digitaliseren Archiveren kan je leren, les 4 Sint-Niklaas, 29 november 2008 Willem Vanneste

Transcriptie

1 digitaliseren Archiveren kan je leren, les 4 Sint-Niklaas, 29 november 2008 Willem Vanneste

2 digitaliseren is 2

3 waarom digitaliseren? conservering toegankelijkheid automatisering substitutie backup 3

4 conservering kwetsbaarheid gebruiksslijtage degeneratie analoge drager digitaliseren om verder informatie- of kwaliteitsverlies tegen te gaan digitaliseren om het analoge origineel te beschermen 4

5 toegankelijkheid digitaliseren om toegankelijkheid te vergroten moeilijk raadpleegbare dragers, technologische veroudering veel gevraagde documenten distributie en reproductie 5

6 automatisering digitaliseren binnen een werkproces overbruggen tijd en ruimte 6

7 substitutie digitalisering ter vervanging van het origineel om ruimte te besparen om degeneratie van origineel op te vangen 7

8 backup digitale kopie als extra veiligheidskopie voor kostbare/belangrijke documenten principe: hoe meer kopieën op verschillende plaatsen hoe meer kans dat de informatie niet verloren zal gaan 8

9 valkuilen afhankelijkheid soft- en hardware problematiek digitale archivering digitale bewaarstrategie nodig 9

10 planning digitaliseringsproject digitaliseringsproject beperkt zich niet tot scannen van documenten een goede planning en voorbereiding is essentieel om een effectief resultaat te bereiken 10

11 planning = antwoorden op Waarom digitaliseren? Wat gaan we digitaliseren? Wie willen we bereiken? Wat zijn de kosten? Wie moet het werk doen en waar? Hoe moet het werk verlopen? 11

12 waarom digitaliseren? doelstellingen prioriteiten afstemming met core business 12

13 wat digitaliseren? Alles digitaliseren (en toegankelijk maken)? Kosten Tijdsduur Overweeg selectie op basis van: Fysieke staat Inhoudelijke waarde Afhankelijk van je doelstellingen 13

14 wie willen we bereiken? doelpubliek wat zijn hun noden en eisen? 14

15 wat zijn de kosten? Kosten identificeren Personeel Aanschaf hardware/software Opslag Management Pas op voor verborgen kosten Inzetten van eigen personeel Gebruik van eigen infrastructuur Onderhoud en herstellingen 15

16 kosten selectie digitaliseren beschrijven beheerskosten 16

17 Wie en waar? personeel infrastructuur samenwerking? uitbesteden? 17

18 Hoe moet het werk verlopen? uittekenen workflow wie doet wat wanneer stappenplan kwaliteitseisen 18

19 workflow Welke stappen moet je ondernemen? Belang van een goede workflow: Efficiënt Productiviteit versus kosten (tijd/budget) Kwaliteitscontrole! Een workflow kan je opstellen voor: Voorbereidend werk Digitalisering Beschrijving Nazorg 19

20 bepalen kwaliteitvereisten In functie van je doelstellingen, middelen, budget, Kwaliteit omschrijven? Er moet voldoende detail aanwezig zijn De meest authentieke look moet behouden blijven Vage omschrijvingen van kwaliteit laten niet toe om precieze technische vereisten te formuleren. 20

21 Kwaliteitsvereisten? Wat verstaan we onder kwaliteitsvereisten? Inhoudelijke eisen (analoog) Kleinste betekenisvolle element? Inhoudelijke selectie? Vormelijke eisen (analoog) Overname van analoge artefacten? (ruis, scheuren, stof, ) In functie van de authentieke look? Bruikbaarheid Keuze van het juiste bestandsformaat en technische parameters in functie van de doelstellingen. Leesbaarheid Garantie op digitale leesbaarheid. Nu en in de toekomst! 21

22 Kwaliteitsvereisten het vastleggen van kwaliteitseisen gebeurt niet louter op basis van je doelstellingen maar van de fysieke kenmerken van de collectie in functie van de doelstellingen en de middelen (budget, personeel, logistiek, ) die je tot je beschikking hebt. 22

23 Technische parameters Het spreekt voor zich dat de kwaliteit van de hardware waarmee het analoge materiaal wordt omgezet zijn rol speelt. - beeldscanners: in welke mate zijn zij in staat de verschillende kleurschakeringen en details van het beeld te vatten? - geluid en video: geeft de afspeelapparatuur het analoge origineel wel correct weer? Is de hardware om het analoge signaal in een digtaal om te zetten van voldoende kwaliteit? De gebruikt apparatuur dient geijkt en nagezien in welke mate ze het analoge origineel eventueel vervormd. 23

24 Afbeeldingen/tekst Resolutie uitgedrukt in Pixels of Dots Per Inch (PPI of DPI): gangbare resoluties zijn 150, 300 en 600dpi Bitdiepte = aantal mogelijke variaties per pixel: 1-bit = 2 mogelijke waarden > zwart/wit 8-bit = 256 waarden > grijswaarden 24-bit = 16,7 miljoen waarden > ware kleuren Dynamisch bereik: 10-bit, 36-bit,... Kleur: gebruikt standaard RGB-kleurenprofiel srgb IEC :1999 Artefacten: moiré, aliasing, noise, sharpness, (zie Rapport Digitaal Beeldarchief, 2005, 24

25 Geluid Sample-frequentie = aantal metingen van de geluidsgolf per seconde, bijvoorbeeld: of 44,1 KHz = CD-kwaliteit 192 KHz, 96 KHz, 48 KHz = masterkwaliteit Sample-resolutie = aantal mogelijke variaties per meting. Hoe hoger de sample-resolutie hoe groter de mogelijke toonvariatie. 16-bit = CD-kwaliteit 24-bit = masterkwaliteit Kanalen: 1 = mono, 2 = stereo (zie Rapport Digitaal Geluidsarchief, 2004, 25

26 Video sample-frequentie 4:4:4: Y:13,5 MHz, R-Y: 13,5 MHz, B-Y: 13,5 MHz 4:2:2: Y:13,5 MHz, R-Y: 6,75 MHz, B-Y: 6,75 MHz videoformaat: component (beeld bestaat uit meerdere signalen) frame-frequentie: 30 frames/seconde, 25 frames/seconde aantal lijnen: 720 lijnen bitdiepte: 10 bits aantal audiokanalen: 4 26

27 Bestandsformaten Masterkopie maximale informatie, geen compressie of enkel lossless compressie open gestandaardiseerd formaat grote bestandsomvang Raadplegingskopie compressie zo klein mogelijke bestandomvang bij voorkeur open gestandardiseerd formaat 27

28 Bestandsformaten Afbeeldingen/tekst: masterkopie: TIFF (zonder compressie) of JPEG2000 (met lossless compressie) raadplegingskopie: JPEG Geluid masterkopie: WAVE (Windows) of AIFF (Mac) met PCM-codec raadplegingskopie: MP3 Video masterkopie: AAF of MXF met M-JPEG2000-codec raadplegingskopie: MPEG 28

29 Bestandsformaten Zie F. Boudrez, Standaarden voor digitale archiefdocumenten, edavid Antwerpen, op Robèrt Gillesse e.a., Alternative File Formats for Storing Master Images of Digitisation Projects, KB Den Haag, 2008 op 29

30 Dragers We bewaren documenten, géén dragers! Veroudering dragers en bijhorende technologie vereist voortdurende omzetting van digitale bestanden naar nieuwe dragers. Offline dragers: CD, DVD, tape, Storage-systemen (harddisk, tape-robots, ) Opslag is in eerste instantie een technische kwestie die er op gericht moet zijn de bitstream intact te bewaren. 30

31 digitale duurzaamheid 3 eisen voor digitale archiefdocumenten 1. uitvoerbaar zijn 2. visualiseerbaar zijn 3. begrijpbaar zijn 31

32 archiveringsstrategieën 1. bewaren technologie NOK 2. migratie 3. emulatie best combinatie van migratie en emulatie 32

33 DAVID-bewaarstrategie 33

34 Metadata In bestanden zelf Beeld: EXIF, IPTC en TIFF-tags Geluid: RIFF-WAVE-header Video: XML in XMF/AAF Voorbeeld TIFF-tags XML-container: cf. AIP-model van DAVID 34

35 Metadata Waar registreren? Onderscheid beheer en publicatie 35

36 Metadata-sets Dublin Core PREMIS ISAD(G), ISAAR(CPF) Mix and Match -principe 36

37 Metadata-schema Eenvoud en flexibiliteit Inhoud, document en representaties Hiërarchie en structuur Unieke identificatie Technische informatie, geautoriseerde of gecontroleerd lijsten of invoer Wettelijke bepalingen Interoperabiliteit 37

38 inhoud vs representaties 38

39 hiërarchie 39

40 voorbeeldset 40

41 Toegankelijk maken Digitale collectie voor publiek beschikbaar stellen Diverse mogelijkheden en scenario s 41

42 Toegankelijk maken 1. Opzoeken stukken 2. Aanvraag stukken 3. Verwerken aanvraag 4. Ophalen stukken 5. Ter beschikking stellen 42

43 Modelscenario s Laagtechnologische Hoogtechnologische 43

44 Laagtechnologische scenario Zoveel mogelijk bestaande infrastructuur CD of DVD Raadpleging op werkstation in de leeszaal 44

45 Hoogtechnologisch scenario Volledig geautomatiseerd Specifieke hard- en software On-line raadpleging 45

46 meer info 46