PC Daltonbasisschool Het Drieluik. Samenwerken

Transcriptie

1 PC Daltonbasisschool Het Drieluik Samenwerken

2 Samenwerken binnen het Daltononderwijs In opdracht van: PC Daltonbasisschool Het Drieluik Samengesteld door Daltoncoördinator: Monique van der Hoeven Vormgeving & layout: Jeffrry Derksen, Mediadesign, REA College Nijmegen. 2012

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Samenwerken Leerlijn van samenwerkend tot coöperatief leren Groep- en klassenbouwers Dwarsverbanden Coöperatief Leren Het aanleren van coöperatieve werkvormen Werkvormen die we op Het Drieluik hanteren...8 Werkvorm 1 - Imiteer... 9 Werkvorm 2 - Om de beurt Werkvorm 3 - Binnen/buitenkring...11 Werkvorm 4 - Wandel/wissel uit...12 Werkvorm 5 - Puzzels...13 Werkvorm 6 - Flitsen...14 Werkvorm 7 - Duo's...15 Werkvorm 8 - Brainstormen...16 Werkvorm 9 - Denken-delen-uitwisselen...17 Werkvorm 10 - Woordweb...18 Werkvorm 11 - Rotonde...19 Werkvorm 12 - Placemat...20 Werkvorm 13 - Interview...21 Werkvorm 14 - Genummerde hoofden...22 Werkvorm 15 - Dobbelen...23 Werkvorm 16 - Hoeken...24 Werkvorm 17 - Legpuzzel Evaluatie Borging Samenwerkingsbord, maatjesbord en halgebruik Bijlagen - Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Samenwerken / III

4 Samenwerken / IV

5 1. Samenwerken 1. Samenwerken Een van de pijlers binnen het daltononderwijs is samenwerken. In dit bulletin wordt beschreven hoe wij kinderen willen leren samenwerken, welke doelen wij in elk leerjaar nastreven en welke doorgaande lijn wij hierin hanteren. Naast deze expliciete vorm van het aanleren van samenwerken, zijn er heel veel situaties waarin kinderen (spontaan) zullen samenwerken. Ook tijdens deze samenwerking zullen wij de kinderen coachen om op een steeds betere manier met elkaar te kunnen samenwerken. 1.1 Leerlijn van samenwerkend tot coöperatief leren Met deze leerlijn wordt aangegeven welke doelen we, op het gebied van samenwerken, in een bepaald leerjaar willen bereiken. Om deze doelen te bereiken zetten we o.a. verschillende coöperatieve werkvormen in. Deze worden in hoofdstuk 2 beschreven. Hieronder vindt u een overzicht van de doelen met daaraan gekoppeld de werkvormen die we in de verschillende leerjaren aanleren en/of inzetten. Samenwerken in lijn: Samenwerken / 1

6 1. Samenwerken Groep 1 Gebruiken elkaars naam. Kijken elkaar aan tijdens het praten. Reageren vriendelijk op elkaar. Praten zo duidelijk dat anderen het kunnen verstaan. Luisteren naar elkaar. Laten elkaar uitpraten. Reageren op wat een ander zegt. Durven een inbreng te hebben. Accepteren de inbreng van een ander. Vragen hulp aan een ander. Geven elkaar een complimentje. Blijven bij hun groepje. Delen materiaal met elkaar. Groep 2 Luisteren naar elkaar. Spelen samen en delen samen. Werken samen met begeleiding van de leerkracht. Werken samen in groepjes van verschillende grootte. Lossen samen eenvoudige problemen op waarbij de leerkracht aanstuurt. Helpen elkaar door voor te doen. Moedigen elkaar aan. Zijn actief betrokken. Maken samen afspraken. Groep 3 Kunnen gericht samenwerken in duo s. Werken samen als onderdeel van de cognitief ontwikkeling. Delen zelf complimenten uit. Leggen elkaar uit zonder voor te zeggen. Maken samen afspraken en houden zich daar aan. Bieden elkaar aan iets uit te leggen. Gebruiken de volgende rollenkaarten: - Materiaalbaas - Stilte kapitein Groep 4 Stellen vragen aan elkaar. Herhalen als opdracht wat iemand zegt. Kunnen als gerichte opdracht hardop denken. Bieden elkaar aan iets uit te leggen. Helpen elkaar zonder voor te zeggen. Geven elkaar gelegenheid mee te doen. Bepalen samen de plaats van werken (afhankelijk van de opdracht). Kunnen per dag aangeven met wie ze wanneer gaan samenwerken (maatjesbord!). Samenwerken / 2

7 1. Samenwerken Kunnen samen overleggen. Kunnen naar elkaar luisteren en kunnen klassikaal reflecteren. Kinderen spreken elkaar aan op hun gedrag. Gebruiken de volgende rollenkaarten: - Materiaalbaas - Stilte kapitein - Tijdbewaker Groep 5 Kunnen hardop denken. Helpen elkaar herinneren aan de opdracht. Accepteren verschil van mening. Werken, met aansturing van leerkracht, samen bij zaakvakken. Kunnen taken verdelen. (evt. met behulp van rollenkaarten) Benutten de gelegenheid om elkaar te bevragen door bv. eerst hulp te vragen aan maatje. Maken een start met het uitwisselen van informatie. Onderhandelen en komen samen tot besluiten. Durven besluitvaardig te zijn. Kunnen samen activiteiten organiseren en de materialen daarbij zoeken. Kunnen zelf groepjes formeren. Maken samen afspraken en houden zich hieraan. Zijn persoonlijk aanspreekbaar door kinderen uit het samenwerkgroepje. Evalueren klassikaal de gedane arbeid. Zijn samen verantwoordelijk voor positief taalgebruik. Maken een start met het geven van feedback op de juiste wijze. Kunnen met hulp van medeleerlingen en leerkracht reflecteren op eigen gedrag. Gebruiken de volgende rollenkaarten: - Materiaalbaas - Stilte kapitein - Tijdbewaker - Taakkapitein (voorzitter) Samenwerken / 3

8 1. Samenwerken Groep 6 Plannen hun samenwerkingsopdrachten samen. Weten wanneer en hoe ze kunnen samenwerken. Kunnen elkaar vragen hardop te denken. Kunnen in een gesprek herhalen wat een ander zegt. Kunnen diverse rollen aan bij het samenwerken met behulp van rollenkaarten. Maken samen werkstukken, evt. binnen projecten waarbij de leerkracht weinig stuurt. Werken samen in open situaties. Overleggen veel met elkaar. Lossen samen problemen op. Kunnen hun relatie met elkaar bespreken. Kunnen de ervaren hulp bespreken. Bedenken samen oplossingen waarbij de vrijheid van iedereen wordt gerespecteerd. Kunnen evalueren en reflecteren in hun samenwerkgroepje. Gebruiken de volgende rollenkaarten: - Materiaalbaas - Stilte kapitein - Tijdbewaker - Taakkapitein (voorzitter) - Schrijver (notulist) Samenwerken / 4

9 1. Samenwerken Groep 7 Werken samen aan een project, waarbij de leerkracht slechts minimaal hoeft te sturen. Presenteren samen hun werkstuk/project. Herhalen spontaan in een gesprek wat een ander zegt. Brengen hun eigen ervaringen in. Hebben inbreng bij de te organiseren activiteiten. (leerlingenraad, visites e.d.) Kunnen elkaars rol en taakbesef met hulp evalueren en beoordelen. Zijn bezig met het proces om op een vriendelijke manier te zeggen dat je het ergens niet mee eens bent. Stimuleren en motiveren de groep. Leerlingen overleggen mee over de inhoud van het onderwijs (met de leerkracht over verwerkingsvormen, klassenvergadering, leerlingenraad etc.) Kunnen overeenstemming met elkaar bereiken. Gebruiken de volgende rollenkaarten: - Materiaalbaas - Stilte kapitein - Tijdbewaker - Taakkapitein (voorzitter) - Schrijver (notulist) Groep 8 Kunnen zich in het standpunt van een ander verplaatsen. Kunnen kritiek formuleren op ideeën, niet op personen. Zijn ver in het proces om op een vriendelijke manier te zeggen dat je het ergens niet mee eens bent. Kunnen op elkaars ideeën doorgaan/ ideeën verder uitbouwen. Maken ondersteunende opmerkingen. Werken met alle groepsleden samen. Vatten af en toe de voortgang samen. Werken, zonder tussenkomst van de leerkracht, betrokken samen aan projecten. Gebruiken de volgende rollenkaarten: - Materiaalbaas - Stilte kapitein - Tijdbewaker - Taakkapitein (voorzitter) - Schrijver (notulist) Voor de rollenkaarten zie bijlage 2 (blz. 49). Samenwerken / 5

10 1. Samenwerken 1.2 Groep- en klassenbouwers Wanneer kinderen samen moeten werken is het belangrijk dat ze elkaar beter leren kennen. Wanneer je elkaar beter kent, begrijp je elkaar beter en ontstaat er meer vertrouwen. De volgende activiteiten zijn gericht op groep- en klassenbouwers. Waar of niet waar? Ieder groepslid schrijft drie uitspraken op waarvan er twee waar zijn en één niet waar is. De uitspraken worden om de beurt voorgelezen. De groep overlegt steeds welke uitspraak niet waar is, iedereen moet het ermee eens zijn. Groepsbingo De leerkracht maakt een vel met zes vlakken. In elk vlak staat een opmerking, bijvoorbeeld heeft een hond als huisdier of heeft een broer en een zus. Elke groep krijgt een bingovel. De leerkracht leest het eerste vakje voor, de leerlingen zetten hun initialen onder de opmerking als deze op hen van toepassing is. Alle groepsleden doen dit op hetzelfde blad. Wanneer alle opmerkingen gelezen zijn, kijken de leerlingen of ze een groepsbingo kunnen maken: zijn er drie opmerkingen horizontaal, vertikaal of diagonaal hetzelfde? De groepen bespreken welke opmerkingen zij gezamenlijk hebben gescoord. Mijn doos (geschikt voor jongere kinderen) Kinderen nemen een schoenendoos mee met daarin vijf persoonlijke voorwerpen. Ze mogen de doos mooi versieren. In de groep vertellen ze elkaar waarom ze juist deze voorwerpen meegenomen hebben. Het web Alle kinderen en de leerkracht staan in een cirkel. De leerkracht vertelt iets persoonlijks en gooit daarna een bol wol naar een leerling. De leerkracht houdt het begin van de draad wel vast. Vervolgens vertelt deze leerling iets over zichzelf. Hij/zij houdt de draad ook vast en gooit de bol wol weer naar een ander. De bol gaat rond totdat iedereen als een web verbonden is. 1.3 Dwarsverbanden Voor het vertrouwen in elkaar, de omgang met elkaar, maar ook het zelfvertrouwen vinden we vele raakvlakken in onze SEO methode Klets en in onze godsdienstmethode Trefwoord. Bij deze laatste gaat het vooral om respect en zorg voor elkaar, de natuur en de wereld waarin we leven. Samenwerken kan alleen wanneer er vertrouwen in en respect voor elkaar is. Iedereen is belangrijk, ieders mening en inbreng is belangrijk. Verschillen accepteren we en we leren van elkaars sterke kanten. Samen weten/presteren we meer dan alleen! Samenwerken / 6

11 2. Coöperatief Leren 2. Coöperatief Leren Bij coöperatief leren gaat het om het (bewust) samenwerken van leerlingen in tweetallen of in kleine groepjes. De leerlingen ondersteunen en helpen elkaar en zoeken samen oplossingen voor problemen. Zwakkere leerlingen profiteren van de aanmoediging, uitleg en hulp van medeleerlingen. Ook betere leerlingen profiteren van het samenwerken in een heterogene groep. Door anderen te helpen, bereiken ze beheersing van de stof op een hoger niveau. Bovendien neemt de effectieve leertijd toe wanneer de leerkracht gebruik maakt van het vermogen van leerlingen om elkaar te helpen. Het gaat bij coöperatief leren om zowel het leren van inhouden als het leren samenwerken. Er is dus sprake van een cognitief en een sociaal doel. Coöperatief leren onderscheidt zich van andere vormen van samenwerken door de GIPS principes, dit houdt in: G = Gelijke deelname; de coöperatieve werkvormen garanderen dat elk kind van het groepje deelneemt aan de opdracht. Ook de zwakkere kinderen leveren een waardevolle bijdrage. Binnen de werkvormen wordt geregeld hoe de kinderen overleggen. I = Individuele aanspreekbaarheid; elk kind is verantwoordelijk voor zijn bijdrage aan de opdracht. De bijdrage wordt op een bepaalde manier duidelijk gemaakt. Bijvoorbeeld door verschillende kleuren te gebruiken. P = Positief wederzijdse afhankelijkheid; om de opdracht succesvol te kunnen uitvoeren moet elk kind zijn/haar bijdrage leveren. Lukt een kind dit niet, zullen de andere groepsleden moeten helpen en coachen. S = Simultane interactie; in de groepjes zijn veel kinderen tegelijk actief, veel kinderen komen aan het woord. Dit stimuleert de betrokkenheid. De voordelen van coöperatief leren zijn: - Betrokkenheid van leerlingen - Actieve deelname door alle leerlingen - Bevorderen van de sociale vaardigheden - Verbeteren van de sfeer in de groep - Veel variatie in werkvormen - Soepel lopend klassenmanagement - Verhogen van leerstofbeheersing Samenwerken / 7

12 2. Coöperatief Leren 2.1 Het aanleren van coöperatieve werkvormen Het coöperatief leren maken we concreet met behulp van de coöperatieve werkvormen. Het voordeel van deze werkvormen is dat ze toe te passen zijn bij verschillende vak- en vormingsgebieden. De meeste werkvormen zijn eenvoudig van structuur. Sommige werkvormen duren slechts een paar minuten, andere vragen wat meer tijd. De meeste werkvormen vragen geen bijzondere aanpassing van het lesmateriaal of de gebruikte methode. Een nieuwe werkvorm zullen we op de volgende manier bij de leerlingen introduceren en aanleren: - De leerkracht legt de werkvorm uit aan de hand van een stappenkaart, waarop de werkvorm op kinderniveau omschreven is. - Met een groepje of tweetal demonstreert de leerkracht de werkvorm. - De leerkracht controleert of de leerlingen de werkvorm begrepen hebben waarna de kinderen in hun eigen groepje of tweetal aan het werk gaan. Wanneer we een nieuwe werkvorm aanleren, zullen we deze meerdere keren per week herhalen. De werkvorm wordt dan routine en is daarna in te zetten op allerlei gebieden. We leren per leerjaar 2 nieuwe werkvormen aan. De eerder aangeleerde werkvormen worden waar zinvol en mogelijk toegepast. We kiezen er bewust voor om niet teveel werkvormen snel achter elkaar aan te bieden. De werkvormen moeten goed ingeslepen worden en als een automatisme ingezet kunnen worden bij allerlei vakken. 2.2 Werkvormen die we op het Drieluik hanteren We hebben gekozen voor 17 coöperatieve werkvormen. In dit hoofdstuk worden de werkvormen beschreven. Bij elke werkvorm worden de stappen van het aanleren beschreven, de toepassing en de samenwerkingsvaardigheden. Ook worden er enkele voorbeelden gegeven. Samenwerken / 8

13 2. Coöperatief Leren Werkvorm 1 - Imiteer Stappen 1. De leerkracht maakt groepen van vier leerlingen. De leerlingen vormen tweetallen en gaan tegenover elkaar zitten. Ze maken een scheidingwandje met een stukje hout of karton. Ze mogen niet zien wat de ander achter de wand doet. 2. Een tweetal maakt een ontwerp van bv. blokken, lego, mozaïek. 3. Het tweetal aan de andere kant van de wand moeten dit ontwerp precies namaken zonder te kijken. Ze moeten vragen stellen en de ontwerpers moeten aanwijzingen geven. 4. Wanneer de groep denkt dat ze hetzelfde ontwerp hebben halen ze de wand weg en controleren. Als het gelukt is feliciteren ze elkaar. Als het niet gelukt is kijken ze wat wel goed is gegaan en overleggen ze hoe ze het de volgende keer beter kunnen doen. Toepassing De groepen 1 t/m 3 zullen deze werkvorm toepassen De werkvorm duurt ongeveer minuten. Geschikt voor: Taal- en denkontwikkeling. Samenwerkingsvaardigheden Luisteren en aanwijzingen geven. Lesmoment Tijdens het zelfstandig werken Voorbeelden Taal Het leren van begrippen onder/boven/ naast/rechts/links etc. Rekenen Het leren van begrippen als: eerste, tweede, evenveel, minder etc. De volgende materialen zijn hier geschikt voor: - Blokjes - Lego - Kralenplank - Mozaïek Samenwerken / 9

14 2. Coöperatief Leren Werkvorm 2 - Om de beurt Stappen 1. Leerlingen vormen tweetallen, leerkracht wijst aan. 2. De leerkracht stelt een vraag waarbij meerdere antwoorden mogelijk zijn. Bijvoorbeeld; noem zoveel mogelijk vogelsoorten. 3. De leerlingen geven om de beurt een antwoord en proberen zoveel mogelijk te bedenken. Leerlingen kunnen hun antwoord ook opschrijven en geven hierbij het blaadje steeds aan elkaar door. 4. Enkele leerlingen mogen hun antwoorden in de groep voorlezen. Toepassing De groepen 1 t/m 5 zullen deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt ongeveer 5-10 minuten. Lesmoment Voorkennis activeren, oriëntatie, begeleide oefening, zelfstandige verwerking en reflectie. Geschikt voor: Open vragen met veel korte antwoorden. Inventariseren, overeenkomsten en verschillen en informatie verzamelen Taal, rekenen en zaakvakken. Samenwerkingsvaardigheden Evenredige deelname en luisteren. Voorbeelden Taal Woorden die beginnen met. Woorden die rijmen op Maak een woord met een letter uit de letterdoos (om de beurt pakken) Om de beurt een zin lezen Samen een verhaal bedenken (om de beurt een zin) Rekenen (on)even getallen noemen Voorwerpen noemen die zwaarder zijn dan 100 kilo Voorwerpen die vierkant zijn noemen Strategieën bedenken om de tafel van 7 te onthouden Zaakvakken Soorten noemen: bomen, roofdieren etc. Verschillen/ overeenkomsten noemen Oorzaken/ gevolgen noemen Maar ook Wat zie je in de huiskamer? Wat neem je mee als je op vakantie gaat? Samenwerken / 10

15 2. Coöperatief Leren Werkvorm 3 - Binnen/buitenkring Stappen 1. De leerkracht maakt een binnen en een buitenkring. De kinderen staan of zitten met het gezicht naar elkaar toe. 2. Leerkracht of leerlingen stellen een vraag. De leerlingen in de buiten kring antwoorden, de leerlingen in de binnenkring luisteren. 3. De leerlingen wisselen van rol. De binnenkring geeft antwoord en de buitenkring luistert. 4. De leerlingen schuiven 1, 2 of meer plaatsen op. De leerlingen van bv. alleen de binnen kring schuiven op. 5. Als er nieuwe partners gevormd zijn wordt er een nieuwe vraag gesteld en worden stap 2 en 3 herhaald. Toepassing De groepen 1 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt ongeveer 5-10 minuten. Lesmoment Begeleide oefening en zelfstandige verwerking Geschikt voor: Meningvragen en uitwisselen van persoonlijke informatie. Inoefenen en informatie verzamelen. Taal, rekenen en zaakvakken. Klassenbouwer Samenwerkingsvaardigheden Uitwisselen van informatie en luisteren. Voorbeelden Taal Vragen stellen over een tekst die klassikaal gelezen is. Rekenen Elkaar zelfbedachte sommen opgeven. Zaakvakken Kennis -, inzicht- of meningsvragen naar aanleiding van een bepaald onderwerp. Maar ook.. Wat vind je de leukste sport? Wat is je grootste wens? Welk dier vind je het leukst? Samenwerken / 11

16 2. Coöperatief Leren Werkvorm 4 - Wandel/wissel uit Stappen 1. De leerlingen lopen onafhankelijk van elkaar, kris kras door het lokaal. 2. Op een teken stoppen de leerlingen met lopen en vormen met het kind dat het dichtst bij staat een duo. 3. De leerkracht stelt een vraag of geeft een opdracht. De leerlingen krijgen even bedenktijd. 4. De tweetallen vertellen elkaar hun antwoord. De werkvorm om de beurt kan hier toegepast worden. Elke leerling vertelt bijvoorbeeld 1 minuut. Toepassing De groepen 1 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt ongeveer 5-10 minuten. Lesmoment Begeleide oefening en zelfstandige verwerking. Geschikt voor: Open vragen Uitwisselen van persoonlijke informatie. Inoefenen en repeteren Taal, rekenen en zaakvakken. Klassenbouwer Samenwerkingsvaardigheden Uitwisselen van informatie en luisteren. Voorbeelden Taal Woordenschat; wat betekent.? Rekenen Elkaar zelfbedachte sommen opgeven. Zaakvakken Kennis -, inzicht- of meningsvragen naar aanleiding van een bepaald onderwerp. Maar ook.. Wat vind je het leukste vak op school? Wat vind je een leuk beroep? Waar zou je naar toe willen op vakantie? Samenwerken / 12

17 2. Coöperatief Leren Werkvorm 5 - Puzzels Stappen 1. De leerlingen worden verdeeld in groepjes van 4. Elk groepje krijgt een envelop met vier of acht kaartjes. Ieder kaartje bevat een stukje tekst, of een plaatje met een korte tekst. Ieder kind krijgt een of twee kaartjes. 2. Elk kind leest de stukjes tekst voor die op zijn/haar kaartje staan, of vertelt over de afbeelding. Het is de bedoeling dat de kinderen goed naar elkaar luisteren. 3. De leerlingen leggen de stukken van het verhaal of de afbeeldingen, in gezamenlijk overleg, in de goede volgorde zodat er een lopend verhaal ontstaat. Iedere leerling moet het verhaal kunnen vertellen. 4. Bij de klassikale nabespreking vertellen enkele leerling (kort)welk verhaal zij in elkaar hebben gepuzzeld. Jongere kinderen laten de plaatjes zien en vertellen hierbij. Toepassing De groepen 3 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen De werkvorm duurt ongeveer minuten. Lesmoment Zelfstandige verwerking. Geschikt voor: Opdrachten waarbij een ordening moet worden gemaakt, ontdekken van verhaalstructuur. Taal, rekenen en zaakvakken Samenwerkingsvaardigheden Met elkaar overleggen, bereiken van overeenstemming,hulp geven en hulp vragen, luisteren naar elkaar. Voorbeelden Taal Het maken van een verhaal met losse alinea s Woorden op alfabetische volgorde leggen Van losse woorden een goede zin maken Rekenen Ordenen van klein naar groot Ordenen van minder naar meer Ordenen van lengte maten Zaakvakken Gebeurtenissen in goede volgorde op een tijdsbalk plaatsen Plaatsen van Nederland ordenen van groot naar klein Ontwikkeling van kikkerdril tot kikker Voedselketen Maar ook.. Plaatjes in een goede volgorde leggen. Samenwerken / 13

18 2. Coöperatief Leren Werkvorm 6 - Flitsen Stappen 1. Het aanleren van een vaardigheid door de leerkracht (klassikaal) 2. Het maken van flitskaarten. Op de ene kant staat een opgave/ vraag en op de andere kant het antwoord. De leerkracht kan deze kaarten maken, maar het is efficiënter wanneer de leerlingen hun eigen flitskaartjes maken met de opgaven die zij moeilijk vinden. 3. Kinderen maken tweetallen en wisselen hun stapel flitskaarten uit. 4. De helper leest een vraag voor, de ander zegt het antwoord of schrijft het op. De helper controleert. 5. De rollen worden gewisseld. 6. Na het flitsen vind er een korte klassikale nabespreking plaats. Toepassing De groepen 3 t/m 7 zullen deze werkvorm toepassen De werkvorm duurt ongeveer minuten. Lesmoment Tijdens het zelfstandig werken Geschikt voor: Gesloten vragen Automatiseren en feitenkennis Taal, rekenen en zaakvakken Samenwerkingsvaardigheden Hulp geven en hulp vragen wachten op elkaar. Voorbeelden Taal Letterkennis Spelling Moeilijke woorden lezen Woordbetekenissen Tegenstellingen Rekenen Tafels Automatisering Zaakvakken: Topografie Jaartallen Samenwerken / 14

19 2. Coöperatief Leren Werkvorm 7 - Duo s Stappen 1. Leerkracht wijst aan welke twee leerlingen samen gaan werken. 2. Om de beurt maken de leerlingen een opgave. De leerling die de opgave maakt, denkt hardop. De andere leerling observeert en helpt waar nodig. Als het antwoord goed is geeft hij/zij een complimentje. 3. De leerkracht vraagt enkele duo s naar de manier van samenwerken. Antwoorden worden klassikaal besproken of het werk wordt later door de leerkracht nagekeken. Toepassing De groepen 4 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen De werkvorm duurt ongeveer minuten. Lesmoment Begeleide oefening en zelfstandige verwerking. Geschikt voor: Open en gesloten vragen Oefenopdrachten en inzichtvragen Taal, rekenen en zaakvakken Samenwerkingsvaardigheden Met elkaar overleggen, bereiken van overeenstemming, aanmoedigen, hulp geven en hulp vragen, op elkaar wachten. Voorbeelden Taal Oefeningen uit de methode maken. Na het lezen van een tekst samen moeilijke woorden opzoeken en hiermee zinnen maken. Het samenvatten van een stukje tekst wat eerst door beide leerlingen zachtjes, voor zich zelf, gelezen is. Rekenen Oefeningen uit de methode. Om de beurt een getallenreeks aanvullen. Om de beurt een tafelsom uitrekenen. Zaakvakken Opdrachten uit de methode maken. Maar ook Samen een tekening maken. Samen een puzzel maken. Samenwerken / 15

20 2. Coöperatief Leren Werkvorm 8 - Brainstorm Stappen 1. De leerlingen worden in groepjes van 4 verdeeld. Elk groepje heeft een vel papier. In elk groepje wordt een schrijver gekozen. 2. Leerlingen moeten zo snel mogelijk ideeën inbrengen. Dit moet in een snel tempo, zeg wat in je opkomt! Elk idee is waardevol, ook gekke ideeën zijn welkom. Je moet proberen in te haken op elkaars ideeën. 3. Klassikale nabespreking. De leerkracht vraagt aan alle groepen een aantal bevindingen met de rest van de klas te delen. De leerkracht vraagt ook naar het waarom. Toepassing De groepen 4 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt ongeveer 10 minuten. Lesmomen Voorkennis activeren en oriëntatie. Geschikt voor: Open vragen. Inventariseren en creatief denken. Taal, rekenen en zaakvakken. Samenwerkingsvaardigheden Luisteren en elkaar gelegenheid geven een inbreng te hebben. Voorbeelden Taal Brainstormen ter voorbereiding op het lezen of schrijven van een tekst. Rekenen Op welke manieren kun je dit probleem/ deze som aanpakken? In welke situaties is het handig om te schatten? Wat zijn redenen om oppervlakte of inhoud te bepalen? Zaakvakken Op welke manieren kun je energie besparen? Hoe kun je de top van een berg bereiken? Hoe kan het fileprobleem opgelost worden? Wat kun je doen als je de huissleutel vergeten bent en naar binnen wilt? Samenwerken / 16

21 2. Coöperatief Leren Werkvorm 9 - Denken delen uitwisselen Stappen 1. De leerkracht geeft een opdracht of stelt een vraag. 2. Kinderen krijgen 1-2 minuten individuele bedenktijd. Oudere kinderen schrijven hun antwoord op in steekwoorden. 3. Kinderen overleggen in tweetallen over hun antwoord, elk kind krijgt een minuut om zijn/haar antwoord toe te lichten. 4. De antwoorden woorden klassikaal uitgewisseld. De leerkracht geeft een aantal kinderen een beurt. Toepassing De groepen 5 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen De werkvorm duurt ongeveer 5 minuten. Lesmoment Voorkennis activeren, oriëntatie, begeleide oefening en reflectie. Geschikt voor: Open vragen Inventariseren, repeteren en informatie verzamelen Taal, rekenen en zaakvakken Samenwerkingsvaardigheden Luisteren en informatie uitwisselen. Voorbeelden Taal Elkaar vragen stellen over een verhaal Een titel bedenken voor een verhaal Woorden bedenken die rijmen op Wat was de oorzaak van? Hoe komt het dat..? Wat is jouw mening over.? Rekenen Noem voorwerpen die rechthoekig zijn. Wat weet je al over breuken? Zaakvakken Noem dieren die in Nederland voorkomen. Noem zoveel mogelijk beroepen. Noem bergen in Europa. Hoe ontstaat een aardbeving? Maar ook. Van welk jaargetijde houd jij het meest? Welk dier zou je willen zijn? Welke complimenten kun je iemand geven? Samenwerken / 17

22 2. Coöperatief Leren Werkvorm 10 - Woordweb Stappen 1. Leerkracht maakt groepjes van ongeveer 4 leerlingen. Elk groepje krijgt een groot vel papier en elk kind krijgt een eigen kleur stift of potlood. 2. In het midden van het vel staat een cirkel met daarin een woord/begrip. Om de beurt schrijven de leerlingen nu iets op wat met het onderwerp te maken heeft. 3. De leerlingen geven door middel van pijlen de relaties tussen de begrippen aan. Bijvoorbeeld bij een woordweb naar aanleiding van een boek, trekken de leerlingen lijnen tussen bepaalde personen en zetten op deze lijn wat de personen met elkaar te maken hebben. 4. De woordwebben worden opgehangen en van elke groep mag een leerling het woordweb toelichten. Toepassing De groepen 5 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen De werkvorm duurt ongeveer minuten. Lesmoment Voorkennis activeren, introduceren van een onderwerp en zelfstandige verwerking. Geschikt voor: Open vragen Inventariseren van voorkennis Begrijpen van teksten Samenvatten van wat er geleerd is Taal en zaakvakken Samenwerkingsvaardigheden Luisteren, overleggen en besluiten nemen. Voorbeelden Taal Woordenschat vergroten, een woordweb maken van begrippen/onderwerpen Een woordweb maken naar aanleiding van een gelezen verhaal Zaakvakken Inventariseren van voorkennis; wat weten de leerlingen al van de Tweede wereldoorlog, Frankrijk, bergen, Eskimo s etc. Samenwerken / 18

23 2. Coöperatief Leren Werkvorm 11 - Rotonde Stappen 1. De leerkracht maakt groepjes van ongeveer 4 kinderen. 2. De leerkracht stelt een vraag 3. De leerlingen geven om de beurt een antwoord, of schrijven het antwoord op een gezamenlijk blad en geven dit door. Iedere leerling heeft een eigen kleur. (wanneer een leerling geen nieuw antwoord kan bedenken mag hij/zij passen, of andere leerlingen helpen) 4. Klassikale nabespreking. Een paar leerlingen mogen het resultaat van hun groep aan de rest van de klas laten zien of vertellen. Toepassing De groepen 5 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt ongeveer 5-10 minuten. Lesmoment Voorkennis activeren, oriëntatie, begeleide oefening, zelfstandige verwerking,reflectie en terugblik Geschikt voor: Open vragen. Inventariseren, kenmerken noemen, overeenkomsten en verschillen noemen. Taal, rekenen, zaakvakken en creatieve vakken Samenwerkingsvaardigheden Luisteren en evenredige deelname hebben (tijdslimiet instellen) Voorbeelden Taal Noem om de beurt een woord met de letter. Maak een verhaal; ieder vult steeds een zin aan. Noem voor- en nadelen van Wat hebben we gisteren in de.. les gedaan? Met elkaar een zolang mogelijke zin maken. Rekenen Noem breuken kleiner dan een kwart. Tel er steeds 5 bij op. Noem getallen die je door 3 kunt delen. Zaakvakken Noem plaatsen in Nederland Noem vervoersmiddelen Oplossingen voor problemen bedenken, bijvoorbeeld overstromingen. Samenwerken / 19

24 2. Coöperatief Leren Werkvorm 12 - Placemat Stappen 1. De leerkracht maakt groepjes van ongeveer 4 leerlingen. Elk groepje krijgt een groot vel papier waarop een rechthoek getekend wordt. Van de hoeken van het rechthoek wordt een lijn getrokken naar de hoeken van het vel papier. 2. De leerkracht geeft een opdracht (een open vraag). De leerlingen schrijven individueel hun ideeën of antwoorden op in hun eigen vak. 3. De leerlingen gaan overleggen en proberen tot een gemeenschappelijk antwoord te komen Leerlingen moeten hun keuze beargumenteren, maar ook open staan voor de inbreng van anderen. 4. Wanneer de leerlingen overeenstemming hebben bereikt, schrijven ze het gemeenschappelijke antwoord in de middelste rechthoek. 5. Klassikale uitwisseling. De leerkracht vraagt enkele groepjes welk antwoord zij hebben opgeschreven en hoe ze hebben samengewerkt. Toepassing: De groepen 6 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen De werkvorm duurt ongeveer minuten. Lesmoment: Zelfstandige verwerking. Geschikt voor: Open vragen Kennisvragen en inzichtvragen Taal, rekenen en zaakvakken Samenwerkingsvaardigheden: Met elkaar overleggen, bereiken van overeenstemming, argumenteren, open staan voor inbreng van anderen en luisteren Voorbeelden Taal Woordenschat vergroten; geef een beschrijving van het woord.. Noem vier belangrijke kenmerken van de hoofdpersoon van het verhaal. Voorspel hoe het verhaal afloopt. Rekenen Schrijf priemgetallen op. Welke vermenigvuldigingen hebben als antwoord 60? Schrijf drie voorwerpen op die de vorm hebben van een driehoek. Zaakvakken Noem vijf dingen die je nodig hebt om (een kippenhok te bouwen) Wat vind je het belangrijkste om te onthouden van (vulkanen) Met welke problemen kregen ontdekkingsreizigers te maken? Samenwerken / 20

25 2. Coöperatief Leren Werkvorm 13 - Interview Stappen 1. De leerkracht geeft aan over welk onderwerp de leerlingen elkaar gaan interviewen. Daarna worden er tweetallen gevormd. 2. Alle leerlingen bedenken vragen die ze willen gaan stellen en schrijven deze op. 3. Leerling 1 interviewt leerling 2. Hij/zij vraagt ook door als het antwoord erg kort of niet duidelijk is 4. De leerlingen wisselen van rol. 5. Klassikale nabespreking. De leerkracht vraagt een aantal leerlingen wat zij van hun gesprekspartner hebben gehoord. Toepassing: De groepen 6 t/m 8 zullen deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt ongeveer minuten. Lesmoment: Voorkennis activeren, oriëntatie, zelfstandige verwerking,reflectie en terugblik Geschikt voor: Informatie uitwisselen en verzamelen, meningvorming, creatief denken en oplossingsstrategieën Taal, rekenen en zaakvakken Groepsvorming Samenwerkingsvaardigheden: Luisteren, vragen stellen en samenvatten. Voorbeelden Taal Leerlingen interviewen elkaar over een gelezen tekst. Leerlingen vragen elkaar naar hun mening over actualiteiten. ( TV weekjournaal) Rekenen Leerlingen vragen elkaar hoe ze een som of probleem hebben opgelost. Zaakvakken Leerlingen vragen elkaar wat ze weten over een bepaald onderwerp wat aan de orde is. Leerlingen vragen elkaars mening n.a.v. een film. Maar ook Leerlingen vragen elkaar wat ze in het weekend gedaan hebben Ze stellen elkaar vragen over hun hobby of sport. Samenwerken / 21

26 2. Coöperatief Leren Wekvorm 14 - Genummerde hoofden Stappen 1. De leerkracht maakt groepjes van ongeveer 4 kinderen. Elk kind krijgt een nummer. 2. De leerkracht legt uit dat straks een van de kinderen het antwoord moet geven. De leer kracht kiest de leerlingen door het noemen van een nummer. 3. De leerkracht stelt een vraag of geeft een opdracht. De leerkracht benadrukt dat iedereen in de groep aan het eind van de opdracht het antwoord moet weten. 4. Iedere leerling denkt eerst zelf na en schrijft het antwoord op. Hierdoor voelt iedereen zich verantwoordelijk. 5. De leerlingen overleggen over het juiste antwoord. Iedereen in de groep moet het groepsantwoord kunnen geven en dit kunnen motiveren. Kinderen moeten elkaar helpen en controleren. 6. De leerkracht noemt een nummer. Alle leerlingen met dit nummer steken hun hand op. Deze leerlingen geven de antwoorden. De leerkracht geeft feedback op de gegeven antwoorden. Toepassing De groepen 7 en 8 zullen deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt ongeveer 5-10 minuten. Lesmoment Oriëntatie, begeleide oefening, zelfstandige verwerking en terugblik Geschikt voor: Open en gesloten vragen. Oefentaken en inzichtvragen Taal, rekenen en zaakvakken Samenwerkingsvaardigheden Met elkaar overleggen en bereiken van overeenstemming. Voorbeelden Taal Vergroten van de woordenschat; wat betekent..? Vragen naar aanleiding van een tekst. Rekenen Wat is symmetrie? Hoeveel ml past er in een dl? Welke tafelsommen hebben 36 als antwoord? Zaakvakken Vragen over een bepaald onderwerp wat aan de orde is of over een film die samen bekeken is. Samenwerken / 22

27 2. Coöperatief Leren Werkvorm 15 - Dobbelen Stappen 1. In de groep wordt een tekst gelezen en besproken. 2. Er worden groepjes van 4 gemaakt. Het eerste kind gooit met 1 of 2 dobbelstenen (zie voorbeelden). Met de woorden die boven komen te liggen maakt het kind een vraag over de tekst. Iemand dobbelt bijvoorbeeld is en waar. De vraag kan dan zijn, waar is de supermarkt? 3. De rest van de groep probeert antwoord te geven op de vraag. Dit kan mondeling, maar ook schriftelijk. 4. Daarna gooit de volgende leerling met de dobbelstenen en bedenkt een nieuwe vraag. Het rouleren van beurten gaat door totdat de tijd om is. 5. Enkele groepjes mogen vragen die zij bedacht hebben in de groep noemen. De leerkracht vraagt naar de manier van samenwerken. Toepassing De groepen 7 en 8 zullen deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt ongeveer minuten. Lesmoment Zelfstandige verwerking Geschikt voor: Tekstbegrip bij taal en zaakvakken Oefenen bij rekenen Samenwerkingsvaardigheden Luisteren en op elkaar wachten. Voorbeelden Taal/zaakvakken Het bevorderen van tekstbegrip bij allerlei soorten teksten. Rekenen Hoofdrekenen oefenen. Dobbelstenen met hoge en lage getallen. Met deze getallen moeten dan bewerkingen worden gedaan. (+, -, : ) Samenwerken / 23

28 2. Coöperatief Leren Werkvorm 16 - Hoeken Stappen 1. De leerkracht vertelt welke stellingen er in welke hoeken hangen. Per stelling zijn er twee mogelijkheden: mee eens en niet mee eens. In de hoeken kunnen ook deelaspecten van een onderwerp hangen waar de kinderen over moeten discussiëren. De leerkracht hangt in de hoeken een groot vel papier, waarop duidelijk staat geschreven waar de hoeken voor staan. 2. De leerlingen schrijven individueel op voor welke hoek ze gaan kiezen en waarom. Ze schrijven in steekwoorden op waarom ze het eens of oneens zijn met een bepaalde stelling. 3. De leerlingen lopen naar de hoek van hun keuze en vormen daar tweetallen. De tweetallen vertellen elkaar waarom ze de hoek gekozen hebben en wisselen informatie uit of geven aan waarom ze het met een stelling eens of oneens zijn. 4. Leerlingen vormen nu een tweetal met iemand uit de tegenovergestelde hoek en wisselen hun argumenten uit. De leerlingen moeten onthouden wat de ander heeft gezegd. 5. Klassikale afsluiting; de leerkracht vraagt enkele leerlingen waarom hun partners voor een hoek hebben gekozen. Toepassing In groep 8 zullen we deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt ongeveer minuten. Lesmoment Zelfstandige verwerking. Geschikt voor: Open vragen Inventarisatie van informatie, kiezen en een keuze verantwoorden, een mening geven en een oordeel vormen. Taal en zaakvakken. Klassenvorming Samenwerkingsvaardigheden Luisteren, met elkaar overleggen, bereiken van overeenstemming, argumenteren, open staan voor inbreng van anderen, feedback geven en samenvatten. Voorbeelden Taal Vier boeken: Welk boek vond je het leukst en waarom? Vier personen uit een boek: welke persoon zou je als vriend willen en waarom? Zaakvakken Stellingen over actuele vragen rond milieu, verkeer, geweld op straat etc. Samenwerken / 24

29 2. Coöperatief Leren Werkvorm 17 - Legpuzzel Stappen 1. De leerkracht maakt groepjes van ongeveer 4 leerlingen. Dit zijn de stamgroepen. 2. De leerstof wordt, net als bij een legpuzzel, verdeeld in gelijkwaardige delen. Een tekst wordt in vier delen geknipt, of een onderwerp in vier deelonderwerpen uiteen gelegd. 3. De leerkracht geeft duidelijk aan wat het eindresultaat moet zijn. Hoe moet het groepswerk eruit zien, wat moeten de leerlingen afzonderlijk hebben geleerd en hoe wordt er getoetst. 4. De stamgroep bedenkt een groepsnaam of logo (groepsvorming) 5. De leerkracht nummert de groepsleden van de stamgroepen. Alle nummers 1, de nummers 2, nummers 3 en nummers 4 gaan bij elkaar zitten. Deze groepen noemen we expertgroepen. De expertgroepen bestuderen een onderwerp, maken aantekeningen, discussiëren en maken een samenvatting. Ook wordt er nagedacht over de vraag hoe ze de groepsgenoten in de stamgroepen het beste de informatie kunnen overdragen. 6. De leerlingen keren terug naar de stamgroepen. Ze vertellen om de beurt wat ze geleerd hebben in de expertgroep. De informatie wordt samengevoegd en er wordt een werkstuk gemaakt of een presentatie voorbereid. 7. Het groepsresultaat wordt geëvalueerd. Dit kan door middel van een groepspresentatie of een individuele test. Toepassing In groep 8 zullen we deze werkvorm toepassen. De werkvorm duurt 1 of meerdere lessen. Lesmoment Zelfstandige verwerking. Geschikt voor: Open vragen en opdrachten Informatie verzamelen, verwerken en uitwisselen. Zaakvakken. Samenwerkingsvaardigheden Luisteren, met elkaar overleggen, bereiken van overeenstemming, argumenteren, open staan voor inbreng van anderen, feedback geven en samenvatten. Voorbeelden Thema s die in verschillende deelaspecten te verdelen zijn: Vervoersmiddelen in de stad = tram, bus, taxi, metro etc. De boerderij = werktuigen, dieren, gewassen etc. Een land = landschap, economie, steden, beroepsbevolking etc. Gedrag van vogels in de lente, zomer, herfst en winter. Samenwerken / 25

30 2. Coöperatief Leren Schema van aanleren en toepassen van de verschillende werkvormen De aanbieding en inzet van de verschillende coöperatieve werkvormen wordt in het volgende schema weergegeven. = aanleren in dit leerjaar = is aangeleerd en we zetten dit regelmatig in Werkvorm Gr. 1 Gr. 2 Gr. 3 Gr. 4 Gr. 5 Gr. 6 Gr. 7 Gr. 8 Imiteer Om de beurt Binnenbuitenkring Wandel-wissel uit Puzzels Flitsen Brainstorm Duo s Woordweb Denken-delenuitwisselen Rotonde Placemat Interview Genummerde hoofden Dobbelen Hoeken Legpuzzel Samenwerken / 26

31 2. Coöperatief Leren 2.3 Evalueren Evalueren van het groepsproces is erg belangrijk bij het aanleren van coöperatieve werkvormen. Zowel het sociaal als cognitief doel worden geëvalueerd. Het is van belang dat de leerkracht voor de les precies aangeeft wat er van de leerlingen verwacht wordt. De evaluatie kan tijdens en na de les plaats vinden. De volgende drie vragen staan hierbij centraal: Wat ging goed?, Wat ging minder goed?" en Hoe kan het de volgende keer beter? Bij de evaluatie spelen zowel de leerkracht als de leerlingen een rol. De leerkracht moet goed observeren, al circulerend tussen de groepen krijg je belangrijke informatie over wat zich in de groepen afspeelt. Je kunt eventueel notities maken en deze in de evaluatie aan de orde stellen. Ook de leerlingen moeten actief betrokken worden bij de evaluatie van het groepsgebeuren. Hierdoor ervaren leerlingen dat hun mening van belang is, waardoor ze zich meer verantwoordelijk voelen voor hun eigen leren. Leerlingen kunnen zelf aangeven welke activiteiten goed verliepen en welke minder goed en hoe ze bepaalde samenwerkingsvaardigheden hebben toegepast. We gebruiken twee evaluatieformulieren. Een voor individuele leerlingen en een formulier voor groepjes. Beiden vindt u in bijlage 3 (zie blz. 55). 2.4 Borging Twee keer per jaar zal de Daltoncoördinator klassenbezoeken plannen en met behulp van een kijkwijzer zorg dragen voor de borging van hetgeen we in deze brochure hebben vastgelegd. Naar aanleiding van de klassenbezoeken vinden er gesprekken plaats met alle leerkrachten. De leerkrachten schrijven hierover een reflectieverslag. De verslagen worden door de Daltoncoördinator verzameld. De Daltoncoördinator schrijft een algemene conclusie, welke in een personeelsvergadering wordt besproken. Actie- en verbeterpunten worden genoteerd. De kijkwijzer vind u in bijlage 4 (zie blz. 58). Samenwerken / 27

32 2. Coöperatief Leren Samenwerken / 28

33 3. Samenwerkingsbord, maatjesbord en halgebruik 3. Samenwerkingsbord, maatjesbord en halgebruik De coöperatieve werkvormen zijn middelen om kinderen goed te leren samenwerken. Tegelijkertijd worden er op een afwisselende manier allerlei cognitieve vaardigheden geleerd en getraind. Op Het Drieluik streven we ernaar 3 tot 5 keer per week verschillende werkvormen toe te passen. Naast deze werkvormen werken kinderen ook veel samen tijdens opdrachten binnen het taakwerk en bij keuzewerk activiteiten. Kinderen vinden het prettig om opdrachten samen te doen en hebben steun aan elkaar. Om kinderen te stimuleren met alle klasgenoten een keer samen te werken hebben we een maatjesbord. Elke week zijn er andere duo s waar sommige verplichte samenwerkingsopdrachten mee gedaan moeten worden. We hebben er voor gekozen om de hallen tot samenwerkingsplekken te maken. Per groep kunnen er zes kinderen in de hal werken. Wanneer kinderen in de hal gaan werken hangen ze hun naamkaartje op het samenwerkingsbord. In de hal mag met een gewone stem gesproken worden. De klaslokalen zijn tijdens het taakwerk Stilteplekken. 3.1 Voorbeelden van samenwerkingsopdrachten op Het Drieluik Tijdens het taak- en keuzewerk, werken kinderen kort aan een vaak kleine opdracht. We werken bij ons op school ook aan grote groepsopdrachten. Deze opdrachten duren vaak meerdere weken en hebben een gezamenlijk onderwerp als thema. Er is een klassikale start en een afsluiting door middel van tentoonstelling of presentaties. Voorbeelden van deze samenwerkingsopdrachten zijn o.a: - het maken van muurkranten - het maken van een maquette - het maken van werkstukjes - het ontwerpen en spelen van spellen (Triviant) - het uitwerken van opdrachten bij de methode Geschiedenis Anders (schooljaar ) Door het bewust aanleren en oefenen van sociale vaardigheden zullen de kinderen ook bij bovenstaande opdrachten op een coöperatieve manier met elkaar samenwerken. * Het maatjesbord en het samenwerkingsbord vindt u in bijlage 6 (zie blz. 64) * Een voorbeeld voor het maken van een muurkrant of maquette en de spelregels van het Triviantspel, vindt u in bijlage 7 (zie blz. 67) Samenwerken / 29

34 Samenwerken / 30

35 Bijlage 1 Bijlage 1 Stappenplannen voor de leerlingen Samenwerken / 31

36 Bijlage 1 Imiteer Groep 1 / 2 Samenwerkingsdoelen: Luisteren en aanwijzingen geven 1 + = 2 Vorm tweetallen Ga tegenover elkaar zitten en zet er een muurtje tussen 3 Nummer maakt een ontwerp?...??? Nummer 2 stelt vragen om het figuur zonder te kijken na te maken. 5 Controleer. Ziet het er hetzelfde uit? Samenwerken / 32

37 Bijlage 1 Om de beurt Groep 1 / 2 Samenwerkingsdoelen: Evenredige deelname - luisteren 1 + = 2 Vorm tweetallen Geef om de beurt 1 antwoord.? 1 De juf stelt een vraag Praat erover met de hele klas. Samenwerken / 33

38 Bijlage 1 Binnen/buiten kring Groep 1 / 2 Samenwerkingsdoelen: Uitwisselen van informatie en luisteren = 2 Vorm tweetallen 2 Nummers We 1 vormen een binnenkring Nummers 2 vormen een buitenkring Geef om de beurt 1 antwoord.? 1 draaien door naar iemand anders De juf stelt een vraag! Samenwerken / 34

39 Bijlage 1 Wandel/wissel uit Groep 1 / 2 Samenwerkingsdoelen: Uitwisselen van informatie - luisteren 1 We lopen rond. 2 De juf geeft een sta stil teken. 3 + = 2 Vorm tweetallen Geef om de beurt 1 antwoord.? 1 De juf stelt een vraag! Samenwerken / 35

40 Bijlage 1 Puzzelen Groep 3 Samenwerkingsdoelen: Hulp geven en hulp vragen luisteren naar elkaar Stap 1: De juf of meester deelt enveloppen uit. Stap 2: Haal de kaartjes uit de envelop en verdeel ze in je groepje. (ieder krijgt één of twee kaartjes) Stap 3: Lees / vertel om de beurt wat er op je kaartje staat. Luister goed naar de anderen want je mag de kaartjes van de anderen niet bekijken. Stap 4: Leg de kaartjes samen in de goede volgorde. Stap 5: Wanneer de tijd voorbij is of iedereen klaar is wijst de juf of meester één iemand van jullie groepje aan. Dat kind vertelt de goede volgorde aan de klas. Samenwerken / 36

41 Bijlage 1 Flitsen Groep 3 Samenwerkingsdoelen: Hulp geven en hulp vragen wachten op elkaar elkaar uitleggen Zonder voor te zeggen complimentjes geven Stap 1: Pak met je maatje een envelop met kaartjes. Stap 2: Ga tegenover elkaar zitten. Stap 3: Kind 1 leest de vraag op de A kant van het kaartje voor en geeft daarbij ook het antwoord. Stap 4: Kind 2 controleert het antwoord en geeft aan of het goed is of niet. Stap 5: Wissel om! Kind 2 leest nu de vraag op de A kant van het kaartje en geeft daarbij het antwoord. Kind 1 controleert het antwoord van kind 2. Stap 6: Vertel aan de juf of meester hoe het ging en wat je er van vond. Samenwerken / 37

42 Bijlage 1 Duo s Groep 4 Samenwerkingsdoelen: Overleggen - met elkaar eens worden elkaar helpen zonder voor te zeggen - wachten op elkaar. Stap 1: Maak tweetallen. Luister naar de opdracht van de juf of meester. Stap 2: Leerling 1 maakt de opgave en vertelt hoe hij/zij dat doet. Leerling 2 kijkt mee en geeft tips. Leerling 2 controleert en geeft een compliment als het goed is. Daarna wisselen. Stap 3: Met de juf of meester bespreken hoe het gegaan is. Samenwerken / 38

43 Bijlage 1 Brainstormen Groep 4 Samenwerkingsdoelen: Luisteren - ieder kind heeft inbreng. Stap 1: Maak een groepje van 3 of 4 leerlingen. Stap 2: Wijs een schrijver aan en voer de opdracht van de juf of meester uit. Let op! 1 snel tempo 2 elke inbreng is waardevol 3 ook gekke ideeën zijn welkom 4 inhaken op elkaars ideeën. Stap 3: Elk groepje vertelt aan de klas wat ze bedacht hebben. Samenwerken / 39

44 Bijlage 1 Woordenweb Groep 5 Samenwerkingsdoelen: Luisteren - uitleggen van keuzes - besluiten nemen. Stap 1: De juf maakt groepjes waarin jullie gaan werken. Stap 2: Ieder groepje krijgt één groot vel papier met daarop in het midden een woord. Stap 3: Ieder pakt een eigen kleur potlood of stift. Stap 4: Om de beurt schrijft ieder een woord op waar je aan denkt bij het woord. Stap 5: Het woordweb wordt door een groepslid aan de andere kinderen gepresenteerd. Samenwerken / 40

45 Bijlage 1 Denken-delen-uitwisselen Groep 5 Samenwerkingsdoelen: Luisteren - informatie uitwisselen onderlinge overeenstemming bereiken Stap 1: De juf of meester stelt een vraag of geeft een opdracht. Stap 2: Je denkt zelf even na over het antwoord. Stap 3: Je overlegt met je schoudermaatje en komt samen tot 1 antwoord. Stap 4: De antwoorden worden in de klas uitgewisseld. Samenwerken / 41

46 Bijlage 1 Rotonde Groep 5 Samenwerkingsdoelen: Luisteren evenredige deelname elkaar hulp aanbieden Stap 1: De juf of meester maakt groepjes van ongeveer 4 kinderen. Stap 2: De juf of meester stelt een vraag of geeft een opdracht. Stap 3: Iedereen geeft om de beurt een antwoord, of schrijft het antwoord op een gezamenlijk blad en geeft dit door. Iedereen heeft een eigen kleur. Wanneer iemand geen nieuw antwoord kan bedenken mag hij/zij een beurt overslaan. Jullie mogen elkaar ook helpen. Stap 4: Klassikale nabespreking. Een paar leerlingen mogen het resultaat van hun groep aan de rest van de klas laten zien of vertellen. Samenwerken / 42

47 Bijlage 1 Interview Groep 6 Samenwerkingsdoelen: luisteren naar elkaar vragen stellen aan elkaar samenvatten wat de ander heeft verteld Stap 1: Van de juf of meester krijg je een onderwerp voor het interview. Stap 2: Maak tweetallen. Stap 3: Iedereen bedenkt vragen die je aan de ander zou willen stellen en schrijft deze op. Stap 4: Leerling 1 stelt vragen aan leerling 2. Vraag ook door als het antwoord te kort is of onduidelijk. Stap 5: Wissel van rol. Leerling 2 stelt nu vragen aan leerling 1. Stap 6: Nabespreking: in de klas bespreken we elkaars bevindingen. Samenwerken / 43

48 Bijlage 1 Placemat Groep 6 Samenwerkingsdoelen: Met elkaar overleggen bereiken van overeenstemming luisteren Stap 1: Ieder groepje van 4 krijgt een vel papier. Je verdeelt het blad in de volgende vakken: Iedereen in het groepje heeft nu 1 vak, waar je ideeën op kan schrijven. De middelste is voor allemaal maar die komt pas later aan bod. Stap 2: Van de juf of meester krijg je een opdracht. Stap 3: Je krijgt een paar minuten om je eigen ideeën in je eigen vak op te schrijven. Stap 4: Na deze paar minuten gaan jullie overleggen en komen jullie tot een gezamenlijk antwoord. Je moet je ideeën wel toelichten! Overleg goed en zorg dat jullie het met elkaar eens zijn. Stap 5: Als je het helemaal eens bent met elkaar schrijf je de gezamenlijke antwoorden in het middelste vak. Kies een woordvoerder. Stap 6: Nabespreking: bespreken wat er staat in jullie gezamenlijke vak. Bespreken hoe de samenwerking verliep. Samenwerken / 44

49 Bijlage 1 Dobbelen Groep 7 Samenwerkingsdoelen: Luisteren - op elkaar wachten. Stap 1: We lezen en bespreken met de hele klas een tekst. Stap 2: De juf of meester maakt groepjes van 4 kinderen. Iedereen krijgt een nummer. Stap 3: Leerling 1 dobbelt met de 2 dobbelstenen Stap 4: Ieder schrijft zelf een vraag op met de twee woorden van de dobbelstenen. Stap 5: Nummer 1 van het groepje stelt zijn/haar vraag aan de groep. Nummer 2,3 en 4 schrijven het antwoord op. Je mag even terug kijken in de tekst. Nummer 1 controleert het antwoord. Stap 6: De nummers 2,3 en 4 stellen zijn of haar vraag. Stap 4 wordt herhaald. Stap 7: Leerling 2 dobbelt met de 2 dobbelstenen. Stap 3,4 en 5 worden herhaald. Stap 8: Je kiest met elkaar de leukste/beste/moeilijkste vraag voor de klassikale nabespreking. Samenwerken / 45