³+HWYULMEHURHSLQYHQQRRWVFKDSVYHUEDQG QRWDULVVHQDGYRFDWHQHQJHQHHVKHUHQ

Transcriptie

1 HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN ³+HWYULMEHURHSLQYHQQRRWVFKDSVYHUEDQG QRWDULVVHQDGYRFDWHQHQJHQHHVKHUHQ 6WHIDQ9DQJRHWVHQKRYHQ Onder wetenschappelijke begeleiding van Prof. Dr. L. Weyts,1/(,',1* Het behoeft nauwelijks betoog dat de beroepsgroep van onafhankelijke en kwaliteit leverende zelfstandige ondernemers en werkgevers op sociaaleconomisch vlak een belangrijke sector vormt binnen België, en ook steeds meer grensoverschrijdend sinds de oprichting van de Europese Unie. Het is reeds sinds lange tijd een bekommernis van de ordes van vrije beroepen om de professionele samenwerking tussen personen van eenzelfde beroepsgroep mogelijk te maken, al is dit zeker niet steeds een evidente kwestie geweest. De samenwerking in vennootschapsverband werd daarbij beschouwd als een mogelijk instrument ter versterking van de positie en kwaliteit van dienstverlening van de vrije beroeper in de strijd tegen een alsmaar toenemende complexiteit, specialisatie en internationalisering van de dienstverlening. Mede gelet op de evolutie sinds begin van de jaren tachtig, waarbij ons land kon kennismaken met de idee van associaties van vrije beroepen doordat grote en sterk gestructureerde buitenlandse lawfirms, fiscaleen auditkantoren zich vestigden in de grote steden, werden vanaf dan steeds meer en meer associaties in vennootschapsverband opgericht. Hierbij speelde de advocatuur een grote voortrekkersrol. Dit werkstuk beoogt een actuele stand van zaken te geven omtrent de samenwerkingsvormen tussen vrije beroepers, meer bepaald aangaande de vennootschapsvorming tussen de vrije beroepsgroepen in het algemeen en de vennootschapsvorming tussen notarissen, advocaten en geneesheren in het bijzonder. Niet enkel de vennootschapsrechtelijke gevolgen van samenwerking zullen worden aangehaald; de samenwerking in vennootschapsverband wordt tevens getoetst aan de Europees-rechtelijke mededingingsregels en de implicaties op fiscaal en parafiscaal vlak. Bij wijze van inleiding wordt een schets gegeven van de voornaamste kenmerken van het vrij beroep, de evolutie naar samenwerking, de voor- en 595

2 STEFAN VANGOETSENHOVEN nadelen van vennootschaps-samenwerking, de samenwerkingsvormen en de vrije beroepen in het licht van het Europees mededingingsrecht (paragraaf 1). Nadien verschuift de focus naar een uitgebreide analyse van de samenwerking tussen notarissen in vennootschapsverband, waarbij de bepalingen van de Notariswet aangaande de associatie tussen notarissen en kandidaat-notarissen in detail worden behandeld, met achtereenvolgens een bespreking van: de professionele notaris-vennootschap, de zuivere kostenassociatie en middelenvennootschap, het economisch samenwerkingsverband, de interprofessionele samenwerking, het statuut van erkende kandidaat-notaris en de notarisvennootschap in verhouding tot het Europees kartelrecht (paragraaf 2). Vervolgens wordt er in twee aparte onderdelen vanuit het perspectief van de notaris een vergelijking gemaakt met de voornaamste samenwerkingsmogelijkheden tussen advocaten (paragraaf 3) en geneesheren (paragraaf 4). Ook het fiscaal en sociaalrechtelijk regime van de vennootschapssamenwerking tussen vrije beroepers zal kort geschetst worden (paragraaf 5). Tenslotte worden, mede vanuit de analyse van deze drie beroepsgroepen, de belangrijkste bevindingen op een rij gezet met een kijk op de toekomstperspectieven van de vrije beroepen en een conclusie van voorgaande analyse (hoofdstuk 2 en 3). 95,-(%(52(3(56(1'(.(8=(9225 6$0(1:(5.,1*,19(112276&+$369(5%$1' 2.1: ALGEMEEN DEEL 'HXLWRHIHQLQJYDQHHQYULMEHURHSDOVYHQQRRWVFKDSVGRHO D'HYULMHEHURHSHUEHJULS Er bestaat als dusdanig geen wettelijke definitie van de vrije beroepsgroep in het Belgisch recht. We kunnen spreken over een vrije beroeper "ZDQQHHU HU WXVVHQ GLHJHQH GLH KHW EHURHS XLWRHIHQW HQ GLHQV FOLsQW HHQ ELM]RQGHUH YHUWURXZHQVUHODWLHLVJHVFKDSHQ! 1 ALMANAK, Vrije beroepen ondergebracht in een professionele vennootschap, Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 1999, p.15. Zie tevens voor een definitie: E., DECKERS, "Associaties van notarissen en multidisciplinaire associaties", in KONINKLIJKE FEDERATIE VAN BELGISCHE NOTARISSEN (ed.), De notaris met U, nu en morgen, Louvain- La- Neuve, Academia/ Bruylant, , p

3 4 HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN Een mooie maar cryptische omschrijving vinden we in artikel 2, 1 van de wet van 2 augustus betreffende misleidende vergelijkende reclame, de onrechtmatige bedingen en de op afstand gesloten overeenkomsten inzake vrije beroepen: YULMEHURHSHONH]HOIVWDQGLJHEHURHSVDFWLYLWHLWGLHGLHQVWYHUOHQLQJ RI OHYHULQJ YDQ JRHGHUHQ RPYDW GLH JHHQ GDDG YDQ NRRSKDQGHO RI DPEDFKWVQLMYHUKHLG LV ]RDOV EHGRHOG LQ GH :HW YDQ PDDUW RS KHW DPEDFKWHQUHJLVWHU HQ GLH QLHW ZRUGW EHGRHOG LQ GH :HW YDQ MXOL EHWUHIIHQGH GH KDQGHOVSUDNWLMNHQ HQ GH YRRUOLFKWLQJ HQ EHVFKHUPLQJ YDQ GH FRQVXPHQWPHWXLWVOXLWLQJYDQGHODQGERXZEHGULMYLJKHLGHQGHYHHWHHOW." De Federatie voor Vrije en Intellectuele beroepen 3 onderscheidt vijf wezenlijke kenmerken, verbonden aan de uitoefening van een vrij beroep: 1. De dienstverlening bestaat uit een hoofdzakelijk intellectuele prestatie. 2. De titelbescherming: het uitoefenen van een vrij beroep vereist een zekere kwalificatie, zijnde een voorafgaande opleiding en permanente vorming. 3. De vrije beroeper draagt de persoonlijke verantwoordelijkheid voor zijn werkzaamheid. 4. De dienstverlening kenmerkt zich door zijn neutraal en onafhankelijk karakter, waarbij zowel de belangen van de cliënt als het algemeen belang in beschouwing worden genomen. 5. Het uitoefenen van de beroepswerkzaamheid is onderworpen aan deontologische voorschriften die worden vastgelegd in het statuut van de vrije beroeper, via wetgevend ingrijpen of via besluit van de betrokken beroepsorganisatie. Centraal in de beroepsuitoefening staat de vertrouwensrelatie met de opdrachtgevercliënt, alsook het bevorderen van professionaliteit en kwaliteit in de bijstand van cliënteel welk het maatschappelijk belang vertegenwoordigt. E 'H HLJHQ DDUG YDQ GH EHURHSVXLWRHIHQLQJ YDQ HHQ JHUHJOHPHQWHHUG EHURHS LQ YHQQRRWVFKDSVYHUEDQG De vrije beroeper die de keuze maakt om zijn werkzaamheden onder te brengen in een vennootschapsstructuur kan niet gelijkgeschakeld worden met een handelaar die zijn handel uitoefent in vennootschapsverband. De uitoefening van de beroepswerkzaamheid van de vrije beroeper is immers van 2 Wet 2 augustus 2002 betreffende misleidende vergelijkende reclame, de onrechtmatige bedingen en de op afstand gesloten overeenkomsten inzake vrije beroepen, "$# %&# 20 november Opvallend in dit bestek is trouwens dat deze wet in artikel 3 stelt dat de rechtspersoon waarin een vrij beroep wordt uitgeoefend, eveneens gebonden is door de bepalingen van de voormelde wet: K. DE WISPELAERE, "Wet 2 augustus 2002 betreffende misleidende vergelijkende reclame, de onrechtmatige (*)+),-.)+/ bedingen en de op afstand gesloten overeenkomsten inzake vrije beroepen ', in, 2006, Afl.5, p De Federatie voor Vrije en Intellectuele Beroepen, afgekort de FVIB, overkoepelt 18 beroepsorganisaties in diverse sectoren, met onder meer de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat (KFBN), het Nationaal Architectenverbond (NAV) en het Vlaams Artsensyndicaat (VAS). Zie tevens: M., WYCKAERT," Het vrij beroep uitgeoefend in het kader van een vennootschap: een stand van zaken", 687 # 9;: <=# >., 1998, afl. 1? p

4 STEFAN VANGOETSENHOVEN een bijzondere aard, waardoor de professionele vennootschap voor vrije beroepen zich onderscheidt van andere vennootschappen. Traditioneel werd aangenomen dat het onderscheid tussen beiden gelegen was in het feit dat het vrij beroep gekenmerkt werd door zijn niethandelskarakter: commercieel winstbejag zou vreemd zijn aan de uitoefening van de beroepswerkzaamheid van vrije beroepers. Het vrij beroep veronderstelt immers in zekere mate een belangeloos doel zonder dat er een vergelijking kan worden gemaakt tussen de gepresteerde diensten en het daarvoor gevraagde honorarium, en waarbij winstmaximalisatie derhalve niet de drijfveer mag zijn. Met andere woorden: de nadruk ligt eerder op het maatschappelijk nut van de gepresteerde diensten, dan op het eigen winstbejag 4. Vanuit deze redenering profileerde het vrij beroep zich als een beroep dat zich enkel inliet met nobele bedrijvigheden, dit in tegenstelling tot de handel waar het winstbejag centraal stond. Dit onderscheid tussen burgerlijk recht en handelsrecht wordt vandaag als sterk achterhaald beschouwd. Het wezen van het vrije beroep ligt niet langer in zijn belangeloos karakter. Dit betekent evenwel niet dat vrije beroepers geen belangeloze activiteiten meer zouden kunnen ontwikkelen, maar dit gelijkschakelen met een gebrek aan winstoogmerk wordt niet langer als passend geacht. Het streven van een vrije beroeper ligt vandaag evenzeer in het rendabel uitoefenen van zijn beroepswerkzaamheid, als in het maatschappelijk belang van ervan. Immers, het aanvangen van een beroepswerkzaamheid waar algemene onkosten aan verbonden zijn en waaruit een inkomen ter dekking van de privé-uitgaven dient te worden gecreëerd, kan niet bestaan zonder het nastreven van een zekere "return" 5. Desondanks blijft het doorslaggevend criterium om vrije beroepers vandaag al dan niet als uitbaters van zakenkantoren en dus als handelaars te beschouwen nog steeds bestaan in "KHW DO GDQ QLHW DDQELHGHQ YDQ KXQ GLHQVWHQ DDQ KHW SXEOLHN GRRU PLGGHO YDQ UHFODPH HQ KHW RS]HWWHQ YDQ HHQ RUJDQLVDWLH RP 5-,)&4 4 Cass. 7 januari #A #&%&7+=.#? 1961, p , noot P.D.; B. MICHAUX,"Les titulaires de professions libérales, ni vendeurs, ni commerçants", B&# "$# C. 1996, p ; K., GEENS, "Waarom associëren?", in G., FRANCOIS en K., DEKETELAERE (eds.), De uitoefening van een vrij beroep in vennootschapsvorm, Leuven, Acco, 1997, p. 18; M., WYCKAERT,D # =#? p en "Oprichting en werking van de professionele vennootschap", in G., FRANCOIS en K., DEKETELAERE (eds.), De uitoefening van een vrij beroep in vennootschapsvorm, Leuven, Acco, 1997, p. 27; E., DECKERS, "Associaties van notarissen en multidisciplinaire associaties", 7 # =#, p K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =.#, p.18; M., WYCKAERT, D # =#? p ; E., DECKERS, "Associaties van notarissen en multidisciplinaire associaties", 7+# =.#? p. 83. Volgens notaris Erik Deckers ligt het verschil tussen vrij beroep en handel niet in de het doel, net name winst nastreven, maar eerder in aanpak en methode: De cliënten- wervende aanpak waarmee de handelaar zich kenmerkt is strikt verboden voor de notaris : E., DECKERS, "Associaties van notarissen en multidisciplinaire associaties", 7 # =#, p

5 ) HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN GDDUDDQ WH EHDQWZRRUGHQ 6 Andere criteria die in de rechtspraak en de rechtsleer aan bod komen zijn: het intellectueel karakter van deze beroepen, de traditionele opinie over een bepaald beroep, het bestaan van een deontologie, de aard van de gepresteerde diensten, het universitair karakter van het diploma en de duur van de studies 7. Aangezien thans nog steeds algemeen wordt aangenomen dat de vrije beroepsbeoefenaar geen commerciële activiteiten voert, heeft een door hem opgerichte vennootschap dan ook een burgerlijk karakter, die al dan niet de rechtsvorm kan aannemen van een handelsvennootschap. 8 Hoewel het onderscheid tussen burgerlijk recht en handelsrecht heden ten dage dus eerder als artificieel wordt aangevoeld, geniet de vennootschap van vrije beroepers toch van een bijzondere status op vennootschapsrechtelijk vlak, omwille van de eigenheid ervan. Een vrij beroep is vooreerst een gereglementeerd beroep. Vervolgens wordt er door de volledige rechtsbekwaamheid van de rechtspersoon en de orgaantheorie gewaarborgd dat een vrij beroep kan uitgeoefend worden in naam en voor rekening van de rechtspersoon. Indien een natuurlijk persoon, die tevens orgaan is van de rechtspersoon, beschikt over de vereiste kwalificaties tot uitoefening van het vrij beroep, dan kan dit worden uitgeoefend in vennootschapsverband. Hierbij dienen de deontologische regelgevingen met betrekking tot diploma- en kwalificatievereisten in vennootschapscontext evenwel in acht te worden genomen. Een onrechtstreekse omzeiling van de wettelijke titel- en monopoliebescherming via de uitoefening van het beroep in vennootschapsverband is immers uit den boze! Tevens is er de deontologische vereiste dat de vrije beroeper onder omstandigheden het belang van de cliënt moet laten primeren op het eigen belang, en meer zelfs, het belang van de gemeenschap moet laten primeren op dat van de cliënt. Dit geïnstitutionaliseerd belangenconflict stelt zich scherper in de context van een professionele vennootschap, waar het ondernemingsaspect sterk aanwezig is en het risico dat bepaalde beslissingen inzake publiciteit of cliëntenwerving worden beïnvloed door de noodzaak de vereiste omzet te draaien. De onafhankelijkheid van de beroepsbeoefenaar mag in geen geval op de helling worden geplaatst. Tenslotte is er het specifieke kenmerk in professionele vennootschappen van vrije beroepen dat er een sterk overgewicht bestaat van de factor arbeid op de factor kapitaal. De professionele vennootschap bestaat voornamelijk bij gratie 6 Cass. 10 september 1963, E <# 1964, I, p Voor verwijzingen naar rechtspraak terzake: zie G.L. BALLON,"Art. 1 W. Kh." In X., Handelsrecht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, afl. 15, januari 2000, p K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =#, p

6 4 STEFAN VANGOETSENHOVEN van de persoonlijke en intellectuele talenten van ieder van zijn vennoten, doch steunt slechts in geringe mate op de productiefactor kapitaal. 9 1DDUHHQSURIHVVLRQHOHVDPHQZHUNLQJWXVVHQYULMHEHURHSHUV Lange tijd werd in ons land getwijfeld aan de wettelijkheid van beroepsuitoefening in vennootschapsverband voor vrije beroepers. De vraag die werd gesteld was of het wel denkbaar was dat een vennootschap het beroep zou uitoefenen, aangezien zij niet de vereiste kwalificaties bezit 10. Hét argument waarop de rechtsleer zich steunde om deze zienswijze te ontkrachten en te pleiten voor het toelaten van een samenwerking in vennootschapsverband met rechtspersoonlijkheid was de zogenaamde RUJDDQWKHRULH. De rechtspersoon wordt beschouwd als een juridische fictie, die zelf geen handels- en burgerlijke daden stelt, maar deze uitoefent via zijn organen. Voor enkele beroepsgroepen werd door diezelfde auteurs al snel algemeen aanvaard dat deze konden handelen in naam en voor rekening van een rechtspersoon indien ze evenwel zelf, als organen van deze rechtspersoon, de nodige kwalificaties voor de uitoefening van het beroep bezaten. Met andere woorden, zij dienden hun recht op beroepsuitoefening zelf en persoonlijk waar te nemen, onder hun eigen verantwoordelijkheid, doch deze handelingen werden toegerekend aan de vennootschap. Vandaag wordt dit standpunt niet langer betwist 11. Aanvankelijk was er, ook bij de beroepsgroepen zelf, een zekere aarzeling was tot oprichting van vennootschappen ter veruitwendiging van samenwerking. Desalniettemin maakt de professionele vennootschap sinds het begin van de jaren 60 het voorwerp uit van een evolutie naar een steeds meer georganiseerde integratie 12. Vooreerst kan worden bemerkt dat er de tendens is tot de geleidelijke afbouw van kostenassociaties en middelenvennootschappen ten voordele van de geïntegreerde associaties 13. Een tweede tendens is er één naar meer organisatie, van een associatie zonder rechtspersoonlijkheid naar een rechtspersoon met beperkte aansprakelijkheid. Binnen de vennootschappen met rechtspersoonlijkheid, werd in het verleden voor een professionele samenwerking vooral gekozen voor de coöperatieve vennootschap omwille van haar karakter van "duiventilvennootschap", met een 9 K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =#, p ; M., WYCKAERT, D # =#+? p Zo werd onder meer gesteld dat het recht om een beroep uit te oefenen niet in de handel zou zijn, zodat dit recht niet in een vennootschap kan worden uitgeoefend: deze discussie wordt uitgebreid behandeld voor de notarisvennootschap in punt 2.1. onder het nummer RB eerste aanleg Brussel, 11 juli 1951, F # B&#, , noot G. Lermusiaux; J.P.,BOURS, " De professionele burgerlijke vennootschap", 687 # 93: <=# >G#? 1990, afl. 1, p. 3; ALMANAK, 7+# =#, p ), Zie hierover tevens: J. VAN BAEL, "Professionele vennootschap", 6*7 : Ḧ < 1991, afl. 2, p K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =.#, p K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =.#, p

7 HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN veranderlijke structuur voor vennoten en kapitaal. Ook de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid behoorde tot een vaak gekozen rechtsvorm ter veruitwendiging van professioneel samenwerken (dit vooral om fiscale redenen). Aanvankelijk werden tevens vennootschappen onder firma opgericht, wegens de onbeperkte aansprakelijkheid voor de beroepsfouten naar aanleiding van de professionele samenwerking. Deze hebben evenwel plaats geruimd voor de andere rechtsvormen in de toenmalige vennootschappenwet en thans in het Wetboek van Vennootschappen, die tevens de mogelijkheid gaven om de individuele vennoten onbeperkt aansprakelijk te maken voor hun beroepsfouten, terwijl zij niettemin van de beperkte aansprakelijkheid kunnen genieten voor alle andere schulden die de vennootschap zou aangaan 14. Een derde tendens is deze van de "quasi-veralgemening van het professioneel vennootschapsfenomeen". Waar de oprichting van een samenwerking in vennootschapsverband aanvankelijk een zaak was voor de grote en vooruitstrevende kantoren van vrije beroepsgroepen in de grote steden, kan vandaag worden vastgesteld dat professionele samenwerking in vennootschapsverband overal is ingeburgerd. 15 Tenslotte kan melding gemaakt worden van de veranderingen in de dienstverlening ten aanzien van het cliënteel, die steeds veeleisender wordt en een totale vorm van dienstverlening wenst te bekomen 16. In 1968 gingen reeds de eerste stemmen op tot wetgevend ingrijpen ter bestendiging van de mogelijkheid tot het aangaan samenwerkingsverbanden tussen vrije beroepen. In een advies van 1968 werd door de Hoge Raad voor de Middenstand aangedrongen op de uitwerking van een regeling voor samenwerking in vennootschapsverband tussen vrije beroepers. Hierop volgden enkele voorontwerpen van wet inzake deze materie, doch zij werden nooit doorgevoerd 17. In het begin van de jaren 80 volgde dan een eerste echte poging tot regulering en bestendiging van de inmiddels reeds bestaande praktijk van professionele samenwerking in vennootschapsverband, dit sterk onder invloed van de vestiging van grote, goed gestructureerde buitenlandse juridische en fiscale kantoren die zich voornamelijk in de grote steden, gegroepeerd in vennootschapsverband, ontwikkelden tot belangrijke concurrenten van bepaalde vrije beroepsgroepen 18. Hiertoe werd het Wetsvoorstel nr inzake de professionele en interprofessionele vennootschappen ingediend door volksvertegenwoordiger Verhaeghe in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Ondanks goedkeuring in de Kamer, doorstond het 14 K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =.#, p K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =.#, p Zie hierover uitgebreid: K., GEENS, "De uitdaging van de interprofessionalisering en de internationalisering voor de Ordes van vrije beroepen.", in X, Liber Amicorum Jozef Van Den Heuvel, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1999, p J. VAN BAEL, D # =#? p H., BERQUIN,"Een 4 praktische kijk op een associatie van notarissen", in X (ed.), Associatie van notarissen, B # 687 #, 1997, p

8 5 5 4 STEFAN VANGOETSENHOVEN voorstel de stemming in de Senaat niet. Een wetgevend ingrepen werd niet langer nodig geacht, aangezien het gemene recht en de deontologie van elke beroepsgroep tot voldoende basis werd geacht voor professionele samenwerking 19. De disciplinaire regelgeving en het toezicht hierop door de Instituten en Ordes van vrije beroepsbeoefenaars zouden deze praktijk immers grotendeels opvangen, mits een zeker overheidstoezicht via de bekrachtiging van de deontologische reglementen en via cassatietoezicht op de disciplinaire rechtspraak ten behoeve van het algemeen belang. 20 Ondanks de afwezigheid van een wettelijk kader tot oprichting van professionele vennootschappen steeg in de praktijk gestaag het aantal vennootschappen die werden opgericht door vrije beroepers, al dan niet openlijk. Nochtans werd door de Belgische wetgever de fictie van de rechtspersoonlijkheid reeds eerder toegepast in regelgeving omtrent vrije beroepen. Zo onder meer voor het bedrijfsrevisoraat en accountants, waar respectievelijk de wet van 1953 (gewijzigd in 1985) en het Koninklijk Besluit van 1985 stelden dat bedrijfsrevisoren en accountantsvennootschappen titularis van het beroep konden zijn. Ook in de vestigingswet van 15 december 1970 werd de basis gelegd door te bepalen dat een vennootschap mag opgericht worden voor de uitoefening van een beroep waarvan de toegang gereglementeerd is 21. Zelfs de belastingadministratie aanvaardde, na jarenlang verzet, in 1993 de mogelijkheid tot uitoefening van bepaalde vrije beroepen binnen het raam van een burgerlijke vennootschap onder de vorm van een handelsvennootschap 22. Uiteindelijk werden in de loop der jaren wetgevende initiatieven genomen in zo goed als alle gereglementeerde beroepen tot het mogelijk maken van professionele vennootschappen met als laatste de meer terughoudende sectoren 19 J., VAN BAEL, D # =#, p Commentaren betreffende het wetsontwerp: C., LEJEUNE, "Projet en cours d élaboration: "Les sociétés civiles de moyens", in R., DE VALKENEER en P., DEHAN (eds.), L'Exercice en société des professions libérales., Brussel, Bruylant, 1989, p ; J., HEENEN en J., MALHERBE, "Les sociétés civilles professionelles", F+# B&# 1985, p In tegenstelling tot de Belgische wetgever, verkoos de Franse wetgever de professionele samenwerking in vennootschapsverband apart te reguleren voor elk vrij beroep. Dat deze aanpak niet de ideale oplossing biedt, bewijst het invoeren van de "Société d'exercice liberal à responsabilité limitée" ( S.E.A.R.L.) Zie hierover: K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =.#, p K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =#, p Wet van 22 juli 1953 houdende de oprichting van een Instituut der Bedrijfsrevisoren, "$# %&#, 2 september 1953; Wet van 21 februari 1985 tot hervorming van het bedrijfsrevisoraat, "I# % #, 28 februari 1985; Koninklijk Besluit van 14 juni 1985 betreffende het Instituut der Accountants? "$# %&#, 22 juni 1985; Wet van 15 december 1970 op de uitoefening van beroepswerkzaamheden in de kleine- en middelgrote handels- en ambachtsondernemingen, "$# %&#, 20 maart Circulaire nr. Ci. RH 862/ van 31 december 1993, "$H D D #8" D # 735/2.94, p. 340 en Circulaire nr. Ci. RH. 862/ van 9 november 1996, "$H D D # " D # 766/12.96, p Voor een uitgebreide verwijzing naar rechtspraak terzake, zie T., DENAYER, " Enkele fiscaalrechtelijke bedenkingen bij een voorstel tot invoering van een wettelijke reglementering voor associaties van notarissen in vennootschapsvorm", in in X, Associatie van notarissen, B&# 687 #, 1997, p

9 HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN zoals de gerechtsdeurwaarders en het notariaat. Hierbij wordt in sommige sectoren zelfs het principe van de "rechtstreekse toerekening" voorzien, waarbij de rechtspersoon zelf titularis is van het beroep doordat zijn organen of aangestelden voldoen aan de toegangsvoorwaarden 23. *URQGNHX]H KHW RQGHUEUHQJHQ YDQ HHQ EHURHSVZHUN]DDPKHLG LQ YHQQRRWVFKDSVYHUEDQGRIQLHW" Artikel 1 van Wetboek van Vennootschappen stelt dat: (HQYHQQRRWVFKDS ZRUGWRSJHULFKWGRRUHHQFRQWUDFWRSJURQGZDDUYDQWZHHRIPHHUSHUVRQHQ RYHUHHQNRPHQ LHWV LQ JHPHHQVFKDS WH EUHQJHQ PHW DOV GRHO ppq RI PHHU QDXZNHXULJRPVFKUHYHQDFWLYLWHLWHQXLWWHRHIHQHQHQPHWKHWRRJPHUNDDQGH YHQQRWHQHHQUHFKWVWUHHNVRIRQUHFKWVWUHHNVYHUPRJHQVYRRUGHHOWHEH]RUJHQ,Q GH JHYDOOHQ EHSDDOG LQ GLW ZHWERHN NDQ ]LM ZRUGHQ RSJHULFKW GRRU HHQ UHFKWVKDQGHOLQJ XLWJDDQGH YDQ ppq SHUVRRQ GLH JRHGHUHQ EHVWHPW WRW ppq RI PHHU QDXZNHXULJ RPVFKUHYHQ DFWLYLWHLWHQ,Q GH JHYDOOHQ EHSDDOG LQ GLW ZHWERHN NDQ GH YHQQRRWVFKDSVDNWH EHSDOHQ GDW GH YHQQRRWVFKDS QLHW LV RSJHULFKWPHWKHWRRJPHUNDDQGHYHQQRWHQHHQUHFKWVWUHHNVRIRQUHFKWVWUHHNV YHUPRJHQVYRRUGHHOWHEH]RUJHQ. Met andere woorden: wanneer twee of meerdere beroepsbeoefenaars iets in gemeenschap brengen, met als doel het uitoefenen van één of meerdere nauwkeurig omschreven activiteiten en met als oogmerk het bezorgen aan de vennoten van een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel, dan vormen zij een vennootschap 24. Een mooie omschrijving van wat rechtspersoonlijkheid inhoudt wordt geformuleerd door professor Jan Ronse: KHW]LM HHQ RUJDQLVDWLH JURHSHULQJ YDQ PHQVHQ YHUHQLJLQJ RI YHQQRRWVFKDS KHW]LM HHQ YRRU HHQ EHSDDOG GRHO DIJH]RQGHUG YHUPRJHQ LQVWHOOLQJ RI VWLFKWLQJ GLH LQ HQ JHJHYHQ UHFKWVV\VWHHPWHQDDQ]LHQYDQKHWUHFKWZRUGWEHKDQGHOGDOVHHQ]HOIVWDQGLJH HHQKHLGGLHDOV]RGDQLJVXEMHFWYDQUHFKWHQHQSOLFKWHQNDQ]LMQHQHHQHLJHQ YHUPRJHQ KHHIW DOV XLWVOXLWHQG RI SUHIHUHQWLHHO H[HFXWLHREMHFW YRRU ]LMQ VFKXOGHLVHUV HQ GDDURP GRRU KHW SRVLWLHYH UHFKW DOV SHUVRRQ JHGDFKW JHQRHPGHQEHKDQGHOGZRUGW JK De vennootschap vormt aldus een aparte rechtspersoon, een afzonderlijke juridische entiteit onderscheiden van de persoon der vennoten Zo onder meer artikel 73 en 100 van de wet van 21 februari 1985 tot hervorming van het bedrijfsrevisoraat en artikel 67 van het Koninklijk Besluit van 14 juni 1985 op het Instituut der Accountants. 24 H., BERQUIN, "Notarisvennootschappen." in P., VAN DEN EYNDE, C., HOLLANDERS DE OUDERAEN EN P., BUISSERET (eds.), De vernieuwde notariswet., Deel 2, Handboek Organisatie van het Notariaat, deel II, Brussel, De Boeck & Larcier, 2005, p J., RONSE, Algemeen deel van het vennootschapsrecht, Leuven, Acco, 1975, p Deze rechtspersoonlijkheid kan van volkomen of onvolkomen aard zijn. In het eerste geval vormt het eigen vermogen van de rechtspersoon het uitsluitende executieobject van de schuldeisers, in het tweede geval is het eigen vermogen van de rechtspersoon enkel het 603

10 STEFAN VANGOETSENHOVEN Indien gekozen wordt voor samenwerking in vennootschapsverband, stelt zich de keuze naar de juiste associatievorm. Om de juiste associatievorm te kiezen is het belangrijk te weten wat de deelnemers juist wensen te bereiken, op welke wijze en binnen welk kader. Duidelijke afspraken en goed overleg zullen leiden tot de keuze voor een bepaalde organisatiestructuur. De keuze voor de oprichting van een vennootschapsstructuur hoeft niet noodzakelijk samen te gaan met een professionele samenwerking. Indien de vrije beroeper niet wenst samen te werken of samen een infrastructuur uit te bouwen, dan kan hij desalniettemin toch van voordelen die het Wetboek van Vennootschappen toekent aan rechtspersoonlijkheid genieten via de oprichting van een Eenpersoons Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid (EBVBA) 27. Deze mogelijkheid werd door de wetgever gecreëerd in 1987 en deze vennootschapsvorm kent een zeer grote populariteit bij de vrije beroepers. 'HDVVRFLDWLHRISURIHVVLRQHOHVDPHQZHUNLQJLQYHQQRRWVFKDSVYHUEDQG D%HJULS Van Dale geeft de volgende omschrijving van het begrip professioneel: HLJHQ DDQ HHQ KHW EHURHS DOV JHPDDNW GRRU YDNPHQVHQ. Professionele samenwerking betekent in deze context derhalve: het samenwerken van mensen met hetzelfde vrij beroep voor de uitoefening van deze beroepswerkzaamheid. De keuze voor een samenwerking in vennootschapsverband heeft verschillende complicaties op allerlei vlakken. Bezinning en afweging van de voor- en nadelen van een dergelijke samenwerking, rekening houdende met de persoonlijke situatie van de vrije beroeper, is van wezenlijk belang in de keuze naar het meest geschikte samenwerkingsverband. De oprichting van een vennootschap leidt immers tot belangrijke juridische, fiscale en parafiscale gevolgen en brengt tevens zekere verplichtingen met zich mee. De praktijk leert evenwel dat in vele gevallen overhaast gekozen wordt voor een bepaalde samenwerkingsstructuur, al dan niet geformaliseerd. Men gaat er dan van uit preferentieel executieobject van de schuldeiser. Bij ontoereikendheid kan het eigen vermogen van de leden worden aangesproken. Tot de categorie van de vennootschappen met volkomen rechtspersoonlijkheid behoren als voornaamste vormen de naamloze vennootschap, de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid, de coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid en de vereniging zonder winstoogmerk. Tot de categorie van de vennootschappen met onvolkomen rechtspersoonlijkheid behoren onder meer de vennootschap onder firma, de gewone commanditaire vennootschap en het economisch samenwerkingsverband. 27 F., BOUCKAERT, "De professionele vennootschap voor de notarissen en kandidaatnotarissen", in F., BOUCKAERT, H. CASMAN, C., DE WULF, C., ENGELS, A., HAELTERMAN en W. VAN EECKHOUTTE (eds.), Notariële actualiteit 11: de nieuwe notariswet, Brugge, Die Keure, 2000, p

11 N? 4 ) 4 HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN dat de samenwerking zal blijven duren en tot ieders tevredenheid zal blijven evolueren. Het is de premisse bij elk huwelijk, maar daarvan weten we dat de realiteit anders is. Volgende overwegingen dienen zeker ter sprake te komen: - Wat willen de deelnemers samen doen of bereiken? - In welke vorm gaat men samenwerken? - Wat met de aansprakelijkheid? - Kostprijs van de verschillende samenwerkingsstructuren? - Verdeling en verdeelsleutel voor baten en lasten? - Spelen andere partijen ook een rol (bvb: waarborgen door banken of leveranciers)? - Hoe het einde voorbereiden? E%HZHHJUHGHQHQYRRUVDPHQZHUNLQJHQVDPHQZHUNLQJLQ YHQQRRWVFKDSVVWUXFWXXU 9RRUGHOHQYDQVDPHQZHUNLQJLQKHWDOJHPHHQ De voordelen die professionele samenwerking tussen vrije beroepers in het algemeen, ongeacht de vorm, kan bieden zijn onmiskenbaar. Zo kan via samenwerking in een afgetekend verband een betere service en dienstverlening aangeboden worden aan de cliënten, aangezien de specialisatie- en overlegmogelijkheden aanzienlijk verhogen. Associatie werkt ook kostendelend. Belangrijke investeringen in infrastructuur en apparatuur worden niet enkel wat het prijskaartje betreft gespreid, maar worden tevens efficiënter benut gezien het feit dat meerdere vennoten hen tot gebruik hebben. Een belangrijk voordeel is tenslotte het verhoogde werkcomfort, met name de psychologische steun van het delen van de lasten en baten en compensatie van afwezigheid voor vormings- of niet-vormingsdoeleinden 28. 9RRUGHOHQYDQVDPHQZHUNLQJLQYHQQRRWVFKDSVYHUEDQG De samenwerking via oprichting van een structuur met UHFKWVSHUVRRQOLMNKHLG, ongeacht de rechtsvorm, biedt tevens enkele belangrijke voordelen voor de vrije beroeper. Vooreerst vormt het vermogen dat wordt ingebracht in de vennootschap een volledig afgescheiden vermogen, te onderscheiden van de privé-vermogens van de vennoten. Dit heeft tot gevolg dat de continuïteit van de beroepswerkzaamheid bij overlijden of overdracht beter gewaarborgd wordt, aangezien de rechtspersoon desgewenst kan blijven voortbestaan. Bovendien 28 E., DECKERS, "Associaties van notarissen en multidisciplinaire associaties", 7+# =#, p ; K., GEENS, 5, A., -5./+/ HAELTERMAN, 5 en H., VAN HOOGENBEMT, De ik- vennootschap, deel 2, "3: L+D 7+M 7 <<: 7+7 <=O AI< =O, Kalmthout, Biblo, 1987, p. 7; ALMANAK, 7+# =#, p. 11; F., MOEYKENS, "Zin en onzin van de professionele vennootschap", in X, De Praktijkjurist VI, Gent, Academia Press, 2003, p

12 STEFAN VANGOETSENHOVEN biedt dit het onmiskenbare voordeel dat talentvolle gekwalificeerde jongeren, zonder de nodige financiële middelen ter beschikking te hebben, toch toegang tot het betrokken beroep kunnen verkrijgen. Hiermee samenhangend betekent het tevens dat de uitstap uit het beroep of het afbouwen van activiteiten door vennoten op hogere leeftijd aanzienlijk wordt vergemakkelijkt. De opvolging en voortzetting van de praktijk door derden kan bijgevolg via de vennootschapsorganisatie bewerkstelligd worden door de enkele overdracht van aandelen, wat daarenboven kan aan een fiscaal gunstig regime 29. Eén van de meest uitgesproken voordelen die de vennootschapsstructuur met rechts-persoonlijkheid biedt, zijn de fiscale en parafiscale gevolgen die verbonden zijn aan de werking in vennootschapsverband. In de meeste gevallen vormen zij de belangrijkste motivatie voor het opzetten van een vennootschapsrechtelijke samenwerking. Zo liggen onder meer de tarieven in de vennootschapsbelasting lager dan deze in de personenbelasting. Ook kan fiscale optimalisatie worden bewerkstelligd via een aangepaste spreiding van het professioneel inkomen. De vennoten kunnen zo gedeeltelijk sparen met de vennootschap, wat gunstige gevolgen zal hebben op fiscaal vlak bij de ontbinding en vereffening van de vennootschap. Parafiscaal gezien, en meer bepaald op het vlak van het sociaal zekerheidsrecht, leidt de oprichting van een vennootschapsstructuur tot een verlaging van de sociale zekerheidsbijdragen, aangezien het aandeel van professioneel inkomen van de vennootschap, dat winst uitmaakt in tegenstelling tot het beroepsinkomen van de vennoten, niet in aanmerking wordt genomen ter berekening van de sociale bijdragen 30. Gezien het grote belang het fiscale en parafiscale regime van vennootschapsvorming, wordt dit uitvoerig behandeld in paragraaf 5. Tenslotte kan nog melding gemaakt worden van de aansprakelijkheidsregeling in het vennootschapsrecht, meer bepaald de beperkte aansprakelijkheid bij vennootschappen met volkomen rechtspersoonlijkheid. Deze regelgeving maakt het voor de vennoten mogelijk om hun aansprakelijkheid tot beperken tot hun inbreng in de vennootschap. Aangezien de vennootschap over een eigen, afgescheiden vermogen beschikt, blijft het privé-vermogen van de vennoten buiten bereik van de vennootschapsschuldeisers. 31 Dit voordeel dient evenwel sterk te worden genuanceerd voor de beroepsfouten van de vrije beroeper. De vrije beroeper behoudt in beginsel immers zijn persoonlijke aansprakelijkheid voor de gevolgen van fouten begaan in het kader van zijn beroepsuitoefening. De beroepsorden hebben hier evenwel beroepsverzekeringen voor voorzien. 29 K., GEENS, A., HAELTERMAN en H., VAN HOOGENBEMT, D # =.#, p. 7-8; S., RUYSSCHAERT en M., GIELIS, Zelfstandigen en hun vennootschap. Hoe fiscaalvriendelijk geld uit de vennootschap halen?, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 39; ALMANAK, 7+# =.#, p. 11; K., GEENS, "waarom associëren?", 7+# =#, p K., GEENS, "waarom associëren?", 7+# =#,p. 20; ALMANAK, 7+# =.#, p K., GEENS, A., HAELTERMAN en H., VAN HOOGENBEMT, D # =#, p. 8; S., RUYSSCHAERT en M., GIELIS, 7+# =#, p

13 HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN Bovendien kan de beperkte aansprakelijkheid doorbroken worden door de regelgeving van de oprichtersaansprakelijkheid, de mogelijke persoonlijke borgstelling door de vrije beroeper en fraude of bedrog van de bedrijfsleider 32. F1DGHOHQYHUERQGHQDDQGHRSULFKWLQJYDQHHQYHQQRRWVFKDS Een professionele samenwerking in vennootschapsverband kan zowel voor de beroepsbeoefenaar als voor de cliënt enkele belangrijke voordelen opleveren. Tegelijkertijd echter dienen vrije beroepers zich te hoeden voor mogelijke gevaren en nadelen verbonden aan vennootschapsvorming. Vooreerst kan melding gemaakt worden van de extra kosten die de oprichting van een vennootschap met zich meebrengt, zoals onder meer de eventuele oprichtingskosten, de boekhoudkundige kosten, de aansluitingskosten van de vennootschap bij een sociaal verzekeringsfonds en enkele fiscale meerkosten 33. Het grootste gevaar van vennootschapsvorming ligt wellicht in de vrees voor interne conflicten binnen de samenwerkingsstructuur. Rivaliteit, sterke personaliteiten, meningsverschillen en discussies over financiële aspecten van de samenwerking, zoals bijvoorbeeld de impliciete verplichting tot rendement van de grote materiële investeringen, kunnen een negatieve invloed uitoefenen op het samenwerkingsverband en de spanningen doen oplopen. Ondanks het gegeven dat conflicten niet steeds zullen vermeden kunnen worden, zullen ze grotendeels kunnen worden opgevangen via goede en vooral duidelijke en vooraf vastgelegde afspraken, die kunnen worden aangepast wanneer de omstandigheden dit vereisen 34. Waar vennootschapsvorming enerzijds drempelverlagend werkt voor talentrijke jongeren met de vereiste kwalificatie die niet de nodige financiële mogelijkheden hebben, zo opent ze anderzijds de deur voor personen die wensen toe te treden tot de samenwerking, maar niet over de nodige kwalificaties beschikken. Dit gevaar kan evenwel opgevangen worden door een ingrijpen vanwege de wetgever of de betrokken beroepsorganisaties, waarbij de vereiste kwalificaties aan de individuele leden worden opgelegd, hetgeen vandaag trouwens in alle beroepsgroepen het geval is 35. Tevens vormt de vennootschapsstructuur een ideale haard voor het omzeilen van onverenigbaarheden. Immers, op professionele basis samenwerkende vennoten kunnen via de vennootschap toch meerdere onverenigbare professionele hoedanigheden verenigen, die ze individueel niet tegelijkertijd 32 Zie de hiertoe geldende artikelen in het Wetboek van Vennootschappen per vennootschapsvorm; S., RUYSSCHAERT en M., GIELIS, 7+# =.#, p S., RUYSSCHAERT en M., GIELIS, 7+# =#, p K., GEENS, "waarom associëren?", 7+# =#, p K., GEENS, A., HAELTERMAN en H., VAN HOOGENBEMT, D # =#, p

14 STEFAN VANGOETSENHOVEN zouden kunnen waarnemen 36. Zo zou men volgens gefluister in de wandelgangen een niet-concurrentiebeding kunnen omzeilen door het kiezen voor een vennootschap met stille vennoten (hoewel dit bij sommige beroepsgroepen verboden wordt). Samenwerking in vennootschapsverband betekent niet enkel het delen van infrastructuur, maar tevens het delen van cliënteel. Vaak zal samenwerking kunnen leiden tot een vermindering van inkomsten. Een vrije beroeper die alleen zijn beroepswerkzaamheid uitoefent, werkt enkel voor zichzelf en dit inkomen zal vaak hoger liggen dan het inkomen in samenwerkingsverband. Daartegenover staat wel een spreiding van de risico s en een opvang van tijdelijke professionele onbeschikbaarheid, wat een grotere inkomenszekerheid waarborgt voor de vennoten 37. Samenwerking met gelijksoortige beroepsbeoefenaars houdt ook het deontologische gevaar in voor de vrije beroeper dat hij zijn individuele onafhankelijkheid op het spel zou kunnen zetten. Immers, het optreden van meerdere vennoten als één enkele vennootschap naar buiten toe, creëert belangenconflicten. Niet enkel zal een vennoot zijn eigen belang en het belang van de cliënt in rekening moeten brengen, tevens het belang van de medevennoten en hun gezamenlijk cliënteel vormen een factor van bekommernis 38. Professor Koen GEENS wijst tenslotte nog op enkele andere gevaren, die evenwel eerder beperkt zullen zijn of blijken te zijn. Zo waarschuwt hij voor de vereenzelviging van het imago van de vrije beroeper met de gewoonten en praktijken van zijn vennoten, het gevaar voor een artificiële dienstencreatie waarbij de vennoot ertoe kan aanzetten om aan te dringen op consultatie door de cliënt van zijn medevennoot indien andere gespecialiseerde diensten beschikbaar zijn binnen de onderneming en de mogelijke vermindering van het persoonlijk karakter van de dienstverlening, zodoende dat de persoonlijke band die bestond tussen de eerste dienstenverstrekker en de cliënt deels verloren kan gaan 39. 9RUPHQYDQSURIHVVLRQHOHVDPHQZHUNLQJ D0RJHOLMNHRUJDQLVDWLHVWUXFWXUHQLQIXQFWLHYDQKXQLQWHJUDWLHQLYHDX De wijze van samenwerking bepaalt de structuur van de vennootschap. Een samenwerkingsverband in het kader van het gemeenschappelijk uitoefenen van een vrij beroep kan op verschillende manieren geconcretiseerd worden, gaande van louter contractuele afspraken, die geen gevolg hebben op het persoonlijke 36 K., GEENS, A., HAELTERMAN en H., VAN HOOGENBEMT, D # =#, p K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =.#, p K., GEENS, A., HAELTERMAN en H., VAN HOOGENBEMT, D # =#, p K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =#, p

15 HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN vermogen, tot zeer geformaliseerde structuren, die binnen de structuur van een vennootschap plaatsvinden en aanleiding geven tot een eigen vermogen van de associatie. Ondanks het bestaan van tal van tussenvormen, kunnen we toch een viertal belangrijke polen van samenwerking onderscheiden: de contractuele afspraken, de zuivere kostenassociatie, de middelenvennootschap en de professionele vennootschap. &RQWUDFWXHOH DIVSUDNHQ Een contractuele afspraak is de minst verregaande vorm van samenwerking. De deelnemers bundelen hun krachten om een bepaald doel te bereiken, maar daar houdt de samenwerking op. Er is geen sprake van een affectio societatis. De partijen doen geen enkele financiële inbreng. De afspraken hebben geen rechtstreekse gevolgen voor het persoonlijk vermogen van de deelnemers, behoudens verdeling van de opbrengsten. Het beoogde doel kan divers zijn en hoeft niet schriftelijk en zelfs niet formeel mondeling worden uitgedrukt. De loutere samenwerking op zich getuigt van een contractuele band 40. 'H ]XLYHUH NRVWHQDVVRFLDWLH Een zuivere kostenassociatie is een samenwerkingsverband zonder vennootschapsstructuur en bestaat uit de verdeling van gezamenlijk geleden kosten voor de uitoefening van het beroep en dit volgens een vaste omslagsleutel (vaste contractuele verhoudingen) 41. 'HPLGGHOHQYHQQRRWVFKDSEen andere mogelijkheid voor vrije beroepers bestaat er in hun samenwerkingsverband beperkt te houden tot het ter beschikking stellen van de werkingsmiddelen, nodig voor de uitoefening van hun beroep. De eigenlijke middelenvennootschap groepeert derhalve vrije beroepers in een vennootschap met rechtspersoonlijkheid, doch de inbreng van de vennoten bestaat uit het louter inbrengen van de werkingsmiddelen en/of een deel of het geheel van de kosten voor de uitoefening van het beroep. Concreet betekent dit dat de personele en materiële infrastructuur van de deelnemende vennoten wordt ingebracht in een vennootschap die kan bestaan naast de praktijk van de vrije beroepsbeoefenaar waarin de vennoten hun beroep uitoefenen in eigen naam en voor eigen rekening. Tevens zullen de honoraria, voortspruitend uit de beroepsuitoefening van de vennoten, worden geïnd door de leden voor eigen rekening. Slechts een gedeelte hiervan wordt afgestaan aan de vennootschap als kostenvergoeding. De beroepsinkomsten blijven derhalve inkomsten van de individuele leden van het samenwerkingsverband, met uitzondering van de kosten die voortvloeien uit gezamenlijk handelen, dewelke dan in onderling verband en volgens 40 M., TISON en H., DE WULF, " De notarisvennootschap bekeken door een vennootschapsrechtelijke bril", in UNIVERSITEIT GENT. FACULTEIT DER RECHTSGELEERDHEID (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Deel 3, Gent, Die Keure, 2003, p J.P., BONTE, "Geneesheer, vennootschap en fiscus", PQ# # 1991, p

16 STEFAN VANGOETSENHOVEN vastgestelde contractuele verhoudingen worden verdeeld 42. De middelenvennootschap vormt aldus een afzonderlijke rechtsfiguur waarin enkele dienstverlenende activiteiten worden ondergebracht, bestaande naast de eigenlijke beroepspraktijk en opgericht tot ontwikkeling van de beroepspraktijk. 'H SURIHVVLRQHOH JHwQWHJUHHUGH YHQQRRWVFKDS De eigenlijke professionele vennootschap kenmerkt zich door een verregaand samenwerkingsverband waarbij niet louter de middelen tot uitoefening van de beroepswerkzaamheid worden ingebracht, maar waarbij de volledige beroepswerkzaamheid wordt ingebracht en de honoraria worden gedeeld. De beroepsuitoefening als zodanig wordt bij deze vorm van associatie het doel van de vennootschap, wat betekent dat het beroep wordt uitgeoefend in naam van en voor rekening van de vennootschap. Dit is een zogenaamde "RQUHFKWVWUHHNVH WRHUHNHQLQg" omdat de vrije beroeper persoonlijk titularis blijft van zijn ambt 43. De meest doorgedreven vorm van samenwerking in dit verband is de professionele vennootschap waarbij de vennootschap zelf op de ledenlijst van de beroepsorde wordt opgenomen, het systeem van de "UHFKWVWUHHNVH WRHUHNHQLQJ". Hierbij wordt de titel van het beroep gedragen door de vennootschap zelf. Diegenen die namens de vennootschap hun beroepswerkzaamheden uitoefenen, zullen tevens aan alle vereiste kwalificaties dienen te voldoen om het beroep in persoonlijke naam uit te kunnen oefenen 44. E 2UJDQLVDWLHVWUXFWXUHQ YDQ VDPHQZHUNLQJ LQ IXQFWLH YDQ GH DDUG YDQ EHURHSVEHRHIHQDDU Naast het integratieniveau van samenwerkingsverbanden tussen vrije beroepers, kan er nog een onderscheid gemaakt worden naargelang de deelnemers tot de vennootschap. Beoogt de samenwerking een samenwerken tussen personen die behoren tot eenzelfde beroepsorde, dan kunnen we spreken van een professioneel samenwerkingsverband. Beoogt de samenwerking daarentegen een associatie tussen personen met een verschillend vrij beroep, dan is er sprake van een interprofessionele samenwerking J.P., BONTE, D # =#, p. 9; K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =#? p. 13; M., TISON en H., DE WULF, D # =#, p. 70; J. P., BOURS, D # =#? p. 5; ALMANAK, 7+# =#? p K., GEENS, A., HAELTERMAN en H., VAN HOOGENBEMT, D # =#, p. 9; ALMANAK, 7+# =#, 4 #? 1997, p ; J.P., BOURS, 16; K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =#? p. 17 en D # =.#, B&#+687 D # =.#, p K., GEENS, D # =#, B&# #, 1997, p ; J.P., BONTE, D # =#, p. 9; ALMANAK, 7+# =#, p. 18 (Voorbeelden van beroepsgroepen waarin dit wordt toegelaten zijn bedrijfsrevisoren en accountants) 45 De laatste jaren is er een stevig debat aan de gang met centraal de vraag naar de geoorloofdheid van interprofessionele samenwerking tussen intellectuele vrije beroepen. Waar enerzijds de multidisciplinaire samenwerking dagdagelijkse praktijk is, zij het in geschiedend in een juridisch 610

17 HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN c Organisatiestructuren van samenwerking in functie van de rechtsvorm van vennootschap. De vrije beroeper die zijn activiteiten wenst onder te brengen in een vennootschapsstructuur heeft principieel geen onbeperkte keuze uit de diverse vennootschapsvormen die het Wetboek van Vennootschappen aanbiedt. Aangezien zijn samenwerking grotendeels gebaseerd is op en ingegeven is door vertrouwen in zijn medevennoot/vennoten en bijgevolg noodzakelijkerwijze een intuitu personae karakter vertoont, komen de vennootschappen die het kenmerk van kapitaalvennootschap dragen, zoals de naamloze vennootschap en de commanditaire vennootschap op aandelen, in beginsel niet in aanmerking voor de organisatie van deze samenwerking 46. Ook de gewone commanditaire vennootschap behoort in beginsel niet tot de keuzemogelijkheden voor de vrije beroeper. De mogelijkheid tot het betrekken van stille vennoten, die zelf geenszins de vereiste kwalificaties behoeven, bij de organisatie lijkt immers niet verenigbaar met het beginsel van onafhankelijkheid van de vrije beroeper. Deze regel van beperkte keuzevrijheid dient evenwel te worden genuanceerd voor bepaalde vrije beroepen, waar de wet geen verbod tot oprichting van deze vennootschappen heeft opgelegd. Theoretisch is voor deze beroepsbeoefenaars dus mogelijk hun samenwerking te veruitwendigen in de vorm van een kapitaalvennootschap, al zal het sterke intuitu personae karakter van de samenwerking deze keuze vaak in de weg staan 47. Via contractuele bepalingen zou men ook deze vennootschappen toch meer besloten kunnen maken. De belangrijkste vennootschapsvormen die de vrije beroeper ter beschikking staan, worden hieronder kort besproken. De naamloze en commanditaire vennootschap (al dan niet op aandelen) worden hier buiten beschouwing gelaten. 'H EXUJHUOLMNH YHQQRRWVFKDS ]RQGHU UHFKWVSHUVRRQOLMNKHLG GH PDDWVFKDS j.k Professionele samenwerking hoeft niet noodzakelijk te worden verwezenlijkt in een organisatiestructuur met rechtspersoonlijkheid. Een vacuüm, zijn er anderzijds zowel wettelijke al deontologische bezwaren tegen deze samenwerkingsvorm ( beroepsgeheim en geheimhoudingsplicht, onafhankelijk, aansprakelijkheid, deontologie, tuchtrecht en tegenstrijdigheid van belangen. Zie hierover uitgebreid: K., PEETERS, " Interprofessionele vennootschappen: de bestaande werkelijkheid erkennen?", in G., FRANCOIS en K., DEKETELAERE (eds.), De uitoefening van een vrij beroep in vennootschapsvorm, Acco, Leuven,1997, p ; ALMANAK, 7+# =#, p. 16; K., DEKETELAERE EN G., FRANCOIS, "Inleiding", in K., DEKETELAERE en G., FRANCOIS (eds.), De uitoefening van een vrij beroep in vennootschapsvorm, Leuven, Acco, 1997#? p. 13; K., GEENS, "Waarom associëren?", 7+# =.#? p ALMANAK, 7+# =#, p Een voorbeeld hiervan vormt de advocatensamenwerking. Hierbij kan elke vennootschapsvorm gehanteerd worden. 48 Artikel 46 Wetboek van Vennootschappen. S T U V Ẅ VX Y Z [\ ]S ^_` a bcd d e f cd dg b[t h hi U ` 611

18 STEFAN VANGOETSENHOVEN nauwe samenwerking kan immers een geheel van vermogensrechtelijke en verbintenisrechtelijke verhoudingen doen ontstaan, zonder dat daaraan de kwalificatie van rechtspersoon wordt verbonden. Deelnemers die deze samenwerkingsvorm verkiezen kunnen zich organiseren in een burgerlijke vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid, tevens maatschap genaamd. Ze kan worden gedefinieerd als een vereniging met een burgerlijk of handelsdoel die geen rechtspersoonlijkheid heeft. Kenmerkend voor de samenwerking in de vorm van een maatschap is vooreerst dat deze samenwerkingsvorm vormvrij is: geen akte is vereist voor haar oprichting, tenzij voor bewijsdoeleinden. Bovendien dient het doel van de samenwerking nergens geëxpliceerd te worden. De maatschap behoeft ook geen bestuursregeling. Elke deelnemer bestuurt indien niets wordt voorzien. De maatschap tevens laat het beginsel van de onbeperkte aansprakelijkheid van de vennoten onverkort bestaan. De schulden kunnen bijgevolg op de deelnemers worden verhaald, evenwel zonder hoofdelijke aansprakelijkheid. Tenslotte kan nog iets gezegd worden over de overdraagbaarheid van aandelen en beëindiging van de samenwerking. De rechten in de maatschap zijn enkel overdraagbaar mits de toestemming van alle deelnemers en ze gaat in de regel teniet door overlijden van een deelnemer. Het grote voordeel verbonden aan de keuze voor deze vennootschapsvorm is de grote vrijheid in oprichting en werking, zodoende dat zeer veel vrij te regelen valt door de deelnemers. Het gevaar voor een slecht opgemaakte samenwerkingsovereenkomst is hierbij wel denkbeeldig! Het nadeel verbonden aan deze rechtsvorm is de fiscale transparantie en de belastbaarheid in de personenbelasting. Ook zijn de leden onbeperkt aansprakelijkheid voor de schulden van de vennootschap, behoudens aansprakelijkheid voor beroepsfouten. 'HYHQQRRWVFKDSRQGHUILUPD lm Minimum aantal vennoten 2 Verbintenis vennoten Onbeperkt en hoofdelijk Vorm oprichtingsakte Onderhands of authentiek Minimum vermogen Geen minimum Minimale volstorting - Financieel plan Niet vereist Effecten (deelgerechtigheden) Geen of op naam Bestuur Vennoten of zaakvoerders ( elk afzonderlijk) Boekhouding Vereenvoudigd (indien kapitaal < EUR, ) 49 Artikelen 201 en volgende Wetboek van Vennootschappen. 612 S T U V Ẅ VX Y Z [\ ]S ^_` a bcd d e f cd dg b[t h hi U `

19 HET VRIJ BEROEP IN VENNOOTSCHAPSVERBAND: NOTARISSEN, ADVOCATEN EN GENEESHEREN Fiscaliteit Vennootschapsbelasting Jaarrekening Neerlegging en publicatie (uitzonderingen mogelijk: zie artikel 97 W. Venn.) De vennootschap onder firma (V.O.F.) is de meest eenvoudige vennootschapsvorm met rechtspersoonlijkheid waarbinnen vrije beroepers hun samenwerking kunnen organiseren. De vennootschap onder firma biedt enkele belangrijke voordelen. De V.O.F. kan naast authentiek, tevens in onderhandse vorm worden opgericht. Dat dit laatste evenwel niet steeds ten goede komt aan de vennoten mag wel duidelijk zijn. Onvoldoende deskundigheid bij de oprichting kan immers leiden tot mogelijke nietigverklaring van de vennootschap. Ook de V.O.F. behoeft geen bestuursregeling. Is niets voorzien, dan besturen de vennoten zelf, namens de V.O.F. De V.O.F. kenmerkt zich tevens door de grote vrijheid die de deelnemers genieten voor wat de regeling van de werking van de samenwerking betreft. Niets specifieks terzake is voorzien in de wet. Net zoals de maatschap heeft de V.O.F. een intuitu personae- karakter, wat zeer goed aansluit bij het idee van collegialiteit en vertrouwen. De overdraagbaarheid van aandelen is hier dan ook in beginsel uitgesloten en de toe- en uittreding behoeven de toestemming van alle vennoten. Een laatste reden waarom men de keuze zou kunnen maken voor dit vennootschapstype ligt in het feit dat er geen vermogensvereiste wordt gesteld voor haar oprichting, wat betekent dat de vennoten zelf de nodige afspraken kunnen maken ter indeling van het vermogen in aandelen. Dit dient evenwel sterk genuanceerd te worden en mag zeker niet het doorslaggevende motief voor haar oprichting vormen aangezien elke vennootschap een zeker vermogen behoeft, ongeacht of het nu in geld dan in natura wordt voorzien. De voornaamste redenen om niet te kiezen voor deze vennootschapsvorm zijn onder andere de hoofdelijke en onbeperkte aansprakelijkheid van de vennoten voor alle verbintenissen van de vennootschap, doch enigszins getemperd door het voorrecht van uitwinning voorzien in artikel 203 W. Venn. 'HEHVORWHQYHQQRRWVFKDSPHWEHSHUNWHDDQVSUDNHOLMNKHLG no Minimum aantal vennoten 1 Verbintenis vennoten Beperkt tot inbreng Vorm oprichtingsakte Authentiek Minimum kapitaal EUR Minimale volstorting EUR Financieel plan Vereist Effecten Op naam Bestuur 1 of meer ( al dan niet statutair) 50 Artikelen Wetboek Van Vennootschappen. S T U V Ẅ VX Y Z [\ ]S ^_` a bcd d e f cd dg b[t h hi U ` 613

20 STEFAN VANGOETSENHOVEN Boekhouding Fiscaliteit Jaarrekening Volledig Vennootschapsbelasting Publicatie en neerlegging Ook de samenwerking tussen meerdere vennoten organiseren via de oprichting van een besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid geeft enkele opvallende voordelen voor de vennoten. Vooreerst is de BVBA een vennootschap met volkomen rechtspersoonlijkheid waarbij beperkte aansprakelijkheid voor de vennoten voor de verbintenissen van de vennootschap geldt, evenwel beperkt tot hun inbreng. Het besloten karakter van dit vennootschapstype vormt tevens een stimulans. De overdraagbaarheid van aandelen is immers beperkt. Externe overdrachten vergen steeds de toestemming van alle medevennoten en de wet laat afwijking hiervan in de statuten niet onbeperkt toe. De keerzijde van de medaille is dat de wet zekere formalismen en beschermende maatregelen oplegt, zodoende dat deze vennootschapsvorm niet gekenmerkt wordt door een groot liberalisme, in tegenstelling tot wat wel het geval is bij de V.O.F. of de CVOA (zie verder). Zo kan de BVBA bijvoorbeeld enkel bij authentieke akte worden opgericht, vereist ze een beginkapitaal van ¼ ,00, dient het vermogen te worden verantwoord via een financieel plan en is er een dubbele volstortingsplicht: minstens ¼WHYROVWRUWHQHQRS ieder aandeel waarop in geld is ingeschreven dient minstens 1/5de gestort te worden. De EBVBA vereist een beginkapitaal van ¼ ZDDUYDQ GH volstortingplicht ¼EHGUDDJW De vennootschap wordt tevens gekenmerkt door een georganiseerd bestuur, met aan het hoofd een al dan niet statutair benoemde zaakvoerder. Een ander nadeel verbonden aan dit vennootschapstype is het verbod op inbreng van nijverheid. 'HFR SHUDWLHYHYHQQRRWVFKDSSedert de wet van 20 juli 1991 bestaan er twee vormen van coöperatieve vennootschappen: de coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (CVBA) en de coöperatieve vennootschap met onbeperkte aansprakelijkheid (CVOA). Beiden zijn onderworpen aan een verschillend systeem van rechtsregels, waarbij de CVBA eerder kan worden gecatalogiseerd bij de kapitaalvennootschappen, terwijl de CVOA zich kenmerkt door een groot wettelijk liberalisme. 614 S T U V Ẅ VX Y Z [\ ]S ^_` a bcd d e f cd dg b[t h hi U `