Adviesrecht van het slachtoffer

Transcriptie

1 Adviesrecht van het slachtoffer Een onderzoek naar de gevolgen van de uitbreiding van het spreekrecht en eventuele aanpassingen of alternatieven van het wetsvoorstel adviesrecht die deze consequenties kunnen mitigeren. Bart Tip Tilburg University, augustus 2014 Afstudeerscriptie master Nederlands recht: accent strafrecht In het openbaar te verdedigen ten overstaan van de examencommissie van de faculteit rechtswetenschappen aan de universiteit van Tilburg Dr. Mr. A.L.M. de Brouwer Mr. Drs. B. Van der Vorm 1

2 Inhoudsopgave Voorwoord 5 1. Inleiding Probleemstelling Onderzoeksvraag Opbouw van het onderzoek Onderzoeksmethoden Beperkingen van het onderzoek 8 2. Hoe hebben de rechten van het slachtoffer in het strafproces zich ontwikkeld? Ontwikkeling van de positie van het slachtoffer in het strafprocesrecht Het spreekrecht De inhoud van het spreekrecht Doelstellingen spreekrecht Kritiek op het spreekrecht De gevolgen voor de positie van de verdachte De bijdrage van het spreekrecht aan het welzijn van slachtoffers Bevorderen herstel van emotionele schade slachtoffer: functie van het strafrecht? Overige kritiekpunten? Het spreekrecht in de praktijk Kenmerken van de sprekers De therapeutische werking De secundaire victimisatie Geen vertraging of emotionalisering Conclusie Het wetsvoorstel adviesrecht De aanleiding van het wetsvoorstel adviesrecht De inhoud van het wetsvoorstel adviesrecht De beoogde wettelijke wijzigingen in het strafprocesrecht Conclusie Wat zijn de gevolgen van het adviesrecht voor het strafproces? De gevolgen voor het slachtoffer 23 2

3 4.1.1 De voordelen De nadelen Secundaire victimisatie Juridisering slachtofferrol Slachtoffer verliest bescherming Openbaar Ministerie: drie-partijenproces? Volwaardig advies door het slachtoffer Het adviesrecht ten opzichte van huidige middelen voor het slachtoffer Merkwaardigheden t.a.v. verhoor slachtoffer als getuige Tussenconclusie: afweging van de voor- en de nadelen De gevolgen voor de verdachte/verdediging Actievere rol van de verdediging Veronderstellingen met betrekking tot de actievere rol Drie-partijenproces Ongelijkheid Het vermoedelijk slachtoffer Tussenconclusie De gevolgen voor het Openbaar Ministerie Afzwakking uitoefening van de zorgfunctie Het adviesrecht als een prikkel voor de officier van justitie Tussenconclusie De gevolgen voor de rechtspraak Aantasting gezag rechterlijke macht Vertraging strafrechtspleging en verhoging werklast Kosten Tussenconclusie Conclusie Hoe is de procespositie van het slachtoffer in andere landen geregeld met betrekking tot een adviesrecht? Duitsland Het slachtoffer als Privatkläger en als Nebenkläger Evaluatie Nebenklage Tussenconclusie 45 3

4 5.2 België Drie slachtofferstatuten De sterke rechtspositie Tussenconclusie Conclusie Aanpassingen of alternatieven met betrekking tot het wetsvoorstel Een gewenste uitbreiding van het spreekrecht? De doelen van het straf(proces)recht Aanpassingen aan het wetsvoorstel Aanbevelingen met betrekking tot het wetsvoorstel Conclusie De voordelen De nadelen Het slotpleidooi van het slachtoffer 54 Literatuurlijst 56 Lijst van afkortingen 64 4

5 Voorwoord Voor u ligt mijn afstudeerscriptie ter afronding van de studie rechtsgeleerdheid aan Tilburg University. Al in een vroege fase van mijn studie werd interesse gewekt voor het strafrecht, mede ingegeven door de periodes die ik mee mocht lopen met strafrechtadvocaat mr. Ton van den Biezenbosch. Om deze reden koos ik twee jaar geleden het strafrecht als hoofdrichting van mijn masterfase. De aanvankelijke zoektocht om een scriptieonderwerp te vinden kwam ten einde, zodra ik van het wetsvoorstel adviesrecht kennis nam. Dit onderwerp wekte direct mijn nieuwsgierigheid. Vooral de verscheidenheid aan meningen omtrent het onderwerp trok mij erg aan. Het werd gedurende het schrijven van de scriptie een aangename bezigheid nog meer mogelijke gevolgen van het wetsvoorstel te ontdekken. Na een intensieve, soms zware, maar leerzame periode wil ik u met trots mijn scriptie presenteren. Tot slot wil ik graag een aantal mensen bedanken. Ten eerste mijn ouders, voor alle steun en het vertrouwen dat zij gedurende mijn gehele studietijd in mij hebben gehad. Daarnaast wil ik mijn begeleidster, mevrouw de Brouwer, bedanken voor haar feedback en ondersteuning. Tevens wil ik graag mijn vader, opa en de heer Jan van der Put bedanken voor de laatste controle van mijn scriptie. Tot slot grote dank aan mijn vriendin Aimee voor haar steun en geduld tijdens het schrijven van deze scriptie. Bart Tip Eindhoven,

6 1. Inleiding 1.1 Probleemstelling Begin 2014 is er door staatssecretaris Fred Teeven van Veiligheid en Justitie een nieuw wetsvoorstel ingediend, te weten het voorstel tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering ter aanvulling van het spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden (hierna: wetsvoorstel adviesrecht). De intentie is om het bestaande spreekrecht aan te vullen met een adviesrecht. Momenteel mogen spreekgerechtigden slechts praten over de gevolgen die het misdrijf bij hen teweeg heeft gebracht. Het adviesrecht moet slachtoffers en overige spreekgerechtigden echter de mogelijkheid geven ter terechtzitting uitspraken te doen met betrekking tot de vragen van art. 350 Sv. Het gaat dan om uitspraken inzake de bewijsmiddelen en de feiten, de schuld van de verdachte en de strafhoogte. Hoewel het in het licht van de emancipatie van het slachtoffer als een enorme stap vooruit kan worden gezien, is het wetsvoorstel ook onderhevig aan de nodige kritiek. De heftige discussies en meningsverschillen zijn echter geen verrassing gezien de mogelijke positieve dan wel negatieve effecten op het strafproces. Maar wat zijn dan precies de gevolgen van het wetsvoorstel adviesrecht en zijn deze overwegend positief of negatief? Vervult het beoogde adviesrecht inderdaad eventuele wensen van slachtoffers in de praktijk of is er wellicht doorgeschoten in de emancipatie van het slachtoffer? 1.2 Onderzoeksvraag Bovenstaande kwesties hebben de volgende vraag doen rijzen: Wat zijn de gevolgen van de uitbreiding van het spreekrecht door middel van het wetsvoorstel adviesrecht op het huidige strafproces en wat zijn mogelijke alternatieven of aanpassingen die eventuele consequenties kunnen mitigeren? 1.3 Opbouw van het onderzoek Ter beantwoording van de onderzoeksvraag is het van belang eerst de juiste achtergrondkennis te hebben met betrekking tot de emancipatie van het slachtoffer. De ontwikkeling van de slachtofferrechten komt daarom aan bod in het eerstvolgende hoofdstuk. Centraal hierin staat het spreekrecht, aangezien uitbreiding daarvan aanleiding is geweest tot het wetsvoorstel adviesrecht. In hoofdstuk drie zal het wetsvoorstel besproken worden. Ingegaan wordt op de aanleiding van het wetsvoorstel en de voorgestelde wettelijke wijzigingen. Alleen dan wanneer de veranderingen in het strafprocesrecht door het wetsvoorstel duidelijk zijn, is het mogelijk mijzelf te buigen 6

7 over de voor- en nadelen. In hoofdstuk vier zal ik de gevolgen van het wetsvoorstel onderzoeken. De voor- en nadelen voor de verschillende procesdeelnemers komen aan bod, alvorens deze beoordeeld en tegen elkaar afgewogen worden. In hoofdstuk vijf wordt rechtsvergelijkend onderzoek gedaan naar een eventueel adviesrecht in Duitsland en België. Wanneer uit de vorige deelvraag zou blijken dat het wetsvoorstel vooral negatieve gevolgen heeft voor het Nederlandse strafproces, is het voor beantwoording van het tweede deel van de onderzoeksvraag namelijk van belang te onderzoeken wat mogelijke alternatieven of aanpassingen zijn voor het voorgestelde adviesrecht. Onderzocht wordt hoe een adviesrecht van het slachtoffer in Duitsland en België is vormgegeven en wat mogelijke voordelen daarvan zouden kunnen zijn voor het Nederlandse strafprocesstelsel. In hoofdstuk zes zal met behulp van onder andere de gegevens uit hoofdstuk vijf onderzocht worden of aanpassing van het wetsvoorstel adviesrecht wenselijk is en wat de eventuele aanpassingen of alternatieven zouden kunnen zijn. Hierbij wordt ook gekeken naar de doelen van het straf(proces)recht in verhouding tot het adviesrecht: welke aanpassingen aan het wetsvoorstel of het strafproces zijn nodig om deze doelen te bewerkstelligen? Hoofdstuk zeven is tenslotte een concluderend hoofdstuk. Gegevens en conclusies uit de voorgaande hoofdstukken zullen worden gebruikt om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden. 1.4 Onderzoeksmethoden Ter beantwoording van de vraag naar de ontwikkeling van de emancipatie van het slachtoffer, waaronder met name het tot stand komen van het spreekrecht, is literatuuronderzoek verricht. Daarnaast is empirisch materiaal 1 gebruikt om het huidige spreekrecht te kunnen beoordelen; denk hierbij aan eventuele kritiek op het spreekrecht en de werking in de praktijk. De inhoud van het wetsvoorstel en de toelichting hier op wordt besproken door middel van literatuurstudie. Het wetsvoorstel zelf is hierbij van groot belang. Onderzoek naar de gevolgen van het wetsvoorstel gebeurt ook door middel van literatuurstudie. De voor- en nadelen komen voornamelijk voort uit recente artikelen, rapporten en adviezen. Daarnaast heb ik ter gelegenheid van dit onderzoek een symposium 2 bezocht, waar voor- en nadelen aan ontleend zijn. In hoofdstuk vijf vindt rechtsvergelijkend onderzoek naar Duitsland en België plaats. Er is gekozen voor deze 1 Belangrijk hierbij is het onderzoek van Lens e.a waarin het huidige spreekrecht in Nederland is onderzocht. 2 Symposium: Het slachtoffer aan het woord: spreekrecht of adviesrecht, Groningen, 7 april

8 twee landen omdat zij buurlanden zijn van Nederland en zij een soortgelijk rechtssysteem hebben. Daarnaast heeft het slachtoffer in deze beide landen een sterke positie toebedeeld gekregen, maar op twee verschillende wijzen. Dit zal later in het onderzoek verduidelijkt worden. Hoofdstuk zes zal vervolgens ingaan op dit rechtsvergelijkend onderzoek en ook hier is tenslotte literatuurstudie verricht bij het zoeken naar eventuele aanpassingen of alternatieven. 1.5 Beperkingen onderzoek In het oorspronkelijke conceptwetsvoorstel adviesrecht werd naast het adviesrecht ook de invoering van een tweefasenproces voorgesteld. Hoewel in het wetsvoorstel besloten is van het tweefasenproces af te zien, is het nog steeds onderwerp van discussie. Centraal in deze discussie staat of het tweefasenproces een noodzakelijke voorwaarde is voor verruiming van het spreekrecht voor slachtoffers. 3 Dit onderzoek beperkt zich echter tot de discussies omtrent het adviesrecht zelf. Dit in verband met de beperkte omvang van het onderzoek en de afwijzing van het tweefasenproces in het huidige wetsvoorstel. Tevens beperkt het rechtsvergelijkend onderzoek zich tot Duitsland en België, eveneens vanwege de beperkingen in de omvang van het onderzoek. Indirect is door middel van bestudering van algemene onderzoeken met meerdere landen wel gekeken naar andere landen 4, maar slechts Duitsland en België zijn daadwerkelijk zelf onderzocht. 2. Hoe hebben de rechten van het slachtoffer in het strafprocesrecht zich ontwikkeld? Gezien de huidige stand van zaken en de aanhoudende en zelfs nog groeiende aandacht voor slachtofferrechten wordt het steeds moeilijker in te beelden dat deze aandacht lang niet altijd vanzelfsprekend is geweest. Sterker nog, de versterking van de positie van het slachtoffer in het strafproces betreft een ontwikkeling die pas vrij recent in gang is gezet. Om onderzoek te kunnen doen naar de wenselijkheid van het adviesrecht is het noodzakelijk goed inzicht te hebben in de huidige rechten van het slachtoffer in het strafproces en de ontwikkeling hiervan. In dit hoofdstuk wordt daarom de ontwikkeling van deze slachtofferrechten besproken. Hierbij wordt vooral ingaan op het spreekrecht, aangezien uitbreiding hiervan de aanleiding is tot het wetsvoorstel adviesrecht voor slachtoffers. 3 MvT Wetsvoorstel adviesrecht, p Zie bijvoorbeeld MvT Wetsvoorstel adviesrecht, Lens e.a en Keulen e.a

9 2.1 Ontwikkeling van de positie van het slachtoffer in het strafprocesrecht Het strafproces heeft in de loop der eeuwen verscheidene vormen aangenomen. Zo werd bij de Germanen door het volk een voorstel tot uitspraak gedaan aan de stamvergadering. De eigenlijke rechtsprekende bevoegdheid berustte derhalve bij het volk en de stamvergadering sprak vervolgens slechts goed- of afkeuring uit. 5 In de latere Frankische periode werd de stamvergadering vervangen door een territoriale rechterlijke organisatie. Het aanklagen en de vervolging had een publiek karakter en vond plaats in naam van de koning. 6 Na het uiteenvallen van het Frankische rijk werd de rechtspleging opnieuw een grotendeels private aangelegenheid. 7 De vergelding van het delict lag in handen van het slachtoffer. Hij diende er zelf voor te zorgen dat de dader werd vervolgd, berecht en bestraft. 8 Vanaf de Late Middeleeuwen kreeg de strafrechtspleging weer steeds meer een publiek karakter. 9 Omstreeks de zeventiende eeuw ontstond het klassieke strafproces. Indien de gedupeerde werd aangemerkt als slachtoffer, werd hij voortaan uitgesloten als procespartij. Doordat het slachtoffer per definitie geen procedures meer voer, behoefde hij ook geen rechten te genieten. 10 Tot ongeveer medio jaren tachtig van de vorige eeuw beperkte de rol van het slachtoffer zich slechts tot aangever en getuige. 11 Het slachtoffer diende ter ondersteuning van de overheid, een zelfstandige rol in het strafproces was hierbij niet weggelegd. 12 De verklaring hiervoor ligt in het feit dat een misdrijf voornamelijk werd gezien als aantasting van de publieke rechtsorde 13 en niet zozeer als schending van de rechten en belangen van het slachtoffer. 14 Het strafrecht was traditioneel gezien een aangelegenheid tussen de overheid en de verdachte van een misdrijf. 15 Voorop stond de waarheidsvinding, het vaststellen van de schuld van de verdachte en het opleggen van een passende straf. 16 De regels in het strafprocesrecht stonden daarom in het teken van een eerlijke procedure 5 Broers 2012, p Broers 2012, p Broers 2012, p Broers 2012, p Broers 2012, p Van Dijk 2009, p Groenhuijsen 2008, p Groenhuijsen 2008, p Een misdrijf is namelijk traditioneel gezien een vervulling van een wettelijke delictsomschrijving door een persoon/meerdere personen, waardoor het de taak van de overheid is deze persoon of personen op te sporen, te vervolgen en te berechten. 14 Reynaers 2006, p. 462; Van der Aa & Groenhuijsen 2012, p Groenhuijsen 2008, p Groenhuijsen 2008, p

10 tussen de verdachte en de oppermachtige overheid. 17 Ruimte voor de financiële en emotionele gevolgen voor het slachtoffer waren er derhalve niet, hiervoor bestond namelijk het privaatrecht. Het slachtoffer kon zijn schade verhalen via een civiele procedure. 18 Vanaf halverwege jaren tachtig kwam hier verandering in. Hoewel een delict nog steeds als een inbreuk op de publieke rechtsorde werd gezien, is het zwaartepunt in de loop der jaren verlegd. Tegenwoordig staat de inbreuk op de rechten en belangen van het slachtoffer meer centraal en deze worden derhalve ook meegewogen bij de opsporing, vervolging en berechting. 19 De toegenomen aandacht voor het slachtoffer is het gevolg van enkele sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen. 20 Denk bijvoorbeeld aan de toegenomen mondigheid van de burgers tegenover de overheid 21, de vrouwenbeweging 22 en de druk van internationale regelgeving 23, maar ook aan de reeks terroristische aanslagen met een politiek motief 24 en de stijging van de criminaliteit. Deze stijging had meer slachtoffers tot gevolg, waaronder ook mensen werkzaam in het strafrechtelijke systeem. Hierdoor ondervonden zij aan den lijve de slechte positie die het slachtoffer in het strafproces kan aannemen, waardoor het besef kwam dat deze situatie veranderd moest worden. 25 De emancipatie van het slachtoffer 26 is tot uitdrukking gekomen in een aantal ontwikkelingen. In 1987 zijn de zogenaamde richtlijnen-vaillant ingevoerd. Deze richtlijnen bevatten aanwijzingen voor politie en het Openbaar Ministerie omtrent de wijze waarop zij met het slachtoffer dienen om te gaan; slachtoffers dienen voortaan met begrip en respect te worden bejegend. 27 In 1992 werd vervolgens de wet-terwee ingevoerd. 28 Deze wet had een verruiming van de voegingsprocedure tot gevolg en creëerde een nieuwe strafrechtelijke sanctie 29, namelijk de schadevergoedingsmaatregel Groenhuijsen 2008, p Groenhuijsen 2008, p Groenhuijsen 1996, p Van der Aa & Groenhuijsen 2012, p. 603; Groenhuijsen 2008, p. 122; Kool & Moerings 2001, p Van der Aa & Groenhuijsen 2012, p. 603; Groenhuijsen 2008, p. 122; Kool en Moerings 2001, p Zie Groenhuijsen 2008, p. 122: door de vrouwenbeweging kwam er aandacht voor slachtoffers van zedendelicten. Dit opende echter ook de ogen van slachtoffers van ander soort delicten, die in een zelfde soort positie zaten als de slachtoffers van zedendelicten. 23 Van der Aa & Groenhuijsen 2012, p Zie Groenhuijsen 2008, p. 122 waar enkele voorbeelden van deze aanslagen worden genoemd, zoals de treinkaping bij Wijster, de bezetting van de Franse ambassade in Den Haag en de bezetting van de kleuterschool in Boven Smilde. 25 Groenhuijsen 2008, p Kooijmans 2011, p Groenhuijsen & Kooijmans 2010, p Wet van 23 december 1992, Stb. 1993, Kooijmans 2011, p. 38; Groenhuijsen & Kooijmans 2010, p Art. 36f Sr. 10

11 Hiermee werden de mogelijkheden van het slachtoffer om schadevergoeding binnen het strafproces te vorderen aanzienlijk verbeterd. 31 De wet had een grote (symbolische) bijdrage aan de versterking van de positie van het slachtoffer, omdat voor het eerst een aparte afdeling in het Wetboek van Strafvordering werd opgenomen waarin de benadeelde partij als volwaardig deelnemer aan het strafproces werd erkend. 32 Daarnaast had vooral deze wet de verlegging van het eerder genoemde zwaartepunt tot gevolg. In de parlementaire geschiedenis van de wet-terwee is namelijk benadrukt dat een misdrijf niet alleen als inbreuk op de publieke rechtsorde en als schending van het algemeen belang kan worden gezien. Het is daarnaast ook een duidelijke inbreuk op de rechten en belangen van het slachtoffer, waar rekening mee dient te worden gehouden in de behandeling van het misdrijf. 33 De volgende grote stap vooruit kwam in 2004, toen de schriftelijke slachtofferverklaring werd ingevoerd. Slachtoffers van ernstige delicten kunnen voortaan schriftelijk een verklaring indienen waarin zij de gevolgen van het misdrijf voor hen beschrijven. 34 In 2005 werd voor deze groep slachtoffers vervolgens het spreekrecht ingevoerd; het recht om ter terechtzitting te spreken over de gevolgen van het misdrijf. 35 Het spreekrecht komt uitgebreid aan bod in de volgende paragraaf. Tot slot is in 2011 het slachtoffer als zodanig voor het eerst erkend als deelnemer in het strafproces door de Wet ter versterking van de positie van het slachtoffer in het strafproces (hierna: Wet versterking positie slachtoffers). 36 Voortaan brengt de hoedanigheid van slachtoffer eigen rechten 37 en correcte bejegening 38 met zich mee. De omschrijving van het slachtoffer als de vergeten persoon zal, in vergelijking met dertig jaar geleden, in het huidige tijdsbeeld niet meer volstaan Het spreekrecht In 2005 is het voor slachtoffers van ernstige delicten mogelijk geworden tijdens de terechtzitting te spreken over de gevolgen van het misdrijf. 40 Dit wordt ook wel het 31 Slachtofferhulp Nederland 2011, Inleiding. 32 Groenhuijsen 2008, p Kooijmans 2011, p. 38; Kamerstukken II 1989/90, 21345, 4, p. 6; Groenhuijsen & Kooijmans 2010, p Slachtofferhulp Nederland 2011, Inleiding. 35 Wet van 21 juli 2004, Stb. 382, in werking treding op 1 januari Wet van 17 december 2009, Stb. 2010, in werking treding op 1 januari Bijvoorbeeld het recht op inzage van processtukken, het recht op informatie, het recht op bijstand. Zie art. 51a t/m art. 51h Sv. 38 Zie hiervoor art. 51a lid 2 Sv en art. 288a lid 2 Rv. 39 Lens e.a. 2010, p. 7, Van der Aa & Groenhuijsen 2012, p Corstens 2008, p. 86; Mevis 2009, p. 474; Slachtofferhulp Nederland 2011, Inleiding. 11

12 spreekrecht genoemd. Het spreekrecht is, samen met de schriftelijke slachtofferverklaring, van groot belang geweest voor de slachtofferemancipatie. Het slachtoffer kreeg eindelijk een stem in de strafzaak. 41 Het spreekrecht is echter niet zonder slag of stoot ingevoerd. In deze paragraaf wordt de inhoud van het spreekrecht besproken, de kritiek op het spreekrecht behandeld en onderzocht of het spreekrecht in de praktijk doel treft De inhoud van het spreekrecht Het spreekrecht is, sinds de invoering van de Wet versterking positie slachtoffers, geregeld in art. 51e Sv. 42 Op grond van het eerste lid kan het slachtoffer of een nabestaande op de terechtzitting een verklaring afleggen over de gevolgen die het misdrijf bij hem of haar teweeg hebben gebracht. Het gaat hier echter alleen over de consequenties van het delict, het slachtoffer mag geen uitspraken doen met betrekking tot de bewijsmiddelen, de schuld van de verdachte en de op te leggen straf. 43 Er is derhalve slechts sprake van een zogenaamd victim impact statement (VIS) 44, zoals vaak voorkomend in bijvoorbeeld de Verenigde Staten en Australië. Het spreekrecht kan uitgeoefend worden in de gevallen van art. 51e lid 1 Sv: indien het tenlastegelegde feit een misdrijf betreft waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van acht jaar of meer is gesteld, dan wel één van de specifiek in dit lid opgesomde misdrijven waarbij te verwachten is dat er een concreet slachtoffer is. 45 In 2012 is de uitoefening van het spreekrecht, onder andere naar aanleiding van het strafproces tegen Robert M. 46, verruimd door de Wet uitbreiding spreekrecht van slachtoffers en nabestaanden in het strafproces. 47 Voorheen mocht slechts één nabestaande het spreekrecht uitoefenen, sinds de inwerkingtreding van de wet mogen naast de (voormalige) partner van het overleden slachtoffer maximaal drie nabestaanden het spreekrecht uitoefenen. Daarnaast is de kring van spreekgerechtigden verruimd tot de nabestaanden in de rechte lijn en in de zijlijn tot in de vierde graad. 48 Dit betekent dat naast broers en zussen, ook grootouders, kleinkinderen, neven, nichten, ooms en tantes ter terechtzitting over de gevolgen kunnen 41 Slachtofferhulp Nederland 2011, p Het spreekrecht was voorheen neergelegd in art. 302 Sv. 43 Groenhuijsen & Kooijmans 2010, p. 440; Corstens 2008, p. 616; Mevis 2009, p Corstens 2008, p Mevis 2009, p Robert M. was hoofdverdachte in de grote Amsterdamse zedenzaak. De slachtoffers in deze zaak waren te jong om zelf het spreekrecht uit te oefenen, maar de ouders hadden geen wettelijke bevoegdheid dit voor hen te doen. De rechters besloten de ouders echter toch spreekrecht te geven. 47 Wet van 12 juli 2012, Stb. 2012, 345, in werking treding op 1 september Zie art. 51e lid 4 Sv. 12

13 praten. 49 Daarnaast zijn ouders of voogden bij minderjarigen jonger dan 12 jaar gerechtigd tot spreken op grond van art. 51e lid 6 Sv. Tot slot kan het spreekrecht door middel van een machtiging ook worden uitgeoefend namens het slachtoffer, die zelf als gevolg van het misdrijf hiertoe fysiek of geestelijk feitelijk niet bij machte is. Zie hiervoor art. 51e lid 7 Sv. Het slachtoffer of de nabestaande heeft als spreekgerechtigde een eigenstandige wettelijke positie. Dit betekent dat hij niet de status heeft van getuige en dus niet als een getuige kan worden ondervraagd. 50 Reden hiervoor ligt in het feit dat optreden als getuige blootstelling aan het ondervragingsrecht van het Openbaar Ministerie en de verdediging tot gevolg heeft, hetgeen mogelijk nadelige gevolgen voor het slachtoffer of de nabestaande zou hebben. 51 Wel is het voor de verdachte toegestaan iets terug te zeggen en mag hij het slachtoffer zelfs vragen stellen op grond van art. 302 lid 1 Sv. 52 Om het slachtoffer te beschermen worden deze vragen door tussenkomst van de voorzitter gesteld. 53 Het slachtoffer wordt echter niet beëdigd en hoeft niet te reageren op de vragen. Andersom hoeft de rechter ook geen rekening te houden met de mededelingen van het slachtoffer en hoeft daarop niet te reageren in het vonnis. 54 Tot slot zou de spreker wel als getuige opgeroepen kunnen worden, bijvoorbeeld in het geval dat zijn verklaring betwist wordt 55, hij (nieuwe) informatie over de feiten naar voren brengt, of de grenzen van zijn spreekrecht te buiten gaat Doelstellingen spreekrecht Uit de Memorie van Toelichting 57 blijkt dat er vier doelen aan het spreekrecht verbonden zijn. 58 Het spreekrecht heeft in de eerste plaats een informerende functie; de rechter kan direct van het slachtoffer vernemen wat de consequenties van het misdrijf voor hem zijn en hier rekening mee houden bij zijn beslissing. 59 Ten tweede draagt het bij aan de speciale preventie. Door de verdachte te confronteren met het slachtoffer en de gevolgen van zijn daad bij het slachtoffer, kan recidive voorkomen worden. Als derde doel van het 49 Slachtofferhulp Nederland 2011, p Kamerstukken II, 2001/02, 27632, 5, p. 9; Corstens 2008, p. 87; Fernhout & Spronken 2005, p Kamerstukken II, 2001/02, 27632, 5, p Mevis 2009, p. 480: dit recht zou hem nimmer ontzegd kunnen worden, aangezien de strafprocedure is gericht op een eerlijke berechting van de verdachte. 53 Mevis 2009, p MvT Wetsvoorstel Adviesrecht, p Corstens 2008, p Slachtofferhulp Nederland 2008, p Wet van 21 juli 2004, Stb. 382, in werking treding op 1 januari 2005, Memorie van Toelichting. 58 Kamerstukken II, 2001/02, 27632, 5, p. 5-6; Lens e.a. 2010, p. 8; Pemberton 2005, p Lens e.a. 2010, p

14 spreekrecht wordt de algemene preventie genoemd. De zichtbaarheid van het slachtoffer wordt vergroot en dit heeft daardoor een preventieve werking. Dit moet een bijdrage leveren aan het vertrouwen in de rechtsstaat. Het belangrijkste doel van het spreekrecht is echter dat het dient als een bijdrage aan het herstel van emotionele schade van het slachtoffer, veroorzaakt door het delict. 60 Dit doel is dus als enige doel direct gericht op de belangen van het slachtoffer. Het spreekrecht zou hen erkenning van de situatie opleveren en het gevoel geven serieus genomen te worden. In de Memorie van Toelichting staat deze bijdrage nader beschreven Kritiek op het spreekrecht Het strafrecht is van oudsher een aangelegenheid tussen de overheid en de verdachte van een misdrijf. Ter terechtzitting staat nog niet vast of de verdachte het ten laste gelegde misdrijf ook daadwerkelijk begaan heeft. 62 In dit licht bezien is het niet merkwaardig dat de participatie van het slachtoffer in het strafproces door middel van het spreekrecht onderdeel van discussie is (geweest); het slachtoffer is namelijk nog geen vastgesteld slachtoffer. 63 Er zijn drie belangrijke discussiepunten. 64 Ten eerste wordt betwist of een sterkere positie van het slachtoffer ten koste zou gaan van de positie van de verdachte. Ten tweede is het de vraag in hoeverre de participatie van het slachtoffer daadwerkelijk bijdraagt aan het welzijn van het slachtoffer. Derde punt van discussie is of het bevorderen van het welzijn van het slachtoffer wel een doel van het strafrecht is. Met andere woorden: zijn therapeutische doeleinden wenselijk in het strafrecht? Deze punten 60 Zie in dit kader ook Mevis 2009, p Kamerstukken II, 2001/02, 27632, 5, p. 5-6: De mondelinge verklaring van het slachtoffer of diens nabestaande kan bijdragen aan het begin van herstel van de emotionele schade, die bij het slachtoffer of diens nabestaanden is aangericht. In het openbaar een verklaring afleggen kan sommige van hen helpen de gevolgen van het misdrijf geheel of gedeeltelijk te verwerken. Ouders van een vermoord kind hebben bijvoorbeeld aangegeven dat zij het belangrijk vinden in het openbaar over hun kind te spreken en over hoe hun leven na het misdrijf is veranderd. Door te verschijnen op de openbare terechtzitting en het woord te mogen voeren voelen zij zich serieus genomen. Zij ervaren het spreekrecht als een erkenning van de situatie, waarin zij onvrijwillig als gevolg van het misdrijf terecht zijn gekomen, wanneer zij de rechter en de andere procesdeelnemers kunnen informeren over de gevolgen van het misdrijf in hun leven.. 62 Mevis 2009, p Veraart 2005, p Er is echter veel kritiek op het vermoedelijke slachtoffer. Uit de onschuldpresumptie van de verdachte zou niet moeten volgen dat het slachtoffer nog geen vastgesteld slachtoffer is. Zie Groenhuijsen & Letschert 2012, p. 148 en Brienen & Hoegen 2000, p. 30:... if the presumption of being a non-victim is being used, it does not advance the interests of the victim. On the contrary, it prevents him from effectively exercising the defence of his rights, and has a definite detrimental effect on his position in the pre-trial and trial stages. For this very reason, the analogy with the defendant s status of a non-offender until proven otherwise should not be followed with respect to the victim of crime. A person who reports to the authorities and claims to be a victim should be presumed as such until proven otherwise in order to safeguard his legal rights. 64 Lens e.a. 2010, p

15 worden in de volgende hoofdstukken toegelicht. Deze discussiepunten zijn onderdeel van de Victim Impact Statements (VIS)-discussie, waar het spreekrecht ook onder valt. 65 Dit onderzoek beperkt zich echter tot het begrip spreekrecht in plaats van VIS De gevolgen voor de positie van de verdachte Een belangrijk punt van kritiek was dat het spreekrecht invloed uit zou kunnen oefenen op de straf van de dader. Wanneer dit daadwerkelijk het geval zou zijn, zou dit kunnen leiden tot hogere straffen en disproportionaliteit. 66 Afhankelijk van het verhaal van het slachtoffer zouden in dezelfde gevallen verschillende straffen opgelegd kunnen worden. 67 Denk bijvoorbeeld ook aan het geval waarin het slachtoffer beslist van het spreekrecht af te zien. De rechter zou in zo n geval een lagere straf op kunnen leggen dan in hetzelfde geval waarin het spreekrecht wel benut is. Ook de proportionaliteit kan in het gedrang komen, wanneer het ene slachtoffer vergevingsgezind en het andere sterk vergeldend blijkt te zijn. 68 Daarnaast was er kritiek op het feit dat sommige slachtoffers enkel van het spreekrecht gebruik zouden maken omdat dit wellicht de strafmaat zou beïnvloeden 69. Dit zou namelijk niet de bedoeling moeten zijn van het spreekrecht De bijdrage van het spreekrecht aan het welzijn van slachtoffers. Kort gezegd gaat deze discussie over of het spreekrecht wel of niet bijdraagt aan het welzijn van het slachtoffer. 70 Sommige slachtoffers wensen het spreekrecht alleen te gebruiken wanneer ze daarmee invloed kunnen uitoefenen op de strafmaat. Wanneer deze invloed daadwerkelijk uitgeoefend kan worden zal dit een positieve uitwerking hebben op het welzijn van het slachtoffer. In de tegenovergestelde situatie heeft dit logischerwijs een negatieve uitwerking. Critici stellen zichzelf daarom de vraag of het spreekrecht daadwerkelijk een positieve uitwerking heeft op het welzijn van het slachtoffer Bevorderen herstel van emotionele schade slachtoffer: functie van het strafrecht? Het spreekrecht komt sterk voort uit de gedachte dat het een begin is voor het herstel van de emotionele schade van het slachtoffer. 71 Dit is een therapeutisch doeleinde. Critici 65 Lens e.a. 2010, p Lens e.a. 2010, p. 12 i.s.m. Buruma Pemberton 2005, p ; Lens 2010, p Pemberton 2005, p Pemberton 2005, p. 37; Lens e.a. 2010, p Lens e.a. 2010, p Kamerstukken II, 2001/02, 27632, 5, p

16 vragen zich af of dit wenselijk is in het strafrecht, het zou niet de functie van het strafrecht zijn om het welzijn van het slachtoffer te bevorderen. 72 Het risico zou bestaan dat dergelijke slachtoffergerichte doelen de strafrechtelijke principes overvleugelt. 73 Daarnaast zou het spreekrecht juist kunnen leiden tot secundaire victimisatie. 74 Zo zou opnieuw traumatisering kunnen ontstaan wanneer de spreker bijvoorbeeld opgeroepen wordt als getuige Overige kritiekpunten Naast bovenstaande belangrijkste discussiepunten waren er nog enkele andere punten van kritiek. Zo waren critici bang dat invoering van het spreekrecht zou leiden tot aanzienlijke vertragingen in het strafproces en tot een sterke emotionalisering tijdens de terechtzitting Het spreekrecht in de praktijk Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (hierna: WODC) heeft in 2010 onderzoek verricht naar het spreekrecht in Nederland. 76 Onderstaande gegevens met betrekking tot het spreekrecht in de praktijk zijn allemaal aan dit onderzoek ontleend Kenmerken van de sprekers Geschat werd dat het aantal gebruikers van het spreekrecht op jaarbasis rond de 230 tot 260 ligt. De schriftelijke slachtofferverklaring (hierna: SSV) betreft hiervan een veelvoud. Het gaat dus om relatief kleine aantallen. Tevens blijkt uit het onderzoek dat de meeste spreekgerechtigde slachtoffers hier bewust vanaf zien. Motieven hiervoor zijn dat het slachtoffer bang is door emoties overmand te raken, hij angstig is voor een confrontatie met de dader en omdat hij het delict niet ernstig genoeg vindt om de gevolgen kenbaar te 72 Pemberton 2007, p Lens e.a. 2010, p Zie Herman 2003, p (via Pemberton 2005, p. 36) voor een omschrijving van het risico op secundaire victimisatie: Slachtoffers hebben sociale erkenning en steun nodig; de rechtszaal verplicht hen een publieke aanval op hun geloofwaardigheid te ondergaan. Slachtoffers moeten opnieuw een gevoel van macht en controle over hun leven opbouwen; de rechtszaal vraagt hen zich te onderwerpen aan een complexe set van regels en procedures die zij wellicht niet begrijpen en waarover ze geen controle kunnen uitoefenen. Slachtoffers hebben de behoefte om hun verhalen te vertalen op hun eigen wijze, in een setting van hun eigen keuze; de rechtszaal vereist dat ze antwoord geven op een set ja/ nee vragen die elke persoonlijke poging om een betekenisvol en coherent narratief op te bouwen onmogelijk maken. Veel slachtoffers hebben het nodig om specifieke herinneringen aan het trauma te controleren of te beperken; de rechtszaal vereist dat zij de ervaring herbeleven door de directe confrontatie met de dader.. 75 Groenhuijsen & Kooijmans 2010, p Lens e.a

17 maken. 77 Wat betreft de kenmerken van de sprekers bleek dat dit vaker vrouwen waren en slachtoffers zonder een betaalde baan. Andere achtergrondkenmerken bleken hierbij niet of nauwelijks van belang. Daarnaast was het delict bij de spreker gemiddeld anderhalf jaar geleden gebeurd. Bij de respondenten die het voornemen hadden gebruik te maken van de SSV was het delict gemiddeld een jaar geleden gebeurd en bij de niet-deelnemers een half jaar. Daarnaast bleken veel van de sprekers en SSV ers een posttraumatische stressstoornis of ernstige angstklachten te hebben. Ook de visie op het spreekrecht blijkt van belang voor deelname. Slachtoffers die het belangrijk vinden om hun zegje te kunnen doen maken gebruik van het spreekrecht; slachtoffers die denken hun emoties niet onder controle te kunnen houden stellen een SSV op. Daarnaast hangt de keuze voor het spreken of het opstellen van een SSV af van wat het slachtoffer het beste middel voor expressie vindt. De belangrijkste reden dat slachtoffers gebruik maken van het spreekrecht is omdat zij graag willen communiceren met de dader en de rechterlijke autoriteit. Daarnaast hopen zij door uitoefening van het spreekrecht de strafmaat te kunnen beïnvloeden. De straf vinden zij vaak te licht en nooit te zwaar. Het verwerken van het delict blijkt maar bij een klein gedeelte de reden tot deelname te zijn. Niet-deelname aan het spreekrecht of de SSV blijkt vooral wanneer het slachtoffer het delict niet ernstig genoeg vindt of wanneer hij of zij vindt dat het spreekrecht niet veel of niets toevoegt aan het proces verbaal. Het communiceren met de dader en de rechterlijke autoriteiten wordt pas van belang geacht wanneer de gevolgen voor het slachtoffer voldoende ernstig zijn De therapeutische werking 78 Uit het onderzoek bleek dat de afname van emotionele schade, waaronder vooral posttraumatische stressstoornis en ernstige angstklachten, bij de sprekers en SSV ers niet afwijkt ten opzichte van de niet-deelnemers. Het bleek echter dat deze twee groepen slechts beperkt vergelijkbaar zijn. Niet-deelnemers zijn veelal slachtoffers waarbij het delict gemiddeld zes maanden geleden plaatsvond en die bij de voormeting al grotendeels hersteld waren van hun klachten. Bij de sprekers en SSV ers was het delict al langer geleden en was het klachtenniveau bij de voormeting hoog. Zij vertoonden symptomen van chronische posttraumatische stressstoornis. Dat het klachtenniveau bij de niet- 77 Lens e.a. 2010, p Lens e.a. 2010, p

18 deelnemers niet verder afnam was dus te verwachten, terwijl de afname van de klachten bij de sprekers en SSV ers mogelijk toch het gevolg is van de deelname. Of de afname daadwerkelijk kwam door het uitoefenen van het spreekrecht kon echter niet uit het onderzoek opgemaakt worden en is vooralsnog slechts een aanname De secundaire victimisatie 79 Bij de invoering van het spreekrecht is vaak kritiek geweest op de kans op secundaire victimisatie, bijvoorbeeld wanneer sprekers zouden worden opgeroepen als getuige. Daarnaast zou het spreekrecht therapeutisch gevaarlijk kunnen zijn. Uit het onderzoek van het WODC is echter gebleken dat deze angst ongegrond is. In het onderzoek zijn geen negatieve effecten voor hertraumatisering gevonden en het merendeel van de slachtoffers is erg tevreden over het spreekrecht; ze zouden het zelfs aanraden aan andere slachtoffers. Sprekers vinden dat deelname erkenning oplevert en geeft ze het gevoel serieus te zijn genomen. Daarnaast vinden zij dat het spreken heeft bijgedragen aan het verwerkingsproces, maar zijn zij niet van mening dat angst of boosheid ten opzichte van de dader is afgenomen. 80 De bijdrage aan het verwerkingsproces ligt daarom misschien in het feit dat de deelnemers vinden een betere controle over het herstelproces te hebben gekregen en zij meer procedurele rechtvaardigheid ervaren. Het verdient echter opmerking dat slachtoffers niet of nauwelijks worden opgeroepen als getuige. 81 De kans op secundaire victimisatie zou wellicht groter zijn indien het slachtoffer vaker als getuige zou worden opgeroepen Geen vertraging of emotionalisering Uit empirisch onderzoek van landen die reeds langer van het spreekrecht gebruik maken zou blijken dat dit nauwelijks vertraging tot gevolg heeft. 82 Daarnaast zijn Groenhuijsen en Kooijmans van mening dat de rechters in Nederland bijzonder goed in staat zijn met emoties om te gaan Lens e.a. 2010, p. 99; Kamerstukken II, 2010/11, VI, 9, p N.B.: de afname van angst en boosheid zou ook in een later stadium kunnen optreden, maar dit is niet door het WODC onderzocht. Wellicht zou het spreekrecht meer aan het verwerkingsproces kunnen bijdragen dan momenteel bekend is. Een later onderzoek zou dit uit moeten wijzen. Vgl. Paragraaf met betrekking tot het risico op secundaire victimisatie bij het adviesrecht. 81 Lens e.a. 2010, p Groenhuijsen & Kooijmans 2010, p Groenhuijsen & Kooijmans 2010, p

19 2.5 Conclusie De emancipatie van het slachtoffer is de laatste decennia in een stroomversnelling geraakt. Een belangrijke ontwikkeling hierin was de invoering van het spreekrecht. Hoewel dit in eerste instantie aan behoorlijke kritiek onderhevig was, blijken deze bezwaren in de praktijk geen stand te houden. Uit de praktijk is niet gebleken dat het spreekrecht leidt tot vertragingen of emotionalisering in het strafproces. De slachtoffers die gebruik maakten van het spreekrecht bleken hier doorgaans erg tevreden over en vonden deelname zelf een succes. Hoewel de therapeutische waarden van het spreekrecht niet duidelijk uit het onderzoek naar voren kwamen, voelden de slachtoffers zich serieus genomen, erkend en ervoeren zij een significante bijdrage aan hun emotionele verwerkingsproces. Met voorzichtigheid kan daarom gesteld worden dat het spreekrecht zijn doel in de praktijk treft. Uit het onderzoek van het WODC bleek echter ook een leemte in het spreekrecht. Hierover in het volgende hoofdstuk meer. 3. Het wetsvoorstel adviesrecht Eind 2013 kondigde staatssecretaris Fred Teeven van Veiligheid en Justitie aan dat het spreekrecht opnieuw uitgebreid gaat worden. In maart 2014 is vervolgens het wetsvoorstel naar de Raad van State verzonden. In dit hoofdstuk wordt de aanleiding van het wetsvoorstel besproken, gevolgd door een inhoudelijke uiteenzetting. 3.1 De aanleiding van het wetsvoorstel adviesrecht Slachtoffers mogen momenteel op de terechtzitting slechts over de gevolgen van het misdrijf praten. Uit het hiervoor besproken onderzoek van het WODC bleek dat, ondanks dat de sprekers over het algemeen erg tevreden zijn, bijna de helft van de sprekende slachtoffers ook graag de strafmaat zou willen beïnvloeden 84 en de straf voor de dader (veel) te licht vinden. 85 Daarnaast bleek dat de helft van de slachtoffers die gebruik maakte van het spreekrecht, de reikwijdte ervan te beperkt vindt en ook graag zou willen spreken over de vragen betreffende art. 350 Sv. 86 Opvallend hierbij is dat de meeste slachtoffers in de praktijk wel degelijk over deze onderwerpen spreken, maar hierin door de rechter veelal niet worden belemmerd. 87 Daarnaast zouden ook daadwerkelijk meer slachtoffers gebruik maken van het spreekrecht als zij ook mogen spreken over de 84 Lens e.a. 2010, p Lens e.a. 2010, p MvT Wetsvoorstel Adviesrecht p. 6; Lens e.a. 2010, p Kamerstukken II, 2010/11, VI, 9, p

20 strafmaat. 88 De voorgestelde uitbreiding van het spreekrecht voorziet dus in de behoeften van deze groep slachtoffers. Tevens komt het tegemoet aan de reeds gangbare praktijk dat rechters veelal slachtoffers niet belemmeren in een uitgebreider spreekrecht. 3.2 De inhoud van het wetsvoorstel adviesrecht De beoogde wettelijke wijzigingen in het strafprocesrecht In deze paragraaf wordt artikelsgewijs de voorgestelde wijziging van het Wetboek van Strafvordering ter aanvulling van het spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden in het strafproces besproken. 89 Ik beperk me hierbij tot de belangrijkste artikelen en wijzigingen. -Art. 51e Sv: aan art. 51e Sv wordt een nieuw lid toegevoegd, namelijk lid 8. Dit lid bepaalt dat alle spreekgerechtigden, naast het spreekrecht, een advies aan de rechtbank kunnen uitbrengen betreffende de vragen van art. 350 Sv. Deze wijziging stelt alle spreekgerechtigden in staat zich uit te laten over de beslissingen die de rechter moet maken in een strafzaak. 90 Het gaat hierbij om de feiten en het bewijs in de zaak, de schuld van de verdachte en de strafhoogte. Dit wordt het adviesrecht genoemd. Deze verruiming moet gescheiden worden van het huidige spreekrecht, aangezien er andere processuele gevolgen aan verbonden zijn. Het gaat dus echt om een nieuw figuur in het strafproces: het slachtoffer als adviseur over de te nemen beslissingen van art. 350 Sv. 91 -Art. 302 Sv: aangezien een advies betreffende de vragen van art. 350 Sv belastende opvattingen bevat, worden hier processuele gevolgen aan verbonden. In het voorgestelde art. 302 lid 3 Sv is daarom bepaald dat de officier van justitie en de verdachte in de gelegenheid worden gesteld zich over het advies uit te laten. Zij kunnen de verklaring van het slachtoffer betwisten. In tegenstelling tot het spreekrecht, wordt het slachtoffer dan als getuige beëdigd. De officier van justitie en de verdachte mogen vervolgens, met tussenkomst van de voorzitter, vragen aan de getuige stellen. Zie hiervoor het voorgestelde art. 302 lid 4 Sv. Let op dat het hier alleen gaat over de belastende verklaringen. Wanneer enkel het spreekrecht wordt uitgeoefend kan het slachtoffer niet als getuige worden beëdigd en gehoord. Tot slot wordt art. 302 Sv aangevuld met lid 5; de spreekgerechtigde kan in zijn advies aangeven dat er nader onderzoek vereist is in het 88 MvT Wetsvoorstel Adviesrecht p Zie voor de wetswijzigingen het voorstel van wet tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering ter aanvulling van het spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden in het strafproces < 91 MvT Wetsvoorstel Adviesrecht, p

21 licht van de beantwoording van de vragen van art. 350 Sv. De rechtbank moet vervolgens beslissen of nader onderzoek in het belang van de waarheidsvinding strikt noodzakelijk is. De rechter is dus, in tegenstelling tot het spreekrecht, verplicht op het advies te reageren. -Art. 288a en 289 Sv: art. 288a lid 2 Sv wordt aangevuld zodat de voorzitter niet alleen zorg draagt voor een correcte bejegening van de spreekgerechtigden uit art. 51e lid 6 en 7 Sv, maar alle gerechtigden die het spreekrecht of adviesrecht willen uitoefenen. Op grond van het nieuwe art. 289 lid 4 Sv kan ambtshalve, op vordering van de officier van justitie of op verzoek van de in art. 288a lid 2 Sv genoemde personen worden afgeweken van het in art. 292 lid 1-3 Sv bepaalde. Dit houdt in dat het slachtoffer in dat geval niet als getuige kan worden gehoord. -Art 359 Sv: een belangrijke aanvulling is die van art. 359 lid 2 Sv. Wanneer de spreekgerechtigde zijn advies van uitdrukkelijk onderbouwde standpunten voorziet, moet de rechtbank met redenen omkleed op deze standpunten beslissen. De rechtbank kan, in tegenstelling tot het spreekrecht, niet aan een uitdrukkelijk onderbouwd advies voorbij gaan. De rechter moet motiveren waarom hij met het advies mee gaat of hiervan afwijkt. In eerste instantie werd aangekondigd dat de invoering van het adviesrecht gepaard zou gaan met een tweefasenproces. Het werd namelijk als een nadeel gezien dat het slachtoffer zich zou uitlaten over de schuld van de verdachte, terwijl het daderschap nog niet rechterlijk was vastgesteld. Voorgesteld werd om de strafzaak in twee fasen te behandelen; de rechter zou zich in de eerste fase uitlaten over de bewezenverklaring en de schuld van de verdachte, alvorens het slachtoffer zijn belastende advies geeft met betrekking tot de schuld van de verdachte en de strafmaat in de tweede fase. 92 Na uitgebreid onderzoek 93 is echter besloten hier van af te zien en het adviesrecht binnen de huidige structuur van het onderzoek ter terechtzitting te plaatsen. 94 Een tweefasenproces zou geen noodzakelijk voorwaarde zijn voor verruiming van het spreekrecht voor het slachtoffer. 95 Het zou tevens niet stroken met de algemene gedachte dat het slachtoffer in alle fasen van het geding met respect bejegend dient te worden. 96 Een tweefasenproces zou tot gevolg hebben dat het slachtoffer pas zijn rechten in volle omgang mag uitoefenen 92 MvT Wetsvoorstel Adviesrecht, p Keulen e.a MvT Wetsvoorstel Adviesrecht, p MvT Wetsvoorstel Adviesrecht, p Groenhuijsen & Letschert 2012, p

22 nadat de bewezenverklaring is uitgesproken. Het slachtoffer zou dan als vermoedelijk slachtoffer worden aangemerkt en onvoldoende worden erkend. 97 Dit is niet wenselijk. 98 Tot slot verdient het opmerking dat in de uitoefening van het adviesrecht het slachtoffer slechts een procesdeelnemer blijft, en niet de hoedanigheid van zelfstandige procespartij krijgt: het slachtoffer wordt geen Nebenkläger 99 en krijgt dus geen eigen bevoegdheden om de uitkomsten van het onderzoek te beïnvloeden. Daarnaast kan het slachtoffer niet zelfstandig tot vervolging overgaan maar blijft het vervolgingsmonopolie bij het Openbaar Ministerie. De rol van het slachtoffer blijft beperkt tot het spreekrecht en het adviesrecht Conclusie Een duidelijke omschrijving van het wetsvoorstel volgt uit de Memorie van Toelichting. 101 Het adviesrecht betreft de introductie van een nieuwe figuur in het strafproces, namelijk die van slachtoffer als adviseur. Het gaat hierbij echter nog steeds om het slachtoffer als procesdeelnemer en niet als zelfstandige procespartij. Doordat het advies van het slachtoffer belastende verklaringen met betrekking tot de vragen van art. 350 Sv bevat, heeft het andere processuele gevolgen dan het spreekrecht. Het slachtoffer kan na het uitbrengen van advies beëdigd en gehoord worden als getuige. Daarnaast is de rechter verplicht met redenen omkleed op het advies te beslissen, indien het advies uitdrukkelijk onderbouwde standpunten bevat. Hoewel dit een enorme stap vooruit in de emancipatie van het slachtoffer lijkt te zijn is het, net zoals bij de invoering van het spreekrecht, haast vanzelfsprekend dat het onderhevig is aan kritiek. Om tot een juiste beantwoording van de onderzoeksvraag te komen, worden in het volgende hoofdstuk de voor- en nadelen van het wetsvoorstel besproken. 97 Groenhuijsen & Letschert 2012, p Vgl. de aangehaalde discussie omtrent het vermoedelijke slachtoffer in paragraaf Voor een uitgebreide uitwerking van de Nebenklage, zie paragraaf MvT Wetsvoorstel Adviesrecht, p MvT Wetsvoorstel Adviesrecht p. 5: Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe mogelijk te maken dat degenen die bevoegd zijn gebruik te maken van het spreekrecht op de terechtzitting ook hun opvatting over de omvang van de bewezenverklaring, de kwalificatie van het feit, de schuld van de verdachte en de passende straftoemeting kenbaar kunnen maken. Omdat op deze wijze nieuwe belastende verklaringen kunnen worden afgelegd, is ten behoeve van een verheldering en markering van de processuele gevolgen voor het slachtoffer en voor de verdachte gekozen deze verruiming te benoemen als een adviesrecht dat kan worden uitgeoefend in aanvulling op het bestaande spreekrecht. 22