstuk vijf en zes van hun boek Who Controls the Internet? Illusions of a Borderless World dat het Internet weldegelijk te controleren is door een nationale overheid. Het beste voorbeeld hiervan is China, daar wordt het Internet streng gecontroleerd en gecensureerd. De Chinese overheid slaagt daar goed in, dus waarom zouden andere (westerse) overheden dit niet kunnen toepassen om zo hun machtspositie te versterken? Als dit zou werken zou de macht van de staat misschien weer verstevigd kunnen worden, maar dit zou zeker niet ten goede komen aan de democratie. De vrijheid van meningsuiting, één van de belangrijkste principes van een democratie, komt namelijk onder druk te staan. Voor een democratische samenleving is dit dus geen optie en kan de staat niet anders dan toegeven aan de nieuwe ontwikkelingen in de netwerkmaatschappij, ook al leidt dit tot een crisis van de democratie. 3
5 Literatuur Castells, M. (2000). The Information Age: Economy, Society and Culture. Volume I: The Rise of the Network Society. (2 nd ed.). Oxford: Blackwell Publishers. Castells, M. (1997). The Information Age: Economy, Society and Culture. Volume II: The Power of Identity. Oxford: Blackwell Publishers, Inc. Castells, M. (ed.). (2004). The Network Society. A Cross-cultural Perspective. Cheltenham: Edward Elgar. Goede, P. de (1999). Omroepbeleid met en tegen de tijd. Interacties en instituties in het Nederlandse omroepbestel. Amsterdam: Otto Cramwinckel. Goldsmith, J., & Wu, T. (2006). Who Controls the Internet? Illusions of a Borderless World. Oxford: Oxford University Press. Peters, P.F. (2003). De haast van Albertine. Reizen in de technologische cultuur:naar een theorie van passages. Amsterdam: Uitgeverij de Balie. Peters, P., & Wilde, R. de (2000). Technologische dialectiek. Een review van Manuel Castells' The Information Age. Krisis, 3, Wyatt, S. (2008). Technological Determinism is Dead; Long Live Technological Determinism. In E.J. Hackett., O. Amsterdamska, M. Lynch, & J. Wajcman (Eds). The Handbook of Science and Technology Studies (3 rd ed.). (pp ). Cambridge, MA: The MIT Press. Zoonen, L. van (1999). Media, Cultuur en Burgerschap. Amsterdam: Het Spinhuis. 4
Voorwoord 9. Inleiding 11
inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 deel 1 theorie en geschiedenis 15 1. Een omstreden begrip 1.1 Inleiding 17 1.2 Het probleem van de definitie 18 1.3 Kenmerken van de representatieve democratie 20 1.4 Dilemma
Nadere informatieTake Home Examen. Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman. i Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II
Take Home Examen Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman i444049 Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II De Amerikaanse filosoof Nelson Goodman heeft een boek geschreven, genaamd Ways of Worldmaking.
Nadere informatieEen Europese democratie: utopie of noodzaak?
Een Europese democratie: utopie of noodzaak? Prof. Stefan Rummens Hoger Instituut voor Wijsbegeerte 14 november 2016 Europa in crisis? Europa in crisis de EU verliest slagkracht de EU verliest legitimiteit
Nadere informatieOpgave 1 Jeugdwerkloosheid in Europa
Opgave 1 Jeugdwerkloosheid in Europa 1 maximumscore 4 Het verrichten van flexibele arbeid kan een voorbeeld zijn van positieverwerving als de eigen keuze van de jongeren uitgaat naar flexibele arbeid in
Nadere informatieWAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING?
O1 WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING? Werktekst visiedag 5 oktober 2005 O2 WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK
Nadere informatieTechniek en mobilities paradigma vullen elkaar duurzaam aan
Techniek en mobilities paradigma vullen elkaar duurzaam aan Tips en aanbevelingen voor de praktijk Een interactieve workshop KIVI NIRIA Jaarcongres 6 november 2013 Sustainable Mobility Wie zijn wij? Waarin
Nadere informatiesoc1aal Bert Mulder Haagse Hogeschool De InformatieWerkPlaats
soc1aal d1g1taal 2005 2006 Bert Mulder Haagse Hogeschool De InformatieWerkPlaats masterclass sociaal digitaal 5 bijeenkomsten 2005-2006 social work professionals ICT en sociale beroepen / zorg en hulpverlening
Nadere informatieDe rechtsstaat en het rechtssysteem. Bepaal jij wat goed voor me is? In de problemen Stelen en helen Geschiedeniscanon Mijn buurt Op de vlucht
Overzicht dimensies en kerndoelen Dimensie Politiek-juridische dimensie: het betreft de bereidheid en het vermogen om deel te nemen aan politieke besluitvorming. Kerndoelen - de deelnemer heeft kennis
Nadere informatieIntroductie. 1. Uw persoonlijke situatie. Voorbeeldvragenlijst COB-kwartaalenquête 2011
Introductie Dit onderzoek vindt plaats in opdracht van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Met de resultaten wil het bureau het kabinet en de politiek in het algemeen informeren over zorgen en wensen
Nadere informatieWe zullen het zelf moeten doen
We zullen het zelf moeten doen Amsterdam, april 2017 Beste Paul Verhaeghe, De drievuldigheid of triniteit die we van het Christendom kennen paste Freud op de mens toe door hem te begrijpen vanuit id, ego
Nadere informatieProject Dimensie Kerndoelen Competenties
Overzicht per project: dimensies, kerndoelen en competenties Project Dimensie Kerndoelen Competenties Afspraak is afspraak Bepaal jij wat goed voor me is? het vermogen om een bijdrage te leveren aan het
Nadere informatiePTA maatschappijleer 1&2 KBL Bohemen cohort 14-15-16
Dit is een gecombineerd PTA voor twee vakken: voor maatschappijleer 1 (basis, behorend tot het gemeenschappelijk deel van het vakkenpakket) en voor maatschappijleer 2 (verdieping, behorend tot de sectorvakken
Nadere informatieMaatschappelijke vorming
toelichting Hoe kan de school de leerling helpen om zich te ontwikkelen tot een actieve, verantwoordelijke en sociale burger? Een belangrijke taak van de school is om leerlingen voor te bereiden op hun
Nadere informatie2 a) Geld. Dat is waarschijnlijk het belangrijkste omdat je voorwerpen en diensten wilt gebruiken en die nou eenmaal geld kosten.
Antwoorden door een scholier 1480 woorden 14 november 2003 4,6 59 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Maatschappijleer hoofdstuk 3 1 a) Als iemand ouder wordt nemen ze vaker een vast baan.
Nadere informatieLuisteren: Elke taaluiting is relevant
Emma van Bijnen ADR Instituut 1 Luisteren: Elke taaluiting is relevant Niet de directe betekening van de bijdrage, maar de intentie van de spreker Er zijn ontelbaar veel verschillende dingen die partijen
Nadere informatieen sector onder vuur Ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties strategieën in een veranderende wereld Marieke de Wal
Als je denkt dat je te klein en onbeduidend bent om het verschil te maken, denk dan eens aan slapen met een mug Dalai Lama De wereld verandert en wordt complexer. Dat is ook merkbaar in de ontwikkeling
Nadere informatieEindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I
Opgave 5 De eurocrisis 24 maximumscore 4 Het postklassieke beeld van de internationale orde. In de uitleg dienen twee kenmerken van het postklassieke beeld van de internationale orde te staan en een juiste
Nadere informatieGeschiedenis en Staatsinrichting TL Bohemen, Houtrust, Kijkduin 2015-2016-2017
Exameneenheden geschiedenis GS/K/1 Oriëntatie op leren en werken GT GS/K/2 Basisvaardigheden GT GS/K/3 Leervaardigheden in het vak geschiedenis en staatsinrichting GT GT GS/K/4 De koloniale relatie Indonesië
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie
Rijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie Instructie onderdeel kennis: Hieronder staan 22 vragen over tijdvak 6 en 7. Probeer de vragen zo goed mogelijk te beantwoorden. Omcirkel met
Nadere informatieAantekening Aardrijkskunde Hoofdstuk 1: Globalisering
Aantekening Aardrijkskunde Hoofdstuk 1: Global Aantekening door F. 617 woorden 6 maart 2013 5,9 5 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 1: Wereldglobal 2,3 Global: Global verandert
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2007 tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatieInstructie: Landenspel light
Instructie: Landenspel light Korte omschrijving werkvorm In dit onderdeel vormen groepjes leerlingen de regeringen van verschillende landen. Ieder groepje moet uiteindelijk twee werkbladen (dus twee landen)
Nadere informatieMET DEZE 6 KEUZES WORDT DUURZAME INZETBAARHEID WÉL EEN SUCCES
E-blog HR special MET DEZE 6 KEUZES WORDT DUURZAME INZETBAARHEID WÉL EEN SUCCES In duurzaam inzetbaar Door Caroline Heijmans en Teresa Boons, INLEIDING Als je medewerkers en managers vraagt wat zij doen
Nadere informatieWerkgevers Ondernemers. In gesprek over de inhoud van het onderwijs
Werkgevers Ondernemers In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel gedachten,
Nadere informatieDemocratie in tijden van populisme en technocratie. Prof. Stefan Rummens ID dagen beweging.net 12 okt 2017
Democratie in tijden van populisme en technocratie Prof. Stefan Rummens ID dagen beweging.net 12 okt 2017 1. Wat is democratie? 2. Populisme als stijl 3. Populisme als ideologie 4. Populisme als symptoom
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands
Nederlands Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Dinsdag 20 juni 13.30 16.30 uur 20 06 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 47 punten te behalen; het examen bestaat uit 22 vragen
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatieLoopbaan & Burgerschap VERANTWOORDINGSDOCUMENT
Loopbaan & Burgerschap VERANTWOORDINGSDOCUMENT Methode Schokland 3.0 van Deviant. De methode is ontwikkeld conform het vernieuwde brondocument 'Loopbaan en burgerschap in het mbo'. 2013-2014 team Horeca
Nadere informatieInformed Floating Voters? The Impact of Media on Electoral Volatility. S. Geers
Informed Floating Voters? The Impact of Media on Electoral Volatility. S. Geers Nederlandse Samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING 171 In de afgelopen decennia is het aantal zwevende kiezers in westerse
Nadere informatieSTAND VAN EDUCATIEF NEDERLAND
STAND VAN EDUCATIEF NEDERLAND Onderwijsraad TRNDR-resultaten Hilversum, 20 februari 2019 1 TRNDR-RESULTATEN (14-12-2018 T/M 15-02-2019) 2 1. TOP 10 TRENDS Onderwijsraad - TRNDR resultaten 3 TOP 10 TRENDS
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen (pilot)
Examen HAVO 2014 tijdvak 2 dinsdag 17 juni 13.30-16.30 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 24 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 65 punten
Nadere informatieLokale Democratie, Vertrouwen en Burgerparticipatie. Prof. dr. Monique Leyenaar Drechtstedendinsdag, 7 februari 2012
Lokale Democratie, Vertrouwen en Burgerparticipatie Prof. dr. Monique Leyenaar Drechtstedendinsdag, 7 februari 2012 Weemoed naar vroeger? Realiteit Sociaal-maatschappelijke context is veranderd, politieke
Nadere informatieMediasociologie Hoorcollege Iedereen is vrij! Theo Ploeg
Mediasociologie Hoorcollege Iedereen is vrij! Theo Ploeg 1 2 wat ga ik behandelen? wat is mediasociologie bij CMDA/IAM? wat gaan we doen en hoe doen we dat? wat is sociologie eigenlijk en hoe zien wij
Nadere informatieVoelen arme mensen zich eigenlijk arm?
Journalisten, politici en wetenschappers beweren van alles over armoede. Maar de cijfers die ze gebruiken zijn niet onomstreden. Deze zomer zoeken wij uit waarom het zo moeilijk is om armoede te meten.
Nadere informatieNaar gezonde financiële verhoudingen en vertrouwen
Naar gezonde financiële verhoudingen en vertrouwen Geen renteniersland maar een vermogende toekomst Arnoud W. A. Boot Universiteit van Amsterdam Utrecht, Grip op je vermogen, 24 april 2015 Zijn economen
Nadere informatieAssistent en maatschappij
Assistent en maatschappij Assistent en maatschappij Burgerschap voor AG B. van Abshoven W. van Grootheest T. Verhoeven Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties
Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties De afgelopen decennia zijn er veel nieuwe technologische producten en diensten geïntroduceerd op de
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen
De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Saskia Kunnen i.s.m. Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit
Nadere informatieSchakelen in de Netwerkmaatschappij
Schakelen in de Netwerkmaatschappij De invloed van smartphone, blockchain en internet of things op organisatie, communicatie en leiderschap Schakelen in de Netwerkmaatschappij Jerphaas Donner 2017, BureauDonner,
Nadere informatieDe wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert.
De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert. Overijssels Bestuur 20XX 2 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert De wereld verandert, Nederland verandert en
Nadere informatieMODULE V. Ben jij nou Europees?
MODULE V Ben jij nou Europees? V.I Wat is Europees? Wat vind jij typisch Europees? En wie vind jij typisch Europees? Dat zijn moeilijke vragen, waarop de meeste mensen niet gelijk een antwoord hebben.
Nadere informatieSaxionstudent.nl Blok1
Samenvatting eindopdracht Trends en ontwikkelingen op consumentenniveau Macro In dit eind rapport hebben we de navigatiesystemen markt in kaart gebracht. In de macro, meso en micro omgevingen hebben we
Nadere informatieINFORMATIEVAARDIGHEDEN. 2013-2014 Periode 1
INFORMATIEVAARDIGHEDEN 2013-2014 Periode 1 ROOSTER week college inhoud 36 HC/IC H 1 & 2 Brand (informa5e) 37 HC/IC H 3 Brand (opdracht/probleem en doel) 38 HC/IC H 4 Brand (zoeken) 39 HC/IC H 6 Brand (selecteren)
Nadere informatieSocial lighting: Burgerparticipatie (en meer) in openbare verlichting
Social lighting: Burgerparticipatie (en meer) in openbare verlichting Antal Haans / Benedetta Malagoni a.haans@tue.nl / b.malagoni@student.tue.nl Human-Technology Interaction / School of Innovation Sciences
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot havo 2015-II
Opgave 2 De digitale stedeling Bij deze opgave horen de teksten 2 en 3. Inleiding Gebruik van sociale media vormt een steeds belangrijker onderdeel van ons dagelijks leven. Sociale media zijn toepassingen
Nadere informatieEindexamen havo maatschappijwetenschappen pilot 2014-II
Aanwijzing voor de kandidaat Als in een vraag staat dat je een hoofd- of kernconcept moet gebruiken, dan gebruik je in het antwoord die elementen uit de omschrijving van het hoofd- of kernconcept die nodig
Nadere informatieSamenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming H9 en H10
Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming H9 en H10 Samenvatting door een scholier 1077 woorden 21 mei 2003 7,4 25 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Hoofdstuk 9 Knelpunten in het besluitvormingsproces
Nadere informatieStandaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie
Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese
Nadere informatieMULTICHANNEL, TREND OF EVOLUTIE?
MULTICHANNEL, TREND OF EVOLUTIE? MULTICHANNEL, TREND OF EVOLUTIE? Ik ben hier. En u? De klant is god. En god is overal. Maar is uw bedrijf dat ook? Want terwijl u braaf naast de telefoon wacht tot de klant
Nadere informatieExamenprogramma maatschappijwetenschappen havo/vwo
Examenprogramma maatschappijwetenschappen havo/vwo Havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A
Nadere informatieSamenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming Hoofdstuk 1 t/m 3
Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming Hoofdstuk 1 t/m 3 Samenvatting door een scholier 1155 woorden 5 februari 2006 6,4 37 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer
Nadere informatiePinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11
Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Als wij Pinksteren vieren, dan vieren we toch ook dat de boodschap van Gods liefde wereldwijd rondgaat. Dat we in het
Nadere informatieOpdracht behorende bij de Atlas of European Values
Leertekst: materialisme en postmaterialisme, modernisme en postmodernisme Geert Hofstede laat zien hoe culturen dus op die 5 dimensies van elkaar verschillen en/of overeenkomen. Er zijn natuurlijk ook
Nadere informatieOpgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst?
Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst? Bij deze opgave horen tekst 1 en 2 en de tabellen 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje. Inleiding In Nederland zijn ruim 4 miljoen mensen actief in het vrijwilligerswerk.
Nadere informatie1D14/1. ' www.vrom.nl
1D14/1 ' www.vrom.nl Ministerie VROM CS/D:crjïi Doci'im^tatfe Informatie B&liolhe^; Y^OVC'^IGV / ïrc 722 Postbus 202.51,2;.':,' ;: JucnHaa Hef Netwerk Paradigma, Sociale formaties in het Informatietijdperk,
Nadere informatieTradities en gebruiken in de Groningse cultuur
Tradities en gebruiken in de Groningse cultuur Groningen kent verschillende tradities en gebruiken. Denk hierbij aan de Groningse streektaal, de vlag en het Groningse volkslied. Maar het gaat ook om het
Nadere informatiegeschiedenis geschiedenis
Examen HAVO 2010 tijdvak 2 woensdag 23 juni 9.00-12.00 uur tevens oud programma geschiedenis geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatieDe Eurobarometer van het Europees Parlement (EB/EP 79.5)
Directoraat-generaal Communicatie AFDELING ANALYSE VAN DE PUBLIEKE OPINIE De Eurobarometer van het Europees Parlement (EB/EP 79.5) SOCIAALDEMOGRAFISCHE FOCUS Deel economie en maatschappij Brussel, oktober
Nadere informatieN. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatieDe Grote (kleine) voicemail-poll
De Grote (kleine) voicemail-poll De Grote (kleine) voicemail-poll Maken mensen tegenwoordig nog gebruik van voicemail? En hoe staat men tegenover het gebruik van voicemails in het zakelijk verkeer? Mensen
Nadere informatieSyllabus maatschappijwetenschappen havo 2014
examenprogramma maatschappijwetenschappen Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden
Nadere informatieSO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen.
SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013 Staat en Natie Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. In de 17 e en de 18 e eeuw ontstond er in Europa een politieke en filosofische stroming,
Nadere informatieDeze vragenlijst bestaat uit vijf delen, A t/m E.
Page of 6 Enquête basisonderwijs Deze vragenlijst bestaat uit vijf delen, A t/m E. Er zijn in totaal 9 vragen. A. Over jezelf Dit onderdeel bestaat uit zeven vragen. Hoe oud ben je? In welke klas zit je?
Nadere informatieInformatie over maatschappijwetenschappen 5 en 6 Vwo Elzendaalcollege 2011-2012. Voorlichting maatschappijwetenschappen 5 en 6 vwo Elzendaalcollege
Voorlichting maatschappijwetenschappen 5 en 6 vwo Elzendaalcollege 1 Vooraf In het volgende overzicht wordt informatie gegeven over het vak Maatschappijwetenschappen; een nieuw keuzevak in de 5 e en 6
Nadere informatieProjectdefinitie. Plan van aanpak
Projectplan DOT2 Projectdefinitie ICT is niet meer weg te denken uit ons onderwijs (Hasselt, 2014). Als (toekomstige) leerkracht is het belangrijk dat je daar op inspeelt en kennis hebt van de laatste
Nadere informatieCongresverslag Ouderbetrokkenheid. 21 september 2015
Congresverslag Ouderbetrokkenheid 21 september 2015 Samenlevingsgerichte school Op maandagmiddag 21 september was het zo ver, het congres over ouderbetrokkenheid en de partnerschapsschool vond plaats
Nadere informatieProgramma van Toetsing en Afsluiting
Leerweg: BB Klas: 3 Vak: Maatschappijleer Methode: Thema s Maatschappijleer Periodenr Rapportnr Toetsnr 3.1.1 Wat moet je voor de toetsing doen? H1 Wat is maatschappijleer? kunt beschrijven wat je bij
Nadere informatieSOCIOLOGIE FACULTEIT DER SOCIALE WETENSCHAPPEN
SOCIOLOGIE FACULTEIT DER SOCIALE WETENSCHAPPEN PROGRAMMA WAT GA IK DE KOMENDE 45 MINUTEN VERTELLEN? 1. Waarom sociologie studeren (wat is sociologie?) 2. Waarom sociologie studeren aan de VU? 3. Hoe ziet
Nadere informatieStandaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie
Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese
Nadere informatieDEEL 1: DE CONTEXT VAN PUBLIC RELATIONS Hoofdstuk 2. Management en organisatie van public relations
DEEL 1: DE CONTEXT VAN PUBLIC RELATIONS Hoofdstuk 2. Management en organisatie van public relations 1. Belang van de context Elk bedrijf staat in wisselwerking met zijn omgeving. Voorbeelden? Coca Cola
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Ministerie van Turfmarkt 147 Den Haag Postbus 20011 2500 EA Den Haag
Nadere informatieUNIVERSITEIT GENT FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Medisch-Sociale Wetenschappen Optie Beheer & Beleid Academiejaar 2003-2004
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Medisch-Sociale Wetenschappen Optie Beheer & Beleid Academiejaar 2003-2004 STUDIE NAAR DE RELEVANTIE VAN MISSION STATEMENTS IN VLAAMSE
Nadere informatieRevision Questions (Dutch)
Revision Questions (Dutch) Lees pagina s 1-44 van New Media: A Critical Introduction (2008). Maak bij het lezen de onderstaande vragen. Print je antwoorden uit en lever deze in bij de Vergeet niet je naam
Nadere informatieALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE
ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE EEN SAMENLEVING WAARIN IEDEREEN ZIJN / HAAR PLEK HEEFT 4 à 5 THEMAAVONDEN PER JAAR EEN INITIATIEF VANUIT GROENLINKS APELDOORN ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE Programma
Nadere informatieKoopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn.
Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn. 1. De Wereldbank berichtte onlangs dat de Chinese economie binnen afzienbare tijd de grootste economie van
Nadere informatieDatum 18 augustus 2015 Betreft Beantwoording vragen van het lid Kuzu over De situatie van Oeigoeren in de Chinese provincie Xinjiang
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Uw Referentie Datum 18 augustus 2015 Betreft
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatie3 januari 2015. Onderzoek: Stand en toekomst van de Nederlandse economie
3 januari 2015 Onderzoek: Stand en toekomst van de Nederlandse economie 1 Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 40.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis
Nadere informatieGeschiedenis en Staatsinrichting TL Bohemen, Houtrust, Kijkduin 2014-2015-2016
Schoolexamen derde leerjaar mavo (2014 2015) 1 SE1 De industriële samenleving in Nederland Het proces van industrialisatie heeft de Nederlandse samenleving ingrijpend veranderd vanaf het midden van de
Nadere informatieVakantiegedrag. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Factoren die van invloed zijn op vakantiegedrag. Wat is vakantiegedrag?
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over vakantiegedrag van mensen. Het maakt je duidelijk waarom mensen met vakantie gaan en hoe de keuze voor een vakantie tot stand komt. Wat wordt er van jou
Nadere informatieCynisme over de politiek
Cynisme over de politiek Een profiel van ontevreden burgers Dr. Pieter van Wijnen Waar mensen samenleven, zijn verschillende wensen en belangen. Een democratische samenleving heeft als doel dat politici
Nadere informatieEurobarometer Standaard 82. DE PUBLIEKE OPINIE IN DE EUROPESE UNIE Najaar 2014 NATIONAAL RAPPORT BELGIË
Eurobarometer Standaard 82 DE PUBLIEKE OPINIE IN DE EUROPESE UNIE Najaar 2014 NATIONAAL RAPPORT BELGIË Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie.
Nadere informatieTrots op Groningen. Voelen Groningers zich verbonden met de provincie?
Trots op Groningen. Voelen Groningers zich verbonden met de provincie? In deze factsheet staat de binding met de provincie Groningen centraal. Het gaat dan om de persoonlijke gevoelens die Groningers hebben
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie.
Onderzoeksvraag: Waardoor ontstonden het liberalisme en het socialisme, en hoe dachten liberalen en socialisten over de sociale kwestie? Kenmerkende aspect: De opkomst van de politiek maatschappelijke
Nadere informatieDe profeet die de scherpe vraag stelt: zijn de verantwoordelijk leiders ook werkelijk goede herders?
1 Gemeente van onze Heer Jezus Christus Nederland heeft een paar roerige politieke weken achter de rug. Eerst valt week het kabinet, omdat Wilders de stekker eruit haalt. En dat terwijl we volgens europese
Nadere informatieEindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I
Opgave De eurocrisis Bij deze opgave horen de teksten 9 en. Inleiding De situatie rond de gemeenschappelijke munt, de euro, is tien jaar na de introductie verre van stabiel (mei 2012). In tekst 9 beschrijft
Nadere informatieDe complexiteit van de grootstad: een stad is geen land. De complexiteit van de grootstad: een stad is geen land
De complexiteit van de grootstad: een stad is geen land Eric Corijn Vrije Universiteit Brussel BEOstudiedag- Brussel 16.03.2012 De complexiteit van de grootstad: een stad is geen land Eric Corijn Vrije
Nadere informatieVoorzitter, leden van het college, collega raadsleden en overige aanwezigen,
Voorzitter, leden van het college, collega raadsleden en overige aanwezigen, Je moet wel een rasoptimist zijn om tegenwoordig de voorpagina van de dagbladen te blijven lezen of het 8-uur journaal te kijken:
Nadere informatieVakantiewerkonderzoek 2014 FNV Jong
Vakantiewerkonderzoek 2014 FNV Jong Leon Pouwels 11 juni 2014 Achtergrond Achtergrond 2 Achtergrond - onderzoeksopzet Doelstelling Steekproef Methode De doelstelling van dit onderzoek is het verkrijgen
Nadere informatieAmma s project Vrouwen Ondersteunen is rolmodel voor hele wereld, zegt VN. (3 mei 2014)
Amma s project Vrouwen Ondersteunen is rolmodel voor hele wereld, zegt VN. (3 mei 2014) Eén van de eregasten bij deze gelegenheid was Mw. Lise Grande, hoofd van de Verenigde Naties in India. Zij prees
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I
Opgave 1 Kroatië toegetreden tot de EU Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 3 en figuur 1. Inleiding Kroatië is een van de staten in de Balkan die voorheen tot Joegoslavië behoorden. In 1991 verklaarde
Nadere informatieOnderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten
Onderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten Do-mi-le 15 mei 2014 Carlos van Kan Onderzoeker carlos.vankan@ecbo.nl Mijn professionele interesse Het helpen ontwikkelen van een kritisch onderzoeksmatige
Nadere informatieReshaping the way you think and act to deal with the complex issues of today s world
Reshaping the way you think and act to deal with the complex issues of today s world HOE GAAT HET NU? We zetten allemaal verschillende methoden in om vraagstukken op te lossen, oplossingen te ontwerpen
Nadere informatie9 Toets A PO Pluriforme samenleving Inleveren week 46 10% nee
2015-2016 Naam vak Maatschappijleer Niveau Mavo geldend voor klas 9 9 Toets A PO Pluriforme samenleving Inleveren week 46 10% nee 9 Toets B Toets Pluriforme samenleving + Criminaliteit 9/trim2/TW2B 20%
Nadere informatieMc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015. Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus,
Mc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015 Ds. A.J.Wouda Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus, Het weer is onrustig De wereld is onrustig En veel mensen, sommigen
Nadere informatieBijstandsuitkeringen in veel OESO-landen gedaald
Bron: O. van Vliet (2017) Bijstandsuitkeringen in veel OESO-landen gedaald, Sociaal Bestek, nr. 6, pp. 58-59. Bijstandsuitkeringen in veel OESO-landen gedaald Olaf van Vliet Universiteit Leiden Voor veel
Nadere informatieJong en oud door dezelfde trend gegrepen. Siegwart Lindenberg en René Veenstra
Jong en oud door dezelfde trend gegrepen Siegwart Lindenberg en René Veenstra Jongeren jagen steeds meer materiële genoegens na zonder dat ouders ingrijpen. Om de lieve vrede in huis te bewaren, zwichten
Nadere informatieJuridische medewerker
28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...
Nadere informatie