vrind Vlaamse regionale indicatoren

Transcriptie

1

2 vrind Vlaamse 212 regionale indicatoren

3 VRIND is een uitgave van de Studiedienst van de Vlaamse Regering. De Studiedienst van de Vlaamse Regering (SVR) is een agentschap binnen het domein Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid van de Vlaamse overheid. Hij verricht op wetenschappelijk onderbouwde en onafhankelijke wijze studies over demografische, sociaal-maatschappelijke en macro-economische thema s, vertrekkende vanuit een beleidsrelevante vraagstelling. De Studiedienst heeft tevens een coördinerende rol op het gebied van de monitoring van de algemene omgeving voor het Vlaamse beleid. Hij heeft een ondersteunende rol ten aanzien van andere beleidsdiensten die vragen hebben over statistiek, survey, monitoring, beleidsevaluatieonderzoek en toekomstverkenningen als techniek en bij praktische vraagstukken. De Studiedienst is tevens de draaischijf voor vraag en aanbod van openbare statistieken over Vlaanderen. VRIND is ook te raadplegen via de website ( U kunt daar eveneens andere publicaties van de Studiedienst van de Vlaamse Regering downloaden. De reeksen uit deze publicatie en de metadata zijn daar terug te vinden via de rubriek Cijfers. STUDIEDIENST VAN DE VLAAMSE REGERING Boudewijnlaan 3 bus 23, 1 Brussel Tel Fax svr@dar.vlaanderen.be Bestellingen Telefonisch via gratis nummer 17 (elke werkdag van 9 tot 19 uur). Depotnummer: D/212/3241/225 ISBN-NUMMER: VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Josée Lemaître, administrateur-generaal GRAFISCHE VORMGEVING EN OPMAAK Prepress Drukkerij Bosmans, Lommel DRUK EN AFWERKING Drukkerij Hendrix, Peer Dit rapport is gedrukt op chloorvrij milieuvriendelijk papier. 2 vrind 212

4 woord vooraf 2 jaar VRIND In het najaar 1992 kreeg de Algemene Planningsdienst, één van de voorgangers van de Studiedienst van de Vlaamse Regering, de opdracht samen met alle diensten van de Vlaamse overheid voor alle Vlaamse bevoegdheden een reeks indicatoren op te stellen die zowel een beeld geven van de veranderingen in de externe omgeving waarin de Vlaamse overheid werkt als van de middelen die deze overheid inzet op de onderscheiden domeinen waarop ze actief is, de diensten die ze levert aan de gemeenschap en waar mogelijk de effecten die bekomen worden. In september 1993 resulteerde dit in een eerste publicatie van de Vlaamse Regionale Indicatoren, kortweg VRIND. Om het strategisch en toekomstgericht karakter te benadrukken, werd de eerste editie gestructureerd volgens het toenmalige project Vlaanderen-Europa 22. De indicatorenset werd uitdrukkelijk gekaderd in een grotere openheid en communicatie vanuit de overheid naar de bevolking. Vandaag 2 jaar later wordt nog jaarlijks een uitgebreide set van indicatoren gedocumenteerd waarin zowel de ontwikkelingen in de Vlaamse samenleving als aanzetten tot effectmeting van het Vlaamse overheidsbeleid aan bod komen. Nog meer dan in de beginperiode gebeurt de selectie van de indicatoren in overleg met de betrokken diensten en instellingen. Het zijn de beleidsraden van de 13 ministeries die de keuze van de indicatoren bepalen. Over de jaren is ook de koppeling aan lange termijnprojecten behouden: van Vlaanderen-Europa 22 over Kleurrijk Vlaanderen tot Vlaanderen in Actie. De aard van de indicatoren is gewijzigd mede omdat de overheid steeds meer resultaatgericht beleid voert. De Vlaamse overheid geeft steeds duidelijker aan welke maatschappelijke veranderingen ze met haar beleid (mee) wil bewerkstelligen en koppelt haar beleidsintenties aan meetbare streefdoelen. De stap naar indicatoren om deze op te volgen, ligt daarbij voor de hand. De opvolging van het Pact 22 en het Europese hervormingsprogramma Europa 22 zijn hiervan recente beleidsdomeinoverschrijdende voorbeelden. Deze ontwikkeling heeft er mee voor gezorgd dat in de VRIND-publicaties steeds meer aandacht gaat naar wat er is gerealiseerd (effect, impact) dan naar de inspanningen die door de overheid worden geleverd (input, proces). Dergelijke basisinformatie is soms nog wel noodzakelijk om de impact van de Vlaamse overheid goed in te kunnen schatten. Voor sommige beleidsvelden of domeinen wordt deze informatie ook nog opgenomen bij gebrek aan gevalideerde effectindicatoren. Wie de eerste VRIND-edities vergelijkt met de huidige, zal merken dat de aangeboden informatie exponentieel is toegenomen, van circa 25 indicatoren in de beginfase naar meer dan 7 de voorbije jaren. De ontwikkeling van beleidsondersteunende cellen in de departementen en de agentschappen hebben er voor gezorgd dat de aandacht voor statistieken op basis van correcte administratieve registraties en metingen en van kwaliteitsvolle enquêtes fors is toegenomen. Dit neemt niet weg dat data niet beschikbaar zijn of slechts met vertraging kunnen worden aangeboden. We botsen voor een goed geïnformeerd beleid ook vandaag nog tegen de grenzen die gelegd worden door de beschikbaarheid van goed statistisch materiaal. Bij de start van VRIND werd reeds aangedrongen op interregionaal overleg en een gezamenlijk actieplan en werd opgeroepen tot herwaardering van het woord vooraf 3

5 statistisch ambt. Vandaag voorziet de zesde staatshervorming in een interfederalisering van de statistiek die moet zorgen voor betere afspraken en snellere doorstroming van data tussen de federale overheid en de regionale overheden. Voor verschillende beleidssectoren zijn ondertussen uitgebreide en goed gedocumenteerde (monitoring)rapporten beschikbaar. Bij de invulling van de VRIND-indicatoren wordt hier dankbaar gebruik van gemaakt. De meerwaarde van VRIND zit in het samenbrengen van informatie over alle domeinen waarvoor de Vlaamse overheid bevoegd is. Daarnaast proberen we om dwarsverbindingen zowel binnen als tussen beleidsdomeinen aan te geven. We bundelen indicatoren rond transversale thema s zoals duurzaamheid, gelijke kansen, armoede, stedelijkheid waarbij het fenomeen vanuit meerdere invalshoeken wordt benaderd. We proberen trends en complexe ontwikkelingen samen te vatten in samengestelde indexen zoals we in deze editie doen rond de leefsituatie van de bevolking. VRIND blijft een monitor, die ontwikkelingen in de samenleving en het beleid beschrijft en de aandacht vestigt op sterkten en zwakten.. De verklaring, de oorzaken en gevolgen hiervan bestuderen is een opdracht voor onderzoekers. De Vlaamse overheid kan hiervoor beroep doen op haar studiediensten, wetenschappelijke instellingen en steunpunten beleidsgericht onderzoek. Jaarlijks zijn een 2-tal personen actief bij de realisatie van VRIND betrokken. Zonder hun medewerking en inzet, geen nieuwe editie van de Vlaamse Regionale INDicatoren! De gretigheid waarmee jaarlijks zowel de gedrukte als digitale versies door veel en verschillende groepen worden opgevraagd en gedownload, maken duidelijk dat er nog vraag is naar een geïntegreerd overzicht van beleidsrelevante ontwikkelingen in Vlaanderen. Op naar de volgende editie! Luk Bral 4 vrind 212

6 medewerkers Medewerkers Studiedienst van de Vlaamse Regering Projectcoördinatie Eindredactie dwarsdoorsnede vrind 212 Algemeen referentiekader Sociaal-culturele context Macro-economische context Demografische context Talent, werk, ondernemen en innovatie De lerende Vlaming Werk en sociale economie De open ondernemer Innovatiecentrum Vlaanderen Inzetten op een warme samenleving Cultuur Sport Toerisme Media Gezondheid Zorg Diversiteit, inburgering en integratie Inkomen, armoede en sociale uitsluiting groen en dynamisch stedengewest Ruimtelijke ontwikkelingen Wonen Stad en platteland Milieu en natuur Energie Landbouw Slimme draaischijf van Europa slagkrachtige overheid Vlaamse overheid Lokale en provinciale besturen Internationaal Vlaanderen Technische en administratieve ondersteuning Cartografie Luk Bral Luk Bral, Myriam Vanweddingen, Karolien Weekers Veerle Beyst, Luk Bral, Peter De Smedt, Jo Noppe, Hilde Schelfaut, Karolien Weekers Luk Bral Kim Creminger Edwin Pelfrene, Martine Corijn Isabelle Erauw (O&V), Dirk Festraets Myriam Vanweddingen, Jo Noppe Thierry Vergeynst Peter Viaene (EWI), Michaël Goethals Guy Pauwels Guy Pauwels Pieter De Maesschalck Marie-Anne Moreas Dirk Smets Dirk Moons Jo Noppe Jo Noppe Greta Sienap Greta Sienap Hilde Schelfaut, Luk Bral, Annelies Jacques (ABB) Veerle Beyst Dirk Smets Dirk Smets Veerle Beyst, Pieter De Maesschalck Dirk Festraets, Dirk Moons, Pieter De Maesschalck Dirk Festraets, Dirk Moons Myriam Vanweddingen Guy De Smet, Nancy Jadoul, Naomi Plevoets, charly Potloot, Erik Roebben, Georneth Santos, caroline Temmerman, Lieven Van der Elst, karina Van De Velde, Tina Vander Molen Greta Sienap medewerkers 5

7 Medewerkers uit de Vlaamse overheids- en andere instellingen Algemeen referentiekader ADSEI: Kim Derwae, Jean-Pierre Hermia, Andonirina Rakotonarivo, Michel Willems Talent, werk, ondernemen en innovatie De lerende Vlaming Departementale coördinator: Isabelle Erauw ADSEI: Essin Fehmieva, Anja Termote AgODI: Peter Bex, Goedele De Cock, Ann Lips, Patrick Poelmans, Joachim Valckiers, Marc Van de Meirssche, Lise Van Proeyen AHOVOS: Aron De Hondt, Caroline Domogala, Katelijne Janssens, Tessa Mouha, Karin Van de Voorde AKOV: Willy Parent, Lieve Verbruggen, Ann Webers EPOS vzw: Jan Ceulemans, Ronny Masset ETNIC: Violaine Defourny, Philippe Dieu, Catherine Lefèvre KULeuven: Karolien Declercq, Katrijn Denies, Rianne Janssen O&V: Veronique Adriaens, Jeroen Backs, Anton Derks, Chris Dockx, Isabelle Erauw, Liës Feyen, Hilde Goeman, Franky Lava, Dries Moorkens, Daniël Samyn, Miekatrien Sterck, Guy Stoffelen, Leen Vandeputte, Raymond Van de Sijpe, Ann Van Driessche, Johan Vermeiren, Geert Vermeulen, Karl Wauters Steunpunt SSL: Jan Van Damme, Georges Van Landeghem Syntra Vlaanderen: Gert Franssen, Raf Raymaekers, An Van de Ven VGC: Johan Geets VLIR: Koen Hostyn VSAWSE: Kim De Paepe, Anja Wagemans Werk en sociale economie Departementale coördinator: Faiza Djait SERV-STV Innovatie & Arbeid: Stephan Vanderhaeghe Steunpunt WSE: Stijn Braes, Wim Herremans, Boie Neefs, Luc Sels, Gert Theunissen, Wouter Vanderbiesen WSE, afdeling Werkgelegenheidsbeleid: Willem De Klerck, Lieve De Lathouwer, Faiza Djait, Ryfka Heyman, Erik Samoy, Patricia Vroman VDAB: Stefaan Gekiere, Paul Poels, Steven Schietecatte, Bart Van Schel, Willem Vansina De open ondernemer Departementale coördinatoren: Pascale Dengis, Koen Jongbloet EWI: Peter Viaene FIT: Christophe Verhaeghe IV: Wannes Carlier Innovatiecentrum Vlaanderen Departementale coördinator: Pascale Dengis EWI: Pascale Dengis, Koen Waeyaert, Peter Viaene ECOOM: Koen De Backere Inzetten op een warme samenleving Cultuur Departementale coördinator: Justine Sys ADSEI: Philippe Dewint, Vincent Coutton CJSM: Justine Sys, Wim Bogaert, Andy Vandervoort, Christine Van de Steene, Maarten Vandekerckhove, Bart Dierick, Marina Laureys, Trees De Bruycker, Kristof Vanden Bulcke, Tony Verstraete Cultuurnet: Carlo Dieltjens, Charlotte Tournicourt 6 vrind 212

8 Sport Departementale coördinator: Justine Sys Bloso: Paul Eliaerts, Hervé Van der Aerschot CJSM: Nancy Barette, Christine De Brouwer, Karolien De Sadeleer, Astrid Vervaet KULeuven: Jeroen Scheerder Toerisme Departementale coördinator: Koen Jongbloet IV: Koen Jongbloet, Christel Leys Toerisme Vlaanderen: Vincent Nijs, Steven Valcke Media Departementale coördinator: Justine Sys ADSEI: Patrick Lusyne, Peter Boonants Belgacom: Jan Margot CIM: Rikkert Van Loo CJSM: Johan Bouciqué, Justine Sys, Tony Verstraete Fonds Pascal Decroos: Ides Debruyne IAB Belgium: Patrick Marck MediaXim: Tatiana de Borrekens, Marie-Anne Stevens National Newspublishers Survey: Jan Drijvers Raad voor de Journalistiek: Flip Voets Steunpunt Media: Julie De Smedt Telenet: Luc Vanfleteren UGent: Erik Dejonghe Var: Stefan Delaeter Vlaamse Regulator voor de Media: Ingrid Kools, Dirk Peereman en Marthe Van Gorp VMMa: Ben Appel, Anita Coremans VRT: Philippe Cieters, Sven Lardon, Frank Neuckens, Wouter Quartier Gezondheid Departementale coördinator: Joost Bronselaer Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid: Heidi Cloots, Herwin De Kind Zorg Departementale coördinator: Joost Bronselaer WVG, Kenniscentrum: Joost Bronselaer WVG, Team Eerstelijn en Thuiszorg: Ilse Goossens Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid: Herwin De Kind Agentschap Jongerenwelzijn: Johan Peeters Kind en Gezin: Diederik Vancoppenolle VIPA: Christophe Cousaert Steunpunt Algemeen Welzijnswerk: Koen Mendonck Federatie Tele-Onthaaldiensten in Vlaanderen: Valerie Marichael Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap: Thomas Heynderickx Diversiteit, inburgering en integratie Departementale coördinator: Anne Delarue Agentschap voor Binnenlands Bestuur: Team Inburgering: Joke Vispoel; Team Integratie: Kobe Debosscher Inkomen, armoede en sociale uitsluiting ADSEI: Patrick Lusyne WVG, afdeling Welzijn en Samenleving: Frank Van den Branden, Tom D Olieslager medewerkers 7

9 Groen en dynamisch stedengewest Ruimtelijke ontwikkelingen Departementale coördinatoren: Els Hofkens, Stijn Vanacker Agentschap Ondernemen: Idris Peiren Monumentenwacht: Anouk Stulens RWO, Team ICT: Jean-Paul Beys RWO, Ruimtelijke Planning: Isabelle Loris, Peter Willems RWO, afdeling Beleidsgericht Onderzoek: Els Hofkens, Hans Mestdagh Wonen Departementale coördinator: Veerle Geurts RWO, afdeling Wonen: Gunther Gysemans RWO, afdeling Financiële Instrumenten: Stijn Schockaert RWO, Inspectie: Hubert Bloemen, Tom Vandromme RWO, Woonbeleid: Eva Debusschere, Lize Haagdorens, Veerle Geurts VEA: Nadine Dufait Vlaams Overleg Bewonersbelangen vzw: Swa Silkens Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen: Peter Van Den Bosch Stad en platteland Departementale coördinator: Anne Delarue ABB: Stefaan Tubex Milieu en natuur Departementale coördinator: Ludo Vanongeval ANB: Gudrun Van Langenhove, Jeroen Nachtergaele INBO: Heidi Demolder LNE, afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid: Ludo Vanongeval, Els Martens, Elke Van den Broeke, Kris Rongé LNE, afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen: Renate Schoofs OVAM: Evi Rossi, Els Gommeren, Maarten De Groof, Kristien Huygh VLM: Els Lesage, Koen Desimpelaere VMM, IRCEL: Frans Fierens VMM, MIRA: Johan Brouwers, Bob Peeters, Stijn Overloop, Marleen Van Steertegem, Erika Vander Putten, Line Vancraeynest Energie Departementale coördinator: Ludo Vanongeval LNE, afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid: Ludo Vanongeval, Kris Rongé VITO: Kristien Aernouts, Kaat Jespers VMM, MIRA-team: Johan Brouwers VREG: Sarah Van Kerckhoven Landbouw Departementale coördinator: Jonathan Platteau LV, afdeling Monitoring en Studie: Els Demuynck, Jonathan Platteau, Tom Van Bogaert, Dirk Van Gijseghem LV, afdeling Landbouw- en Visserijbeleid: Eddy Tessens 8 vrind 212

10 Slimme draaischijf van Europa Departementale coördinator: Bart Van Herbruggen ADSEI: Rudy Sprengers MOW: Jan Pelckmans MOW, Vlaams Verkeerscentrum: Stefaan Hoornaert MOW, werkgroep Dataroom: Bart Van Herbruggen (MOW), Annick Seghers (Agentschap Wegen en Verkeer), Bernadette Naets (Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust), Katrien Weytjens (De Lijn), Guy Palmans (nv De Scheepvaart), Kevin De Coen (Waterwegen en Zeekanaal nv) VMM-MIRA: Caroline De Geest FOD MV: Marc Kwanten SERV: Dirk Neyts LNE: Kris Rongé, Tania Van Mierlo Slagkrachtige overheid Vlaamse overheid Departementale coördinatoren: Lucas Huybrechts, Anne Delarue, Ivo Van den Bossche BZ: Gijs Martens, Saar Verhoogen DAR, afdeling Communicatie: Marijke Vrijders Dienst Wetsmatiging: Marijn Straetemans FB: Henk Goossens, Lucas Huybrechts Vlaamse Infolijn: Stefan Kerremans Vlaamse Ombudsdienst: Johan Nootens Lokale en provinciale besturen Departementale coördinator: Anne Delarue ABB: Petra Desmedt, Katie Heyse, Ann De Saedeleer, Stefaan Swaels, Hilde Vanmechelen Agentschap Vlaamse Belastingdienst: Kenny Van Cauter Belfius: Anne-Leen Erauw Internationaal Vlaanderen Departementale coördinator: Koen Jongbloet IV: Simon Calcoen, Koen Jongbloet, Werner Mareels, Karoline Van den Brande medewerkers 9

11 1 vrind 212

12 inhoudsopgave DWARSDOORSNEDE VRIND Duurzaamheid 16 Gelijke kansen 18 Leefsituatie-index 22 Opvolging Vlaams regeerakkoord in vogelvlucht 26 Algemeen referentiekader Sociaal-culturele context 25 Tevredenheid 27 Zorgen 28 Sociale samenhang 29 Burgers en overheid Macro-economische context 39 Welvaart 39 Economische ontwikkelingen 41 Bedrijfstakken 44 Ranking Demografische context 49 Stand van de bevolking 49 Loop van de bevolking 52 Huwelijken of verklaringen van wettelijke samenwoning en hun ontbinding 56 cluster Talent, werk, ondernemen en innovatie De lerende Vlaming 61 Kerncijfers 61 Kansen geven aan talent 68 Naar een goede start op het werk 78 Internationalisering 79 Investeren in onderwijs Werk en sociale economie 87 Situatie Vlaamse arbeidsmarkt 87 Activerend arbeidsmarktbeleid De open ondernemer 18 Ondernemen 18 Internationaal ondernemen Innovatiecentrum Vlaanderen 123 O&O intensiteit 123 O&O overheidskredieten 125 Menselijk potentieel 127 Output 129 inhoudsopgave 11

13 cluster Inzetten op een warme samenleving Cultuur 137 Globale participatie en aanbod 137 Sociaal-cultureel werk 139 Kunsten en Erfgoed 15 Economische cijfers Sport 164 Sportparticipatie 164 Kwaliteitsvol aanbod en begeleiding 168 Topsport 172 Gezond sporten 175 Economische aspecten Toerisme 179 Vlaanderen als bestemming 179 De Vlaming op vakantie Media 19 Onafhankelijkheid, pluriformiteit en kwaliteit 19 Mediaparticipatie Gezondheid 213 Gezondheidsdoelstellingen 213 Mortaliteit en morbiditeit 221 Zwangerschap en geboorte 225 Gezondheidsvoorzieningen Zorg 229 Algemeen welzijnswerk 229 Kinderen en gezinnen 23 Jeugdzorg 234 Personen met een handicap 236 Ouderen 239 Zorgverzekering 24 Investeringen Diversiteit, integratie en inburgering 243 Aanwezigheid en instroom 243 Samenleven in diversiteit 248 Inburgering als opstap naar integratie 25 Woonwagenbewoners Inkomen, armoede en sociale uitsluiting 255 Welvaartsverdeling en armoede 255 Sociale uitsluiting vrind 212

14 cluster Groen en dynamisch stedengewest Ruimtelijke ontwikkelingen 275 Ruimtegebruik 275 Ruimtelijke planning 277 Onroerend erfgoed Wonen 287 Nieuwbouw en vastgoedmarkt 287 Betaalbaarheid van het wonen 291 Ondersteuning eigendomsverwerving 291 Ondersteuning huurmarkt 294 Woningkwaliteit 297 Lokaal woonbeleid Stad en platteland 33 Demografische ontwikkelingen 34 Ruimtelijke ontwikkelingen 38 Wonen 31 Economie en tewerkstelling 315 Mobiliteit 319 Sociale aspecten 31 Cultuur en vrije tijd 323 Stedelijkheid en overheid Milieu en natuur 327 Water 327 Bodem 329 Lucht 33 Klimaatverandering 331 Biodiversiteit 332 Afval- en materialenbeleid 335 Vermesting 338 Gezondheid Energie 344 Efficiënt energieverbruik 344 Energieopwekking 346 Energiearmoede 349 Elektriciteits- en gasmarkt 35 Elektriciteits- en gasnetwerk Landbouw 353 Landbouwstructuur 353 Economische aspecten 355 Sociale aspecten van de landbouw 358 Landbouw en milieu 36 Landbouw- en plattelandsontwikkelingsbeleid 361 Visserij 365 inhoudsopgave 13

15 cluster Slimme draaischijf van Europa 367 Personenvervoer 369 Logistiek 374 Vlot verkeer 381 Veilig verkeer 383 Milieuvriendelijke mobiliteit 386 cluster Een slagkrachtige overheid Vlaamse overheid 375 Minder bestuurlijke drukte en vereenvoudiging 395 Meer doen met minder 396 Verbetering dienstverlening 45 Vertrouwen en tevredenheid Lokale en provinciale besturen 414 Financiën 414 Personeel Internationaal Vlaanderen 432 Buitenlands beleid 432 Internationale samenwerking 436 AFKORTINGEN 441 LIJST VAN FIGUREN vrind 212

16 dwarsdoorsnede vrind 212 Deze VRIND-editie is het derde rapport in de lopende legislatuur van de huidige Vlaamse Regering. De structuur is net zoals in de vorige edities grotendeels gebaseerd op de indeling van het Vlaamse regeerakkoord en de doorbraken van Vlaanderen in Actie. De beleidsdomeinen zijn in 5 clusters gegroepeerd voorafgegaan door een inleidend hoofdstuk waarin globale sociaal-culturele, macro-economische en demografische ontwikkelingen geschetst worden. In de eerste cluster komen onderwijs, arbeidsmarkt, ondernemen, wetenschap en innovatie aan bod met verwijzing naar de ViA-doorbraken De lerende Vlaming, De open ondernemer en Innovatiecentrum Vlaanderen. Een tweede cluster rond de doorbraak Inzetten op een warme samenleving beschrijft de ontwikkelingen op het vlak van cultuur en jeugd, sport, toerisme, media, gezondheid, zorg, diversiteit, inburgering en integratie, inkomen, armoede en sociale uitsluiting. De derde cluster Groen en dynamisch stedengewest spitst zich toe op de ruimtelijke en ecologische aspecten met hoofdstukken over ruimtelijke ontwikkelingen, wonen, milieu en natuur, endergie en landbouw. In deze cluster is een hoofdstuk over stad en platteland toegevoegd dat ruimer is opgevat dan de ruimtelijke en fysieke aspecten. Mobiliteit en logistiek vormen een afzonderlijke cluster rond de ViA doorbraak Slimme draaischijf van Europa. Een laatste cluster belicht Een slagkrachtige overheid en dit zowel op Vlaams als lokaal niveau. In deze cluster is er ook aandacht voor internationale aspecten. De selectie van de indicatorenset gebeurde zoals voorheen in nauw overleg met de verschillende departementen en werd door de beleidsraden goedgekeurd. Het regeerakkoord, de beleidsnota s van de Vlaamse ministers en het Pact 22 vormden het refenetiekader voor de selectie. Zoals de voorbije jaren zorgt dit er voor dat circa 7 indicatoren gedocumenteerd en beschreven worden. Transversale thema s zoals gelijke kansen en duurzaamheid worden doorheen de verschillende clusters behandeld en niet in een afzonderlijk hoofdstuk. Beide invalshoeken worden bij wijze van synthese hieronder in overzichtstabellen kort toegelicht met verwijzingen naar de diverse hoofdstukken. Naast deze transversale thema s wordt ook een aanzet gegeven om in één cijfer de leefsituatie van de Vlamingen in beeld te brengen. Het gaat om een index die de resultaten van een set van indicatoren over de verschillende aspecten van de leefsituatie op een geïntegreerde manier weergeeft. Het is de bedoeling deze leefsituatie-index jaarlijks op te nemen zodat de ontwikkelingen op de voet kunnen opgevolgd worden. In de huidige editie komt de evolutie nog niet aan bod maar kan wel de leefsituatie van verschillende bevolkingsgroepen met elkaar vergeleken worden. Het Vlaamse regeerakkoord stelt dat een slagkrachtig, coherent en geïntegreerd Vlaams beleid voor Brussel noodzakelijk is. Voor de gemeenschapsmateries zijn daarom ook cijfers over het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest opgenomen en worden deze vergeleken met het Vlaamse Gewest (zie cluster Inzetten op een warme samenleving ). Ook in hoofdstuk 4.3 Stad en platteland waar het effect van stedelijkheid aan bod komt, worden waar mogelijk en zinvol - vergelijkende cijfers voor Brussel opgenomen en wordt ook de Vlaamse Rand rond Brussel (Vlaams strategisch gebied rond Brussel volgens RSV-afbakening) vergeleken met andere gebieden. Ten slotte worden de doelstellingen uit het Vlaamse regeerakkoord nog eens op een rijtje gezet en geïllustreerd met verwijzing naar VRIND indicatoren doorheen de publicatie. Om de ontwikkelingen goed te kunnen interpreteren, helpt een zicht op enkele belangrijke gebeurtenissen uit de betrokken periode. Vandaar dat ook een selectie van opmerkelijke gebeurtenissen op een tijdlijn worden weergegeven. dwarsdoorsnede vrind

17 Duurzaamheid In het Vlaamse regeerakkoord en het Pact 22 staat duurzaamheid centraal en in alle beleidsdomeinen zijn hiervoor hefbomen voorzien. Daarnaast keurde de Vlaamse Regering op 29 april 211 de hernieuwde strategienota duurzame ontwikkeling goed. Vanuit 6 transities, dit zijn grote maatschappelijke veranderingsprocessen, kijkt deze Vlaamse Strategie Duurzame Ontwikkeling (VSDO) hoe een duurzame maatschappij op lange termijn vorm kan krijgen. De grote uitdagingen waarrond specifiek zal worden ingezet zijn: energie, mobiliteit, wonen en bouwen, voedsel, materialen en gezondheidszorg. Zoals in de twee voorgaande edities, zijn ook in deze editie heel wat indicatoren terug te vinden, die kunnen gekoppeld worden aan de hernieuwde strategie. De onderstaande selectie is geïnspireerd op een voorstel van omgevingsindicatoren voor de hernieuwde VSDO van het Steunpunt Duurzame Ontwikkeling (Bruyninckx e.a. 211), gekoppeld aan 6 transities. Als er geen recente cijfers voor een indicator beschikbaar zijn, wordt een alternatieve indicator voorgesteld (*). Sommige indicatoren zijn onderdeel van een index zoals de broeikasgasemissies bij eco-efficiëntie van het personen- en goederenvervoer (figuren 5.47 en 5.48). De inschatting geeft aan in welke richting de indicator evolueert en of een vooropgestelde doelstelling al dan niet haalbaar is. De doelstelling kan betrekking hebben op het regeerakkoord, het Pact 22 of voorkomen in domeinspecifieke planningsdocumenten. Voor een aantal indicatoren van onderstaande selectie kent Vlaanderen een ontwikkeling in de goede richting of heeft het een gunstige positie in Europa. Zo haalt Vlaan- Omgevingsindicatoren duurzame ontwikkeling Hoofddimensie / Transitie Indicator Figuur Inschatting Sociaal Inkomensongelijkheid (gini-coëfficiënt) 3.26 Economisch Beschikbaar inkomen per inwoner Ecologisch Broedvogelindex* 4.17 Energietransitie Bruto binnenlands energieverbruik Energie-intensiteit van de economie Broeikasgasemissies 4.16 Aandeel hernieuwbare energie Energiearmoede 3.269, Mobiliteitstransitie Modale verdeling personenvervoer 5.8 Modale verdeling goederenvervoer 5.25 Broeikasgasemissie van personenvervoer over de weg 5.47 Broeikasgasemissie van goederenvervoer over de weg 5.48 Transitie wonen en bouwen Energieprestatiepeil 4.38 Problematische woonsituatie 4.37, 4.71 Woonquote 4.28, 4.7 Voedseltransitie Energiegebruik in de landbouw 4.13 Eco-efficiëntie in de landbouw* Consumptie groenten en fruit* Areaal biologische landbouw* Materialentransitie Aanbod huishoudelijk afval* Transitie gezondheidszorg Verloren potentiële jaren* Ziekenhuisbedden/artsen* Fysieke activiteit* 3.176, * alternatieve indicator bij gebrek aan recente data. Bron: Bryninckx, H., M. Bussels & Bachus, K. (211). Omgevingsmonitor DO 211. Onderzoeksnota in het kader van een Kortetermijnopdracht van het Steunpunt Duurzame Ontwikkeling. Leuven: KU Leuven/HIVA. Legende Doelstelling gerealiseerd of haalbaar Goede richting of gunstige positie Weinig verandering of middenpositie Eerder in tegengestelde richting of doel moeilijk haalbaar 16 vrind 212

18 Duurzaamheidsindex Indexen van duurzaamheid, van 1999 tot 211, index 1999= * Duurzaamheidsindex Milieu-index Economische index Sociale index * Voorlopig cijfer op basis van schattingen voor een aantal indicatoren. Bron:?? deren inzake beschikbaar inkomen de top 3 van de best presterende EU-landen (figuur 3.248). Vlaanderen telt eveneens een relatief laag aandeel huishoudens met betaalbaarheidsproblemen vergeleken met andere Europese landen. Binnen Vlaanderen valt evenwel de groeiende kloof tussen huurders en eigenaars inzake betaalbaarheid op (figuur 4.28). De doelstelling voor het aanbod huishoudelijk afval 215 uit het MINA-plan 4 is gehaald (figuur 4.114). Daarnaast duiden sommige indicatoren op een kritische situatie zoals voor energie en klimaat (figuren 4.16 broeikasgasemissies, aandeel hernieuwbare energie en en energiearmoede) en mobiliteit (figuur 5.48 broeikasgasemissie van goederenvervoer). Ook de ecologische dimensie (figuur 4.17 broedvogelindex) blijft een belangrijk aandachtspunt. Naast 3 indices voor de duurzaamheidsprincipes werd ook een globale duurzaamheidsindex berekend op basis van de 8 voormelde indicatoren samen. De duurzaamheid is volgens deze index toegenomen tussen 2 en 28, gevolgd door een kleine terugval in 29. Door de financieel-economische crisis kenden de economische indicatoren een achteruitgang tussen 28 en 29. In 21 en 211 trad een herstel op. De sociale indicatoren blijven het goed doen al is de sociale index wat gedaald in 21. De milieu-indicatoren wijzen eerder op een stagnatie dan op een vooruitgang. De broeikasgasemissies zijn na het crisisjaar 29 terug toegenomen en ook de elektriciteitsconsumptie van de huishoudens blijft toenemen. Om de evolutie op het gebied van duurzaamheid over een langere periode na te gaan, is een meer geintegreerde index interessant. Het bbp per inwoner en de arbeidsproductiviteit zijn opgenomen voor de economische index; de levensverwachting voor vrouwen bij geboorte, de verkeersdoden en de vroegtijdige schoolverlaters voor de sociale index en het opgehaald huishoudelijk afval, de elektriciteitsconsumptie van huishoudens en de broeikasgassen voor de milieu-index. Voor de 8 indicatoren wordt telkens de evolutie bekeken ten opzichte van 2. dwarsdoorsnede vrind

19 Gelijke kansen Het Vlaamse gelijkekansenbeleid richt zich op het bestrijden van achterstellings- en uitsluitingsmechanismen die ervoor zorgen dat mensen of groepen van mensen nog steeds ongelijk behandeld worden en niet de kansen krijgen die nodig zijn om volwaardig te participeren aan het maatschappelijke leven. Bedoeling is om deze mechanismen zichtbaar en bespreekbaar te maken, ze te bestrijden en de totstandkoming ervan te voorkomen. De belangrijkste thema s waar het Vlaamse gelijkekansenbeleid zich op richt zijn gender, seksuele oriëntatie, ontoegankelijkheid en handicap. In wat volgt wordt aangegeven op welke plaatsen in deze editie van VRIND de thema s gender en handicap aan bod komen. Wat betreft seksuele oriëntatie volgt de Studiedienst van de Vlaamse Regering via de SCV-survey periodiek de houding op van de Vlaamse bevolking tegenover holebi s en holebiseksualiteit. De meest recente resultaten hiervan worden besproken in hoofdstuk 1.1 Sociaal-culturele context. De Vlaamse Overheid is uiteraard ook bekommerd om andere kansengroepen. Zo voert ze onder meer ook een inburgerings- en integratiebeleid en een armoedebeleid maar dat zijn strikt genomen geen onderdelen van het gelijkekansenbeleid. Het Vlaamse Inburgerings- en Integratiebeleid behoort tot de bevoegdheid van de minister van Inburgering en Integratie. Voor een bundeling van de gegevens over de evolutie van de vreemde bevolking en de maatschappelijke positie van vreemdelingen verwijzen we naar hoofdstuk 3.7. Het Vlaamse Armoedebeleid behoort dan weer tot de bevoegdheid van de minister van Armoedebestrijding. In hoofdstuk 3.8 van deze VRIND-editie vindt u een overzicht van de belangrijkste gegevens over armoede en sociale uitsluiting in Vlaanderen. In het overzicht over wat er over gender in deze VRIND te vinden is, wordt telkens een korte beschrijving gegeven van de bestaande situatie aangevuld met een aanduiding of de situatie het meest positief is voor mannen of voor vrouwen. Dat kan uiteraard enkel bij die indicatoren waarvan duidelijk is dat ze op een positieve of negatieve manier bijdragen tot iemands leefsituatie. Ondanks een duidelijke vooruitgang van vrouwen op tal van domeinen in de voorbije decennia, blijft hun sociaaleconomische positie overwegend minder goed dan die van mannen. Dit ondanks het feit dat vrouwen inzake opleiding en vorming sinds enige tijd een voorsprong hebben opgebouwd tegenover mannen. Vrouwen zijn minder aan het werk, werken meer deeltijds en tijdelijk, in minder kwaliteitsvolle en minder leidinggevende jobs. Zij stappen veel meer dan mannen (tijdelijk) uit de arbeidsmarkt om zich met de zorg om de kinderen bezig te houden. Ook hun inkomenssituatie is minder goed dan die van mannen. Mogelijk zorgt dit er voor dat de algemene levenstevredenheid bij vrouwen iets lager ligt en dat vrouwen zich meer zorgen maken. Op vlak van gezondheid scoren vrouwen dan weer beter. Hun levensstijl is op verschillende vlakken een pak gezonder dan die van mannen, al vormt lichaamsbeweging en sportparticipatie in het algemeen hierop een uitzondering. Dat vertaalt zich nog steeds in een duidelijk hogere levensverwachting bij vrouwen, al neemt de voorsprong tegenover mannen wel enigszins af. Wat sociale participatie betreft, is het beeld eerder diffuus. Mannen zijn vaker actief lid van verenigingen al verkleint het verschil als geen rekening gehouden wordt met sportclubs, maar vrouwen doen vaker zelf aan cultuur en zijn vaker actief in het sociaal vrijwilligerswerk. Genderverschillen Indicator Situatie Figuur Situatie meest positief voor Sociaal-culturele context Levenstevredenheid algemene tevredenheid ligt bij vrouwen iets lager; vrouwen iets minder 1.1 M tevreden over hun gezondheidssituatie, inkomen en beschikbare vrije tijd Zorgen maken vrouwen maken zich meer zorgen, behalve over de politiek 1.3 M Informele zorg vrouwen staan vaker in voor medische en verpleegkundige hulp en voor 1.8 persoonlijke verzorging Onveiligheidsgevoel bij vrouwen duidelijk hoger dan bij mannen p. 33 M Houding tegenover holebi's vrouwen staan positiever tegenover holebiseksualiteit p. 33 V Politieke machteloosheid bij vrouwen duidelijk hoger 1.24 M Demografische context Leeftijdspiramide overwicht van vrouwen bij de oudere leeftijdsgroepen 1.47 V Levensverwachting bij geboorte ligt nog steeds duidelijk hoger bij vrouwen, al neemt het verschil af 1.58 V Zuigelingsterfte ligt bij meisjes iets lager 1.59 V Huwelijk tussen personen van zelfde sinds 23 nagenoeg eveneel mannelijke als vrouwelijke paren gehuwd; p. 57 = geslacht aantal echtscheidingen ligt bij vrouwelijke paren iets hoger Hertrouwkans hertrouwkans na beëindiging van eerdere huwelijk ligt bij vrouwen iets lager 1.62 M 18 vrind 212

20 Genderverschillen (vervolg) De lerende Vlaming Deelname basis- en secundair onderwijs in het gewoon onderwijs geen verschil, in het buitengewoon onderwijs 2.1 V jongens duidelijk in de meerderheid Keuze onderwijsvorm secundair onderwijs meisjes duidelijk in de meerderheid in ASO en KSO, jongens in de meerderheid in TSO; verschillen in ASO en TSO nemen af Hoger beroepsonderwijs zeer grote meerderheid van studenten in HBO5 verpleegkunde zijn vrouwen, 2.14 ook iets meer vrouwen in hoger beroepsonderwijs van het volwas- senenonderwijs Hoger onderwijs aan hogescholen en universiteiten meer vrouwen dan mannen, maar meer V mannen in economische, technische en wetenschappelijke richtingen Onderwijspersoneel naarmate het opleidingsniveau stijgt, daalt het aandeel vrouwen, HBO5 p.67 M verpleegkunde uitgezonderd Scholingsgraad meer hooggeschoolde vrouwen dan mannen, vrouwen hebben vaker een 2.19 V diploma niet-universitair hoger onderwijs en mannen vaker een universitair diploma Schoolse vertraging vooral in secundair onderwijs hebben meisjes minder vertraging, 2.27, 2.28 V verschil neemt af Problematische afwezigheden in het voltijds onderwijs is er weinig verschil, in het deeltijds onderwijs zijn 2.29 M meisjes vaker afwezig Vroegtijdige schoolverlaters ligt bij meisjes aanzienlijk lager 2.3 V 2-34 jarigen met diploma hoger onderwijs vrouwen scoren beduidend beter 2.33, 2.34 V Diploma hoger onderwijs naar opleidingsniveau moeder bij vrouwen is er groter positief effect dan bij mannen van de opleiding van de moeder 2.35 M Participatie levenslang leren ongeveer gelijk 2.36 = Participatie volwassenenonderwijs ligt veel hoger bij vrouwen 2.37 V Opleiding in ondernemingen iets hogere deelname bij vrouwen p. 77 V Deeltijds onderwijs veel meer jongens dan meisjes 2.43, 2.44 Ondernemersopleiding iets hogere deelname van mannen 2.45 M Werk en sociale economie Werkzaamheidsgraad ligt veel lager bij vrouwen, verschil neemt wel af M Uittredeleeftijd vrouwen treden vroeger uit p. 9 M Deeltijdarbeid ligt veel hoger bij vrouwen 2.72 M Tijdelijke arbeid ligt hoger bij vrouwen, maar verschil verkleint 2.73 M Atypische arbeid vrouwen doen meer weekendwerk; mannen meer nacht-, avond- en 2.74 ploegenarbeid Werkbaarheidgraad ligt lager bij vrouwen 2.75 M ILO-werkloosheidsgraad geen verschil, hogere werkloosheidsgraad van vrouwen verdwenen 2.77, 2.78 = VDAB-werkloosheidsgraad nog weinig verschil, hogere werkloosheidsgraad van vrouwen bijna verdwenen 2.81 = Niet-werkende werkzoekenden iets minder vrouwen dan mannen 2.83 V Werkzaamheidsgraad naar hoe meer kinderen, hoe minder vaak vrouwen actief zijn op de 2.86 M gezinssamenstelling arbeidsmarkt, bij mannen geen verschil naar aantal kinderen Deeltijdarbeid naar gezinssamenstelling hoe meer kinderen, hoe vaker vrouwen deeltijds werken, bij mannen 2.87 M geen verschil naar aantal kinderen Tewerkstellingspremie 5-plus veel minder vrouwen dan mannen p. 11 M Opleidingscheques worden meer aangevraagd door vrouwen p. 12 V Loopbaanonderbreking en tijdskrediet ligt veel hoger bij vrouwen 2.96 M Sociale economie groot overwicht van vrouwen in de invoegbedrijven (dienstencheques), 2.99 ondervertegenwoordiging in de andere werkvormen De open ondernemer Ondernemerschap ligt lager bij vrouwen 2.13 M Cultuur Cultuurparticipatie algemeen weinig verschil p. 138 = Deelname verenigingsleven mannen zijn meer actief lid dan vrouwen, verschil verkleint als geen M rekening wordt gehouden met sportverenigingen Deelname amateurkunsten geen verschil op vlak van lidmaatschap van een amateurkunstenvereniging, p. 14 V vrouwen vaker zelf creatief of kunstzinnig bezig Participatie podiumkunsten mannen wonen vaker muziekconcerten bij, vrouwen vaker musicals, ballet p. 151 en dansvoorstellingen Bioscoopbezoek geen verschil p. 152 = Bibliotheekbezoek ligt hoger bij vrouwen p. 142 V Leesgedrag vrouwen lezen meer en vaker een boek p. 153 V dwarsdoorsnede vrind

21 Genderverschillen (vervolg) Sport Sportparticipatie ligt lager bij vrouwen; mannen en vrouwen die sporten doen dat wel 3.66 M evenveel Lidmaatschap sportclub ligt lager bij vrouwen; bij vrijwilligers en bestuursfuncties is verschil nog 3.74 M veel groter Passief sporten ligt lager bij vrouwen p. 166 M Topsportscholen en topsportstatuten ligt veel lager bij vrouwen 3.9 M Media Management VRT streefcijfer van 33% vrouwen bereikt p. 2 M Personeel VRT streefcijfer 4% vrouwen tegen eind 214 p. 2 M Aanwezigheid op populairste tv-zenders vrouwen komen minder op tv, aandeel vrouwen minder hoog bij VRT dan p. 2 M bij private omroepen Gebruik digitale media vrouwen gebruiken minder vaak een pc, internet of spelconsole p. 26 M Breedte gebruikte onlinetoepassingen vrouwen gebruiken gsm en internetaansluiting voor minder onlinetoepassingen p. 27 M Opvolgen actualiteit meer mannen dan vrouwen volgen de actualiteit via de radio, de krant en p. 28 M het internet Gezondheid Roken vrouwen roken minder vaak V Alcoholgebruik overconsumptie minder vaak bij vrouwen V Gebruik cannabis ligt lager bij vrouwen V Ongevallensterfte ligt veel lager bij vrouwen V Lichaamsbeweging aandeel met dagelijks minimaal 3 minuten lichaamsbeweging ligt veel M lager bij vrouwen Gezonde voeding vrouwen eten vaker fruit, bij groenten geen verschil V Overgewicht ligt veel lager bij vrouwen V Zelfdoding ligt veel lager bij vrouwen V Depressie ligt hoger bij vrouwen M Doodsoorzaken verschillen in voornaamste doodsoorzaken vooral in leeftijdsgroep van tot 69 jaar: bij vrouwen borstkanker, bij mannen zelfdoding en longkanker Vermijdbare sterfte ligt iets hoger bij vrouwen M Verloren potentiële levensjaren ligt lager bij vrouwen V HIV aantal nieuwe gevallen ligt veel lager bij vrouwen p. 224 V SOA ligt lager bij vrouwen p. 225 V Zorg Tele-Onthaal meer vrouwen dan mannen nemen contact M CAW bij ambulante hulp en bij slachtofferhulp meer vrouwen, bij andere 3.2 hulpvormen meer mannen Bijzondere jeugdbijstand iets minder meisjes dan jongens V Diversiteit, inburgering en integratie Houding tegenover vreemdelingen geen verschil = Werkzaamheidsgraad vreemdelingen ligt veel lager bij vrouwelijke dan bij mannelijke vreemdelingen p. 249 M Nieuwkomers iets minder vrouwen dan mannen Inkomen, armoede en sociale uitsluiting Armoederisicopercentage weinig verschil = Subjectieve armoede iets hoger bij vrouwen M Ernstige materiële deprivatie geen verschil = Achterstallen weinig verschil = Landbouw Tewerkstelling veel meer mannen dan vrouwen M Slagkrachtige overheid Topfuncties Vlaamse overheid streefcijfer van 33% vrouwen, laatste jaren stagnatie 6.2 M Middenkader Vlaamse overheid streefcijfer van 33% vrouwen, laatste jaren stagnatie 6.2 M Deelname aan vorming, training of iets hoger bij vrouwen 6.18 V opleiding Personeel lokale besturen iets meer vrouwen dan mannen maar groot verschil naar soort overheid: veel meer vrouwen bij OCMW, veel minder bij politiezones en autonome gemeentebedrijven; vrouwen vaker contractueel en deeltijds 6.6, 6.62 M 2 vrind 212

22 Ook over de situatie van personen met een handicap zijn in de verschillende hoofdstukken van deze VRIND gegevens opgenomen. Een beschrijving van de voorzieningen voor en de vraag naar zorg van personen met een handicap is opgenomen in hoofdstuk 3.6. De afbakening van de doelgroep is niet zo eenvoudig. 1 op de 5 volwassen Vlamingen geeft aan hinder te ondervinden in de dagelijkse activiteiten door een langdurige ziekte, aandoening of handicap. Het is echter zo dat niet al deze personen ook effectief als personen met een handicap geregistreerd staan in de administratieve overheidsdatabanken. Uit de overzichtstabel blijkt duidelijk dat er nog steeds een grote sociaaleconomische achterstand bestaat van personen met een handicap. Zo ligt hun werkzaamheids- en werkbaarheidsgraad een pak lager dan het algemene gemiddelde en scoren ze minder goed op vlak van sport- en vakantieparticipatie. Tegelijk toont de tabel dat er gewerkt wordt aan de verbetering van hun positie. Het aantal kinderen met een handicap dat school loopt in het gewoon onderwijs, neemt jaarlijks toe. Personen met een handicap zijn oververtegenwoordigd in de trajectwerking van de VDAB. Het aantal ondertitelde TV-programma s stijgt. En ook het aantal toegekende materiële hulpmiddelen, het aantal begunstigden van het persoonlijk assistentiebudget en de zorgvoorzieningen voor personen met een handicap zijn duidelijk toegenomen tijdens het jongst decennium. Personen met een handicap Indicator Situatie Figuur De lerende Vlaming Buitengewoon onderwijs aantal leerlingen en aandeel per onderwijsniveau (kleuter, lager en secundair 2.6 onderwijs) neemt toe Geïntegreerd onderwijs (GON) aantal GON-leerlingen neemt jaarlijks toe 2.7 Werk en sociale economie Werkzaamheidsgraad ligt veel lager dan de algemene werkzaamheidsgraad 2.67 Werkbaarheidsgraad ligt veel lager dan de algemene werkbaarheidsgraad 2.75 Niet werkende werkzoekenden 14% van het totaal aantal NWWZ heeft arbeidshandicap 2.83 VDAB-trajectwerking oververtegenwoordiging van personen met een handicap in vergelijking met hun 2.9 aandeel in NWWZ Opleidingscheques werknemers arbeidsgehandicapten kennen de grootste afname sinds de gewijzigde regelgeving p. 12 midden 21 Sociale economie oververtegenwoordiging van pmah in alle werkvormen 2.99 Toerisme Vakantieparticipatie vakantie-armoede van zieken en invaliden ligt veel hoger dan algemene vakantie-armoede Media Aanwezigheid op populairste tv-zenders personen met functiebeperking ondervertegenwoordigd in tv-programma's p. 2 Ondertiteling Nederlandstalige programma's sterke toename sinds 23 bij VRT en in 29 voor vtm 3.16 Gesproken ondertiteling aangeboden door VRT, vtm en 2BE p. 29 Toegankelijkheid websites 92% van de Belgische websites haalt niet drempelwaarde voor een behoorlijke p. 29 toegankelijkheid Zorg Grootte van de doelgroep 1 op de 5 volwassen Vlamingen ondervindt hinder door ernstige aandoening of ziekte Toegekende materiële hulpmiddelen afname na jaren van stabiliteit, wel nog veel hoger dan begin jaren Voorzieningen voor personen met handicap laatste jaren vrij stabiel maar toegenomen tegenover de periode daarvoor 3.22 Dringende zorgvragen sterke toename jongste jaren Persoonlijk assistentiebudget toename van budgethouders, maar nog sterkere toename van aantal kandidaten Inkomen, armoede en sociale uitsluiting Inkomensvervangende tegemoetkoming (IVT) laatste jaren opvallende toename en integratietegemoetkoming (IT) Slimme draaischijf Verplaatsingsgedrag een kwart van de niet-verplaatsers doet dat omwille van ziekte of handicap 5.13 Slagkrachtige overheid Vlaams overheidspersoneel toename maar streefcijfer van 4,5% personen met handicap nog ver af 6.2 dwarsdoorsnede vrind

23 Leefsituatie-index Heel wat VRIND-indicatoren hebben te maken met de leefsituatie van de bevolking. Op basis van deze indicatoren kan een leefsituatie-index berekend worden voor de Vlamingen van 18 jaar en ouder. Het gaat om een index die de resultaten van een set van indicatoren over de verschillende aspecten van de leefsituatie op een geïntegreerde manier dit wil zeggen in slechts één cijfer weergeeft. Hoe hoger dit cijfer, hoe beter de leefsituatie van het individu. Op die manier wordt het mogelijk de leefsituatie van verschillende individuen of groepen van individuen onderling te vergelijken. De leefsituatie van een individu heeft betrekking op de concrete leefomstandigheden waarin de persoon in kwestie zich bevindt. Bij de opbouw van de leefsituatieindex worden door de Studiedienst van de Vlaamse Regering de volgende levensdomeinen meegenomen: wonen en woonomgeving, gezondheid, vrije tijd en ontspanning, sociale participatie, veiligheid en mobiliteit. Voor elk van deze domeinen worden indicatoren gezocht waarvan duidelijk is of ze positief of negatief bijdragen aan iemands leefsituatie. Er bestaan verschillende methoden om vervolgens deze tientallen verschillende indicatoren samen te brengen in één samengestelde index. In navolging van het Nederlandse Sociaal en Cultureel Planbureau ( wordt hier gebruik gemaakt van een multivariate statistische methode, met name niet-lineaire canonische correlatie-analyse. Deze techniek gaat om het gewicht van elke indicator in de globale index te berekenen op zoek naar de samenhang tussen de indicator en een latente dimensie (de leefsituatie) waarvan wordt verondersteld dat die achter de scores van de verschillende indicatoren verborgen zit. Een indicator die beter samenhangt met deze latente dimensie krijgt een groter gewicht in de uiteindelijke index. De resultaten van deze methode werden herrekend naar een leefsituatie-index met een gemiddelde 1 en een standaarddeviatie van 15. Indicatorenset leefsituatie-index Levensdomein Subdimensie Indicator Figuur Wonen Betaalbaarheid Woonquote 4.28, 4.7 Geen problemen met rekeningen nutsvoorzieningen 3.269, Kwaliteit van de woning Aanwezigheid van basisvoorzieningen 3.268, 4.37, 4.71 Geen gebreken aan de woning 4.36, 4.71 Geen gebrek aan ruimte Behoorlijke woonomgeving Tevredenheid buurt, mooie gebouwen, straten en 4.62 voldoende groen in de buurt Geen overlast in de buurt 4.63 Woonzekerheid Bewonerstitel Gezondheid Geen hinder door langdurige ziekte, Mate van hinder in dagelijkse bezigheden door langdurige aandoening of handicap ziekte, aandoening of handicap Toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg Geen problemen met betalingen voor gezondheidszorg 3.27 Voldoende huisartsen in de buurt 4.8 Voldoende lichaamsbeweging Sportfrequentie , Vrije tijd en ontspanning Voldoende tijd voor vrije tijd en ontspanning Aantal uren vrije tijd in de week en het weekend 1.1 Cultuurparticipatie Cultuurparticipatie , 3.271, 4.91 Sociale participatie Formele participatie Actief lidmaatschap van verenigingen , 3.271, 4.86 Informele participatie Intensiteit van de sociale contacten 3.271, 4.86 Kwaliteit van de sociale contacten 1.9, 1.1, 4.88 Veiligheid Afwezigheid van bedreiging van de fysieke Geen slachtofferschap van bedreiging, inbraken, diefstal 1.17, 1.18 veiligheid Onveiligheidsgevoel en het mijden van plaatsen 1.16 Mobiliteit Zich op een vlotte en veilige manier kunnen Beoordeling van de mobiliteitsmogelijkheden in de buurt 4.64 verplaatsen Beschikbare vervoersmiddelen vrind 212

24 De opmaak van een dergelijke samengestelde index heeft voor- en nadelen. Het belangrijkste voordeel is dat de vaak uiteenlopende scores van de verschillende opgenomen indicatoren worden gesynthetiseerd en zo op een bevattelijke en eenvoudige manier kunnen worden gecommuniceerd. Maar dat synthetiseren is tegelijk ook het grootste nadeel van een dergelijke index. Het gevaar bestaat dat de werkelijkheid op een overdreven manier Leefsituatie-index Scores op de leefsituatie-index van de volwassen Vlamingen naar geslacht, leeftijd, huishoudtype, socio-economische positie, opleiding, inkomensniveau van het huishouden, bewonerstitel en woonplaats, in 211 (gemiddelde=1). Totaal Man Vrouw jaar jaar jaar jaar jaar jaar 75-plus Woont bij ouders Woont alleen Alleenstaande ouder Woont met partner Woont met partner en kinderen Werkend Werkloos Op pensioen Anders niet-actief Laaggeschoold Middengeschoold Hooggeschoold Laagste kwintiel 2de kwintiel 3de kwintiel 4de kwintiel Hoogste kwintiel Eigenaar Huurder wordt gesimplificeerd. Het ligt daarom voor de hand dat een dergelijke index nooit de plaats kan innemen van de uitgebreide set van afzonderlijke indicatoren waarop hij gebaseerd is. De leefsituatie-index geeft enkel een globaal beeld van de leefsituatie en sluit het gebruik van de samenstellende indicatoren niet uit, wel integendeel. Daarom wordt hier bij de presentatie van de resultaten van de leefsituatie-index telkens verwezen naar de plaatsen in deze VRIND waar de verschillende samenstellende indicatoren meer in detail worden besproken. De analyse van al deze afzonderlijke indicatoren vormt een noodzakelijke voorwaarde voor een correcte interpretatie van de in deze inleiding gepresenteerde globale resultaten van de leefsituatie-index. Een verkennende oefening om te komen tot een globale leefsituatie-index werd door de Studiedienst van de Vlaamse Regering eerder al gemaakt op basis van de data van de survey Stadsmonitor 28 (Noppe & Schelfaut, 21). Maar de indicatorenset die toen werd opgenomen in de berekening van de index vertoonde een aantal belangrijke blinde vlekken - over bepaalde aspecten van de leefsituatie was toen geen informatie beschikbaar - en verschilt daardoor vrij sterk van de meer uitgebreide set van indicatoren die op basis van de SCV-survey van 211 kan worden gebruikt. De resultaten van de hier gepresenteerde oefening zijn dan ook niet vergelijkbaar met de resultaten van de oefening op basis van de survey Stadsmonitor 28. De resultaten van de leefsituatie-index bevestigen grotendeels de resultaten van eerder onderzoek. Groepen waarvan geweten is dat zij op verschillende domeinen een maatschappelijk mindere positie innemen, halen ook een lagere score op de leefsituatie-index. Zo scoren vrouwen iets lager dan mannen. De leefsituatie-index neemt ook af bij de oudste leeftijdsgroepen (vanaf 65 jaar). De jongste leeftijdsgroep scoort opvallend goed wat samenhangt met het feit dat een groot deel van hen nog inwoont bij de ouders. Dat wordt bevestigd door de resultaten naar huishoudsamenstelling. Wie nog inwoont bij de ouders haalt de hoogste score. Vooral de mindere score van alleenstaanden en alleenstaande ouders valt op. Personen die werken scoren het best, werklozen en gepensioneerden halen de laagste scores. De indexscore neemt ook af naarmate de persoon in kwestie lager opgeleid is en het huishoudinkomen lager ligt. Huurders scoren beduidend minder goed dan eigenaars. Grootstad Centrumstad Stedelijke rand Kleinere stad Overgangsgemeente Plattelandsgemeente Bron: SCV Ten slotte verschilt de indexscore ook naar woonplaats. Wie in een grootstad woont, scoort het laagst. Plattelandsbewoners scoren het hoogst. Om het unieke effect van deze verschillende variabelen op de leefsituatie-index na te gaan, werden ze samen in een multivariaat model gestopt. Daaruit blijkt dat enkel het effect van geslacht wegvalt onder controle van de andere kenmerken. Alle andere variabelen hebben dus elk apart een effect op de leefsituatie. dwarsdoorsnede vrind