Milieuvriendelijke verlichting. Catherine Lootens KaHo Sint-Lieven Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen Juni 2010

Transcriptie

1 Milieuvriendelijke verlichting Catherine Lootens KaHo Sint-Lieven Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen Juni

2 Overzicht Voorstelling Groen Licht Vlaanderen Motivatie Doorlichting Energiebesparing met beter licht Misverstanden Premies relighting & newlighting

3 GROEN LICHT VLAANDEREN 3

4 Groen Licht Vlaanderen Energiebesparing met beter Licht Sensibiliseren rond Energiezuinige verlichting Innovatie 4

5 Groen Licht Vlaanderen - Achtergrond Kyoto protocol Ecodesign richtlijn REG decreet EPR sinds 1 januari 2006 EPU: kantoren en scholen Prijsstijgingen elektriciteit Jaarlijkse stijging verbruik: 1%-3% 5

6 Groen Licht Vlaanderen - Opdracht Kennisverspreiding Promoten, stimuleren, sensibiliseren Professionelen Particulieren Vertrouwen brengen in nieuwe technologieën Advies uitbrengen Innovatie stimuleren in Vlaanderen Synergie bevorderen in de verlichtingsector 6

7 Groen Licht Vlaanderen - Doelgroepen Voorschrijvers: Bouwheren, Facility Managers, Intermediairen, Technische diensten, Bouwpromotoren, Financiële instellingen Architecten, Installateurs, Aannemers, Ingenieurs Overheden, Lokale besturen, Instellingen, Huisvestingsmaatschappijen Energie -auditoren, -managers, -coördinatoren Potentiële innovatoren: Verlichtingsfabrikanten Ontwikkelaars Designers Federaties 7

8 Groen Licht Vlaanderen - Folders 8

9 Groen Licht Vlaanderen - Contact KaHo Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders Desmetstraat Gent WTCB (Energie en Klimaat) Laboratorium Licht&Gebouw Avenu Pierre Holoffe, Limelette Website: Contact: info@groenlichtvlaanderen.be Contactpersoon: Catherine Lootens (09/ ) 9

10 Groen Licht Vlaanderen - Financiering IWT: Instituut voor de aanmoediging van innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen Vlaams Innovatienetwerk (VIN) TIS project: Thematische Innovatie Stimulering Financiering 80% IWT/ 20% Consortium Groen Licht Vlaanderen en

11 Consortium Groen Licht Vlaanderen 11

12 MOTIVATIE 12

13 Motivatie 1/3 van de straatverlichting in Europa gebruikt oude, achterhaalde en inefficiënte technologie Renovatiegraad bedraagt slechts 3% per jaar gemiddelde ouderdom van de installaties = 40 jaar nieuwe technologie bestaat nochtans die energie-efficiënter is en een beter lichtcomfort oplevert Meer dan 75% van de kantoorverlichting is nog altijd inefficiënt Renovatiegraad bedraagt slechts 7% per jaar gemiddelde ouderdom van de installaties = 25 jaar Grote verschillen in efficiëntie tussen de oude en de nieuwe systemen (energiebesparing 30-80%) Ongeveer 85% van de lampen die vandaag in de EU woningen voorkomen zijn energieverslinders. 13

14 Motivatie Globaal verbruik verlichting per sector Diensten Openbare Verlichting Industrie Residentieel 14

15 Motivatie Aandeel verlichting tot totaal elektrisch verbruik: 35-45% in kantoren en horeca tot 70% in scholen ~30% in industrie ~16% in woningen Besparingspotentieel kan gemakkelijk oplopen tot 50% (kw) en meer Reële terugbetalingstermijn: gemiddeld 5 jaar afh. van o.a. aantal branduren 15

16 Motivatie Impact verlichting op E-peil 16

17 Motivatie EPU (EPR in utilitaire gebouwen: scholen, kantoren) Streef naar 12 W/m! i.p.v. typische 20 W/m! E-peil zakt gemiddeld van E112.1 naar E89.5 meer dan 20 E-punten winst DUS: verlichting steeds opnemen in E-peil berekening Verantwoordelijkheid van de verslaggever Nog beter doen: Gebouw gemiddelde 12W/m 2 voor L=500 lux Streven naar < 10W/m 2 voor L=500 lux 17

18 DOOR-LICHTING 18

19 Door-Lichting Inefficiënte lampen? Gloeilampen Halogeenlampen Oude fluorescentielampen T12, T8 (kleur 33) Hoge druk kwikdamp lampen Kapotte Lampen? Lampen van verschillende kleur? Lampen met korte levensduur? 19

20 Door-Lichting Inefficiënte armaturen? 20

21 Door-Lichting Inefficiënte voorschakelapparaten? Elektromagnetische ballast B-Klasse: Low loss C-Klasse: Conventional D-Klasse: High loss 21

22 Door-Lichting Wordt het aantal branduren beperkt? Wordt het licht uitgeschakeld bij afwezigheid? Wordt het licht uitgeschakeld bij voldoende daglicht? Aandacht vragen met stickers, posters Automatisatie Onderverdeling in zones Wordt er gedimd? Wordt er rekening gehouden met de daglichttoetreding? Automatisatie Verschillende circuits? Wordt het lokaal verduisterd wegens storend daglicht? Zonneblinden (kunnen ook retro-reflecterend zijn) 22

23 Doorl-Iichting Is er een onderhoud gepland? Groepsvervanging lampen Poetsbeurt armaturen Zijn de muren en plafond proper en geschilderd in een heldere kleur? 23

24 Doorl-Iichting Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 ballast): 58W +11,6W= 69,6W Volledig lokaal (24 armaturen): 24" 69,6W = 1670,4W Jaarlijkse energieverbruik (1504 uren): 1504 " 1670,4W = 2512,3kWh/jaar Kostprijs elektriciteit: 0,18# / kwh" 2512,3kWh! 452# / jaar Indien vermogen van de ballast niet is gekend: lampvermogen X 1,2 24

25 Door-Lichting Lokaal: 7mx8m: 56m 2 Verlichtingssterkte: 400lux Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W 29,82 W/m 2 Te laag voor avondonderwijs: Streven naar 500 lux 7,4 W/m 2.100lux Te hoog: Streven naar $10 W/m 2 $2W/m 2.100lux 25

26 ENERGIEBESPARING MET BETER LICHT 26

27 Ecologie en visueel comfort kunnen hand in hand gaan Ecologie Lager energieverbruik (kwh) leidt tot een lagere CO 2 - uitstoot Lager geïnstalleerd vermogen (kw) Lampen (lm/w) Ballasten (EVSA) Armaturen (rendement) Automatisatie: dimmen (daglichtdetectie, aan- of afwezigheidsdetectie) Minder branduren (h) Automatisatie: schakelen (daglichtdetectie, aan- of afwezigheidsdetectie) Milieu Minder kwik Minder afval Visueel comfort Normen Verlichtingssterkte, Verblinding, Kleurweergave, Uniformiteit 27

28 Energiebesparing met beter licht Beperken van vermogen én branduren 3peilers Daglicht Kunstlicht Automatisatie 28

29 Daglicht Besparingspotentieel op verbruik verlichting bedraagt 20 40% Na te gaan via simulatie

30 Daglichtdetectie 30

31 Kunstlicht Energiezuinige Verlichtingsinstallatie Efficiënte lichtbronnen Optieken/armaturen met een hoog rendement Elektronische voorschakelapparatuur Optimalisatie van de lichtuitstraling, goed lichtplan Automatisatie Schakelen/dimmen Tijd scenario s Aanwezigheidsdetectie Daglichtdetectie 31

32 Kunstlicht: lamp Kies voor efficiënte lichtbronnen: Fluorescentie Hogedruk kwikdamp lampen Lineaire, circulaire, compacte Metaalhalide gasontlading LEDs Te vermijden: Gloeidraad lampen Lage druk kwikdamplampen 32

33 Kunstlicht: armatuur Kies voor efficiënte armaturen Rendement! of LOR (Light Output Ratio) Hou rekening met het stralingsprofiel breedstralend/diepstralend/asymmetrisch Indirect/direct Let ook op voor verblinding! Voorbeeld: Lamp : 58W lm Rendement optiek (%, LOR): 92% Armatuurlichtsterkte : Lichtverlies : 4600 lm 400 lm 33

34 Kunstlicht: ballast Kies voor een Elektronisch voorschakelapparaat Klasse A aanbevolen (Elektronische ballast) A1,A2,A3: Elektronische voorschakelapparaten Voordelen: Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast Kleiner in omvang en gewicht Betere cos phi Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger Flikkervrije ontsteking van de lampen Levensduur lamp hoger Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld Mogelijkheid tot dimming Mogelijkheid tot automatisering (daglichttoetreding, aanwezigheidsdetectie,..)

35 Kunstlicht: lichtstudie Kies voor een goed lichtplan Laat u adviseren door lichtspecialisten 35

36 Kunstlicht: Lichtstudie Bij de lichtplanning dient rekening gehouden te worden met: Normen: EN12464 E verlichtingssterkte UGR Uniformiteit Code van goede praktijk (BIV) Valkuilen (& bestekken; & subsidies) Aantal rasterpunten Randzone Reflectiecoëfficiënten Behoudsfactor Overdimmensionering( & dimming) Behoudsfactor Daglichttoetreding 36

37 MISVERSTANDEN 37

38 Misverstand 1:T5 steeds de beste oplossing? Niet bij lage temperaturen Niet bij grote hoogte Temperatuur: T5 heeft hoogste lichtstroom bij 35 C Opgelet! In catalogi staat lichtstroom (lumen) meestal bij 25 C Speciale T5 op basis van amalgaam met breder temperatuursbereik Hoogte Hogere lumen-output nodig ( dus groter vermogen): DUS kiezen voor High Output (HO) ipv High Effeciency (HE) Maar: rendementen van HO lampen (<90lm/W) lager dan HE (>90lm/W)

39 Misverstand 1:T5 steeds de beste oplossing? T5 High Output of T8? Voorbeeld: magazijn hoge plafonds koude temperaturen Met T5 HO 80W (bij 35 C: 7000lm) Totaal systeemvermogen max. 88W Lage T (bvb. 10 C): 60% rendement voor standaard T5 80W : 4200 lm (48 lm/w) 80% rendement met T5 amalgaam 80W : 5600 lm (64 lm/w) Waarom geen T8 58W met EVSA??? Totaal systeemvermogen max. 55W Zit bij 15 C toch nog op 90% van het rendement 58W bij 25 C: 5200 lm, bij 10 C: 5040 lm (91 lm/w) 39

40 Misverstand 2: lampvervanging T8 naar T5? Doel: T8 vervangen door T5 Bij oude installaties met meestal oude T8 lampen te weinig licht (lumen depreciatie) CVSA EEI Klasse D T8 58W (1,5m): 3850 lm Totaal verbruik: 72W (53,5 lm/w) Promo, verkoper komt langs, Lijkt goedkoop Lijkt eenvoudig MAAR 40

41 Misverstand 2: lampvervanging T8 naar T5 Vergelijking van de oplossingen Relamping: Nieuwe T8 lampen, (geen) nieuwe ballast Standard T8 58W: 5200 lm (lichtstroom +35%, geen besparing) Of zelf eco T8 51W: 4800 lm (lichtstroom +25%, >10% besparing en zelf 73,8 lm/w) Retrofit: AdapterT8 naar T5 (HE) T5 35W bij 25 C: 3300 lm (lichtstroom -15%, 42% besparing) Totaal verbruik 42W met ballast EEI klasse A3(78,6 lm/w) Relighting: Voldoende nieuwe armaturen T5 (of T8-EVSA) T5 35W bij 35 C: 3650 lm Totaal verbruik 39W met ballast EEI klasse A2 (93,6 lm/w) 41

42 Misverstand 2: lampvervanging T8 naar T5 Fotometrische impact Te weinig licht: meer armaturen nodig Minimale verlichtingssterkte (NBN EN ) Armatuur is niet ontworpen voor T5 Uniformiteit van de verlichting vervalt Verblindingsproblemen 42

43 Misverstand 2: lampvervanging T8 naar T5 Technische en juridische impact Keurmerken van oorspronkelijke armatuur vervalt EMC Enec, CE, Harmonischen, arbeidsfactor, slechte cosinus-phi Aanpassing van het toestel Garantie van oorspronkelijke armatuur vervalt Warmtehuishouding van het verlichtingstoestel niet aant5 aangepast Oververhitting? Vermindering van de levensduur van de lamp, 43

44 Misverstand 2: lampvervanging T8 naar T5 CELMA AFE (Frankrijk) ZVEI (Duitsland) Laborelec Groen Licht Vlaanderen Dus ook geen REG-premie toegestaan 44

45 Misverstand 3: is LED-TL steeds een goede oplossing? Doel: TL vervangen door LED-TL In Vlaanderen vooral aangeboden als alternatief voor T8 Bestaat ook voor T5 Situatie: Oude armaturen met T8 lampen, Minder licht vanwege lampdepreciatie 45

46 Misverstand 3: is LED-TL steeds een goede oplossing? Veel en vooral ongekende producenten en distributeurs Aanbieders komen dikwijls niet tot de verlichtingssector Aanbieders gaan creatief om met licht- en product technische informatie Nog redelijk duur > #50 per lamp (in 2008 nog #80) Geen betrouwbare gegevens betreffende lichtstroom en andere specificaties Onderzoek: Laboratorium voor Lichttechnologie Tendens naar betere producten 46

47 Misverstand 3: is LED-TL steeds een goede oplossing? Laagvermogen LEDs versus hoogvermogen LEDs? SMD (surface mounted device) of TH (True Hole) en invloed op levensduur (L70) door warmtehuishouding Kleurweergave en verblinding volgens normen? EN Kleurtemperatuur Powerfactor, harmonischen Stralingspatroon resultaat voldoende uniform 47

48 Misverstand 3: is LED-TL steeds een goede oplossing? Bron: Laborelec 48

49 Misverstand 3: is LED-TL steeds een goede oplossing? Technische en juridische impact Wijziging van het verlichtingstoestel Ballast en/of starter worden verwijderd (soms ook niet!) Armatuur is niet ontworpen voor LED-TL Lichtverdeling wordt verstoord (LED-TL : hemisferisch) Verblinding Gewijzigde Electro-Magnetische compatibiliteit Harmonischen, Arbeidsfactor De CE-markering is niet meer geldig 49

50 PREMIES RELIGHTING &NEWLIGHTING

51 Zuinig? < 2 tot 2,5 W m?.100 lx 51

52 52

53 Zuinig? < 2 tot 2,5 W m?.100 lx Vloeroppervlak nuttig? VLOEROPPERVLAK Voor bepaalde projecten of ruimtes was het onmogelijk om relighting premie te krijgen gangen, opslagruimtes, winkels, 53

54 Consortium in 2005 Vraag van Vlaams Energieagentschap (VEA) in oktober 2008 => Herbekijken subsidies verlichting 54

55 Doelstelling Hoeveel vermogen (Watt) mag ik installeren in een ruimte om energie-efficiënt te verlichten? én comfort te behouden? Vastleggen van een criterium (streefwaarden) om te beoordelen of een verlichtingsinstallatie energie-efficiënt is (en al dan niet premie kan krijgen). 55

56 Doelstelling - situatieschets De klant heeft bepaalde wensen 500 lx aan de kassa 700 lx op de rekken => Schatting van het vermogen (Watt) dat we mogen installeren voor deze gegeven ruimte? 56

57 Doelstelling voor nieuw voorstel: Maximale P (Watt) die we mogen installeren? Uitgangspunt: verlichten van het taakoppervlak Willekeurige taakoppervlakken mogelijk Geldig voor een brede waaier van toepassingen (winkels, kantoren, leslokalen, magazijnen, gangen ) Eenvoudig en praktisch bruikbaar 57

58 Vermogen lumen op taak = lux. m" 58

59 Vermogen lumen op taak = lux. m" Lichtstroom uit lampen! systeem = = [ lm / W ] Elektrisch vermogen 59

60 P sys lumen op taak = lux. m" Armatuurrendement= Lichtstroom uit armaturen Lichtstroom uit lampen = LOR ( N5.) 60

61 P sys Utilantie = Lichtstroom op taakopp. Lichtstroom uit armaturen lumen op taak = lux. m" versus 61

62 P sys Onderhoudsfactor = Depreciatiefactor= Maintenance factor MF lumen op taak = lux. m" Degradatie van de installatie in de tijd Goed onderhoudsplan 62

63 Streefwaarden voor het geïnstalleerd vermogen Maximale waarden: Hoe lager, hoe beter P = # E TA, i A TA, i i MF U L OR! syst Minimale waarden: Hoe hoger, hoe beter 63

64 Premies relighting & newlighting 2010 oppervlaktes plafond, muren en vloer reflectiecoëfficiënten plafond, muren en vloer onderhoudsfactor (=Maintenance factor=depreciatiefactor) taakoppervlak (of taakoppervlakken) oppervlak taak of taken type taakoppervlak (a, b, of c) reflectiecoëfficiënt van type c taakoppervlak berekende (Dialux,Relux ) verlichtingssterkte op de taakoppervlakken geïnstalleerd vermogen Uit Dialux: Uit excel: P installed wordt vergeleken met P streef 64

65 WAT HEBBEN WE NODIG? P inst W A pl m" # pl % A m m" # m % A vl m" # vl % Behoudsfactor Taakoppervlakken Nr Aard* Opp (m") E finaal! (%) *Aard van de taakoppervlakken a samenvallend met de vloer of transparant berekeningsvlak // met vloer b samenvallend met muur of transparant berekeningsvlak // met muur c berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair P installed wordt vergeleken met P streef E X C E L - B E S T A N D 65

66 Premies relighting & newlighting 2010 VOORBEELD 5: VOLLEDIG MAGAZIJN 2,58 W/m".100lx Krijgt nu geen premie Merk 66

67 Premies relighting & newlighting

68 Premies relighting & newlighting

69 Premies relighting & newlighting 2010 P inst W A vl 8309,6 m" # vl 10 % A pl 8309,6 m" # pl 50 % A m 4281 m" # m 30 % Behoudsfactor 0,80 Taakoppervlakken Nr Aard* Opp (m") E finaal! (%) 1 a a c *Aard a b c Berekeningsvlak parallel met of op vloer Berekeningsvlak parallel met of op muur Berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair P installed = W < P streef = W 69

70 Najaarsevenement Laboratorium voor Lichttechnologie - september

71 Premies relighting & newlighting 2010 Premie ,58W/m!.100lux levert #100 * (1+(2-R n ))* kw (oud)..geen premie 2010 P streef =76693W en P installatie =64032W #100 * (1+(1 (P installatie /P streef ))) * P streef * 1,5 #100* (1+(1 (64,032/76,693)))*76,693*1,5 = #13403 voor relighting #100* (1+(1 (64,032/76,693)))*76,693= #8935 voor newlighting 71

72 Besluit Criterium toepasbaar voor elk type ruimte en/of taak Eenvoudig (enkel oppervlaktes nodig) Getest op tal van praktijkvoorbeelden Spelen met onderhoudsfactor uitgesloten! Spelen met reflectiecoëfficiënten is ook grotendeels opgevangen (streefwaarde van vermogen wordt ook aangepast!) Spelen met randzones wordt ook grotendeels opgevangen (streefwaarde van vermogen wordt ook aangepast!)! Slechts 1 berekening nodig => de berekening die men doet voor de klant => zo realistisch mogelijk 72

73 Besluit Premie voor (relighting) newlighting 2010 Voorwaarde: P installed < P streef Hoogte van de financiële tegemoetkoming: 100 euro * (2 (P installatie /P streef )) * P streef /1000* (1,5 ) Beperkt tot euro Max 50% van factuur Eandis, PBE: Verhoogde subsidie bij dankzij automatisatie: #100 wordt #125, #150 of #175 bij implementatie van aanwezigheidsdetectie, daglichtdetectie of combinatie Relighting (bestaande gebouwen met elektriciteitsaansluiting sinds 2006) én newlighting: Infrax: Enkel relighting 73

74 Besluit Bijkomende voorwaarden: Criterium is 20% strenger voor kantoren Witgelakte armaturen worden niet toegelaten Vergezeld van een lichtberekening van de nieuwe installatie Vergezeld van een oppervlakte berekening van elk type ruimte en van alle taakoppervlaktes Vergezeld van het ingevulde excel bestand in bijlage Merk en type van de armaturen en lampen vermelden Specificaties van de nieuwe verlichtingsinstallatie vermelden (P installatie, jaarlijkse branduren) 74

75 Tot slot Steek uw licht op Vragen? Dank aan VIK IWT Vlaams Innovatienetwerk Laboratorium voor Lichttechnologie Partners consortium KaHo Sint-Lieven