Rapportage. Kennis omtrent voorschriften voor handhygiëne bij verpleegkundigen. In opdracht van: Utrecht, oktober 2008

Transcriptie

1 Rapportage Kennis omtrent voorschriften voor handhygiëne bij verpleegkundigen In opdracht van: Contactpersonen: Utrecht, oktober 2008 REED BUSINESS / NEWCOMPLIANCE Marcellino Bogers/ Bo Wiesman DUO MARKET RESEARCH Drs. Vincent van Grinsven Henk Westerik Postbus AR Utrecht telefoon: fax: info@duomarketresearch.nl website:

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Onderzoeksdoelstelling Onderzoeksopzet Resultaten Inleiding Algemene kenmerken van de doelgroep Handhygiëne zelfbeeld en gedrag Handhygiëne beeld collega s en gedrag Handhygiëne - praktijkkennis Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

3 1 Inleiding REED BUSINESS wil aandacht besteden aan het onderwerp handhygiëne van verpleegkundigen. Om die reden is aan DUO MARKET RESEARCH gevraagd een onderzoek uit te voeren onder verpleegkundigen. Dit rapport bevat de resultaten van het onderzoek. Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

4 2 Onderzoeksdoelstelling De onderzoeksdoelstelling luidt: - Inzicht krijgen in het kennisniveau van verpleegkundigen omtrent handhygiëne; in welke situaties speelt handhygiëne een rol, in welke situaties niet. Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

5 3 Onderzoeksopzet Onderzoeksdoelgroep De onderzoeksdoelgroep bestond uit verpleegkundigen die geabonneerd zijn op het blad Nursing en die actief werkzaam zijn in de verpleging. Methode van onderzoek Het onderzoek is hybride uitgevoerd: de respondenten zijn in eerste instantie telefonisch op hun privé-adres benaderd. Tijdens een kort interview werden enkele vragen gesteld over hun o.a hun zelfbeeld ten aanzien van kennis van handhygiëne. Vervolgens werd hen verzocht online een vragenlijst in te vullen. Deze vragenlijst bevatte o.a. een achttiental situaties die inzicht gaven in hun kennis van handhygiëne. Steekproefsamenstelling Er werd een telefonische steekproef gerealiseerd van n=306. De meeste telefonisch benaderde respondenten (ca. 90%) gaven aan aan de kennistest te zullen deelnemen. Uiteindelijk hebben 174 verpleegkundigen de online vragenlijst met de kennistest volledig ingevuld. Om inzicht te geven in de nauwkeurigheidsmarges bij de diverse mogelijke steekproefgroottes is hierna een tabel opgenomen waarin bij verschillende steekproefgroottes de bijbehorende maximale nauwkeurigheidsmarges zijn vermeld. Hierbij is uitgegaan van een betrouwbaarheid van de resultaten van 9. Steekproefgrootte uitkomst 50%-50% uitkomst 7-2 uitkomst 90%-10% 175 7, 6, 4, 200 6,9% 6,0% 4, 300 5,7% 4,9% 3, Toelichting op de tabel: Bij een steekproefgrootte van 200 respondenten moet bij een onderzoeksuitkomst van bijv. 50% ja en 50% nee (b.v. 50% van de respondenten blijkt een matige kennis te hebben en 50% een goede), rekening gehouden worden met het feit dat het werkelijke percentage zal liggen tussen 43,1% (50 %- 6,9%) en 56,9% (50%+ 6,9%). Vragenlijst Voor het onderzoek werd in nauw overleg met de opdrachtgever een vragenlijst opgesteld. Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

6 4 Resultaten 4.1 Inleiding De resultaten van het onderzoek zijn uitgesplitst naar drie groepen: - Opleidingsniveau; - Aantal jaar werkzaam als verpleegkundige; - Leeftijd. Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

7 4.2 Algemene kenmerken van de doelgroep Aantal dienstjaren Van alle ondervraagde verpleegkundigen is 8 langer dan 5 jaar werkzaam als verpleegkundige en 16% korter dan 5 jaar. Werkzaam Van alle respondenten is 57% werkzaam in een ziekenhuis, 13% in een verpleeghuis of verzorgingshuis en 19% in de thuiszorg. Werkzaam Algemeen ziekenhuis 4 Academisch ziekenhuis 9% Specialistisch kliniek 3% Verpleeghuis verzorgingshuis 13% Thuiszorg/wijkverpleging 19% Anders te weten 10% 0% 10% 1 20% 2 30% 3 40% 4 50% We hebben de respondenten die werkzaam zijn in een ziekenhuis tevens gevraagd op welke afdeling zij werkzaam zijn. Dat heeft een brede range aan antwoorden opgeleverd die in de bijlage is opgenomen. Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

8 Opleiding Circa 60% van de ondervraagde verpleegkundigen heeft een inservice opleiding gevolgd waarvan het merendeel op niveau verpleegkundige A; 19% heeft een opleiding op niveau 4 en 28% op hbo-niveau. Opleiding Inservice opleiding Verpleegkunde A 5 Inservice opleiding Verpleegkunde B Inservice opleiding Verpleegkunde Z 1% 3% Inservice opleiding Ziekenverzorging Verpleegkunde niveau 4 (mbo) 19% Hbo Verpleegkunde 28% Nog anders 2 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Van alle ondervraagde verpleegkundigen heeft 2 een aanvullende specialistische opleiding gevolgd. Leeftijd Ruim eenderde (37%) van de ondervraagde verpleegkundigen is 39 jaar of jonger, circa eenderde 33% is 40 tot 49 jaar en 30% 50 jaar of ouder. We zien dat relatief oudere verpleegkundigen een Inservice opleiding hebben gevolg terwijl de jongere garde met name een hbo-opleiding heeft gevolgd. Inservice mbo hbo Totaal 39 jaar of jonger 5 60% 37% 40 t/m 49 jaar 38% 38% jaar of ouder 4 7% 1 30% Totaal 100% 100% 100% 100% Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

9 4.3 Handhygiëne zelfbeeld en gedrag Duidelijkheid noodzaak handhygiëne bij interventies Bijna zes op de tien (59%) ondervraagde verpleegkundigen geeft aan dat de noodzakelijkheid van handhygiëne bij interventies met patiënten voor hen in alle situaties volledig duidelijk is, voor 36% is dit in de meeste situaties duidelijk, geeft aan weleens twijfels te hebben en voor 1% is het in veel situaties niet duidelijk. In hoeverre is het voor u altijd duidelijk in welke situaties het noodzakelijk is uw handen bij interventies te te reinigen Totaal (n=174) 59% 36% 1% 50 jaar of ouder (n=51) 7 2 1% 40 t/m 49 jaar (n=58) 59% 3 39 jaar of jonger (n=64) 48% 47% 1% hbo (n=49) 5 43% 3% mbo (n=29) 50% 48% Inservice (n=93) 66% 29% 1% langer dan 5 jaar (n=147) 61% 3 1% 5 jaar of minder (n=27) 5 4 0% 20% 40% 60% 80% 100% het is in alle situaties volledig duidelijk het is in de meeste situaties wel duidelijk er zijn situaties dat u wel eens twijfelt het in veel situaties niet duidelijk is Verpleegkundigen van 50 jaar of ouder geven relatief vaker aan (7) dat het voor hen altijd duidelijk is in welke situaties ze handhygiëne moeten toepassen bij interventies met patiënten, voor verpleegkundigen van 39 jaar of jonger geven dit juist minder vaak aan (48%). Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

10 Inschatting resultaat online test Driekwart van de ondervraagde verpleegkundigen (7) verwacht het merendeel van de vragen uit de online-test over handhygiëne goed te zullen beantwoorden, een vijfde (21%) verwacht ongeveer de helft goed te beantwoorden. Een minderheid () vertrouwt erop alle vragen juist te beantwoorden. Verwacht u dat u... Totaal 7 21% 50 jaar of ouder 7% 67% 26% 40 t/m 49 jaar 76% 19% 39 jaar of jonger 77% 1% hbo 83% 1 mbo 71% 2 Inservice 6% 7 2 1% langer dan 5 jaar 7 21% 5 jaar of minder 8% 7 Online: V4, V5, V6 0% 20% 40% 60% 80% 100% alle vragen goed zult beantwoorden het merendeel van de vragen goed zult beantwoorden ongeveer de helft van de vragen goed zult beantwoorden minder dan de helft van de vragen goed zult beantwoorde Verpleegkundigen met een hbo-opleiding verwachten relatief vaker het merendeel van de vragen goed te beantwoorden (83%). Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

11 Frequentie toepassen handhygiëne Circa en kwart (27%) van de ondervraagde verpleegkundigen past 10 tot 15 keer per dag handhygiëne toe (wassen met water en zeep of desinfecteren), eveneens circa een kwart (27%) past 16 tot 25 keer per dag handhygiëne toe en eveneens circa een kwart (26%) 26 keer of meer per dag. Een vijfde (20%) van de verpleegkundigen geeft een ander antwoord (vaak, ontelbaar, aantal keer afhankelijk van de werkzaamheden e.d.) Hoe vaak per past u handhygiëne toe? Totaal 27% 27% 26% 20% 50 jaar of ouder 31% 27% 1 27% 40 t/m 49 jaar 2 28% 30% 20% 39 jaar of jonger 28% 26% 31% 1 hbo 2 39% 2 1 mbo 19% 26% 33% 2 Inservice 31% 2 26% 2 langer dan 5 jaar 26% 27% jaar of minder % 8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% keer keer 26 keer of meer anders Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

12 Verhouding water en zeep en handalcohol Circa een kwart (27%) van de ondervraagde verpleegkundigen gebruikt 2 water en zeep en 7 handalcohol bij het toepassen van handhygiëne, een vijfde (20%) gebruikt 50% water en zeep en 50% handalcohol en eveneens circa een vijfde () gebruikt 7 water en zeep en 2 handalcohol. Een minderheid () gebruikt 100% alcohol. In welke verhouding gebruikt u water en zeep en handalcohol bij het toepassen van handhygiene? Totaal 13% 27% 20% 13% 7% 50 jaar of ouder 13% 23% 11% 1 21% 13% 40 t/m 49 jaar 29% 20% 11% 39 jaar of jonger 10% 39% 8% hbo 1 28% 26% 11% 7% 11% mbo 1 29% Inservice % 16% 7% langer dan 5 jaar 3% % 17% 1 7% 5 jaar of minder 8% 46% 1 23% 8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ca. 0% water en zeep en 100% handalcohol Ca. 10% water en zeep en 90% handalcohol Ca. 2 water en zeep en 7 handalcohol Ca. 50% water en zeep en 50% handalcohol Ca. 7 water en zeep en 2 handalcohol Ca. 90% water en zeep en 10% handalcohol Ca. 100% water en zeep en 0% handalcohol Respondenten die minder dan 5 jaar als verpleegkundige werkzaam zijn geven naar verhouding vaker aan 2 water en zeep en 7 handalcohol te gebruiken. Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

13 Past handhygiëne toe in alle voorgeschreven gevallen Vier op de tien verpleegkundigen (4) zegt handhygiëne toe te passen in alle gevallen dat het wordt voorgeschreven, eveneens 40% geeft aan dit niet in alle gevallen te doen en 17% geeft aan dit niet te weten. Past u handhygiene toe in alle gevallen dat het wordt voorgeschreven? Totaal 4 40% 17% 50 jaar of ouder 53% 38% 9% 40 t/m 49 jaar 4 40% 16% 39 jaar of jonger 33% 43% 2 hbo 40% 4 mbo 36% 46% Inservice 4 39% 16% langer dan 5 jaar 4 41% 1 5 jaar of minder 31% 38% 31% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ja Nee Weet niet Verpleegkundigen van 50 jaar of ouder geven relatief vaker (53%) aan handhygiëne toe te passen in alle gevallen dat het wordt voorgeschreven. Verpleegkundigen van 39 jaar of jonger juist geven relatief vaker (2) aan dit niet te weten, evenals verpleegkundigen die 5 jaar of minder in het vak werkzaam zijn (31%). Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

14 De belangrijkste redenen om geen handhygiëne toe te passen in situaties waarin dat wel noodzakelijk is zijn vergeten (6), oordelen dat het niet nodig is (41%) en tijdgebrek (39%). Reden niet gebruiken van handhygiëne in noodzakelijks situaties niet aan gedacht / vergeten niet nodig (laag risico op infectie) tijdsgebrek 39% 41% 6 huidirritatie onhandige positie van zeep-/ handalcohol-dispenser niet / te weinig bekend met richtlijnen oneens met huidige richtlijnen anders 2 26% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

15 4.4 Handhygiëne beeld collega s en gedrag Algemeen voldoende aandacht voor handhygiëne Van de ondervraagde verpleegkundigen is 1 van mening dat in het algemeen zeer veel aandacht wordt besteed aan handhygiëne bij interventie met patiënten, 5 vindt dat er redelijk veel aandacht voor is, 29% dat er weinig aandacht aan wordt besteed en zeer weinig aandacht. Bent u van mening dat in het algemeen door verpleegkundigen genoeg aandacht wordt besteed aan handhygiene bij interventie met patienten? Totaal % 50 jaar of ouder 5 23% 40 t/m 49 jaar 13% 51% 30% 6% 39 jaar of jonger % hbo 17% 49% 31% mbo 17% 43% 3 Inservice 1 58% 2 langer dan 5 jaar 16% 5 26% 5 jaar of minder 1 46% 38% 0% 20% 40% 60% 80% 100% zeer veel aandacht aan besteed redelijk veel aandacht aan besteed weinig aandacht aan besteed zeer weinig aandacht aan besteed Verpleegkundigen met een mbo opleiding en verpleegkundigen die 5 jaar of minder in het vak werkzaam zijn, geven relatief vaker aan dat er in het algemeen weinig aandacht wordt besteed aan handhygiëne door verpleegkundigen. Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

16 Handhygiëne collega s Circa acht op de tien (79%) verpleegkundigen geeft aan dat collega-verpleegkundigen in ongeveer gelijke mate handhygiëne toepassen als zijzelf, een vijfde geeft aan dat collega s dat minder vaak doen (20%) en een minderheid (1%) dat collega s dat vaker doen. Passen uw collega-verpleegkundigen op de afdeling gemiddeld vaker handhygiene toe dan uzelf? Totaal 1% 79% 20% 50 jaar of ouder 76% 2 40 t/m 49 jaar jaar of jonger 77% 23% hbo 7 2 mbo 100% 1% Inservice 7 2 1% langer dan 5 jaar 78% 21% 5 jaar of minder 8 16% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ja, vaker ongeveer gelijk nee, minder vaak Verpleegkundigen met een mbo-opleiding geven relatief vaker aan (100%) dat collega s in gelijke mate handhygiëne toepassen. Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

17 4.5 Handhygiëne - praktijkkennis Aan de respondenten is een drietal tests voorgelegd met betrekking tot de noodzakelijkheid van handhygiëne in interventies met patiënten. In deze paragraaf worden de resultaten van elk van de tests weergegeven per test en in de vorm van een gemiddeld aantal goede antwoorden. Als criterium bij het bepalen van wat goede en wat foute antwoorden zijn, werd uitgegaan van de richtlijnen van de Stichting Werkgroep Infectie Preventie (WIP 1 ). Tevens werd onderscheid gemaakt naar enkele analysegroepen. 1 De Stichting Werkgroep Infectie Preventie (WIP) is een samenwerkingsverband van drie wetenschappelijke verenigingen op het gebied van infectiepreventie en ziekenhuishygiëne: de Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie, de Vereniging voor Infectieziekten en de Vereniging voor Hygiëne en Infectiepreventie in de Gezondheidszorg. Het doel van deze stichting is het maken richtlijnen op het gebied van infectiepreventie voor de gezondheidszorg, om hiermee een bijdrage te leveren aan het infectiepreventiebeleid in Nederland. De Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ) beschouwt de richtlijnen van de Werkgroep als professionele standaarden. Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

18 Test 1 Bij de eerste test hebben we de verpleegkundigen aan de hand van zeven algemene gevallen gevraagd of handhygiëne noodzakelijk is volgens hen. Onder noodzakelijk werd verstaan dat in die situatie beslist aandacht moet worden besteed aan handhygiëne. De goede antwoord zijn met een kader en vet aangegeven. Het betrof de volgende gevallen: Test 1 Noodzaak handhygiëne ja nee weet niet 1. VÓÓR patiëntencontact 79% 20% 1% 2. NA patiëntencontact 98% 0% 3. VÓÓR een schone, invasieve ingreep 9 4. NA een schone, invasieve ingreep 88% 8% 5. NA een (potentiële) blootstelling aan 99% 1% 0% lichaamsvloeistoffen en slijmvliezen 6. VÓÓR contact met de directe patiëntenomgeving 41% 56% 3% 7. NA contact met de directe patiëntenomgeving 7 26% Op test 1 behalen de ondervraagde verpleegkundigen een gemiddelde van 3,8 goede antwoorden, dat is 5 van het totaal mogelijk goede antwoorden. Test 1 Noodzakelijkheid handhygiene in algemene gevallen Totaal 50 jaar of ouder 3,7 3,8 40 t/m 49 jaar 39 jaar of jonger hbo mbo 4,0 3,9 4,0 4,0 Inservice Langer dan 5 jaar 3,7 3,8 5 jaar of minder 4,0 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

19 Test 2 Bij de tweede test hebben we de verpleegkundigen gevraagd voor 18 situaties (bestaande uit twee acties) die zij in hun werk tegenkomen aan te geven of handhygiëne noodzakelijk is tussen de acties. De goede antwoord zijn met een kader en vet aangegeven. Test 2 Noodzaak handhygiëne ja nee weet niet 1. U plaatst de maaltijd op de tafel van de patiënt. U helpt de patiënt een goede houding aan te nemen. 2 77% 1% 2. U gaat de kamer binnen van de patiënt U neemt onmiddellijk de bloeddruk van de patiënt op % 3. U komt de kamer binnen. U dient de patiënt zuurstof toe 61% 37% 4. U meet de bloeddruk. U neemt vervolgens bloed af bij dezelfde patiënt. 79% 21% 0% 5. U snuit de neus. Hierna doet u administratief werk. 91% 9% 0% 6. U vervangt een lege infuuszak U stelt hierna de monitor aan het bed van de patiënt in (IZ). 39% 60% 1% 7. U verwijdert het bevuilde verband van een patiënt en trekt de handschoenen uit % U verzorgt hierna de wond. 8. U helpt een patiënt met het aantrekken van de schoenen. U legt hierna schone lakens op het bed van dezelfde patiënt. 60% 39% 1% 9. Na hulp bij toiletbezoek verwijdert u de handschoenen. U vervangt vervolgens de lege infuuszak. 91% 8% 1% 10. U komt de kamer binnen van de patiënt. U opent een steriele set om een wondverzorging uit te voeren. 96% 0% 11. U verwijdert de handschoenen na een wondinspectie. U doet hierna administratief werk. 83% 17% 0% 12. U brengt de maaltijd binnen in de kamer. U serveert deze maaltijd aan de patiënt, waarbij de patiënt en 9% 90% 1% de omgeving niet worden aangeraakt. 13. U deponeert het vuile linnen in de linnenzak. U neemt hierna schone lakens. 77% 2 1% 14. U controleert de positie van de katheter (palpatie van de huid). U verlaat hierna de kamer en noteert administratieve 97% 3% 0% gegevens. 15. U neemt een infuuszak in de medicijnkamer, en gaat naar de kamer van de patiënt % In de patiëntenkamer vervangt U de lege infuuszak. 16. U ontsmet het nachtkastje in de kamer van een patiënt U verlaat hierna de kamer. 68% 31% 1% 17. U geeft een patiënt een hand. U geeft hierna een andere patiënt een hand. 51% U voert een controle uit van het katheterverband van een patiënt. U helpt hierna de patiënt bij het aantrekken van zijn kamerjas % Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

20 Op test 2 behalen de ondervraagde verpleegkundigen een gemiddelde van 12,1 goede antwoorden, dat is 67% van het totaal mogelijke goede antwoorden. Test 2 Noodzakelijkheid handhygiene in 18 voorgelgde situaties Totaal Verpleeghuis/thuiszorg Ziekenhuis 50 jaar of ouder 40 t/m 49 jaar 39 jaar of jonger hbo mbo Inservice Langer dan 5 jaar 5 jaar of minder 12,1 11,5 12,4 11,9 12,2 12,0 11,6 12,3 12,2 12,0 12,1 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 In onderstaande grafiek zien we dat het maximaal behaalde aantal goede antwoorden op test 2 17 bedraagt. Verder zien we dat circa een kwart (2) van de verpleegkundigen 14 tot 17 goede antwoorden geeft op test2. Acht op de tien (79%) geeft 11 tot 17 goede antwoorden. Verdeling score goede antwoorden % cumulatief % 30% 2 20% 1 10% 0% 100% 99% 98% 97% 1% 1% 1% 93% 6% 87% 8% 79% 16% 63% 20% % 13% 3% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Score Verdeling Cumulatief Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober

21 Test 3 Bij deze test hebben we de verpleegkundigen gevraagd een viertal algemene vragen over handhygiëne te beantwoorden. Test3 ja nee weet niet 1. Zeep en handalcohol zijn beide even effectief in het bestrijden van microorganismen. 29% 69% 2. Hand- en polssieraden beletten een goede handhygiëne niet, mits deze sieraden minstens 1x per week apart worden gedesinfecteerd. 1% 98% 1% 3. Veelvuldig gebruik van handalcohol droogt de huid meer uit dan veelvuldig gebruik van water en zeep. 27% 67% 6% 4. Het gebruik van achtereenvolgens water en zeep en handalcohol is aan te raden, omdat daarmee alle mogelijke micro-organismen worden bestreden. 53% 4 3% Op test 3 behalen de ondervraagde verpleegkundigen een gemiddelde van 2,8 goede antwoorden, dat is 69% van het totaal mogelijke goede antwoorden. Test 3 Vier vragen over handgygiene Totaal 2,8 50 jaar of ouder 2,6 40 t/m 49 jaar 2,8 39 jaar of jonger hbo 2,9 2,9 mbo 2,8 Inservice 2,7 Langer dan 5 jaar 2,8 5 jaar of minder 2,7 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 Rapportage handhygiëne verpleegkundigen DUO MARKET RESEARCH oktober