Vlaamse overheid VRIND. Vlaamse Regionale Indicatoren STUDIEDIENST VLAAMSE REGERING

Transcriptie

1 Vlaamse overheid VRIND 2017 Vlaamse Regionale Indicatoren STUDIEDIENST VLAAMSE REGERING

2 VRIND IS EEN UITGAVE VAN DE STUDIEDIENST VLAAMSE REGERING. De Studiedienst Vlaamse Regering (SVR) maakt deel uit van het departement Kanselarij en Bestuur van de Vlaamse overheid. In februari 2016 besliste de Vlaamse Regering om de Vlaamse Statistische Autoriteit (VSA) op te richten. Samen met de nieuw aangeduide hoofdstatisticus bouwen de medewerkers van de Studiedienst Vlaamse Regering een nieuwe statistiekinstelling voor Vlaanderen met volgende opdrachten: coördinatie van de openbare statistiek, ontwikkeling, productie en verspreiding van openbare statistieken en instaan voor de kwaliteit van de openbare Vlaamse statistiek. VRIND is ook te raadplegen via de website U kunt daar ook de cijferreeksen en metadata consulteren via de rubriek Statistieken. U kunt daar eveneens andere publicaties van de Studiedienst Vlaamse Regering downloaden. STUDIEDIENST VLAAMSE REGERING Departement Kanselarij en Bestuur Boudewijnlaan 30 bus 23, 1000 Brussel Tel Fax svr@kb.vlaanderen.be Bestellingen Telefonisch via gratis nummer 1700 (elke werkdag van 9 tot 19 uur). Depotnummer: D/2017/3241/295 VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Martin Ruebens, secretaris-generaal GRAFISCHE VORMGEVING, OPMAAK EN DRUK Prepress en drukwerk Bosmans Lommel Dit rapport is gedrukt op chloorvrij milieuvriendelijk papier. 2 VRIND 2017

3 WOORD VOORAF Voor u ligt de 25 ste editie van de Vlaamse Regionale Indicatoren (VRIND). In het najaar 1992 kreeg de Algemene Planningsdienst (APD), één van de voorgangers van de Studiedienst van de Vlaamse Regering (SVR), de opdracht in coproductie met alle diensten van de Vlaamse overheid voor alle Vlaamse bevoegdheden een reeks indicatoren op te stellen die zowel een beeld geven van de veranderingen in de externe omgeving waarin de Vlaamse overheid werkt als van de middelen die deze overheid inzet op de onderscheiden domeinen waarop ze actief is, de diensten die ze levert aan de gemeenschap en waar mogelijk de effecten die bekomen worden. In september 1993 resulteerde dit in een eerste publicatie van de Vlaamse Regionale Indicatoren, kortweg VRIND. Om vooral het strategisch en toekomstgericht karakter aan te geven werd de eerste editie gestructureerd volgens het toenmalige project Vlaanderen-Europa De indicatorenset werd uitdrukkelijk gekaderd in een grotere openheid en communicatie van de overheid naar de bevolking. Vandaag 25 jaar later wordt nog jaarlijks een uitgebreide indicatorenset gedocumenteerd waarin zowel de ontwikkelingen in de Vlaamse samenleving als aanzetten tot effectmeting van het Vlaamse overheidsbeleid aan bod komen. Nog meer dan in de beginperiode gebeurt de selectie van de indicatoren in overleg met de betrokken overheidsdiensten en -instellingen. Het zijn de beleidsraden van de (beleids)domeinen die de keuze van de indicatoren bepalen en valideren. Over de jaren is ook de koppeling aan lange termijnprojecten behouden: van Vlaanderen-Europa 2002 over Kleurrijk Vlaanderen tot Vlaanderen in Actie en het Pact We kunnen stellen dat met de jaren het strategisch gehalte van de publicatie is toegenomen. Dit komt omdat de Vlaamse overheid steeds duidelijker aangeeft welke maatschappelijke veranderingen ze met haar beleid (mee) wil bewerkstelligen. Steeds meer worden doelstellingen gekoppeld aan meetbare targets of effecten. De koppeling aan indicatoren ligt daarbij voor de hand. De opvolging van het Pact 2020 en het Europese hervormingsprogramma Europa 2020 zijn hiervan beleidsdomeinoverschrijdende voorbeelden. Deze ontwikkeling heeft er mee voor gezorgd dat in de VRIND-publicaties steeds meer de aandacht gaat naar wat er is gerealiseerd (effect, impact) dan naar de inspanningen die door de overheid worden geleverd (input, proces). VRIND is steeds meer willen zijn dan een jaarverslag van hoe hard de Vlaamse overheid en haar instellingen wel werken. Hier en daar vindt de lezer nog wel informatie over ingezette middelen, processen en geleverde inspanningen. Soms is dergelijke basisinformatie noodzakelijk om de impact van de Vlaamse overheid goed in te kunnen schatten. Voor sommige beleidsvelden of domeinen wordt deze informatie ook nog opgenomen bij gebrek aan gevalideerde effectindicatoren. Kwantiteit is niet altijd een garantie voor kwaliteit. Wie de eerste VRIND-edities vergelijkt met deze van de jongste jaren, zal merken dat de aangeboden informatie exponentieel is toegenomen. Van circa 250 indicatoren in de beginfase naar meer dan 800 in de voorbije jaren. De ontwikkeling van beleidsvoorbereidende cellen zowel in de departementen als in de grotere agentschappen hebben er mee voor gezorgd dat de aandacht voor kwalitatieve statistiekreeksen fors is toegenomen. Administratieve registers worden meer en meer omgezet naar kwalitatieve datareeksen die statistisch kunnen bewerkt worden. Op dat vlak is de voorbije jaren zeker vooruitgang geboekt. Dit neemt niet weg dat zeker voor basisstatistieken over de externe omgeving sommige data niet beschikbaar WOORD VOORAF 3

4 zijn of slechts met vertraging kunnen worden aangeboden. Van een echt statistisch deficit kunnen we niet spreken maar zoals in de allereerste VRIND werd aangegeven botsen we ook vandaag nog tegen de grenzen die gelegd worden door de beschikbaarheid van goed statistisch materiaal. Toen werd reeds aangedrongen om interregionaal overleg en een gezamenlijk actieplan en werd opgeroepen tot herwaardering van het statistisch ambt. Vandaag worden op dat vlak heel wat stappen gezet door de oprichting van het Interfederaal Instituut voor de Statistiek (IIS) waarin de federale overheid, de gewesten en gemeenschappen op gelijke voet participeren en gezamenlijk instaan voor kwalitatieve statistieken en invulling van nog resterende leemtes. Het decreet op de Vlaamse openbare statistiek en het daarbij horende uitvoeringsbesluit geeft voor Vlaanderen aan hoe men deze statistiekfunctie in de praktijk verder gestalte wil geven. De inkanteling van de Studiedienst van de Vlaamse Regering in het departement Kanselarij en Bestuur, de oprichting van een Vlaamse Statistische Autoriteit en de aanstelling van een hoofdstatisticus, de oprichting van een Raad voor Vlaamse Openbare Statistieken (RVOS) en een ambtelijk Coördinatiecomité voor Vlaamse Openbare Statistieken (CVOS) zijn daarbij de eerste stappen geweest. De focus komt de volgende jaren hoe dan ook meer op de coördinatie en de kwaliteitsverhoging van de Vlaamse openbare statistiek te liggen. Volgens artikel 4 van het decreet van 19 februari 2016 moeten Vlaamse openbare statistieken worden ontwikkeld, geproduceerd en verspreid op basis van onpartijdigheid en objectiviteit, kosten efficiëntie, wetenschappelijke en professionele onafhankelijkheid. Dit zal zijn repercussies hebben op de wijze waarop statistieken zullen worden verzameld, geproduceerd en gecommuniceerd. Dit houdt onder meer in dat de huidige aanpak van een product als VRIND een andere invulling zal krijgen. Na een kwarteeuw is het hoe dan ook nodig het concept grondig te evalueren en te herdenken en gebruik te maken van nieuwe digitale ontsluitingsmogelijkheden die korter op de actualiteit kunnen inspelen. Dit alles maakt dat dit gedrukte VRIND-exemplaar waarschijnlijk het laatste is dat jullie op deze wijze zullen ontvangen. Het past dan ook de vele medewerkers en toeleveranciers van data extra te bedanken voor de jaren samenwerking. Hun rol is allesbehalve uitgespeeld. De departementen en agentschappen zullen bij de verdere uitbouw van de Vlaamse statistiek een prominente rol vervullen. Luk Bral VRIND-coördinator 4 VRIND 2017

5 MEDEWERKERS MEDEWERKERS STUDIEDIENST VLAAMSE REGERING PROJECTCOÖRDINATIE EINDREDACTIE DWARSDOORSNEDE ALGEMEEN REFERENTIEKADER Sociaal-culturele context Macro-economische context Demografische context Bestuurlijke context WELVAART Onderwijs en vorming Werk en sociale economie Ondernemen en internationale handel Ontwikkelingssamenwerking Innovatie WELZIJN Zorg Gezondheid Inkomen, armoede en sociale uitsluiting Gelijke kansen Diversiteit, inburgering en integratie CULTUUR EN VRIJE TIJD Cultuur en jeugd Sport Media Toerisme OMGEVING Ruimte Wonen Milieu en natuur Mobiliteit Landbouw Energie TECHNISCHE EN ADMINISTRATIEVE ONDERSTEUNING CARTOGRAFIE Luk Bral Luk Bral, Myriam Vanweddingen Luk Bral Luk Bral, Myriam Vanweddingen Thierry Vergeynst Edith Lodewijckx, Edwin Pelfrene, Ingrid Schockaert Luk Bral, Pieter De Maesschalck, Dirk Festraets, Dirk Moons, Myriam Vanweddingen, Karolien Weekers Naomi Wauterickx (O&V), Dirk Festraets Myriam Vanweddingen, Jo Noppe Thierry Vergeynst, Michaël Goethals Myriam Vanweddingen Peter Viaene (EWI), Thierry Vergeynst Dirk Moons Dirk Smets Jo Noppe Jo Noppe Jo Noppe Guy Pauwels Guy Pauwels Marie-Anne Moreas Pieter De Maesschalck Greta Sienap Greta Sienap Veerle Beyst Veerle Beyst, Pieter De Maesschalck Dirk Smets Dirk Smets Dominique Bailleul, Guy De Smet, Nancy Jadoul, Erik Roebben, Caroline Temmerman, Lieven Van der Elst, Karina Van De Velde, Tina Vander Molen Greta Sienap MEDEWERKERS 5

6 MEDEWERKERS UIT DE VLAAMSE OVERHEIDS- EN ANDERE INSTELLINGEN ALGEMEEN REFERENTIEKADER Demografische context ADS: Patrick Lusyne, Michel Willems Bestuurlijke context DEPARTEMENTALE COÖRDINATOREN: Dieter Vanhee, Valerie Van der Cammen ABB: Katja Borré, Ann De Saedeleer, Petra Desmedt, Katie Heyse, Els Podevin Agentschap Overheidspersoneel HR Technologie en Data: Gijs Martens, Petra Van De Putte Departement FB: Henk Goossens, Lucas Huybrechts Vlaamse Infolijn: Stefan Kerremans Vlaamse Ombudsdienst: Bart Weekers WELVAART Onderwijs en vorming DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Naomi Wauterickx Departement O&V: Anton Derks, Isabelle Erauw, Liës Feyen, Johan Geets, Hilde Goeman, Liesbeth Hens, Carl Lamote, Theo Mardulier, Nadine Poelmans, Guy Stoffelen, Raymond Van de Sijpe, Ann Van Driessche, Johan Vermeiren, Geert Vermeulen, Naomi Wauterickx Departement WSE: Anja Wagemans AGION: Annelies Geerts AGODI: Steven Bruneel, Lise Van Proeyen AHOVOKS: Jean Blanquart, Goele Bossaert, Caroline Domogala EPOS vzw: Jan Ceulemans, Ronny Masset ETNIC: Catherine Lefèvre Syntra Vlaanderen: Marie-Sophie Callens, Gert Franssen VGC: Lies Wallyn VLIR: Els Titeca Werk en sociale economie DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Faiza Djait Departement WSE: Raf Boey, Willem De Klerck, Faiza Djait Steunpunt Werk: Daan Goutsmet, Boie Neefs, Luc Sels, Bart Scholiers, Michelle Sourbron, Gert Theunissen, Wouter Vanderbiesen, Sarah Vansteenkiste VDAB: Willem Vansina SERV-Stichting Innovatie & Arbeid: Ria Bourdeaud hui, Frank Janssens, Stephan Vanderhaeghe Ondernemen en internationale handel DEPARTEMENTALE COÖRDINATOREN: Tom Tournicourt, Valerie Van der Cammen Departement EWI: Sophie Callewaert, Peter Viaene FIT: Christophe Verhaeghe Ontwikkelingssamenwerking DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Valerie Van der Cammen Departement Buitenlandse Zaken: Simon Calcoen, Jorg Vereecke FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking: Antoon Van Broeckhoven Innovatie DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Tom Tournicourt Departement EWI: Peter Viaene 6 VRIND 2017

7 WELZIJN Zorg DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Joost Bronselaer Centrum ter Preventie van Zelfdoding, Studiedienst en Communicatie: Ekke Muijzers Departement WVG, Kenniscentrum, Team Wetenschappelijk Onderzoek: Joost Bronselaer Departement WVG, Team Eerstelijn en Thuiszorg: Ilse Goossens Departement WVG, afdeling Justitiehuizen: Roel Peeters Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, Team Gegevensverwerking en Resultaatopvolging: Herwin De Kind, Hilde Smets VAPH, Studiecel: Ann Van den Abbeele Agentschap Jongerenwelzijn: Johan Peeters Kind en Gezin: Diederik Vancoppenolle VIPA: Christophe Cousaert Steunpunt Algemeen Welzijnswerk: Anita Cautaers Federatie Tele-Onthaaldiensten in Vlaanderen: Jennifer Pots Cavaria Holebifoon: Jeroen Borghs Gezondheid DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Joost Bronselaer Agentschap Zorg en Gezondheid, afdeling Informatie en Zorgberoepen: Heidi Cloots, Herwin De Kind, Erik Hendrickx, Anne Kongs, Hilde Smets Inkomen, armoede en sociale uitsluiting Departement WVG, afdeling Welzijn en Samenleving: Koen Devroey Gelijke kansen Departement KB horizontaal gelijkekansenbeleid: Agna Smisdom Departement WSE: Faiza Djait Diversiteit, inburgering en integratie ABB: Philippe Buysschaert, Gerlinde Doyen CULTUUR EN VRIJE TIJD Cultuur en jeugd DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Peter Jolling Departement CJSM: Roel Devriendt, Peter Jolling, Marina Laureys, Marleen Serré, Maarten Vandekerckhove, Kristof Vanden Bulcke Cultuurnet: Carlo Dieltjens Kunstenpunt: Bart Magnus Sport DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Astrid Vervaet Sport Vlaanderen: Greet Smekens, Astrid Vervaet Media DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Johan Bouciqué, Peter Jolling ADS: Peter Boonants Elektronisch Nieuwsarchief ENA: Ine Kuypers Departement CJSM: Johan Bouciqué Fonds Pascal Decroos: Ides Debruyne MEDEWERKERS 7

8 IAB Europa/IHS Markit: Jessie Chen MEDIALAAN: Anita Coremans Nielsen: Marie-Anne Stevens Raad voor de Journalistiek: Pieter Knapen SBS Belgium: Kristof Demasure VRM: Johan Cassimon, Ingrid Kools, Judith Leterme, Dirk Peereman VRT: Philippe Cieters Toerisme DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Valerie Van der Cammen Toerisme Vlaanderen: Sofie Wauters Departement Buitenlandse Zaken: Jan Korthoudt OMGEVING Ruimte COÖRDINATOREN: Stijn Vanacker (Ruimte), Els Hofkens (Onroerend Erfgoed) Agentschap Innoveren & Ondernemen: Idris Peiren Agentschap Onroerend Erfgoed, afdeling Erfgoedbeleid: Korneel De Groote Departement Omgeving, Vlaams Planbureau voor omgeving: Jean-Paul Beys, Isabelle Loris, Peter Willems Departement Omgeving, Data-en informatiebeheer en digitale maatschappij: Wouter Brems Wonen COÖRDINATOR: Eva Debusschere Agentschap Wonen-Vlaanderen, team SHM s: Stijn Schockaert Agentschap Wonen-Vlaanderen, team Lokale besturen: Gunther Gysemans Agentschap Wonen-Vlaanderen, team Strategie en Onderzoek: Lize Haagdorens Agentschap Wonen-Vlaanderen, afdeling Woningkwaliteit: Kristiaan Vanderbiesen Vlaams Energieagentschap: Kathleen De Kerpel VMSW: Wendy De Pauw Milieu en natuur DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Ludo Vanongeval VMM, MIRA: Johan Brouwers OVAM: Ilse De Win, Mieke Vervaet INBO: Heidi Demolder Departement Omgeving: Ludo Vanongeval, Bart Naessens ANB: Johnny Cornelis, Carl De Schepper VLM: Els Lesage Mobiliteit DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Tim De Backer ADS: Krist Omey FOD MV: Marc Kwanten Departement Omgeving: Bart Naessens, Philippe Van Haver Beleidsdomein MOW: Tim De Backer, Stefaan Hoornaert, Jan Pelckmans, Bart Van Herbruggen, Ynte Vanderhoydonc (Departement MOW), Thomas Arkens (Agentschap Wegen en Verkeer), Bernadette Naets (Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust), Tine Wynants (De Lijn), Guy Palmans (De Vlaamse Waterweg), Kevin De Coen (Waterwegen en Zeekanaal nv) INBO: Heidi Demolder SERV: Dirk Neyts VMM, MIRA: Johan Brouwers 8 VRIND 2017

9 Landbouw DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Jonathan Platteau Departement LV, afdeling Kennis, Kwaliteit en Visserij: Tom Van Bogaert, Els Demuynck, Ruben Janssens, Jonathan Platteau, Dirk Van Gijseghem, Geert Devogel Energie DEPARTEMENTALE COÖRDINATOR: Ludo Vanongeval Departement Omgeving: Jan Schaerlaekens, Kris Rongé, Ludo Vanongeval VITO: Kaat Jespers, Wouter Wetzels VMM, MIRA: Johan Brouwers VREG: Sarah Van Kerckhoven MEDEWERKERS 9

10 10 VRIND 2017

11 INHOUDSOPGAVE DWARSDOORSNEDE VRIND Sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen 16 Economische ontwikkelingen 17 Fysiek-ecologische ontwikkelingen 18 Institutionele ontwikkelingen 20 Ter afronding 20 ALGEMEEN REFERENTIEKADER Sociaal-culturele context 23 Algemene leefsituatie en zorgen 24 Sociale samenhang 27 Politieke houdingen en gedragingen 30 Vlamingen en de Europese Unie Macro-economische context 39 Internationale conjunctuur 39 Vlaams Gewest 40 Provincies Demografische context 50 Bevolking 50 Loop van de bevolking 53 Huishoudens Bestuurlijke context 59 Bestuurlijke organisatie 59 Middelen van Vlaamse en lokale overheid 60 Outputzijde: de prestaties 66 De overheid en zijn burgers 71 CLUSTER WELVAART Onderwijs en vorming 85 Kerncijfers 85 Scholingsgraad 90 Talenten van elke lerende ten volle ontwikkelen 92 Voldoende, deskundig en gemotiveerd onderwijspersoneel garanderen 107 Onderwijsinstellingen versterken 111 Werk maken van het masterplan scholengebouw 111 INHOUDSOPGAVE 11

12 2.2 Werk en sociale economie 115 Situatie Vlaamse arbeidsmarkt 115 Vlaams arbeidsmarktbeleid Ondernemen en internationale handel 137 Ondernemen 137 Internationale handel Ontwikkelingssamenwerking 152 Vlaamse partnerlanden internationale samenwerking 152 Officiële ontwikkelingshulp 153 Draagvlak ontwikkelingssamenwerking Innovatie 158 Input 158 Output 163 CLUSTER WELZIJN Zorg 173 Algemeen welzijnswerk 173 Justitiehuizen 176 Kinderen en gezinnen 177 Jeugdzorg 181 Personen met een handicap 183 Ouderen 185 Investeringen in voorzieningen 188 Regionale spreiding Gezondheid 191 Gezondheidsdoelstellingen 191 Mortaliteit en morbiditeit 204 Zwangerschap en geboorte Inkomen, armoede en sociale uitsluiting 212 Welvaartsverdeling en armoede 212 Sociale uitsluiting 224 Armoede bij kinderen Gelijke kansen 234 Gender 234 Holebi s 245 Handicap 247 Maatschappelijke participatie van kansengroepen Diversiteit, inburgering en integratie 253 Aanwezigheid en instroom 253 Samenleven in diversiteit 261 Inburgering als opstap naar integratie 267 Woonwagenbewoners VRIND 2017

13 CLUSTER CULTUUR EN VRIJE TIJD Cultuur en jeugd 275 Globale participatie en aanbod 275 Kunsten 280 Cultureel erfgoed 286 Sociaal-cultureel werk en lokaal cultuurbeleid 289 Economische cijfers Sport 305 Kwaliteitsvol sportaanbod 305 Sportparticipatie 308 Topsport 314 Anti-doping 317 Economische aspecten Media 321 De mediagebruiker in het mobiele en digitale tijdperk 321 Digitale technologie als motor van groei en verandering 328 Divers en kwaliteitsvol aanbod Toerisme 344 Vlaanderen als bestemming 344 De Vlaming op vakantie 351 CLUSTER OMGEVING Ruimte 359 Ruimtegebruik 359 Ruimtelijke planning 365 Onroerend erfgoed Wonen 377 Nieuwbouw, aankoop en renovatie 377 Huurmarkt 381 Betaalbaarheid van het wonen 382 Ondersteuning eigendomsverwerving 383 Ondersteuning huurmarkt 386 Woningkwaliteit 389 Lokaal woonbeleid Milieu en natuur 398 Duurzame regio 398 Water 400 Bodem 402 Lucht 402 Klimaatverandering 404 Biodiversiteit 405 Milieudruk 405 Bosgezondheid 407 Natuurbeleving 408 INHOUDSOPGAVE 13

14 Afval- en materialenbeleid 408 Bedrijfsafval 410 Vermesting 411 Gezondheid 413 Houdingen en gedragingen met betrekking tot het milieu Mobiliteit 418 Personenvervoer 418 Logistiek 424 Vlot verkeer 431 Veilig verkeer 438 Milieuvriendelijke mobiliteit Landbouw 448 Landbouwstructuur 448 Economische aspecten 452 Sociale aspecten van de landbouw 455 Landbouw en milieu 457 Landbouw- en plattelandsontwikkelingsbeleid 459 Visserij Energie 465 Efficiënt energieverbruik 465 Energieopwekking 468 Energiearmoede 473 Elektriciteits- en aardgasmarkt 474 Elektriciteits- en aardgasnetwerk 477 BIJLAGEN 481 Doelstellingenkaders 481 Veelgebruikte surveys 485 Verstedelijking 489 AFKORTINGEN VRIND 2017