Verslag Meetacties Run4Air Juli 2011

Transcriptie

1 Verslag Meetacties Run4Air Juli 2011

2 Colofon Juli 2011 Uitgave en copyright: Natuur & Milieu Postbus BN Utrecht NL T. +31 (0) F. +31 (0) Auteur: Ir. K. Blaauw De Nationale Postcode Loterij steunt Natuur & Milieu 2

3 Inhoud Inhoud Samenvatting Inleiding Hoe is er gemeten? De resultaten Aanbevelingen Meetactie luchtkwaliteit Utrecht Waar is gemeten? De resultaten Overzicht meetresultaten Meetactie luchtkwaliteit Rotterdam Waar is gemeten? De resultaten Overzicht meetresultaten Meetactie luchtkwaliteit Den Haag Waar is gemeten? De resultaten Overzicht meetresultaten Meetactie luchtkwaliteit Amsterdam Waar is gemeten? De resultaten Overzicht meetresultaten

4 Samenvatting 1.1 Inleiding Hardlopen is gezond, dat weet iedereen. Toch zijn lopers kwetsbaar. Zij vragen veel van hun lijf en ademen al snel liter lucht per uur in, dat is drie keer zo veel als normaal. Deze lucht is in Nederland nog lang niet overal gezond. Met het project RUN4AIR willen stichting Natuur en Milieu en de milieucentra uit Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht daar wat aan doen. We willen hardlopers informeren hoe zij zo gezond mogelijk kunnen lopen en we roepen overheden, bedrijven en hardlopers op om stappen te zetten om de lucht schoner en gezonder te maken. Natuur en Milieu en de Milieucentra hebben in de periode van 8 tot en met 16 juli 2011 de hoeveelheid fijn stof in de 4 grote steden gemeten. Deze meetactie maakt onderdeel uit van het project RUN4AIR. Doel van de meetactie was om te onderzoeken hoe het met de lucht gesteld is op populaire hardloopplekken in de 4 grote steden. De meetactie geeft daarmee een beeld van wat hardlopers inademen op verschillende plekken in de stad en hoe groot de verschillen zijn. Ook geven de uitkomsten een beeld van de invloed van het verkeer op de luchtkwaliteit. De uitkomsten van de meetactie gebruiken we om hardlopers (en andere stadsgebruikers) te informeren hoe en waar zij zo gezond mogelijk kunnen hardlopen. 1.2 Hoe is er gemeten? Er is gemeten op populaire hardlooproutes en langs wegen in de buurt van die routes. Bij de wegen is op de trottoirs gemeten om een reëel beeld te krijgen van de blootstelling van hardlopers aan fijn stof. De precieze opzet, tijdstip en dag van de week verschilt per meting. Wel is in alle gevallen gemeten op rustige populaire hardlooproutes (vaak in parken) en op wegen in de buurt. Tijdens de meting is gebruik gemaakt van een CPC meter. Deze meter meet aantallen fijn stof deeltjes in de lucht. Hierdoor geven de metingen een goede indruk van de hoeveelheid ultrafijn stof op verschillende plekken in de stad. Dit ultrafijne stof is van bijzonder belang omdat juist de allerkleinste roetdeeltjes erg schadelijk zijn voor de gezondheid. Hierdoor geven de metingen een goed beeld van hoe schoon en gezond, of juist hoe vervuild verschillende plekken in de stad en verschillende hardlooproutes zijn. De uitkomsten van onze meetactie verschillen van de stoffen die overheden meestal in de lucht meten. Deze metingen concentreren zich vooral op PM10 voor fijn stof en NO2 (stikstofdioxide). PM10 zijn alle deeltjes kleiner dan 10 micrometer. PM10 metingen geven het gewicht van deze stofdeeltjes weer. De allerkleinste deeltjes (ultrafijn stof) zijn erg licht en hebben daardoor weinig invloed op de gemeten PM10 massa. Op plekken zoals waar veel ultrafijn stof in de lucht zit, is de concentratie PM10 daarom vaak maar weinig verhoogd. Het meten van aantallen deeltjes geeft een duidelijker beeld van de hoeveelheid ultrafijn stof in de lucht en lijkt daardoor een veel betere indicator voor de gezondheidsrisico s van luchtvervuiling. Het onderzoek kent ook beperkingen. Er is op één dag per stad en op een beperkt aantal punten gemeten. Op basis van de meetresultaten kan daardoor niet worden gezegd welke stad het meest vervuild of juist het schoonst zou zijn. Het onderzoek doet ook geen absolute uitspraken over hoe schadelijk en hoe gezond het is bij een bepaalde gemeten concentratie. Uit onderzoek is wel bekend dat er geen grens is waaronder het gezond is en waarboven het ongezond is. De gezondheidsrisico s van fijn stof zijn daarmee vergelijkbaar met bijvoorbeeld (mee)roken. Iedere hoeveelheid ultrafijn stof die je inademt zorgt voor een risico en hoe minder je binnen krijgt hoe beter en gezonder. Ook is bekend uit onderzoek bij fietsers dat de gezondheidswinst van meer bewegen vrijwel altijd groter is dan de gezondheidsschade van het inademen van meer luchtvervuiling. Hardlopen blijft dus gezond ook in minder schone steden, maar het kan en moet nog veel gezonder. 1.3 De resultaten Uit de meetresultaten blijkt dat de concentraties ultrafijn stof sterk verschillen in de stad. Een rustige straat of park is al snel 3 keer schoner dan langs een drukkere weg. Langs de snelweg krijg je al snel 4-10 keer meer ultrafijn stof binnen en op 50 meter van de snelweg nog 3 keer meer. Het maakt dus voor je gezondheid veel uit waar je loopt. Ook blijkt de wind van grote invloed. Langs wegen met hogere bebouwing blijft de lucht veel sterker hangen 4

5 dan op plekken waar de vervuiling weg kan waaien. En als je aan de kant van de weg loopt waar de wind de vervuiling van de weg heen blaast adem je al snel 2 keer meer vervuiling in 1. De meetresultaten laten ook zien dat de hoeveelheid ultra fijn stof in steden voor het grootste deel bepaald wordt door lokale bronnen zoals verkeer op de binnenwegen en snelwegen. De achtergrondconcentraties zijn hiervoor veel minder dominant dan vaak wordt gedacht. 2 Opvallend was verder dat een klein aantal scooters, oude dieselbusjes en personenwagens en vrachtwagens verantwoordelijk blijkt voor de meeste vervuiling. Zeker bij optrekkend verkeer zorgen zij voor grote hoeveelheden roet in de lucht tot deeltjes/cm 3, dat is 40 keer zoveel als normaal. De meeste voertuigen blijken maar weinig bij te dragen aan de concentratie fijn stof doordat zij veel schonere brandstoffen en motoren hebben. Tijdens de meetacties waren de weersomstandigheden in alle gevallen gunstig. Er stond op alle dagen enige wind, en er was sprake van een lage drukgebied met af en toe regen. In deze omstandigheden is de lucht in de regel relatief schoon. Bij langdurig droog en windstil weer zijn de concentraties fijn stof hoger en blijft de vervuiling nabij wegen ook meer hangen. 1.4 Aanbevelingen Voor overheden De meetresultaten maken duidelijk dat lokaal luchtbeleid veel effectiever is dan vaak wordt gedacht. De hoeveelheid ultrafijn stof in de lucht blijkt gedomineerd te worden door de uitstoot van voertuigen op wegen en snelwegen in en direct langs de stad. Daardoor is het goed mogelijk om de uitstoot van ultrafijn stof aan te pakken. Vooral maatregelen die gericht zijn op het weren van de meest vervuilende voertuigen leveren een grote gezondheidswinst op. Oude dieselbestelbusjes, vrachtwagens en scooters en hele oude personenwagens hebben daarbij prioriteit. Door deze kleine groep grote vervuilers uit de stad te weren neemt de hoeveelheid schadelijke roetdeeltjes sterk af. Milieuzones zoals die in Duitsland worden gehanteerd, waarbij naast vrachtwagens ook bestelbusjes en de meest vervuilende personenwagens worden geweerd, zijn daarvoor een bewezen effectief middel. Daarnaast tonen de resultaten de noodzaak aan van een voortvarende aanpak van oudere en zeer vervuilende scooters en motoren. Bijvoorbeeld door het stimuleren van schonere elektrische scooters. Opvallend was verder dat uit de metingen bleek dat een aantal tractoren, graafmachines en veegwagens voor erg veel vervuiling zorgt. Op het effect van deze machines ontbreekt nu nog een goed zicht. Ze zitten niet in de modellen om de luchtkwaliteit te berekenen en er is weinig bekend over het effect op de luchtkwaliteit bij langdurige bouwwerkzaamheden. Doordat deze machines wel veelvuldig worden ingezet in stedelijk gebied, zoals bij de werkzaamheden rondom de stations, is de verwachting dat dit voor de gezondheid van groot belang kan zijn. Aanpak van deze groep machines kan bijvoorbeeld door luchteisen te stellen bij aanbestedingen van bouwwerken en of door ze op te nemen in de milieuzones. Voor hardlopers De conclusies uit het onderzoek hebben we omgezet in een aantal tips om zo gezond mogelijk te lopen. Vermijd de meest vervuilde plekken in de stad. Kijk bij op waar die zijn. Neem zo veel mogelijk afstand van snelwegen en drukke wegen. De luchtvervuiling neemt snel af met elke meter meer afstand. Tot ongeveer 200 meter naast snelwegen en 50 meter langs andere wegen is de lucht erg vervuild. Pas op met smog. Is er matige smog neem dan een extra schone route. Kijk op voor de smogverwachting voor de komende dagen. Na regen en bij harde wind is de lucht vaak juist schoner. Loop bij zomersmog 's morgens. Zomersmog ontstaat door een combinatie van zon en luchtvervuiling. 's Avonds en 's nachts neemt de smog weer af. Vermijd ook drukke wegen met hoge bebouwing (bebouwing houdt wind tegen waardoor de vervuiling meer blijft hangen), drukke stoplichten en tunnelmonden. 1 Hoe groot dit effect is hangt af van de windsterkte. Zie bijvoorbeeld Weijers et al. Meten van Ultrafijn stof langs snelwegen. In: Tijdschrift Arena, oktober Zie ook Hensema et al, Ultrafijn stof: kleine deeltjes met grote gevolgen. In: Tijdschrift Lucht februari

6 Ga niet met de auto naar groene gebieden buiten de stad. Automobilisten en motorrijders zitten immers midden in de wolk van uitlaatgassen en krijgen dus veel vervuiling binnen. Bovendien vervuil je dan zelf ook nog eens de lucht. Kijk hoe de wind waait en loop aan de schone kant van de weg Loop liever buiten de spits De hoeveelheid schadelijke stofdeeltjes is in de spits langs wegen vaak hoger dan wanneer er minder verkeer is. Loop niet direct achter brommers en ander verkeer. Zorg ook zelf voor schone lucht; kijk op run4air.nl wat jij kunt doen en steun het pleidooi van Natuur & Milieu voor schone lucht. 6

7 2 Meetactie luchtkwaliteit Utrecht 2.1 Waar is gemeten? In Utrecht is gemeten op 2 populaire hardlooproutes. We zijn begonnen langs de singel; een populair hardlooprondje in de binnenstad van Utrecht. We hebben daarbij een deel van de route al lopende gemeten. Om een beeld te krijgen van de lucht op mogelijke aanlooproutes hebben we ook gemeten op de aangrenzende Catharijnesingel en 2 punten verder op de route. Vervolgens zijn we naar Amelisweerd gegaan. Daar hebben we de route vanaf de atletiekvereniging over de snelweg heen het park in gemeten. Overzicht van de meetpunten Langs de singelroute Zocherplantsoen: voetpad tegenover Catharijnesingel en Bleekstraat oversteekplaats rijbaan bij bushalte Zocherplantsoen voetpad tegenover Tolsteegsingel Kruispunt Catharijnesingel / Bleekstraat Maliesingel tegenover Lepelenburg en startpunt Singelloop Lepelenburg: voetpad in park Vanuit de atletiekvereniging Amelisweerd Viaduct Koningsweg - A27 voetpad noordzijde voetpad in Amelisweerd, het bos in. bos achter Oud Amelisweerd Onderstaande kaart geeft de locaties weer. 7

8 2.2 De resultaten Langs de singellooproute Het voetpad door het Zocherplantsoen is een rustig autovrij pad op afstand van wegen. Hier hebben we een gemiddelde concentratie van circa deeltjes/cm 3 gemeten. De concentratie was vrij constant. De route wordt onderbroken door een oversteekplek bij de halte Tolsteeg (bij het Ledig Erf). Daar was op het moment van de meting niet veel verkeer. Toch waren de concentraties fijn stof aanzienlijk hoger tot circa deeltjes/cm 3 Daarna zijn we nog even de looproute langs het Zocherplantsoen gevolgd. Ook hier was de concentratie fijn stof circa deeltjes/cm 3. Vervolgens zijn we overgestoken naar de Catharijnesingel; op 10 m van een stoplicht. Daar waren de concentraties duidelijk veel hoger, gemiddeld deeltjes/cm 3 met sterke pieken. Telkens als het verkeer optrekt zie je een piek. Met uitschieters door oude bestelbusjes tot deeltjes/cm 3,vrachtwagens en scooters tot deeltjes/cm 3. Deze oude voertuigen zorgen voor pieken met 15 tot 30 keer meer vervuiling dan normaal. langs de Singel en de Catharijnesingel scooter bestelbusje vrachtwagen Langs de singel Catharijnesingel Vervolgens hebben we op een aantal andere punten langs het traject van de Singelloop gemeten zoals park Lepelenburg, het startpunt. Op het tijdstip van de meting was er nauwelijks verkeer op de omliggende wegen, de concentraties waren hier vergelijkbaar met het Zocherplantsoen. Vanuit de atletiekvereniging Amelisweerd in De gemiddelde concentratie op het viaduct was ongeveer deeltjes/cm 3, variërend van tot meer dan deeltjes/cm 3. Op 50 meter afstand in het bos was de concentratie nog steeds verhoogd variërend van deeltjes/cm 3. Midden in Amelisweerd (bos achter Oud Amelisweerd) waren de concentraties vergelijkbaar met een rustig pad in de binnenstad. Opvallend was de grote vervuiling die een graafmachine in Amelisweerd veroorzaakte. Daar hebben we concentraties tot deeltjes/ cm3 gemeten. 8

9 Viaduct A27 en Amelisweerd Op het viaduct 50 meter van de weg 2.3 Overzicht meetresultaten Plek Gemiddeld gemeten concentratie (aantal deeltjes /cm 3 ) Zocherplantsoen Kruispunt Catharijnesingel / Bleekstraat Maliesingel tegenover Lepelenburg en Lepelenburg Viaduct Koningsweg - A27 voetpad noordzijde Amelisweerd

10 3 Meetactie luchtkwaliteit Rotterdam 3.1 Waar is gemeten? In Rotterdam is gemeten rondom de Kralingse plas, dit is een populaire hardlooproute in Rotterdam. Naast het rondje plas zelf hebben we op 2 plekken aan een weg bij de plas gemeten; de Beatrixlaan en de Sophiakade. Overzicht van de meetlocatie: Prinses Beatrixlaan en Bosdreef Kralingseplaslaan Schone Lei Eekhoornpad IJsvogelpad Kralingseplaslaan Sophiakade 3.2 De resultaten 1. Prinses Beatrixkade Op de Prinses Beatrixlaan was de luchtvervuiling met gemiddeld deeltjes/cm 3 duidelijk verhoogd. De concentraties varieerden van ongeveer als er geen verkeer langs reed en van tot bij optrekkend verkeer. Een aantal voertuigen zorgt daarbij voor hele hoge concentraties. De hoogste concentratie hebben we gemeten bij het langsrijden van: Personenwagen (oldtimer) deeltjes/cm 3 Bestelbusje van tot circa deeltjes/cm 3 Een tractor deeltjes/cm 3 Scooter/brommer deeltjes/cm 3 Prinses Beatrixlaan oldtimer bestelbusje tractor vrachtwagen scooter bestelbusjes 2. Langs de Kralingseplas We hebben op verschillende locaties langs de Kralingseplas gemeten; Kralingepad, de Kralingseplaslaan, Schone Lei en het Eekhoornpad. Dit zijn allemaal voetpaden op enige afstand van wegen. De lucht was hier duidelijk veel schoner dan langs de wegen. Ruwweg een factor 2-3. De concentraties varieerden, maar lagen allemaal ongeveer in dezelfde orde van grootte; tussen de deeltjes/cm 3 voor het Kralingsepad en deeltjes/cm 3 voor het Eekhoornpad. 10

11 Kralingseplaslaan 3. Kruising Sophiakade Langs de Sophiakade hebben we een gemiddelde concentratie van deeltjes gemeten; ongeveer 2 keer hoger dan langs de Kralingseplas. Ook hier vallen de pieken op die ontstaan door optrekkend verkeer waaronder vrachtwagens en personenwagens. Kruizing Kralingseplaslaan en Sophiakade Optrekkend verkeer vrachtwagen personenwagen 11

12 3.3 Overzicht meetresultaten Plek Gemiddeld gemeten concentratie (aantal deeltjes /cm 3 ) Prinses Beatrixlaan en Bosdreef Langs Kralingseplas Schone Lei Eekhoornpad IJsvogelpad Kralingseplaslaan Sophiakade

13 4 Meetactie luchtkwaliteit Den Haag 4.1 Waar is gemeten? Er is gemeten op de volgende plekken; 1. Malieveld 2. hoek Zuid Hollandlaan - Koningskade kant Malieveld 3. hoek Zuid Hollandlaan - Koningskade kant Provinciehuis 4. Laan van Clingendael ingang Park Clingendael 5. Benoordenhoutseweg 6. Leidsestraatweg Haagse Bos Onderstaande kaart geeft de locaties weer. De resultaten 1. Malieveld De eerste meting was midden op het Malieveld op ruime afstand van de wegen. Hier was de concentratie gemiddeld deeltjes/cm 3. De variatie in de concentratie is beperkt (van circa tot deeltjes/cm 3 ). Door de afwezigheid van verkeer in de directe omgeving zijn geen pieken te zien. Doordat het ook een open gebied met relatief veel wind is, is de verwachting dat concentraties ook niet echt zullen blijven hangen. 13

14 Malieveld 2. hoek Zuid Hollandlaan - Koningskade kant Malieveld Langs de Koningskade was de gemiddelde concentratie deeltjes/cm 3. Dit is ruim 3 keer hoger dan op het Malieveld. De hoeveelheid verkeer was op dit moment beperkt. Een aantal vervuilende voertuigen zorgt voor aanzienlijke uitschieters in de hoeveelheid fijn stof. Zoals een bestelbus met deeltjes/cm 3, een oude vrachtwagen met deeltjes/cm 3 en een bus met deeltjes/cm 3. Hoek Zuid-Hollandlaan- Koningskade kant Malieveld (benedenwinds) bestelbusje vrachtwagens bus 3. hoek Zuid Hollandlaan - Koningskade kant Provinciehuis Vervolgens hebben we aan de andere kant van het kruispunt gemeten. Dit meetpunt lag bovenwinds. De vervuiling van de weg waait dus niet naar de plek toe maar er juist vanaf. Uit de meetresultaten blijkt dat dit een groot effect had. De bovenwindse kant was met een gemiddelde van deeltjes/cm 3 2 keer schoner dan de andere 14

15 zijde van de weg. Vooral het effect van pieken bij optrekkend verkeer zijn aan deze kant van de weg veel minder hoog. Op 30 meter van de weg waren de concentraties veel lager, met een gemiddelde van deeltjes/cm 3. Hoek Zuid Hollandslaan Koningskade kant Provinciehuis (bovenwinds) 4. Laan van Clingendael ingang Park Clingendael Dit is een rustige weg in park Clingendael, met nauwelijks verkeer. Ook hier zijn de concentraties laag met een gemiddelde van de concentraties laten weinig variatie zien. 5. Benoordenhoutseweg Op de Benoordenhoutseweg hebben we een gemiddelde concentratie van deeltjes/cm3 gemeten. De hoogste pieken in de concentratie waren hierbij afkomstig van een bus en een vrachtwagen. Benoordenhoutseweg Optrekkend verkeer 15

16 6. Haagse bos De laatste meetlocatie was in het Haagse bos. In het bos was de gemiddelde concentratie 8.100; vergelijkbaar met die op het Malieveld, maar een stuk hoger dan in Clingendael. Dit lijkt samen te hangen met de invloed van drukke wegen rondom het Haagse bos. Overzicht meetresultaten plek Gemiddelde concentratie (aantal deeltjes / cm 3) Malieveld Hoek Koningskade en Zuid Hollandse laan kant Malieveld Hoek Koningskade en Zuid Hollandse laan kant provinciehuis Koningskade kant Koninginnegracht Laan van Clingendael Benoordenhoutseweg Haagse Bos

17 5 Meetactie luchtkwaliteit Amsterdam 5.1 Waar is gemeten? Er is gemeten op de volgende plekken; 1. De Overtoom nabij een stoplicht 2. De Kattenlaan 3. Het Vondelpark 4. Legmeerplein 5. op verschillende locaties langs de Haarlemmermeerstraat 6. langs de A10 7. in het Rembrandtpark Onderstaande kaart geeft de locaties weer. 5.2 De resultaten 1. Overtoom, nabij een verkeerslicht. Op de Overtoom is de hoeveelheid fijn stof duidelijk verhoogd. Gemiddeld hebben we deeltjes/cm 3 gemeten. De concentraties varieerden van ongeveer tot als er geen verkeer langs reed en van tot bij optrekkend verkeer. In de grafiek zie je duidelijk dat de concentraties sterk toenemen zodra het verkeer optrekt. Een aantal voertuigen zorgt daarbij voor hele hoge concentraties. De hoogste concentratie hebben we gemeten bij het langsrijden van: Brommer; deeltjes/cm 3 Bestelbusje deeltjes/cm 3 Oude personenwagen deeltjes/cm 3 17

18 Overtoom Optrekkend verkeer scooter bestelbus personen wagen 2. Kattenlaan De Kattenlaan is een zijweg van de Overtoom en een toegang tot het Vondelpark. Er komt geen gemotoriseerd verkeer, allen fietsen en voetgangers. Hier hebben we een achtergrondconcentratie van ongeveer deeltjes/cm 3 gemeten. Omdat er geen verkeer is, waren hier ook geen pieken waar te nemen. 3. Vondelpark In het Vondelpark was de concentratie ongeveer gelijk aan die in de Kattenlaan, circa deeltjes/cm3 met weinig variatie en weinig pieken. Vondelpark 18

19 4. Haarlemmermeerstraat De gemiddelde concentratie op de Haarlemmermeerstraat was hoog met bijna Evenals op de Overtoom wordt ook hier het beeld sterk bepaald door pieken. De pieken zij hier alleen hoger en langer. Als gevolg van een andere doorstroming en misschien ook een andere verkeerssamenstelling. Haarlemmermeerstraat 2 scooters o.a. motor bestelbusje scooter 5. Hoek van de Haarlemmermeerstraat met Surinameplein Op dit hoekpunt hebben we op 2 afzonderlijke plekken gemeten. De eerste periode op een plek met minder wind doordat deze in de luwte van bebouwing is. En de tweede periode aan de andere kant van het kruispunt waar meer wind was. In de onderstaande figuur kun je zien dat de wind een aanzienlijk effect heeft op de vervuiling. Op de meer open winderige plek is zowel het gemiddelde als de achtergrondconcentratie lager. Blijkbaar blijft de vervuiling hier minder hangen doordat deze sneller wegwaait. Hoek Haarlemmermeerstraat-Surinameplein Tussen bebouwing Plek met meer wind 19

20 6. Langs de A10 Nabij de A10 was de concentratie gemiddeld deeltjes/cm 3. Ook hier kunnen de gemeten concentraties variëren, afhankelijk van het verkeer dat langskomt en bijvoorbeeld windvlagen. De pieken zijn minder hoog, maar wel veel langer van duur dan op binnenstedelijke wegen. Dat lijkt samen te hangen met de grotere afstand van de weg en de hogere verkeersintensiteit. Er is een min of meer continue stroom van voertuigen. Langs de A10 7. Rembrandtpark In het Rembrandtpark hebben we de laagste concentraties gemeten met een gemiddelde van deeltjes per cm3. Weliswaar ligt het park vrij dicht aan de snelweg, maar er stond redelijk veel wind en deze wind stond van de snelweg af zodat de meeste vervuiling niet het park in zal komen. Overzicht meetresultaten Plek Gemiddeld gemeten concentratie (aantal deeltjes /cm 3 ) De Overtoom nabij een stoplicht De Kattenlaan Het Vondelpark Legmeerplein Haarlemmermeerstraat Langs de A Rembrandtpark