Energiezuinige verlichting voor de zorgsector

Transcriptie

1 Energiezuinige verlichting vr de zrgsectr Catherine Ltens Labratrium vr Lichttechnlgie Gren Licht Vlaanderen ktber 2015 Exp60+

2 Lighting is n lnger just abut energy savings, it s abut quality f life. It s abut much greater human pssibilities. Catherine Ltens

3 Overzicht Wie zijn we? Mtivatie vr energie-efficiënte verlichting Karakteristieken licht Verlichtingstechniek Daglicht Kunstlicht Regelsystemen Lichtntwerp Meerwaarde van led vr zrgsectr EPB en verlichting Bibligrafie Catherine Ltens 3

4 Wie zijn we?

5 Labratrium vr Lichttechnlgie Onafhankelijk lab ter ndersteuning verlichtingssectr Onderzek Onderwijs Dienstverlening Vandaag > 20 medewerkers Binnenverlichting Kleur en uitzicht van materialen Optische ntwerp Lichtbrnnen Catherine Ltens 5

6 Gren Licht Vlaanderen 2020 de Vlaamse verlichtingssectr in transitie Lpend prject: IWT VIS-Traject (80% subsidie) Algemeen 6 jaar (vanaf 01/10/2011) 4 uitverders, 5 aanvragers Cnsrtium Gren Licht Vlaanderen (>50 bedrijven): 20% financiering = Vlaams Innvatie Samenwerkingsverband (VIS) Vlledige waardeketen verlichting sectr betrkken Wrdt aangestuurd vanuit de bedrijven Innvatiestimulering via Kennisverdracht en Technlgische adviesdienst + Kennisverruiming (= Onderzek ) + Kennisimplementatie (= Vraaggerichte studies, demnstraties, ) Catherine Ltens 6

7 Cnsrtium Gren Licht Vlaanderen > 60 bedrijven, instellingen, rganisaties WFrans Alexp Cnsultants Catherine Ltens 7

8 Cntact Cntact: KU Leuven Technlgiecampus Gent Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen (FIIW) - Energie Labratrium vr Lichttechnlgie Gebreders Desmetstraat 1, 9000 Gent Websites: en inf@grenlichtvlaanderen.be f lichttechnlgie@kahsl.be Cntactpersn: Catherine Ltens (09/ ) Catherine Ltens 8

9 Mtivatie vr energie-effficiënte verlichting

10 Verbruik verlichting in zrgsectr Aandeel primaire energie: 15 à 20% Brn: Passive Huse DE Aandeel ttaal elektrisch: 35 à 45% Brn: US energy infrmatin administratin Catherine Ltens 10

11 Besparingsptentieel verlichting Besparing p elektrisch verbruik Tt 50% (kw) en meer Extra besparing dr lichtregelsystemen (dimmen, schakelen) Indirecte besparing via (minder) airc Reële terugbetalingstermijn Gemiddeld 5 jaar Afh. van aantal branduren/jaar (Ziekenhuizen >6500 uren/jaar!) Quick wins via lampvervangingen Extra vrdelen nieuwe verlichting Beter visueel cmfrt Well-being minder intimiderende mgeving, beter slapen, sneller genezen Minder nderhud Catherine Ltens 11

12 Karakteristieken licht

13 Lichtstrm F Lichtstrm = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Vreger enkel vr niet-gerichte lampen Sinds 01/09/2013 de meest kenmerkende eigenschap vr alle lampen, k vr gerichte lampen Basis vr EEI berekeningen ecdesign en energielabel Catherine Ltens 13

14 Lichtsterkte F Lichtstrm = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Lichtsterkte In stralingsprfiel van armatuur (in cd/klm) Werd vrheen als grtheid gebruikt vr gerichte lampen (spts) Catherine Ltens 14

15 Verlichtingssterkte F Lichtstrm = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Resultaat geen lampkarakteristiek Maat vr verlichtingsniveau Juist meten is belangrijk interpretatie ervan sms meilijk Catherine Ltens 15

16 Luminantie F Lichtstrm = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Resultaat - geen lampkarakteristiek Maat vr de helderheid Staat in relatie tt cntrasten en/f verblinding dr piek-luminantie (visueel cmfrt!) Luminantie is bij benadering wat men als mens ziet! Catherine Ltens 16

17 Samenvatting Catherine Ltens 17

18 Lichtrendement Maat vr energie-efficiëntie Lumen/Watt (lm/w) Vergelijking van de lampen (25 C) Ec-halgeen 18W 204lm 11 lm/w Cmpact Flu 20W 1320lm 67 lm/w Led retrfit (E27) 20W 1521lm 76 lm/w Flu T8 18W 1350lm 75lm/W Led buis 20W 1700lm 85 lm/w (3500K) en 2100lm 105lm/W (4000K) Flu T5 19W 1800lm 96 lm/w (110lm/W bij 35 C) HID 20W 2050lm 102 lm/w Led mdule 20W 2300lm 113 lm/w (en meer) Catherine Ltens 18

19 Kleurtemperatuur Kleurtint in Kelvin Warm, neutraal, kud wit Vrbeelden Halgeen: 2700K Flurescentie: 2700K 6000K Metaalhalide: 3000K f 4200K LED: 2700K 6000K (+ aanpasbaar: tunable white) Catherine Ltens 19

20 Welk wit kiezen: niet visuele aspecten Kleurtemperatuur en intensiteit hebben invled p alertheid, creativiteit, cmfrt, slaap/waak-ritme, Hge intensiteit blauw licht nderdrukt melatnine Overdag: bst circadiaans ritme betere nachtrust Niet s avnds laat: meilijker inslapen Melatnine nderdrukt vrije radicalen geen hge intensiteit blauw licht bij nachtwerk Grtere alertheid/cncentratie Zwakkere intensiteit warm wit licht bevrdert creativiteit Dynamische f stuurbare kleurtemperatuur en intensiteit Intelligent aansturen!

21 Kleurweergave index Clr Rendering Index (CRI) - Ra waarde maat vr he kleuren wrden weergegeven nder het licht van een bepaalde lamp, vergeleken met het licht van referentielamp. Maximaal 100 In functie van spectrum van de lamp Belangrijk vr diagnse Vrbeelden (Ec-)Halgeen: 100 Flurescentie: 80+ f 90+ CFL: 80+ (uitz. 90+) Metaalhalide: 80+ f 90+ Led: 80+ f 90+ Catherine Ltens 21

22 Clr cnsistency Clr Maintenance

23 Nieuw: kleurcnsistentie Kleurtlerantie f cnsistentie Via gebieden van zelfde CCT Mc Adam ellips Net merkbaar verschil Ecdesign : 7 Eclabel : 5 f 3 Tleraties vastleggen een verschil van 3 is zichtbaar kleurtemperatuur is bepalend Verschuiven in functie van levensduur = clr maintenance

24 Kleurcde lampen 318W/930: CRI 90-9x CCT: 3000 K Catherine Ltens 24

25 Verlichtingstechniek

26 Energiebesparing met beter licht Beperken van vermgen én branduren met beter visueel cmfrt 3 ankers Daglicht Kunstlicht Lichtregelsystemen Maria Middelares Gent - Brn: Llx Architecten Catherine Ltens 26

27 Vrdelen van up-t-date verlichting Lagere ksten Beter visueel cmfrt Hgere prductiviteit Energieefficiëntie Up-t-date verlichting Well-being mens Grtere waardering gebuw Grtere veiligheid Catherine Ltens 27

28 Verlichting zrgsectr Types verlichting Binnenverlichting Daglicht Algemene verlichting Functinele verlichting Taak verlichting Sfeerverlichting Accent verlichting Buitenverlichting Ndverlichting Lcaties binnen Gangen Patiëntenkamers Cnsultatiekamers Labratria Administratie Aptheek Operatiezaal pre/pst OP Medische beeldvrming Intensive Care/Nenatlgie Types verblijven Ziekhuizen Praktijken WZC Crèches Tepassingen Diagnse/Behandeling Operatie Verblijf Kantr Garage Administratie Onderzek Speciale zrgen Ontvangst

29 Energiebesparing met beter licht Daglichttetreding Oriëntatie gebuw m² vensters Verlichtingsinstallatie Efficiënte lichtbrnnen Optieken/armaturen met een hg rendement Elektrnische vrschakelapparatuur Optimalisatie van de lichtuitstraling, ged lichtplan Regelsystemen: Schakelen en/f Dimmen Tijd Aanwezigheidsdetectie Daglichtdetectie Catherine Ltens 29

30 1. Daglicht Daglicht krijgt steeds meer aandacht Waar is daglichtregeling mgelijk? Hgte venster x 2 Wrdt in rekening gebracht in EPU Gemiddeld besparing p verbruik verlichting: 20 à 40% Is functie van de daglichtfactr Is na te gaan via simulatie Brn: WTCB Catherine Ltens 30

31 (slimme)daglichtkepels Brn: Ecnatin Brn: Slatube Catherine Ltens 31

32 Belang van gede znnewering Brn: Daidals - Heliscreen Catherine Ltens 32

33 Daglichtdetectie Catherine Ltens 33

34 Daglicht becijferen Redelijk meilijk! Daglichttetreding is dynamisch Het daglicht binnenin een gebuw is dus afhankelijk van type hemel (wlken?) de peride van het jaar het uur van de dag de gegrafische ligging (breedtegraad) de peningen (riëntatie, vrm, helling, samenstellende materialen) de mgeving van het gebuw (maskering, schaduwvrming,...) de ruimte (vrm, reflectiecëfficiënten wanden,...). Catherine Ltens 34

35 Rekenmethdes - simulaties Brn: Velux Cmputersimulatiebeeld, links, en ft van het gerealiseerde prject, rechts (prject Sunlighthuse, Pressbaum, Ostenrijk) Catherine Ltens 35

36 2. Kunstlicht Kies vr efficiënte lichtbrnnen Flurescentie Lage druk kwikdamp lampen Lineaire, circulaire, cmpacte (Metaalhalide gasntlading) Led, led Te vermijden: Gleidraad lampen Hge druk kwikdamplampen Catherine Ltens 36

37 Vernieuwing verlichting Lampvervangingen Zelfde lamptype Ander lamptype Aanpassingen verlichtingstestel Bij vervanging van lamp (vb. T8 naar led buis) Bij vervanging van de randapparatuur (transf, driver, ballast, veding, ) Bij vervanging van ptiek + lamp + sturing (bx-in-bx) Vernieuwing van de vlledige verlichtingsinstallatie Verlichtingstestellen één p een vervangen Aantal en psitie van verlichtingstestellen wijzigt + Inveren lichtregelsysteem

38 Lichtbrnnen Catherine Ltens 38

39 Flurescentie lampen - naamgeving T12 (60-78 lm/w): 38 mm niet meer gebruiken, vervangen dr T8 T8 ( lm/w): 25,4mm Gespecificeerd bij 25 C udere types T8 (kleur 33, ) vervangen (830,..): <80lm/W Let p bij lage temperaturen T5 ( lm/w): 16mm Hgste lichtpbrengst bij 35 C Echter gespecificeerd bij 25 C Let p bij lage temperaturen gebruik geen T8 naar T5 adaptr!!! Niet veilig Minder licht HE versus HO High efficiency (>100lm/W) versus High utput 830: Ra 80 CCT:3000K 5/8 inch= 16mm Catherine Ltens 39

40 Flurescentielampen - innvaties Verbruik 10% lager bij T8 ec en T5 ec T5 ec HE tt 114 lm/w (versus 104 lm/w T5 HE) Minder kwik Brn: Etap Brn: Axima Catherine Ltens 40

41 Metaalhalide gasntladingslampen HID: high intensity discharge Tepassingen: industrieel, sprt, straat, pdium, Zrgsectr??? Miniaturisatie: Energiezuinig alternatief vr halgeenspts met vergelijkbaar licht (fnkelend) Winkels, tentnstellingsruimtes, gangen, erfged, ntvangstruimtes,.. Kwarts versus Keramische brander Kenmerken Vanaf 20W, 35W, 400W vanaf 85lm/W (versus halgeen 25lm/W) Mini-Masterclr CDM, Britespt, Pwerball, Cnstantclr CMH Catherine Ltens 41

42 Metaalhalide gasntladingslampen Vrdelen Fnkelend wit licht Klein Ok in lage vermgens Hge kleurweergave (Ra 85) 2500, 3000K f 4200K Levensduur: >12000 uren Ideaal vr lange branduren Uitstekend lumenbehud Minder warmte afgifte in gebuwen UV-filter Lampvet: grte variatie Verschillende mdellen Nadelen Trage start Trage herpstart Geen f beperkte dimming Nieuwe armaturen ndig Dikwijls geslten armatuur Catherine Ltens 42

43 Led We zitten p kers it s all abut LED! chip/mdule 150 lm/w armatuur 120 lm/w lamp 80 lm/w Vraag steeds naar systeemrendement (LER) k in lm/w Incl. verliezen (van lenzen, driver, diffusr,..)

44 Led efficiëntie in de tekmst Lab led (blauw) 2015:170lm/W 2020: 200lm/W Markt led (rd) 2015: 140lm/W 2020: 150lm/W Surce: DOE Catherine Ltens

45 Led 3 methdes vr het maken van wit licht met leds Catherine Ltens 45

46 Fsfren Fsfren zet blauw licht m naar licht met een hgere glflengte (vb. geel) Catherine Ltens 46

47 Led Levensduur (f gebruiksduur) Veel LED fabrikanten geven een levensduur van meer dan uren Lumen behud is echter belangrijker afspraak m L x B y als maat vr de levensduur van led te nemen L x is de tijd waarna de lichtstrm van de LED teruggevallen is p x% van de rsprnkelijke lichtstrm Led levensduur wrdt als MTBF (mean time between failure) mschreven (B50) Ok failure rate is belangrijk (F10) Orsprnkelijk werd vral L70B50 pgeven. Tch wrden k L80 en L90 gebruikt in cmbinatie met B10 waarden. Dit kan aanleiding geven tt een andere nderhudsfactr vr lichtberekeningen Catherine Ltens 47

48 Led - Stand van zaken Misvattingen Geen warmteafgifte. Enkel kud licht uren levensduur. Meest energiezuinige lichtbrn. Geen milieubelasting 160lm/W Euvels Thermisch beheer k Grte lichtstrmen k CRI k Binning en kleurtlerantie ± k Blue light hazard ± k Prijs ± k Dimming (retrfitlampen) - cmpatibiliteit met ude dimmers Kleurshift Standaardisatie Flikker Verblinding Brn: zumtbel Catherine Ltens 48

49 Led vervangingslampen Vervangen van klassieke lamptechnlgie dr led Meestal Quick-win Maar Opgelet met cmpatibiliteit dimmingsysteem Vrbeelden van meest curante up-lamping/retrfit Halgeen 12V pgelet met vereiste minimale belasting van de transf MR-16 AR-111 Halgeen 230V GU-10 Gleilamp helder 230V E27/E14 CFL 230V E27/E14 T8 flurescentielampen Catherine Ltens 49

50 Led tubes led buizen T8 vervangen dr led-buizen? Opgelet vr visueel cmfrt! verlichtingssterkte, kleurweergave index, lichtuitstraling, unifrmiteit, verblinding,.. Enec keuring vervalt meestal Ok pletten met pwer-factr, elektrische veiligheid, brandgevaar In 2015 veel terugnames in US! Ecdesign 1194/2012 legt naast eisen energie-efficiëntie en functinaliteiten k duidelijk eisen p vlak van cmmunicaties van de vlak geen valse belftes Mag niet verkcht wrden als vervanger TL als resultaat niet vlledig dezelfde is Catherine Ltens 50

51 Led tubes led buizen Studie Labratrium vr Lichttechnlgie 12 led-buizen: vervangers van 36W TL (2010) TLD 36W/830: 3350 lm (93 lm/w) TLD Ec 32W830: 3000 lm (93,75lm/W) Initiële metingen led-buizen P (W): 10,3W tt 31,6W I (lm): slechts 754lm tt 1774 lm lm/w: 50,8 tt 89,6 lm/w PF: 0,45 tt 0,97 CRI: 65 tt 89 Catherine Ltens 51

52 Armaturen Kies vr efficiënte armaturen Rendement η f LOR (Light Output Rati) Reflectren/ptieken/diffusrs/lenzen Vrheen vral Aluminium technlgie nu veelal plymeren (Plycarbnaten,..) Opgelet: led armaturen; geen LOR( meestal =1) maar LER (luminaire efficacy rate in lm/w) Hu rekening met het stralingsprfiel breedstralend/diepstralend/asymmetrisch = ftmetrie Indirect/direct Let k p vr verblinding! Liefst laag-luminante armaturen Led armaturen meer nderzek ndig UGR bepaling met aangepast wrden Niet unifrme led armaturen LOR 0,92 (92%) Lamp : 58W lm Rendement ptiek (η, LOR): 92% Armatuurlichtsterkte : 4600 lm Lichtverlies : 400 lm Catherine Ltens 52

53 Armaturen Let p verblinding Kies vr laag-luminante armaturen UGR 19, zeker in ziekenhuizen daar waar patiënten liggen Vr led armaturen is huidige definitie UGR ng niet ptimaal UGR: Unified glare rating (CIE) NBN-EN Catherine Ltens 53

54 3. Regelsystemen Dimmen: beperken vermgen Centraal Lkaal Energiebeheerssysteem bewegingsafhankelijk tijdssturing (scenari s) daglichttetreding bij verdimensinering (E i ) persnlijke dimming Opgelet: Flurescentielampen 100 uren laten inbranden znder dimming Besparingsptentieel: 35 tt 45% Schakelen: beperken branduren Manual n - Autmatic Off bewegingsafhankelijk tijdsturing (scenari s) Daglichttetreding Veelvuldig schakelen kan de levensduur van de lampen beperken Niet van tepassing p led Nieuw: variëren van kleurtemperatuur Later misschien k variëren van spectrum Catherine Ltens 54

55 Lichtntwerp

56 Wat speelt k mee in het ntwerp? Zien beleven zich ged velen Gebruiksmstandigheden Nrmen Regelgeving en wetgeving Energieverbruik Lastenbeken Prijs Premies Catherine Ltens 56

57 Rekening huden met specifieke eisen Tepassing sfeer Gebruiksgemak nderhudsgemak Autmatisatie gebuwbeheersysteem Afscherming IP graad (water, stf, dampen, veding,..) Warmteafgifte (IR) en/f verkleuring (UV) Schakel frequentie (aan uit) Ontplffingsgevaar, crrsie, clean rms, temperatuur Zichtbeperking (kleurenblinden, slechtzienden, uderen) Kijkrichting gebruikers (baby's, zieken, uderen, fitness, balsprten..) Balbestendigheid (sprthallen) Catherine Ltens 57

58 Ontwerp - leidraad lichtplanning Wetgeving, Nrmen en Regelgeving NBN EN Welzijnscdex EPB (indien van tepassing) - Beperk het geïnstalleerd vermgen Valkuilen in berekeningen via lichtplanningssftware (DIALux, Relux) Verschillende parameters belangrijk vr eindresultaat Aantal rasterpunten Randzne Reflectiecëfficiënten van muren, vler en plafnd Onderhudsfactr Cmpenseer de verdimmensinering van verlichtingsinstallatie Onmiddellijke besparing mgelijk dankzij dimming Catherine Ltens 58

59 NBN EN Licht en verlichting Werkplekverlichting Deel 1: Binnenwerkplekken Aanbevelingen rnd visueel cmfrt Verlichtingssterkte E Verblinding UGR Kleurweergave Ra Unifrmiteit Catherine Ltens 59

60 NBN EN Catherine Ltens 60

61 Impact van nderhud A: 2 jaarlijks nderhud van de armaturen (2 j) + reiniging van de muren (6 j) B: 2 jaarlijks nderhud van de armaturen (2 j) C: geen nderhud Catherine Ltens 61

62 Onderhudsfactr MF Brengt de verudering van de verlichtingsinstallatie en de ruimte in rekening Is afhankelijk van verschillende parameters Verudering lamp: lichtstrm Lampen gaan kapt Vervuiling armatuur: rendement Vervuiling ruimte: reflectiecëfficiënten MF= LLMF x LSF x LMF x RSMF LLMF: nderhudsfactr van de lichtstrm van de lamp LSF: levensduurfactr van de lamp LMF: nderhudsfactr van de lamp RSMF: nderhudsfactr van de wanden van de ruimte Catherine Ltens 62

63 Lichtntwerp met led MF factr bepalen vr lichtberekening He levensduur definiëren? Kan leiden tt een verdimmensinering Kan gecmpenseerd wrden dr dimming Publicatie Led verlichting: gebruiksduur f levensduur? Rnd Maintenance factr, levensduur en ptimale gebruiksduur van led verlichtingstestellen Catherine Ltens 63

64 64 Meerwaarde led vr zrgsectr

65 Meerwaarde van led in zrgsectr Algemene vrdelen Energie-efficiëntie Langere levensduur Spelen met kleur Tunable white/spectrum Daglicht simuleren Cnstant verlichtingssterkte Way-finding Human Centric Lighting Kinderen uderen Sneller genezen Beter slapen Minder intimiderende mgeving Catherine Ltens 65

66 Nieuwe uitdagingen peratieverlichting Klassieke pbuw peratieverlichting (k met led) verhindert de beschermende prpere luchtstrm In huidige peratiezalen zit verlichting nder de ventillatie Dctraatsthesis KU Leuven, Valéry Ann Jacbs Ontwerpvereisten vr led-gebaseerde peratielampen Optimale cmbinatie van licht en ventilatie met g vr prblematiek van schaduwvrming en vereiste bundeling Pictures curtesy f MachineDesign Catherine Ltens 66

67 Nieuwe uitdagingen peratieverlichting Brn: dctraatsverdediging Valéry Ann Jacbs Catherine Ltens 67

68 EPB en verlichting

69 Impact verlichting p E-peil van EPU EPU : vrlpig enkel kantren en schlen Brn: WTCB Znder energiezuinige verlichting zal E60 meilijk te behalen zijn Catherine Ltens 69

70 EPB nieuwe gebuwen EPB vr utilitaire gebuwen (EPU) Schlen, kantren Verslaggeving bevat k aandeel verlichting Nu: E60 (E54) vanaf 2015: E55 vr EPU Energieprestatie vr andere specifieke bestemmingen (2017?) Verslaggeving verlichting Niets berekenen: waarde bij ntstentenis (hg) Eenvudige berekening (p basis van Flux cdes geen databanken!) Berekening via (geaccrediteerde) lichtplanning sftware Catherine Ltens 70

71 Impact verlichting p E-peil WTCB publicatie: EPB Verlichting in tertiaire gebuwen ns&sub=inffiches&pag=48&art=9 Catherine Ltens 71

72 EPB bestaande gebuwen Bij vervangen, vernieuwen f tevegen van technische installaties; Bestaande gebuwen bij renvatie f functiewijziging; Binnen EPB-regelgeving: Stedenbuwkundige vergunning/melding (met uitgebreid dssier); Aanvragen vanaf 1/1/ c/installatie-eisenrenvaties2015.pdf Ok vr zrgsectr! Catherine Ltens 72

73 Eisenpakket verlichting ketels en elektrische WP Direct elektrische verwarming Energie prestatie van ventilatie systemen installatieeisen bij renvatie Elektrische drstrmers en bilers keling Circulatie leidingen Catherine Ltens 73

74 Verlichting niet-residentieel! Eisen verlichting enkel vr niet residentiële gebuwen! Kantr, schl, industrie, andere specifieke bestemmingen (gezndheidszrg, sprt, handel, hreca,..) Zie lijst bestemmingen vr meer duidelijkheid: c/bestemmingen.pdf ) EIS: Maximaal equivalent specifiek geïnstalleerd vermgen [W/m²] Maximaal vermgen is afhankelijk van ruimtetype (tabel); Crrectiefactren vr sturing; Enkel vaste verlichtingstestellen (plafnd, muur, vler); Inclusief vermgen van ballasten en transfrmatren. Catherine Ltens 74

75 Verlichting EIS: Maximaal equivalent specifiek geïnstalleerd vermgen [W/m²]: w equiv = w f pres f day f dim w equiv, max Met: w equiv = equivalent specifiek geïnstalleerd vermgen; w equiv, max = het maximaal equivalent geïnstalleerd vermgen; w = specifiek geïnstalleerd vermgen; f pres = crrectiefactr vr aanwezigheidsdetectie; f day = crrectiefactr vr daglichtsturing; f dim = crrectiefactr vr dimmen (andere dan daglichtafhankelijk dimmen). Catherine Ltens 75

76 Functie Type ruimte Maximaal equivalent specifiek geïnstalleerd vermgen [W/m²] Crrectiefactren vr sturing Aanwezighei ds-detectie f pres Daglicht -sturing f day Dimmen f dim w equiv, max Lgeerfunctie Slaapkamer 7,5 0,4 0,8 0,9 Kantr Bureau (individueel, cllectief) 15 0,7 0,8 0,9 Openlandschapskantr 10 0,9 0,8 0,9 Vergaderzaal 15 0,5 0,8 0,9 Onderwijs Leslkalen 12,8 0,75 0,8 0,9 Lerarenlkaal 10 0,7 0,8 0,9 Gezndheidszrg met verblijf Ziekenhuiskamer ,8 0,9 Gezndheidszrg znder verblijf Behandelings- en nderzekskamers 12,5 0,7 0,8 0,9 Medische lkalen 25 0,7 0,8 0,9 Bijeenkmst Wachtzaal, klantenzne 7,5 1 0,8 0,9 Auditrium 12,5 0,7 0,8 0,9 Biblitheek ,8 0,9 Expsitiehal ,8 0,9 Tneelzaal, spektakelzaal ,8 0,9 Receptie, Onthaal ,8 0,9 Restaurant ,8 0,9 Handel Winkel vr meubilair, tapijten, textiel ,8 0,9 Vedingswinkel 17,5 1 0,8 0,9 De-het-zelf winkel 17,5 1 0,8 0,9 Supermarkt, grt warenhuis ,8 0,9 Catherine Ltens Sprt Turnzaal 10 0,8 0,8 0,9 76

77 Verlichting Rekenvrbeeld: Gezndheidszrg met verblijf Ziekenhuiskamer: W equiv, max = 10 W/m² Ttaal geïnstalleerd vermgen (vaste testellen, all-in): 200 W Oppervlakte: 16 m² W equiv = 12,5 W/m² (vrlpig dus niet streng!) Aanwezigheidsdetectie, daglichtsturing, dimming: 12,5 W/m² x 1 x 0,8x 0,9 = 9 W/m² < 10 W/m². Catherine Ltens 77

78 Bibligrafie

79 Labratrium - dwnlads Catherine Ltens 79

80 Publicaties van de Vlaamse Overheid Help de gleilamp verdwijnt help-de-gleilamp-verdwijnt-vraag-en-antwrdvan-a-tt-z Brchure Energiezuinige verlichting vr km s ghting-vr-km-1 Catherine Ltens 80

81 Tt slt Vragen? Dank aan IWT Vlaams Innvatienetwerk Labratrium vr Lichttechnlgie KU Leuven Catherine Ltens 81