Met je ziekte aan de slag

Transcriptie

1 Met je ziekte aan de slag Een training voor werknemers met een chronische aandoening Cursusboek Inge Varekamp Gabe de Vries Annelies Heutink Frank van Dijk Juni 2007 (bijgewerkt aug. 2010) Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid Academisch Medisch Centrum (AMC) ArboUnie Amsterdam CREATIVE COMMONS Dit cursusmateriaal is voor anderen beschikbaar onder de Creative Commons licentie: Naamsvermelding, Niet-Commercieel gebruik, Gelijk Delen. Deze voorwaarden zijn te lezen onder: Wilt u het materiaal bewerken, dan willen wij graag een kopie van het nieuwe materiaal. Neem contact op met I. Varekamp of F. van Dijk (i.varekamp@amc.nl; varekamp@xs4all.nl, f.j.vandijk@amc.nl). Zie pagina 2 voor Disclaimer.

2 Disclaimer Met je ziekte aan de slag is een cursus ontwikkeld door het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid van het Academisch Medisch Centrum Amsterdam (AMC) en anderen. Het Coronel Instituut sluit alle aansprakelijkheid uit voor enigerlei directe of indirecte schade, van welke aard dan ook, die voortvloeit uit of verband houdt met het gebruik van de cursus. Informatie over wet- en regelgeving zoals weergegeven in het cursusboek kunnen verouderd raken. 2

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 5 Inleiding... 6 Voor wie is de training... 6 Opzet van de training... 6 Opzet van het cursusboek... 7 Programma van de zeven bijeenkomsten Waar heb je last van, gevolgen van een chronische aandoening voor het werk Programma Bijeenkomst 1 in het kort Huiswerkopdrachten voor bijeenkomst Zicht op jezelf: gevoelens en gedachten rond een chronische ziekte Programma Bijeenkomst 2 in het kort Huiswerkopdrachten voor bijeenkomst Communicatie: oefenen met praktijksituaties Programma Bijeenkomst 3 in het kort Huiswerkopdrachten voor bijeenkomst Praktische zaken: de bedrijfsarts, wetgeving en voorzieningen voor werknemers met een chronische ziekte Programma Bijeenkomst 4 in het kort Huiswerkopdrachten voor bijeenkomst Communicatie en opkomen voor jezelf: vervolg en verdieping Programma Bijeenkomst 5 in het kort Huiswerkopdrachten voor bijeenkomst Een plan van aanpak Programma Bijeenkomst 6 in het kort Huiswerkopdrachten voor de follow-up bijeenkomst Follow-up: wat werkt wel en wat werkt niet Programma Bijeenkomst 7 in het kort Het tussengesprek en het eindgesprek Het tussengesprek Het eindgesprek Bijlagen Bijlage 1. Waar heb je last van: gevolgen van een chronische aandoening voor het werk Het doel en de opzet van de training Hoe gaan we met elkaar om Waar heb ik last van: gevolgen van ziekte voor functioneren op het werk Bijlage 2. Zicht op jezelf: gevoelens en gedachten rond een chronische ziekte Bijlage 3. Communicatie: oefenen met praktijksituatie Tips voor een gesprek met een leidinggevende

4 3.2. Uitleg geven over je ziekte Bijlage 4. Praktische zaken: de bedrijfsarts, wetgeving en voorzieningen voor werknemers met een chronische aandoening Werkaanpassingen en hun plek in het werkmodel De bedrijfsarts en de arbodienst Wat kan de bedrijfsarts betekenen voor mensen met een chronische aandoening? Regels bij langdurig verzuim: wat wordt er van de werknemer en de werkgever verwacht? Verschil van mening met de werkgever of de bedrijfsarts Langdurige arbeidsongeschiktheid en wetgeving: WIA en WAO Regelingen voor werknemers met beperkingen door ziekte of handicap Welke werkaanpassingen bestaan er en hoe kom je erachter wat er is? Websites en andere informatiebronnen Bijlage 5. Opkomen voor jezelf: subassertief, assertief en agressief gedrag Bijlage 6. Een plan van aanpak volgens SMART Bijlage 7. Model kwaliteit van werk

5 Voorwoord In 2001 werd bij het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid onderzoek gestart onder werknemers met verschillende chronische aandoeningen naar hun werkbeleving en knelpunten die zij op het werk ondervinden als gevolg van hun aandoening. Het idee ontstond toen om een vorm van arbeidsbegeleiding te ontwikkelen die chronisch zieken zou helpen om knelpunten het hoofd te bieden en het werk te behouden. Eerst werd met financiële steun van het CVZ (College van Zorgverzekeraars) een literatuurstudie verricht naar wat er internationaal op dit gebied gebeurt en hoe effectief dit is. Vervolgens werd een plan ontwikkeld om een vorm van arbeidsbegeleiding in Nederland op te zetten. Een pilot training werd samen met de arbodienst ArboUnie ontwikkeld en uitgevoerd. Op basis van de ervaringen werd de training iets aangepast en vanaf najaar 2006 in samenwerking met Arbo Unie Amsterdam uitgevoerd. Ook de afdeling Ergotherapie van AMC De Meren is bij de ontwikkeling en uitvoering betrokken. Mevrouw Tineke Markus van de Crohn en Colitis Ulcerosa Vereniging (CCUVN) en de heer Jan Scholte van de Diabetes Vereniging Nederland (DVN) leverden commentaar op de eerste versie van het cursusboek. Mw. N. Huvenaars van het Breed Platvorm Verzekerden en Werk verleende medewerking aan bijlage 4 van het cursusboek. Financiële steun voor ontwikkeling en evaluatie van de training wordt verleend door de Stichting Instituut GAK ( ) en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ( ). De evaluatie betreft een effectstudie met een randomised controlled trial design (RCT) en wordt bij het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid van de Universiteit van Amsterdam uitgevoerd door I. Varekamp onder leiding van prof. F. van Dijk. Wij hebben een begeleidingscommissie om ons te ondersteunen en van kritisch commentaar te voorzien. 5

6 Inleiding Voor wie is de training Mensen met een chronische ziekte merken dat klachten, pijn en vermoeidheid hun dagelijks leven kunnen beïnvloeden. Dat kan ook in het werk doorwerken. Je kan bepaalde taken niet of niet langdurig verrichten, of je hebt door het werk meer last van de ziekte, of de medische behandeling stelt eisen die lastig zijn op je werk. Kortom, een chronische aandoening kan leiden tot moeite met het werk en minder plezier in het werk. Soms leidt het tot veelvuldig of langdurig ziekteverzuim of zelfs arbeidsongeschiktheid. Er is de afgelopen jaren in Nederland veel aandacht besteed aan arbeidsre-integratie van mensen met een handicap of chronische aandoening, ofwel aan ondersteuning bij terugkeer naar de arbeidsmarkt. De training Met je ziekte aan de slag is echter gericht op mensen die een baan hebben, vanuit het idee dat het handiger is mensen te helpen bij het behouden van hun baan, dan bij het vinden van een nieuwe baan nadat ze hun werk zijn kwijt geraakt. De training is bedoeld voor mensen die merken dat ze door een chronische lichamelijke aandoening op hun werk tegen problemen aanlopen, die bang zijn daardoor hun plezier in het werk of hun baan zelf kwijt te raken, en die willen nagaan wat ze hieraan kunnen doen. Het kan gaan om problemen van oververmoeidheid of overbelasting, om onzekerheid over de toekomst, last van onbegrip bij collega s, een slechte relatie met de leidinggevende, of niet weten wat je rechten en plichten als werknemer zijn en niet weten wat er aan voorzieningen is voor mensen met een arbeidshandicap. Bij chronische aandoeningen kan het bijvoorbeeld gaan om reumatoïde artritis, astma, COPD, diabetes, multipele sclerose, de ziekte van Crohn, epilepsie, de ziekte van Parkinson, hartfalen, nierfalen, HIV, kanker, artrose of een andere lichamelijke aandoening. Het uitgangspunt bij de training is dat problemen die mensen op hun werk tegenkomen dikwijls zijn te verhelpen, met werkaanpassingen of een andere oplossing. Dit vereist dat mensen zich realiseren waar ze tegenaan lopen en weten wat voor oplossingen misschien mogelijk zijn. Belangrijk is dat ze dit op het werk bespreekbaar kunnen maken. De rode draad in de training is dan ook: verkennen welke problemen er zijn, dit bespreekbaar maken en oplossingen bedenken. Communicatie is daarmee een belangrijk onderdeel van de training, het is de olie om dingen op het werk beter te later lopen. Opzet van de training. De training is combinatie van een groepstraining en individuele begeleiding. De groepstraining bestaat uit zeven bijeenkomsten van drie uur. De eerste zes bijeenkomsten zijn om de twee weken; een enkele keer zit er drie weken tussen. De zevende bijeenkomst is twee maanden na de zesde bijeenkomst. De groep telt acht deelnemers. De training wordt gegeven door één trainer. Eén keer zijn er een bedrijfsarts en een arbeidsdeskundige als gastsprekers aanwezig en twee 6

7 keer wordt een deel van de bijeenkomst besteed aan rollenspel met een acteur. In de groepsbijeenkomsten staat steeds één onderwerp centraal. Over dit onderwerp wordt door de trainer uitleg gegeven. Dit gebeurt mede aan de hand van de ervaringen van de deelnemers, die in groepsgesprekken besproken worden. Ook opdrachten die men alleen of met meerderen doet maken deel uit van de groepsbijeenkomsten. Voor iedere bijeenkomst dienen huiswerkopdrachten gemaakt te worden. Het huiswerk wordt steeds een volgende keer besproken. Naast de groepsbijeenkomsten zijn er drie individuele gesprekken van de trainer met de deelnemer: een gesprek voorafgaand aan de training, een gesprek halverwege, en een eindgesprek na de zesde bijeenkomst. Deze gesprekken bieden de mogelijkheid meer op de persoonlijke situatie in te gaan. Opzet van het cursusboek De eerste zeven hoofdstukken van dit cursusboek horen bij de zeven groepsbijeenkomsten. De opbouw van ieder hoofdstuk is hetzelfde. Eerst zie je het programma van de bijeenkomst. In enkele regels lees je wat het thema van de bijeenkomst is en het doel; vervolgens welke onderwerpen aan bod komen. Er zijn verschillende manieren waarop de onderwerpen behandeld worden: uitleg, ervaringen bespreken in de groep, oefeningen in tweetallen of een kleine groep, of een andere manier. De tweede paragraaf, In het kort, geeft in één of twee pagina s een samenvatting van wat behandeld wordt. Het is aan te raden deze samenvatting van te voren te lezen. De laatste paragraaf behandelt de huiswerkopdrachten die voor de volgende keer gemaakt worden. Het achtste hoofdstuk gaat over de twee individuele gesprekken die de trainer met de deelnemers heeft: het tussengesprek en het eindgesprek. Het tweede deel van het cursusboek bevat bijlagen. In de bijlagen wordt veel uitgebreider het thema van de bijeenkomst behandeld. Op die manier hoef je niet tijdens de ochtend aantekeningen te maken, en kan je later alles nog eens nalezen. Ook voorbeelden van huiswerkopdrachten zijn in de bijlagen opgenomen. 7

8 Programma van de zeven bijeenkomsten 8

9 1. Waar heb je last van, gevolgen van een chronische aandoening voor het werk 1.1. Programma Een chronische ziekte kan in het dagelijks leven zorgen en stress geven. Op het werk kan een ziekte ertoe leiden dat je moeite hebt met bepaalde taken of met het tempo, of dat je af en toe niet beschikbaar bent. Je kan merken dat het gewoon moeilijk is om het werk vol te houden. In deze bijeenkomst wordt een begin gemaakt met het benoemen van wat er wel en niet goed loopt op het werk; het model Kwaliteit van werk is hierbij een hulpmiddel. Het doel van de eerste bijeenkomst is te verhelderen wat moeilijk of niet goed gaat op het werk. Programma 1. Toelichting op het doel en de opzet van de training 2. Hoe gaan we met elkaar om 3. Kennismaking 4. Pauze 5. Thema: gevolgen van chronische aandoening voor functioneren op het werk 6. Huiswerk voor de volgende keer 1.2. Bijeenkomst 1 in het kort Een chronische ziekte kan veel veranderen in het dagelijks leven. Lichamelijke klachten, pijn of vermoeidheid kunnen invloed hebben op het dagelijks functioneren, thuis en ook op het werk. Soms kan je bepaalde taken niet of niet langdurig verrichten. De ziekte kan dan leiden tot moeite met het werk, tot ziekteverzuim of zelfs arbeidsongeschiktheid. Een deel van de problemen die je op je werk tegenkomt is op te lossen. Bijvoorbeeld met werkaanpassingen of veranderingen van het takenpakket. Dit vereist wel dat je je realiseert waar je tegenaan loopt, weet wat voor oplossingen voorhanden zijn, én deze oplossingen op je werk, met leidinggevende of collega s, bespreekbaar kan maken. Deze drie stappen zijn de rode draad in de training. Door hier zelf actief mee aan de slag te gaan hopen we het doel te bereiken: aan het werk blijven én je plezier in het werk houden of vergroten. Of dat lukt hangt niet alleen van je eigen inspanningen als werknemer af; ook een leidinggevende die meedenkt en meewerkt aan oplossingen is nodig. Het onderwerp van de eerste bijeenkomst is werkproblemen, ofwel waar loop je nu precies tegenaan. Een chronische ziekte kan ertoe leiden dat je moeite hebt met bepaalde taken of met het tempo, of dat je af en toe niet beschikbaar bent. Je kan dan het gevoel krijgen van overbelasting: er wordt naar je gevoel meer van je verwacht dan je kan waarmaken, ofwel er is een kloof tussen draagkracht (dat wat je kan 9

10 waarmaken op het werk) en draaglast (dat wat van je verwacht wordt). Voortdurend een gevoel van overbelasting of stress hebben is niet goed en niemand houdt dat vol. Het verhelderen wat er precies niet goed gaat op het werk lijkt simpel, maar is toch vaak ingewikkeld. Het gaat erom te benoemen wat precies een probleem of een knelpunt is en welke factoren daar een rol in spelen. Vaak lopen meerdere zaken door elkaar. Als je moeite hebt om het werk vol te houden, dan heeft dat meestal met de aard van het werk te maken, bijvoorbeeld is het lichamelijk zwaar werk? Of is het psychisch inspannend werk? Daarnaast spelen heel andere factoren een rol, die op zich niets met je ziekte te maken hoeven te hebben. De onderlinge relaties op het werk, de arbeidsvoorwaarden, de werkomgeving, of zelfs de omstandigheden thuis doen er ook toe. Bijvoorbeeld, als werk inspannend is, maar je hebt er plezier in, en de sfeer is goed en collegiaal, dan kan je meer aan. Is daarentegen de sfeer slecht, en ben je ook nog eens onzeker of je contract verlengd wordt, dan wordt het een ander verhaal. Met het kwaliteit van werk model kan je aangeven hoe je deze belangrijke aspecten van je werk beleeft. Rechts staat een blok met vier factoren die uitmaken of de kwaliteit goed is of niet: plezier, lichamelijke en psychische vermoeidheid, en overbelasting. Links staan vijf blokken met factoren die daar invloed op hebben: 1) de belasting, door werk of ziekte, 2) de mogelijkheid zelf het werk in te delen, 3) de contacten op het werk, 4) of je werk past bij je capaciteiten en of het zekerheid biedt, en ten slotte 5) de verhouding werk-privé Huiswerkopdrachten voor bijeenkomst 2. 1) Werkmodel. Dit is de grootste huiswerkopdracht. Probeer met hulp van het formulier aan het eind van deze huiswerkopdrachten te omschrijven hoe problemen die je op het werk ervaart eruit zien. Daarbij vul je ook het werkmodel in. Het hoeft niet meteen goed te zijn, het is een eerste verkenning van hoe werkproblemen in elkaar steken. Als je weinig idee hebt hoe je dat aan moet pakken: aan het eind van bijlage 1 is een voorbeeld uitgewerkt. 2) Een ander over jou. Vraag eens aan iemand die je na staat (echtgenoot of partner, een goede vriend of vriendin, of familielid) hoe hij of zij vindt dat je met je ziekte omgaat. Welke gevoelens denkt hij of zij dat je hebt over je ziekte? Hoe denkt hij of zij dat je er zelf over denkt? De ander is Hoe ik met mijn ziekte omga, volgens hem/haar: 10

11 Welke gevoelens ik erover heb, volgens hem/haar: Hoe ik erover denk, volgens hem/haar: Formulier bij opdracht 1 Verkennen van waar je in het werk tegenaan loopt (zie voorbeelden). De bedoeling van de opdracht is te verhelderen waar je last van hebt. Omschrijf bij 1 wat het probleem is. Probeer dit zo precies mogelijk, bijvoorbeeld in welke omstandigheden het zich wel of juist niet voordoet. Geef bij 2 aan welke beperkingen of hinder van je ziekte je op het werk ervaart. Geef bij 3 aan hoe het werkmodel er voor jou uitziet. Je zet één of twee plusjes bij onderdelen die naar je gevoel in orde zijn en waar je positief over bent, en je zet één of twee minnetjes bij de onderdelen die naar je gevoel niet in orde zijn en die bijdragen aan problemen die je op je werk ervaart. Eerst zet je plusjes en minnetjes bij het rechterblok, bij de vier aspecten van de kwaliteit van werk. Dan zet je plusjes en minnetjes bij de onderdelen in de blokken aan de linkerkant, dus bij de energievreters of energiegevers. Bijvoorbeeld één minnetje bij zekerheid van de baan als je je wel eens ongerust maakt of je contract volgend jaar verlengd wordt, en bijvoorbeeld twee plusjes bij steun van collega s als je heel tevreden bent met je collega s. Als je niet weet wat je van een onderdeel vindt zet je een vraagteken. Geef, als je dat kan, een toelichting bij die punten waar je minnetjes hebt gezet of een vraagteken. Kruis bij 4 aan welke personen wellicht een bijdrage aan een oplossing zouden kunnen geven. 1. Werkprobleem 2. Beperkingen of hinder van ziekte 11

12 Energievreters en energiegevers MODEL KWALITEIT VAN WERK Belasting: lichamelijke belasting (te hoog of te laag) psychische belasting (te hoog of te laag) emotionele belasting werkdruk (te hoog of te laag) onduidelijkheid over taken of verantwoordelijkheden storende zaken onder het werk.. Zelf werk indelen: zelf plannen van werk (te weinig of te veel) pauzes bepalen werktijden bepalen.. Contacten op het werk: waardering voor je werk steun van leidinggevende steun van collega s werksfeer Passend werk en toekomstperspectieven: passen in de organisatie zekerheid van de baan beloning.. Verhouding werk-privé belasting in thuissituatie vervoer van thuis naar werk vrijetijdsbesteding Kwaliteit van het werk plezier lichamelijke vermoeidheid psychische vermoeidheid overbelasting 3a. Toelichting kwaliteit van het werk: 12

13 3b. Toelichting energievreters en energiegevers: 4. Welke personen kunnen bijdragen aan een oplossing? 0 jezelf 0 partner/ familieleden/vrienden 0 leidinggevende 0 collega s 0 bedrijfsarts 0 hulpverlening 0 anders, namelijk _ Toelichting: 13

14 2. Zicht op jezelf: gevoelens en gedachten rond een chronische ziekte Programma Mensen met een chronische ziekte merken dat dit veel vraagt van hun vaardigheden in communicatie. Overleggen over je ziekte en of deze op het werk problemen geeft, veronderstelt dat je hier open over kunt praten. Negatieve gedachten en gevoelens over de ziekte kunnen hierbij een obstakel zijn. In deze bijeenkomst wordt aandacht besteed aan deze gevoelens en hoe deze kunnen doorwerken in de manier waarop we ons tegenover anderen opstellen. Het doel van de bijeenkomst is je alert te maken op de rol die jouw eigen gevoelens en gedachten spelen als je met anderen in gesprek bent over je ziekte. Programma 1. Huiswerkopdrachten bespreken 2. Thema: het belang van communicatie en de invloed van gevoelens en gedachten rond ziekte op de communicatie 3. Pauze 4. Verkennen van gevoelens en gedachten 5. Huiswerk voor de volgende keer 2.2. Bijeenkomst 2 in het kort De rode draad in de hele training is: - verhelderen waar je tegenaan loopt, - daarover communiceren met leidinggevende of collega s of anderen - een oplossing bedenken, in de vorm van werkaanpassingen of een ander soort oplossing. Communicatie met leidinggevende, collega s of anderen is daarbij één van de peilers van de training. Het is goed je te realiseren dat een chronische ziekte extra eisen stelt aan communicatievaardigheden. Het vereist dat je kan uitleggen wat je ziekte inhoudt en wat deze voor gevolgen heeft. Dat wil zeggen dat je open over je ziekte kan en durft te praten. Negatieve gevoelens of gedachten over je ziekte kunnen daarbij een obstakel zijn. Bijvoorbeeld gevoelens van verdriet of rouw vanwege het verlies van (een deel van) de gezondheid, of gevoelens van schaamte of boosheid vanwege beperkingen. Deze gevoelens zijn normale en gezonde reacties op het optreden van een chronische ziekte en ze zijn niet zo maar te veranderen. Het is wél goed je te realiseren dat je ze hebt, en je te realiseren hoe ze gesprekken met anderen kunnen beïnvloeden. Het is ook goed je iets anders te realiseren. In de training ligt het accent op wat je zélf kan doen om problemen op te lossen of het werk plezieriger te maken. Maar óf dat lukt hangt ook af van anderen: de werkgever, collega s en de leidinggevende. De een heeft hierbij domweg meer geluk dan de ander. 14

15 2.3. Huiswerkopdrachten voor bijeenkomst 3. 1) Verder invullen van het werkmodel en eigen overheersende gedachte formuleren. Lees de tekst van de bijlage, met de uitleg over gedachten en gevoelen rond ziekte nog eens door. Vul vervolgens het werkmodel aan het eind van dit hoofdstuk verder in door het blokje persoonlijke houding in te vullen: gedachten en gevoelens rond ziekte die bij jou een rol spelen. Kijk ook, naar aanleiding van de bespreking van werkmodellen in de tweede bijeenkomst, of je de rest van het model nog hetzelfde invult of dat je er wijzigingen in aanbrengt. Probeer vervolgens te formuleren wat jouw overheersende gedachte is: het beeld dat je van jezelf hebt en dat bewust of onbewust meespeelt in hoe je met anderen op het werk communiceert. Of: welke gedachte gaat door je heen als je denkt aan het bespreekbaar maken van je probleem. Je kan daarvoor kiezen uit het rijtje van twintig veel voorkomende gedachten, je mag er één of meer aankruisen. Je kunt ook meerdere gedachten aankruisen die met elkaar strijdig zijn,als je merkt dat je dan eens de ene, dan weer de andere hebt. Vind je daar niets van je gading, dan kun je zelf de meest passende gedachte opschrijven. 20 overheersende of basisgedachten: - Ik presteer minder dan de anderen - Ik ben heel hulpvaardig, dat brengt me wel eens in de problemen - Ik kan niet goed nee zeggen - Als mensen maar aardig zijn, dan lukt het wel - Veel mensen mankeren iets, dat is normaal - Verschillen tussen mensen maken het leven waardevol - Ik ben moe, ik wil niet meer - Door mijn ziekte ga ik zorgvuldiger om met collega s en cliënten - Ik kan het werk steeds slechter aan - Als ik de vakantie maar haal - Ondanks mijn ziekte presteer ik goed - Ik wil wel, maar ik kan niet - Mijn ziekt heeft me geleerd sneller te doorzien of een ander wel of niet iets te bieden heeft voor onze organisatie - Ik lach, maar huil van binnen - Ze hebben makkelijk praten - Collega s zijn niet geïnteresseerd in mijn ziekte - Anderen vinden mij sloom - Ik kan nog steeds evenveel als voor mijn ziekte - Ik hou me gedeisd, anders vlieg ik eruit - Door mijn ziekte heb ik meer begrip voor anderen (Als hier niets geschikts bij is) Mijn overheersende gedachte is: Vul vervolgens de meest op de voorgrond springende overheersende gedachte in het werkmodel in en vraag je af of dit een belemmerende of een helpende gedachte is. 15

16 2) Gesprek met leidinggevende. Ga een gesprek met je leidinggevende aan om te verkennen hoe deze vindt dat je op je werk functioneert. Je leidinggevende weet waarschijnlijk dat je op deze training zit. Geef aan als je een afspraak maakt: Ik ben aan het verkennen waar ik precies tegenaan loop, wat er in het werk goed en minder goed gaat. Ik zou graag eens van jou/u horen hoe jij/u er tegenaan kijkt. Wat naar jouw/uw idee goed en minder goed gaat. In een latere fase wil ik graag nog eens een gesprek om over mogelijke oplossingen te praten. Bij deze huiswerkopdracht heb je wellicht het werkmodel in je achterhoofd en vooral de linkerkant, de energievreters en energiegevers. Het is belangrijk je te realiseren dat er een verschil kan zijn tussen hoe je iets ervaart of beleeft, en hoe het feitelijk is. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je het gevoel hebt dat je weinig gewaardeerd wordt, terwijl blijkt dat je wel gewaardeerd wordt. Het is bij deze opdracht niet de bedoeling al over oplossingen na te denken, dat komt later. Tips: - Bedenk vóór je een gesprek aangaat wat de beste plaats en tijd is voor het voeren van zo n gesprek. - Bedenk vóór je een gesprek aangaat wat je wil bespreken en wat je wilt bereiken. - Hoor wat de leidinggevende zegt - Maak aantekeningen als je dat prettig vindt. - Verval niet in jijboodschappen. In plaats daarvan benoem je wat er feitelijk gebeurt en geeft dan aan wat jouw beleving daarvan is. Bijvoorbeeld: ik hoor je.. zeggen, ik voel dit als.. en ik vind daar. van. - Ga niet in de verdediging, maar benoem wat je de ander hoort zeggen en herhaal je eigen standpunt. In bijlage 3 zijn deze tips uitvoeriger beschreven. 16

17 MODEL KWALITEIT VAN WERK Persoonlijke houding: Gevoelens: bedroefd boos blij bang Overheersende gedachte: Energievreters en energiegevers Belasting: lichamelijke belasting (te hoog of te laag) psychische belasting (te hoog of te laag) emotionele belasting werkdruk (te hoog of te laag) onduidelijkheid over taken of verantwoordelijkheden storende zaken Zelf werk indelen: zelf plannen van werk (te weinig of te veel) pauzes bepalen werktijden bepalen. Contacten op het werk: waardering voor je werk steun van leidinggevende steun van collega s sfeer op het werk Passend werk en toekomstperspectieven: passen in de organisatie zekerheid van de baan beloning Verhouding werk-privé belasting in thuissituatie vervoer van thuis naar werk vrijetijdsbesteding Kwaliteit van het werk: plezier lichamelijke vermoeidheid psychische vermoeidheid overbelasting 17

18 3. Communicatie: oefenen met praktijksituaties 3.1. Programma De vorige bijeenkomst ging over gedachten en gevoelens rond ziekte die je soms onbewust hebt en die de manier waarop je je tegenover anderen opstelt ongemerkt kan beïnvloeden. In deze bijeenkomst oefenen de deelnemers communicatievaardigheden. Ze oefenen met een acteur op een situatie die ze lastig vinden, waarna in de groep besproken wordt hoe het gaat. Het doel is zicht te krijgen op hoe je je tegenover anderen opstelt en hoe dat misschien beter kan. Programma 1. Huiswerkopdrachten bespreken 2. Korte pauze 3. Inventariseren oefenwensen + oefenen met acteur 4. Pauze 5. Oefenen met acteur (vervolg) 6. Huiswerk voor de volgende keer 3.2. Bijeenkomst 3 in het kort Het oefenen binnen de training is bedoeld om een veilige situatie te bieden om gedrag en communicatie uit te proberen. Er kan niets mis gaan. De trainer is er om je ten dienste te zijn. De bedoeling is dat je als deelnemer daar gebruik van maakt door te experimenteren met communicatie en gedrag. De trainer kan laten zien hoe zijn gedrag verandert door jouw gedrag. Dus als deelnemer kan je zien hoe je zelf je beïnvloedingsmogelijkheden kan vergroten. Een voorbeeld: De acteur speelt je baas, iemand waar geen land mee te bezeilen is. Door jouw gedrag verander de acteur/baas, en nu valt er wel met hem te praten. Dat zijn jouw beïnvloedingsmogelijkheden. De spelregel bij het oefenen is dat de deelnemer onder het rollenspel een time-out kan nemen. Je kan een time-out nemen als je denkt: - ik weet niet meer hoe verder, - ik hoor mezelf dingen herhalen, - ik ben klaar. Ook de acteur of de trainer kunnen een time-out vragen. Het uitgangspunt bij dit soort trainen in communicatie is dat mensen soms onbewust onbekwaam communiceren. Door ons bewust te worden wat er niet goed gaat, en ons ook bewust te worden van gedachten en gevoelens en hun invloed op communicatie hopen we een proces door te maken en de cirkel rond te krijgen: van onbewust onbekwaam communiceren 18

19 via bewust onbekwaam en bewust bekwaam naar onbewust bekwaam communiceren. Dat wil zeggen: je realiseren wat je niet handig doet en dat anders proberen te doen, totdat het uiteindelijk vanzelf gaat Huiswerkopdrachten voor bijeenkomst 4 1. In het werkmodel het blok persoonlijke houding verder invullen. Naar aanleiding van het oefenen met de acteur ga je na of het blok persoonlijke factoren (gedachten en gevoelens) verder uitgewerkt kan worden. Gevoelens die een rol spelen zijn: - blij - bang - boos - bedroefd - schaamte Mijn overheersende gedachte is: 2. Oefenen op het werk met dat wat je vanmorgen geleerd hebt. Het kan zijn dat je je gerealiseerd hebt dat je wijze van communiceren soms onbewust onbekwaam is (nu ben je je daar bewust van). De bedoeling is dat je door te oefenen de overstap maakt van de fase bewust onbekwaam naar de fase bewust bekwaam en vervolgens naar de fase onbewust bekwaam. 3. Vragen bedenken voor de bedrijfsarts en de arbeidsdeskundige, en de tekst lezen in bijlage 4 over voorzieningen en wet- en regelgeving rond arbeidsongeschiktheid en verzuim. De vierde bijeenkomst staat in het teken van praktische zaken: de rol van de bedrijfsarts en de arbeidsdeskundige, voorzieningen voor werknemers met een chronische ziekte of een handicap, en de wet- en regelgeving rond ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Er zijn twee gastsprekers: een bedrijfsarts die vertelt wat je als werknemer aan de bedrijfsarts kan hebben, en een arbeidsdeskundige die iets vertelt over voorzieningen voor werknemers met een chronische aandoening, waaronder werkaanpassingen. Bedenk een vraag die je aan ieder van hen zou willen stellen. Kijk voor ideeën bij de voorbeelden aan het eind van deze oefening. Bedenk vragen die voor jou van belang zijn. Als je ideeën hebt over een werkaanpassingen die je zou wensen, bedenk dan vooral vragen die daarmee te maken hebben. Noteer de vragen hieronder. Als het mogelijk is mail je de vragen van tevoren aan de trainer. Lees ter voorbereiding niet alleen bijeenkomst 4 in het kort, maar ook in bijlage 4 díe onderwerpen die voor jou belangrijk zijn. 19

20 Gewenste werkaanpassingen: Mijn vraag aan de bedrijfsarts is: Mijn vraag aan de arbeidsdeskundige is: Mogelijke vragen aan de bedrijfsarts: - ik zou iets minder willen werken, omdat ik een fulltime baan te zwaar vind; is dat realiseerbaar en hoe gaat dat in zijn werk? - kan ik ook een gesprek bij de bedrijfsarts aanvragen zonder dat ik wordt opgeroepen i.v.m. ziekte? - kan de bedrijfsarts bemiddelen als ik een conflict heb met de leidinggevende? - kan de bedrijfsarts andere werktijden voor mij regelen? Mogelijke vragen aan de arbeidsdeskundige: - ik zou graag een aangepaste computer willen hebben. Is dat een redelijke vraag en hoe moet je dat realiseren? Moet ik dit aanvragen of mijn werkgever? - hoe zit het in de toekomst met de Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) en de WIA? - is mijn werkgever verplicht het werk zo aan te passen dat ik het volhoud? - hoe weet ik wat er allemaal is aan voorzieningen? - wie betaalt werkaanpassingen? 20