Veiligheid van lichtapparaten en verlichting

Transcriptie

1 Veiligheid van lichtapparaten en verlichting Catherine Lootens KAHO Sint-Lieven Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen Mei 2012 ENERGIECOORDINATOR IN SCHOLEN en CENTRA 1

2 Agenda Groen Licht Vlaanderen Motivatie Licht Grootheden Door-lichting Elektrische apparaten Energiebesparing met beter Licht Wetgeving Normen Financiering GreenLight Programme 2

3 GROEN LICHT VLAANDEREN 3

4 Groen Licht Vlaanderen Energiebesparing met beter Licht Sensibiliseren rond Energiezuinige verlichting Innovatie 4

5 Groen Licht Vlaanderen - Achtergrond Kyoto protocol Ecodesign richtlijn REG decreet EPR sinds 1 januari 2006 EPU: kantoren en scholen Prijsstijgingen elektriciteit Jaarlijkse stijging verbruik: 1%-3% 5

6 Groen Licht Vlaanderen - Opdracht Kennisverspreiding Promoten, stimuleren, sensibiliseren Professionelen Particulieren Vertrouwen brengen in nieuwe technologieën Advies uitbrengen Organiseren posthogeschool opleiding (4 de editie): specialisatie verlichtingstechnologie 21 weken, modulair Innovatie stimuleren in Vlaanderen Synergie bevorderen in de verlichtingsector 6

7 Groen Licht Vlaanderen - Doelgroepen Voorschrijvers: Bouwheren, Facility Managers, Technische diensten, Bouwpromotoren, Financiële instellingen Architecten, Installateurs, Aannemers, Ingenieurs, Studiebureaus Overheden, Lokale besturen, Instellingen, Huisvestingsmaatschappijen Energiedeskundigen, Preventieadviseurs,.. Potentiële innovatie: Verlichtingsfabrikanten Ontwikkelaars Designers Federaties 7

8 Groen Licht Vlaanderen - Folders 8

9 Wat betekent power-factor? 9

10 Groen Licht Vlaanderen - Contact KAHO Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders De Smetstraat Gent WTCB (Energie en Klimaat) Laboratorium Licht&Gebouw Avenu Pierre Holoffe, Limelette Website: Contact: info@groenlichtvlaanderen.be Contactpersoon: Catherine Lootens (09/ ) 10

11 Groen Licht Vlaanderen - Financiering IWT: Agentschap voor innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen Vlaams Innovatienetwerk (VIN) TIS project: Thematische Innovatie Stimulering Financiering 80% IWT/ 20% Consortium Groen Licht Vlaanderen , Nieuw project: Groen Licht Vlaanderen 2020 (tot 2016) 11

12 Consortium 20% financiering Vlaamse Innovatie Samenwerkingsverband (# 39) 12

13 MOTIVATIE 13

14 Motivatie Globaal verbruik verlichting per sector Diensten Openbare Verlichting Industrie Residentieel 14

15 Motivatie Aandeel verlichting tot totaal elektrisch verbruik: 35-45% in kantoren en horeca tot 70% in scholen ~30% in industrie ~16% in woningen Besparingspotentieel kan gemakkelijk oplopen tot 50% (kw) en meer Reële terugbetalingstermijn: gemiddeld 5 jaar afh. van o.a. aantal branduren 15

16 Motivatie 1/3 van de straatverlichting in Europa gebruikt oude, achterhaalde en inefficiënte technologie Renovatiegraad bedraagt slechts 3% per jaar gemiddelde ouderdom van de installaties = 40 jaar nieuwe technologie bestaat nochtans die energie-efficiënter is en een beter lichtcomfort oplevert Meer dan 75% van de kantoorverlichting is nog altijd inefficiënt Renovatiegraad bedraagt slechts 7% per jaar gemiddelde ouderdom van de installaties = 25 jaar Grote verschillen in efficiëntie tussen de oude en de nieuwe systemen (energiebesparing 30-80%) Ongeveer 85% van de lampen die vandaag in de EU woningen voorkomen zijn energieverslinders. 16

17 Motivatie Gemiddeld verbruik gezin: 4500kWh/jaar (VEA) 16% gaat gemiddeld naar verlichting Gemiddeld 720kWh/jaar van het verbruik gaat naar verlichting ( 158 met 0,22 /kwh)). In woningen zijn vandaag gemiddeld 29 lampen (Enquête VEA 2009) 8 compact fluolampen, 3 TL lampen 9 gloeilampen 8 halogeenlampen en 1 LED VEA: Vlaams Energie Agentschap 17

18 VEA enquête

19 Motivatie 9 gloeilampen vervangen naar 9 spaarlampen ( i.e. compact fluolampen-cfl of LED) Vermogen 4 à 5 maal lager Levert met CFL een besparing op van 65 per jaar (berekent over 10 jaar, inclusief de aankoop van nieuwe lampen) 19

20 Motivatie Impact verlichting op E-peil E70 voor scholen 20

21 LICHT GROOTHEDEN 21

22 Grootheden Licht Niet richtbare lampen F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² 22

23 Grootheden Licht Richtbare lampen (spots) F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Lichtsterkte 23

24 Grootheden Licht Resultaat F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² 24

25 Grootheden Licht Resultaat: helderheid (verblinding) F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² 25

26 Afgeleide parameter Lichtrendement Energie-efficiëntie Lumen/Watt (lm/w) Hoe hoger het lichtrendement, hoe beter de lamp het opgenomen elektrisch vermogen omzet in licht. Voorbeelden: Gloeilamp: 15W geeft 120 lumen (8 lm/w) Compacte fluolamp: 15W geeft 950 lumen (63 lm/w) LED: 17W geeft 1100lumen (65 lm/w) Lichtrendement afhankelijk van vermogen van lamp Een compacte fluolamp van 20W is efficiënter dan één van 5W. Toch krijgen beiden lampen een energielabel klasse A. Een T5 HE ( tot 35 W max) heeft een hogere rendement dan T5 HO (vanaf 24W tot >100W) 26

27 Motivatie Lichtrendement huishoudelijke lampen * cijfers najaar 2011 Min. rendement in lm/w Max. rendement in lm/w A A C C A A 27

28 DOOR-LICHTING 28

29 Door-Lichting Inefficiënte lampen? Gloeilampen Halogeenlampen Oude fluorescentielampen T12, T8 (kleur 33) - halofosfors Hoge druk kwikdamp lampen Kapotte Lampen? Keukens: breukvrije lampen (HACCP)? Lampen van verschillende kleur? Lampen met korte levensduur? Ontbrekend comfort: kleurweergave te weinig licht gelijke kleurtemperatuur 29

30 Door-Lichting Inefficiënte armaturen? Ontbrekend comfort vanwege: verkeerd stralingsprofiel voldoende verlichtingssterkte beperkte uniformiteit te grote verblinding te grote contrasten 30

31 Door-Lichting Inefficiënte voorschakelapparaten? Elektromagnetische ballast B-Klasse: Low loss C-Klasse: Conventional D-Klasse: High loss Ontbrekend comfort vanwege: lage frekwentie flikkering bij opstart blijvend pinken einde levensduur stroboscopische effecten geen automatisatie 31

32 Door-Lichting Wordt het aantal branduren beperkt? Wordt het licht uitgeschakeld bij afwezigheid? Wordt het licht uitgeschakeld bij voldoende daglicht? Aandacht vragen met stickers, posters Automatisatie Onderverdeling in zones Wordt het vermogen beperkt (dimming)? Wordt er rekening gehouden met de daglichttoetreding? Automatisatie Verschillende circuits? Ontbrekend comfort vanwege: manueel uitdoven lichten Wordt het lokaal verduisterd wegens storend daglicht? Zonneblinden (kunnen ook retro-reflecterend zijn) 32

33 Door-Lichting Is er een onderhoud gepland? Groepsvervanging lampen Poetsbeurt armaturen Zijn de muren en plafond proper en geschilderd in een heldere kleur? Ontbrekend comfort vanwege: te donker 33

34 Door-Lichting Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 ballast): 58W +11,6W= 69,6W Volledig lokaal (24 armaturen): 24 69,6W = 1670,4W Jaarlijkse energieverbruik (1504 uren): ,4W = 2512,3kWh/jaar Kostprijs elektriciteit: 0,22 / kwh 2512,3kWh 523 / jaar Indien vermogen van de ballast niet is gekend: lampvermogen X 1,2 34

35 Door-Lichting Lokaal: 7mx8m: 56m2 Verlichtingssterkte: 400lux Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W 29,82 W/m2 7,4 W/m2.100lux Te laag voor avondonderwijs Streven naar 500 lux Te hoog: Streven naar 10 W/m 2 2W/m 2.100lux 35

36 ELEKTRISCHE APPARATEN 36

37 Kantoorapparaten 37

38 Kantoorapparaten PC s + Schermen Schakel scherm + printer uit tijdens middagpauzes Screensaver energiebesparing Bij aankoop nieuw scherm: LCD-flatscreen Verkies labtops Advanced Configuration and Power Interface (ACPI) Zie ook Green computing (wikipedia) Schermgrootte Monitor Flat-screen Besparing W 45 W 40 % W 50 W 62 % 38

39 Kantoorapparaten Kopieerapparaat Worden op temperatuur gehouden verbruiken energie Handleiding nalezen: instellen na gebruiksuren uitschakelen Schakelklok voorzien (kost = 25 EUR) Mogelijke besparing indien afdelingskopieermachine wordt uitgeschakeld tijdens vakanties en na gebruiksuren t.o.v. enkel uitschakelen tijdens vakanties: 70 EUR 39

40 Sanitair warm water Elektrische boiler Goedkoop in aankoop, maar duur in gebruik s Nachts (en weekends): onnodig om op temperatuur te houden Weekklok plaatsen (vakantieplanning) Inhoud elek. boiler (l) Besparing (EUR)

41 Drankautomaten Verlichting uitschakelen of vervangen door LED Automaat buiten gebruiksuren uitschakelen via tijdsklokje Mogelijke besparing: 90 EUR Koffiemachines! 41

42 Drankautomaten: verlichting uitschakelen Berekende besparing Aantal automaten # lampen per automaat Vermogen per lamp Ballastfactor Totaal vermogen Vermogen , W Aantal branduren per jaar 8750 h Totale besparing [kwh] kwh Bron: KU Leuven 42

43 Drankautomaten Gemeten waarde=berekende waarde (2x50Wx1,25) Metingen Vermogen Verschil Gemiddeld verschil [W] [W] [W] gemeten in gebruik zonder koeling 157 gemeten in gebruik zonder koeling of lampen koelend met lampen 577 Koelend zonder lampen Bron: KU Leuven 43

44 ENERGIEBESPARING MET BETER LICHT 44

45 Energiebesparing met beter licht Beperken van vermogen én branduren 3 ankers Daglicht Kunstlicht Automatisatie 45

46 Energiebesparing met beter licht Daglichttoetreding Oriëntatie gebouw Oppervlak (m²) vensters Energiezuinige Verlichtingsinstallatie Efficiënte lichtbronnen Optieken/armaturen met een hoog rendement Elektronische voorschakelapparatuur Optimalisatie van de lichtuitstraling, goed lichtplan Automatisatie: Schakelen en/of Dimmen Tijd Aanwezigheidsdetectie Daglichtdetectie 46

47 Daglicht Meer dan enkel licht binnen laten Gecontroleerd Verblinding vermijden Oververhitting vermijden Grote glasoppervlakken leiden tot Meer koeling nodig (zomer) Meer verwarming nodig (winter) Automatisatie van Daglichttoetreding via zonneblinden Verlichting Winter Zomer 47

48 Daglichtregeling Waar is daglichtregeling mogelijk? Hoogte venster x 2 Wordt in rekening gebracht in EPU Gemiddeld besparing op verbruik verlichting? 20 40% (soms tot 60%) Is functie van de daglichtfactor Is na te gaan via simulatie 48

49 Daglichtfactor Verhouding van de hoeveelheid licht binnen en de hoeveelheid licht buiten Bij een daglichtfactor van 5 is er door daglicht een verlichtingssterkte van 500 lux gedurende 70% van de kantooruren 49 49

50 Daglicht becijferen Redelijk moeilijk! Daglichttoetreding is dynamisch (wijzigt constant: zonverplaatsing, veranderende bewolking,...). Het daglicht binnenin een gebouw is dus afhankelijk van : het type hemel de periode van het jaar het uur van de dag de geografische ligging (breedtegraad) de openingen (oriëntatie, vorm, helling, samenstellende materialen) de omgeving van het gebouw (maskering, schaduwvorming,...) de ruimte (vorm, reflectiecoëfficiënten wanden,...). 50

51 Daglichtdetectie 51

52 Aanbevelingen daglicht SOBANE strategie voor het beheer van beroepsrisico's Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Aanbevelingen daglicht: (Natuurlijk licht) de vensters nemen best 20 tot 30% van de totale oppervlakte van de muren in beslag op elke plaats in het lokaal dient de verhouding tussen de natuurlijke verlichtingssterkte binnen en de verlichtingssterkte buiten (natuurlijk daglicht) groter te zijn dan 5%. Voorbeeld: 5000 lux buiten geeft 250 lux binnen. Ter vergelijking: hoogzomer 12h00, niet bewolkt: lux 52

53 Kunstlicht Kies enkel voor efficiënte lichtbronnen Fluorescentie (buizen) Lage druk kwikdamp lampen Lineaire, circulaire, compacte Metaalhalide gasontlading LEDs Te vermijden: Gloeidraad lampen Hoge druk kwikdamplampen 53

54 Lichtbronnen 54

55 Gloeidraadlampen Lichtopwekking door thermische excitatie van moleculen en atomen (Wolfraam gloeidraad) 95% warmte 5% licht Toevoeging inert gas (Stikstof, Argon, Krypton): tegen zwarting (afzetting Wolfraam op glas) Continu spectrum Levensduur ~ 1000 uur Overspanning verkort de levensduur 55

56 Gloeidraadlampen Halogeenlamp = Gloeilamp met extra halogeengasvulling inert gas + halogeendamp (jodium of broom) Kleiner Verhoogde gasdruk + hogere temperatuur gloeidraad C hogere lichtstroom (+45%) hogere luminantie kwartsglas 250 C geen condensatie op wand geen zwarting Levensduur >2000 uur 12V zuiniger dan 230V Opgelet: transfo verbruikt 10% 56

57 Innovaties gloeidraadlampen Eco-Halogeen: 30% tot 50% zuiniger door IR(C) - technologie IR coating op glas Temperatuur Xenon - technologie Wordt toegevoegd aan vulgas Groter atomen in vulgas: warmteverliezen Temperatuur Langere levensduur 57

58 Fluorescentie lampen Lage druk kwik gasontlading 3 types lampen Lineaire (TL: tubular lamp) fluorescentie Circulaire fluorescentie Compacte fluorescentie Gasontlading onder invloed van UV geven fluorescerende fosforpoeders zichtbaar licht 58

59 Fluorescentielampen Halofosfors: Vroegere standaard slechtere kleurweergave (kleur 33, 29,..) Tri-fosfor: mengsel van 3 fosfors minder kwik betere CRI (kleur 830, 942, ) hogere lumen-output 59

60 Kenmerken fluorescentie lampen Lichtstroom lm/w Kleurweergave (CRI) 80 en meer CRI 90 is 20% minder efficiënt Kleurtemperatuur (CCT) 2500K tot 6000K Warm-wit tot Koud-wit Schakelcycli: en meer Levensduur: 6 jaar=6000 uren Beter > uren Soms tot uren CRI 85 CRI

61 Lineaire Fluorescentie 61

62 Lineaire fluorescentie lampen T12 (60-78 lm/w): 38 mm niet meer gebruiken, vervangen door T8 T8 ( lm/w): 25,4mm Gespecificeerd bij 25 C oudere types T8 (kleur 33, ) vervangen (830,..): <80lm/W Let op bij lage temperaturen T5 ( lm/w): 16mm Hoogste lichtopbrengst bij 35 C Echter gespecificeerd bij 25 C Let op bij lage temperaturen gebruik geen T8 naar T5 adaptor!!! Niet veilig Minder licht HE versus HO 830: Ra 80 CCT:3000K 5/8 inch= 16mm 62

63 Lineaire fluorescentie lampen: temperatuur Speciale T5 op basis van amalgaam met breder temperatuursbereik 63 63

64 Mythes fluorescentie Is T5 steeds de beste oplossing? Rendement T5 HE hoog (>90lm/W) tot 35W T5 HO lager (<90lm/W) vanaf 24W T5 High Output of T8 in magazijnen Hoge plafonds en lage temperaturen Met T5 HO 80W (bij 35 C: 7000lm) Totaal systeemvermogen max. 88W Lage T (bvb. 10 C): 60% rendement voor standaard T5 80W : 4200 lm (48 lm/w) 80% rendement met T5 amalgaam 80W : 5600 lm (64 lm/w) Waarom geen T8 58W met EVSA??? Totaal systeemvermogen max. 55W Zit bij 15 C toch nog op 90% van het rendement 58W bij 25 C: 5200 lm, bij 10 C: 5040 lm (91 lm/w) 64

65 Circulaire Fluorescentie T8 en T5 Vanaf 70 lm/w tot 85 lm/w Wordt steeds meer gebruikt 65

66 Compact fluorescentie CFL-i: Met geïntegreerde ballast (E27 en E14) Huishoudelijk gebruik vanaf 40 lm/w (CFL-I) CFL-ni: Zonder geïntegreerde ballast (steekfitting) Professioneel vanaf 70 lm/w (CFL-nI) Kies EVSA 2 pins (wordt binnenkort verboden) 4 pins (mogelijkheid tot dimming, mits EVSA daarvoor bestemd) Steeds meer modellen ter beschikking Folders: Feiten en Mythes rond Spaarlampen Groen Licht voor de spaarlamp Voorbeelden via 66

67 Compact fluorescentie 67

68 Mythes CFL Geven te weinig licht Starten te traag op Zijn lelijk en groot Gaan snel kapot.. Veelvuldig schakelen (bv traphallen): speciale lamp Opgepast met gesloten armaturen, temperatuur te hoog voor ballast Dimming moeilijk Stapsgewijs (via schakelaar) Gradueel (muurdimmer) Invloed temperatuur: rendement daalt bij lagere temperatuur De huidige Ecodesign richtlijn voor huishoudelijke verlichting stelt ook eisen naar functionaliteiten van een lamp! 68

69 Metaalhalide gasontlading Halogeen metaaldamp Verbeterde hoge druk kwik gasontlading Samenstelling: startgas (meestal Argon of Xenon) kwik (Hg) metaalhal(ogen)ide-zouten Werking jodide van zeldzame aardmetalen (dysprosium (Dy), holmium (Ho) en thulium (Tm)) en complexen van cesium (Cs) en tin (Sn). Metaalhal(ogen)iden ontbinden in de kern van de ontladingsboog, ook wel brander genoemd, waar deze metalen worden geëxciteerd om vervolgens een licht te emitteren met een intensiteit en een spectrum dat afhankelijk is van de dampdruk van deze metaalzouten en aanvullend is op dat van kwik. 69

70 Metaalhalide gasontlading HID: high intensity discharge Energiezuinige vervanging voor halogeenspots 50W, 75W Winkels, tentoonstellingsruimtes, gangen, ontvangstruimtes, Kenmerken HID Vanaf 20W, 35W, 400W vanaf 85lm/W (versus halogeen 25lm/W) Mini-Mastercolor CDM, Britespot, Powerball, Constantcolor CMH 70

71 Metaalhalide gasontlading 71

72 Metaalhalide gasontlading Voordelen Klein Laag vermogen (20W, 35W) Hoge kleurweergave (Ra 85) 3000K of 4200K Levensduur: >9000 uren Ideaal voor lange branduren vergelijkbare armaturen als halogeen Minder warmte-afgifte UV-filter Lampvoet: grote variatie Verschillende modellen Crisp white light Nadelen Trage start Trage heropstart Geen dimming (Gesloten armatuur) Nieuwe armaturen nodig 72

73 Metaalhalide gasontlading 73

74 LED Kleur en dynamiek versus witte lichtbron Laagvermogen versus hoogvermogen led Efficiëntie hoogvermogen led: Warmwit: 65 lm/w, Koud-wit: lm/w Lichtbron met meeste potentieel naar energie-efficiëntie Voordelen:dynamiek, levensduur, schokbestendigheid, verbruik, gesatureerde kleuren, ideaal bij lage temperaturen Nadelen: warmte-afvoer, CRI, verblinding, Blue ray hazard Folder: Led s toegelicht 74 74

75 LED 75

76 LED 3 methodes voor het maken van LED s als witte lichtbron: 76

77 LED Professionele LED: Clusters, Chip on board (COB), Surface Mounted device (SMD), string, strip, 77

78 LED: opbouw 78

79 LED What s in a name chip / die package COB P0B module engine lamp armatuur 79

80 Mythes LED Mythes ivm. LED Geen warmteafgifte. Enkel koud licht uren levensduur. Meest energiezuinige lichtbron. Geen milieubelasting Beperkingen vandaag Thermisch beheer Grote lumenpakketten CRI Binning Kleurshift Standardisatie 80

81 Mythes LED T8 vervangen door LED-TL? Ter vervanging van oude T8 lampen Opgelet voor visueel comfort! Studie Laboratorium voor Lichttechnologie 12 merken, types, nu reeds 1 jaar branden (>8000 uren) 2 volledig uitgevallen Onderscheid COB versus True hole (5mm) Goede, slechte en zeer led-tl 81

82 Mythes LED T8 vervangen door LED-TL? Vermogen daalt, maar lichtstroom daalt nog meer T8 36W (45W incl. CVSA): 3350 lm (74,5 lm/w) LED-TL 15W(+??: 16,5W): 975 lm (59 lm/w) ~63% besparing maar > 70% minder licht Bovendien Levensduur: zeer zwak bij 5mm laagvermogen led Slechte warmtehuishouding Oude ballast en starter moeten meestal weg Risico op verblinding Weinig, slechte of geen volledige informatie rond Ra-waarde, kleurtemperatuur, PF, THD 82

83 Test Laboratorium voor Lichttechnologie - Initiële parameters Brand Lum. Flux [lm] P [W] Effic. [lm/w] CCT [K] CRI PF THD A ,8 72, ,97 14 % B ,6 65, , % C ,8 89, ,82 56 % D ,2 83, ,66 90 % E ,3 73, ,48 55 % F ,9 81, ,93 17 % G ,2 68, , % H ,7 81, ,96 16 % I ,6 50, , % J ,5 63, ,84 59 % K ,3 80, ,78 54 % L ,6 67, ,91 22 % Median ,8 73, ,82 55 % T8-36W/830: 3350 lm (93 lm/w) // T8 Eco 32W830: 3000 lm 83

84 Test Laboratorium voor Lichttechnologie: evolutie lichtstroom Brand Initial value [%] 2000h [%] 4000h [%] 6000h [%] 8000h [%] VERSCHIL [%] A ,5 98,7 95,7 93,0-7% B ,9 96,9 95,3 95,5-5% C ,4 37,8 31,4 23,2-77% D ,1 95,5 89,1 80,9-20% E ,7 82,5 80,1 78,9-21% F ,2 94,7 failure failure Dark G ,3 73,6 70,3 67,3-33% H ,7 105,6 105,1 105,4 +5% I ,3 102,6 102,2 101,0 +1% J ,4 65,5 59,7 59,0-41% K ,1 107,8 105,7 104,5 +5% L ,4 98,1 95,1 94,9-5% 84

85 Kunstlicht Kies voor efficiënte armaturen Rendement η of LOR (Light Output Ratio) Hou rekening met het stralingsprofiel Breedstralend/diepstralend/asymmetrisch Indirect/direct Alles zit vervat in de flux (CIE) codes Voorbeeld: Lamp : 58W lm Rendement optiek (η, LOR): 92% Armatuurlichtsterkte : Lichtverlies : 4600 lm 400 lm 85

86 Efficiënte armaturen Let op het stralingsprofiel: Direct/indirect - breedstralend- diepstralend 86

87 Efficiënte armaturen Let op het stralingsprofiel: Asymmetrisch stralingspatroon voor schoolbordverlichting 87

88 UGR in het Engels: Unified Glare Rating Karakteristiek van een armatuur Vermijden van storende verblinding door rechtstreekse lichtuitstraling van verlichtingsarmaturen de mate van verblinding door de verlichtingsarmaturen in de ruimte wordt bepaald met behulp van de gemiddelde lichthinderwaarde UGR ( zie code van goede praktijk voor binnenverlichting) Uit de bepaling van de UGR volgt een schaalgetal van 10 tot 30. Een hoge waarde betekent veel verblinding, een lage waarde derhalve weinig verblinding. Voor de UGR gelden de volgende praktijkwaarden voor een aantal ruimten: UGR = 16 voor tekenkamers, precisiewerk, CAD werkplekken UGR = 19 voor kantoren, vergaderruimten, klaslokalen, balies en loketten UGR = 22 voor assemblage UGR = 25 voor diverse industriële activiteiten UGR = 28 voor verkeersgebieden en gangen 88

89 Efficiënte armaturen Let op verblinding en weerkaatsing: Laag-luminante armaturen (UGR 19) 89

90 Efficiënte armaturen Evaluatie van UGR binnen NBN-EN

91 Veiligheid: Bescherming tegen elektrische schokken 91

92 Veiligheid: Bescherming tegen de indringing van vaste voorwerpen en vloeistoffen (IP-index) 1 ste Cijfer Bescherming tegen binnendringen van vaste lichamen (stof) 0 Niet beschermd 1 Beschermd tegen vaste voorwerpen > 50 mm 2 Beschermd tegen vaste voorwerpen > 12 mm 3 Beschermd tegen vaste voorwerpen > 2,5 mm 4 Beschermd tegen vaste voorwerpen > 1 mm 5 Beschermd tegen stof 6 Stofdicht IP (Ingress protection ) 2 de Cijfer Bescherming tegen binnendringen van vocht of water 0 Niet beschermd 1 Beschermd tegen druppelend water 2 Beschermd tegen vallende waterdruppels onder een hoek van max 15 3 Beschermd tegen sproeiend water 4 Beschermd tegen opspattend water 5 Beschermd tegen waterstralen 6 Beschermd tegen stortzee 7 Beschermd tegen de gevolgen van onderdompeling 8 Beschermd tegen langdurige onderdompeling 92

93 Veiligheid: Beschermingsgraden tegen de toegang tot de gevaarlijke onderdelen uitgedrukt door de bijkomende letter 93

94 Veiligheid: Informatie over de aanvullende letters. 94

95 Voorbeeld: IP23CS Het eerste kenmerkende cijfer (2) betekent dat gebruikers beschermd zijn tegen de toegang tot de gevaarlijke onderdelen met hun vingers het materieel binnen het omhulsel beschermd is tegen de indringing van vaste vreemde voorwerpen met een diameter groter dan of gelijk aan 12,5 mm Het tweede kenmerkende cijfer (3) geeft weer dat het materieel binnen het omhulsel beschermd is tegen de schadelijke gevolgen van regen die op het omhulsel valt De eerste letter (C), ook de bijkomende letter genoemd duidt aan dat de gebruikers beschermd zijn tegen de toegang tot de gevaarlijke onderdelen indien deze gereedschap hanteren met een diameter groter dan of gelijk aan 2,5 mm en een lengte kleiner dan of gelijk aan 100 mm (het gereedschap kan over zijn gehele lengte binnendringen in het omhulsel) De tweede letter (S), ook aanvullende letter genoemd geeft aan dat de armatuur een proef ondergaan heeft om zijn bescherming tegen de schadelijke gevolgen van een waterinfiltratie na te gaan op een moment dat al zijn onderdelen in rust zijn 95

96 Veiligheid: Andere facetten ivm. veiligheid van verlichtingstoestellen Bescherming tegen mechanische schokken (IK-index) Ontvlambaarheid AREI Het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI) inzake huishoudelijke elektrische installaties legt eisen op in verband met de bescherming tegen elektrische schokken. Publicatie WTCB: Classificatie van armaturen ren_2009.pdf 96

97 2. Kunstlicht Kies voor een Elektronisch voorschakelapparaat Klasse A (A1: dimbaar,a2,a3) EEI Energy Efficiency index (CELMA ballast guide) Enkel van toepassing voor fluorescentie lampen Voordelen: Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast Kleiner in omvang en gewicht Betere cos phi Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger Flikkervrije ontsteking van de lampen Levensduur lamp hoger Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld Dimming enkel met A1 ballast 97

98 EVSA: T8 Een 36W T8 lamp verbruikt slechts 32W met EVSA (-22%) 98

99 EVSA KVG: Conventional copper-iron ballast. VVG: Conventional low loss ballast (B) EVG: Electronic ballast (A) 99

100 Kunstlicht Kies voor een goed lichtplan Laat u adviseren door lichtspecialisten

101 Software voor lichtplanning Gratis software (te downloaden) Universeel Relux: Dialux: Merkgebonden software: Fluxcalc, Calculux, EQC,.. Databanken armaturen Import CAD 101

102 102

103 103

104 Lichtplanning Bij de lichtplanning dient rekening gehouden te worden met: Normen: NBN-EN E verlichtingssterkte UGR Uniformiteit Code van goede praktijk (BIV) Valkuilen ( bestekken; subsidies) Aantal rasterpunten Randzone Reflectiecoëfficiënten Onderhoudsfactor Overdimmensionering ( dimming) Onderhoudsfactor Daglichttoetreding 104

105 Indirecte besparingen Op airconditioning dankzij lagere warmteafgifte van verlichting Door de langere levensduur van lampen leidt tot lagere onderhoudskost (kost lampen + kost plaatsing) Voor moeilijk bereikbare armaturen ( vb. sporthall) Kies lampen met extra lange levensduur 105

106 Andere aanbevelingen Kies lichte kleuren voor plafond, vloer en muren en hou ze proper Doe geen aanpassingen aan commercieel te verkrijgen armaturen Zorg voor een goed onderhoudsplan van de armaturen Gebruik lampen met goede referenties Let op bij Koelruimtes vanwege lage temperatuur Hoge plafonds Smalle gangen 106

107 Automatisatie Dimmen: beperken vermogen bewegingsafhankelijk tijdssturing (scenario s) daglichttoetreding bij overdimensionering (Ei) persoonlijke dimming Opgelet: Lampen 100 uren laten inbranden zonder dimming Besparingspotentieel: 35 tot 45% Schakelen: beperken branduren Manual on - Automatic Off bewegingsafhankelijk tijdsturing (scenario s) daglichttoetreding Opgelet: Veelvuldig schakelen kan de levensduur van de lampen beperken 107

108 Automatisatie Type 1: in functie van voorziene aanwezigheid (FOD Brussel Zuid) Voorbeeld: 2 bevelen : om 19h00 en om 21h00 2 strategieën : Alles uit (kantoren) 2 op 3 armaturen uitschakelen (gangen) 108

109 Automatisatie Type 2: op basis van de werkelijke aanwezigheid (WTCB) Voorbeeld: Manueel of auto on + auto off Belangrijke energiebesparing maar sterk afhankelijk van geval tot geval Office number Economy pers. 85% pers. 54% pers. 37% 230a 1 pers. 37% pers. 56% pers. 24% pers. 42% Global 46% 109

110 Automatisatie Type 3: Op basis van daglichttoetreding (Berlaymont) Berlaymont : Controle per vleugel Drempelwaarde : E horiz > lx 110

111 Automatisatie Type 4: Combinaties - Light Management System Types 1 tot 3 kunnen gecombineerd worden tot een samengesteld systeem, per lokaal (stand-alone), maar ook voor het hele gebouw (LMS) Light Management System Mogelijkheden onbegrensd + hogere complexiteit Monitoring van lampen kan worden geïntegreerd Kan op zijn beurt geïntegreerd worden in een Building Management System (BMS) die ook de verwarming, ventilatie, zonnewering, bedient 111

112 WETGEVING 112

113 EPB EPB voor utilitaire gebouwen (EPU) Scholen, kantoren Verslaggeving bevat ook aandeel verlichting 2012: E70 Verslaggeving verlichting Niets berekenen: waarde bij ontstentenis (hoog) Eenvoudige berekening (op basis van Flux codes geen databanken!) Berekening via (geaccrediteerde) lichtplanning software 113

114 EPB - Verslaggeving Je doet niets en gebruikt de waarde bij ontstentenis voor verlichting 20W/m 2 voor L= 500 Berekend E-peil te hoog Je berekent de geïnstalleerde vermogens per ruimte voor de verslaggeving Hulpvariabele L Vermogen (vaste verlichting) Schakelende regelsystemen (reductiefactor) Modulerende regelsystemen (reductiefactor) Je gebruikt geaccrediteerde lichtsoftware voor de berekening 114

115 E-peil Sensitiviteitsanalyse op 50 kantoren: verlichting Emax Egem Emin Geïnstalleerd vermogen voor 500 lux (W/m²) waarde bij ontstentenis (20 W/m²) i.p.v. typische 12 W/m²: gemiddeld E112.1 i.p.v. E89.5 meer dan 20 E-punten lager! 115

116 Berekening L hulpvariabele Handmatig ahv. CIE Flux-codes armaturen Flux codes kunnen steeds opgevraagd worden bij leveranciers Aantal lampen Lichtstroom per lamp Automatisch via (geaccrediteerde) lichtplanning software Accreditatie kan nu aangevraagd worden 116

117 Impact automatisatie verlichting op E-peil Schakelende systemen f switch :(0,9 à 1) Reductiefactor voor het energieverbruik Functie van de gecontroleerde oppervlakte Modulerende regelsystemen (dimmen) 2 verschillende factoren: f mod dayl : daglichtdeel ( 0,6 à 1) f mod artif : kunstlichtdeel ( 0,8 à 1) Functie van gecontroleerde oppervlakte 2 grenzen: A s <8m²: maximale besparing A s >30m²: geen besparing meer 117

118 F switch manueel 118

119 F mod dayl en F mod artif 119

120 Hoe verkleint het aandeel verlichting? L en P = constant E-peil P en L = constant E-peil f switch en P&L = constant E-peil f mod dayl en P&L = constant E-peil f mod artif en P&L = constant E-peil 120

121 EPB Beperkingen vandaag EBP verslaggever (moeite doen voor verlichting) Voorlopig nog geen databanken verlichting Geen geaccrediteerde software voor lichtplanning EPB-software: gratis te downloaden via In opmaak: EPB voor technische installaties in bestaande gebouwen 121

122 Meer weten? WTCB publicatie: EPB Verlichting in tertiaire gebouwen iches&pag=48&art=9 122

123 ARAB - verlichting Artikel 51ter3 (Specifiek: open lucht arbeidsplaatsen) Artikel 544 (Specifiek: vervoersnijverheid) Artikel 568 (Specifiek: autogarages) Artikel 59 tot Algemeen: eisen voor binnenklimaat, onderdeel verlichting Voldoende daglicht, Voldoende uniform Kleur van veiligheidssignalisatie niet vervalst Geen gevaarlijke lichtuitstraling, stroboscopische effecten, oververhitting of luchtbederf Artikel 62: minimum verlichtingssterktes Vage omschrijvingen, voor interpretatie vatbaar Overleg met uw preventieadviseur! 123

124 ARAB verlichting : artikel

125 Europese Ecodesign richtlijn 244 Verordening (EG) Nr. 244/2009 van de Commissie van 18/03/2009 voert de eco-design richtlijn uit betreffende huishoudelijke niet-richtbare verlichting en stelt eisen rond Energieverbruik en milieu-impact Functionaliteit, uitzicht en gezondheid Informatie naar de klant Verpakking Website 125

126 Europese Ecodesign richtlijn 244 Huishoudelijke verlichting (Voorlopig) enkel voor niet-richtbare lampen (geen reflectorlampen, geen spots) Toepasbaar op retrofit (=vervangingslampen) Onderscheid tussen Matte en Heldere lampen Enkele (tijdelijke) uitzonderingen: S14, (R7, G9) Niet voor lampen in speciale toepassingen Gekleurde lampen (bv. Kerstverlichting) Lampen in huishoudelijke toestellen (ovens, ijskasten,..) Lampen voor verzorging van mens en dier (IR) Niet voor lampen met lichtstroom > lm en <60 lm (voorlopig) Beperkte eisen voor LED Nieuwe regelgeving op komst voor Reflectorlampen Functionaliteiten LED 126

127 Richtbare en niet-richtbare lampen 127

128 Matte en heldere lampen 128

129 Eisen voor lampen Energie (tegen 2016) voor heldere lampen: Minstens energielabel klasse B (met tussenstap : label C tegen sept. 2012) voor matte lampen: Minstens energielabel klasse A (sinds 1sept. 2009) Functionaliteit: afhankelijk van soort lamp (Stap 2: 09/2013) Lamp overlevingsfactor Lumenbehoud # schakelcycli voor defect Ontbrandingstijd Opwarmingstijd tot 60% max. lichtstroom Kleurweergave Voortijdig defectpercentage Lamp arbeidsfactor Informatie (in voege sinds sept. 2010) Verpakking Website (indien kwik) 129

130 Eis 1: energie-efficiëntie Enkel voor lampen >4W Ook voor LED Gerelateerd aan het energielabel Afh. Van lichtstroom en vermogen van een lamp Richtlijn energielabel (1998) blijft voorlopig geldig Nieuwe regelgeving ecolabel op komst Tot op heden geen energielabel voor reflectorlampen Veel LED hebben vermogen <4W Na 2012: enkel lampen in de energieklassen A tot C Na 2016: enkel lampen in de energieklassen A et B Nieuwe eco-design reflectorlampen gepland vanaf 2012), zal ook eisen stellen aan functionaliteiten van LED 130

131 Eis 2: Functionaliteiten Kleurweergave (CRI) 80 en meer Aantal aan- en uitschakelingen en meer Levensduur: 6 jaar=6000 uren Beter > uren Kleurtemperatuur (CCT). 2700K tot 6000K warm-wit tot koud-wit Eis nog niet van toepassing voor LED; nieuwe richtlijn verwacht in loop

132 Functionaliteiten Compacte fluolamp Functionaliteit Stap 1 Stap 5 (2013) lamp overlevingsfactor bij 6000 u lumenbehoud bij 2000 u 6000 u 0,5 0,7 # schakelcycli voor defect 1/2 levensduur (in uur) (bij *>0,3 s) 0,85 (0,80: 2 de omhulsel) 0,88 (0,83: 2 de omhulsel) 0,70 levensduur (in uur) (bij *>0,3 s) ontbrandingstijd* <2.0 s <1.5 s (P<10W) <1.0 s (P 10W) opwarmingstijd tot 60% max. lichtstroom <60.0 s <120.0 s (kwikamalgaam) <40.0 s <100.0 s (kwikamalgaam) voortijdig defectpercentage 2% bij 200 uur 2% bij 400 uur uv A + uv B 2 mw/klm 2 mw/klm uv C 0,01 mw/klm 0,01 mw/klm lamp arbeidfactor 0,50 (P<25W) 0,90 (P 25W) kleurweergave ,55 (P<25W) 0,90 (P 25W) 132

133 Functionaliteiten andere lampen (excl.cfl,led) Functionaliteit Stap 1 Stap 5 (2013) opgegeven levensduur >1000 u 2000 u lumenbehoud 0,85% bij 75% levensduur 0,85% bij 75% levensduur # schakelcycli voor defect 4x levensduur (in uur) 4x levensduur (in uur) ontbrandingstijd <0,2 s <0,2 s opwarmingstijd tot 60% max. lichtstroom 1 s 1 s voortijdig defectpercentage 5% bij 100 uur 5% bij 200 uur uv A + uv B 2 mw/klm 2 mw/klm uv C* (G9 R7) 0,01 mw/klm 0,01 mw/klm lamp arbeidfactor 0,95 0,95 133

134 Eis 3: Informatie Energielabel Vermogen Lichtstroom (lumen) Levensduur (uren) # Schakelcycli Kleurtemperatuur Opwarmingstijd tot 60% lichtstroom Waarschuwing dimmen (of niet) Afmetingen Kwik (mg) indien aanwezig Lampvermogen/arbeidsfactor Lumen behoudfactor Ontbrandingstijd Kleurweergave Website: breuk lamp Verplicht sinds 1 september 2010; zowel op verpakking als website 134

135 Website Informatie die voorhanden is op verpakking Opgegeven vermogen Opgegeven lichtstroom Opgegeven levensduur Lampvermogen/arbeidsfactor Lumen behoudfactor Ontbrandingstijd Kleurweergave Bij kwik: instructies opruimen brokstukken aanbevelingen over verwijdering bij einde levensduur 135

136 Wat is een energiezuinige lamp? Europa gebiedt dat de naam Spaarlamp of energiezuinige lamp alleen mag gebruikt worden voor een lamp met A- label Enkel voor lampen met een A-label Compacte Fluorescentie lampen LED lampen (indien A-label) Voorlopig nog geen energielabel voor spots Maar kunnen toch al zuinig zijn Richtlijn is in wording 136

137 Wat is het uitdoofscenario? Fase Datum Lampen die niet meer worden toegelaten 1 1 september 2009 Alle matte gloeilampen en matte halogeenlampen (indien geen energielabel A) Alle compacte fluolampen met energielabel B of slechter Alle lampen met energielabel F en G Heldere gloeilampen 100W met energielabel D of slechter Halogeenlampen 75W met energielabel D of slechter 2 1 september 2010 Heldere gloeilampen 75W met energielabel D en E Halogeenlampen 60W met energielabel D en E 3 1 september 2011 Heldere gloeilampen 60W met energielabel D en E Halogeenlampen 40W met energielabel D en E 4 1 september 2012 Heldere gloeilampen 25W en 40W met energielabel D en E Halogeenlampen 25W met energielabel D en E 5 1 september 2013 Alle lampen met voet S14, S15, S september 2016 Alle heldere lampen met energielabel C (behalve G9 en R7 voet) 137

138 Kan LED de oplossing bieden? Retrofit LED lampen Zowel (richtbare) spots als niet richtbare lampen Zowel voor heldere als matte lampen Vandaag tot ±67lm/W (12W lumen) Nu ook vervanging voor klassieke gloeilamp 75W Levensduur à branduren Keuze in kleurtemperatuur (2700K-6000K) Kleurweergave meestal nog niet opgegeven en dikwijls slecht Betere elektronica, beter thermisch beheer Helaas nog relatief duur Iedere maand worden nieuwe producten gelanceerd Nieuwe reflectortypes (AR111, MR16, R63, ) Nieuwe lampvoeten: GU53, G4, Let op met eerste generatie producten op basis van 5mm LED Slechte levensduur, slechte elektronica (power factor), slechte kleurweergave Worden nu verkocht tegen dumpprijzen 138

139 Wat zijn de alternatieven voor gloeilampen? Vergelijk in lumen, koop in Watt! Probeer bij de aankoop van een energiezuinige lamp wel steeds een vergelijkbare lichtstroom (lumen) te bekomen (=hoeveel licht). Methode 1: referentie gloeilamp ±10lm/W 60W gloeilamp geeft ± 600 lumen Zoek een energiezuinige lamp met zelfde of lichtstroom! Methode 2: besparingsfactor Gloeilamp (vb. 60W) naakte CFL (12W): factor 5 (80%) 139

140 Alternatieven voor matte gloeilampen Alle alternatieven bezitten A-label Vanaf nu ook de vervanging van 60W matte gloeilamp naar LED mogelijk! Ecohalogeen Niet toegelaten want geen A-Label 40W Gloeilamp 415 lumen 8W CFL 440 lumen CFL -75% à -80% 8W CFL 380 lumen LED -80% à -90% 6W LED 400 lumen 140

141 Alternatieven heldere kaarslampen Eco-Halogeen -30% 60W wordt 42W 40W wordt 28W 25W wordt 18W LED -80% 15W wordt 3W 25W wordt 5W 141

142 Alternatieven matte kaarslampen Eco-halogeen Niet toegelaten want geen A-Label CFL -75% 40W wordt 10W LED* -80% 10W wordt 2,5W 142

143 Alternatieven halogeen 230V GU10 reflector R50 CFL -75% (???) 15W wordt 7W Eco-halogeen -30% 50W wordt 35W Opgelet met CFL andere bundel hoogte in functie van vermogen LED -85% 35W wordt 3W 50W wordt 7W 143

144 Alternatieven halogeen 12V reflector MR16 Eco-Halogeen -30% 50W wordt 35W LED -70% 36, 35W,1000Cd 35W wordt 10W 144

145 Alternatieven Halogeen 230V G9 en R7 300W wordt 240W C-Label!! 50W wordt 42W Eco-Halogeen -20% 145

146 Nieuw: G9, G4, AR111, GX53, kopspiegellampen, LedLinestra.. 146

147 Wat met de kwik in CFL? Max. 5 mg (RoHS) meestal < 2 mg Recyclagebijdrage Procedure bij gebroken lampen Kwik-Amalgaam! vaste vorm Compact fluolampen met omhulsel! 147

148 Mijn CFL is gebroken wat nu? Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6 Help, mijn compacte fluolamp is gebroken, en nu Doe de ramen open, en verlaat de ruimte voor minstens 15 minuten. Kom dan pas terug. Gebruik wegwerphandschoenen en veeg de scherven samen met een kleine veegborstel. Gebruik geen stofzuiger! Veeg al de scherven en het poeder op een stuk papier en breng alles over in een afsluitbare plastiekzak. Breng de plastiekzak met alle restanten van de kapotte lamp naar het containerpark De veegborstel en de wegwerphandschoenen opbergen in een gesloten plastiekzak en weggooien in de restfractie van het huisvuil. Na het ruimen, steeds de handen wassen 148

149 Wat met dimmers en sensoren? Enkel indien vermeld wordt dat dimming mogelijk is Eco-halogeen LED Compacte fluolamp Stapsgewijs met aan -en uitknop Gradueel Lineaire fluorescentielampen: enkel indien dimbare elektronische ballast Bewegingssensor: enkel met speciale CFL 149

150 150

151 151

152 Folder WTCB oc=het_einde_van_de_gloeilamp.pdf&lang=nl 152

153 NORMEN 153

154 Normen NBN-EN NBN-EN NBN-EN12193 EN NBN-EN NBN-EN

155 NBN EN Licht en verlichting Werkplekverlichting Deel 1: Binnenwerkplekken Verlichtingssterkte E Verblinding UGR Kleurweergave Ra Uniformiteit ARAB veiligheid - wetgeving Gereviseerd (Juli 2011) Vervangt oude NBN

156 Catherine Lootens 156

157 Aanbevelingen daglicht NBN EN (rev 2011) Norm werkplekverlichting - binnen Verlichtingseisen kunnen worden voldaan door gebruik te maken van daglicht mits rekening wordt gehouden met de gestelde randvoorwaarden De intensiteit en de spectrale verdeling van het daglicht veranderen zowel over de dag als door het jaar heen. Aanvulling met kunstlicht om het werk ook bij avond en verminderd daglicht te kunnen blijven uitvoeren, blijft nodig Afscherming voorzien tegen mogelijke verblinding en hinderlijke reflecties op beeldschermen Daglichtberekeningen: rekening houden met de reductie van het daglicht onder invloed van de licht doorlaatbaarheid van het glas en eventuele zon- en helderheidwering. 157

158 NBN EN Code van goede praktijk Definities Taakoppervlakken onmiddellijk aangrenzende zone Interpretatie E m =500 lux (eis norm) op taakoppervlak MF=0,85 E i =500x0,85=588lux (bij nieuwe installatie) Meting luxmeter in één punt is 454lux Te laag? Voldoet de installatie aan de norm? 158

159 NBN EN Definitie uniformiteit U=E min /E m In dienst U=E min /E i Eis norm U>0,6 Dus: U=E min /E i >0,6 E min > 0,6xE i >0,6x 588lux >353lx 454 lux in dat ene punt is dus conform E min >353lx + E i =588lx 159

160 Onderhoudsfactor MF Brengt de veroudering van de verlichtingsinstallatie en de ruimte in rekening Is afh. van verschillende parameters Veroudering lamp: lichtstroom Lampen gaan kapot Vervuiling armatuur: rendement Vervuiling ruimte: reflectiecoëfficiënten Opmerking: Dimming leidt tot groot besparingspotentieel bij in gebruik name vanwege overdimmensionering 160

161 Impact van onderhoud A: 2 jaarlijks onderhoud van de armaturen (2 j) + reiniging van de muren (6 j) B: 2 jaarlijks onderhoud van de armaturen (2 j) C: geen onderhoud 161

162 NBN EN Licht en verlichting Werkplekverlichting Deel 2: Buitenwerkplekken Verlichtingssterkte E Uniformiteit (E min /E max ) Verblinding GR (Glare rating) Kleurweergave Ra 162

163 163

164 EN Energy performance of buildings - Energy requirements for lighting LENI: Lighting Energy Numeric Factor kwh/m².jaar Benchmark! 164

165 165

166 NBN EN 1838: Licht en verlichting Noodverlichting Bepaalt de verlichtingssterkte,lichtsterkte, kleur, verblinding en plaatsing voor de diverse specifieke toepassingen van veiligheidsverlichting. Noodverlichting Vervangingsverlichting Veiligheidsverlichting Anti-paniekverlichting Evacuatieverlichting Vluchtwegverlichting Vluchtwegaanduiding Verlichting voor werkplekken met verhoogd risico 166

167 Omschrijving 1. Noodverlichting Dit is de verlichting die beschikbaar blijft wanneer de netspanning voor de normale verlichting in gebreke blijft. 2. Veiligheidsverlichting Deze levert verlichting die het veilig verlaten van een locatie toelaat of om een gevaarlijk proces stop te zetten voor de locatie te verlaten. 3. Evacuatiewegverlichting Deze veiligheidsverlichting moet toelaten de vluchtmogelijkheden effectief te herkennen en op een veilige manier te kunnen gebruiken. 4. Antipaniekverlichting Deze veiligheidsverlichting die als doel heeft paniek te voorkomen en de verlichting levert om personen toe te laten een plaats te herkennen waar een evacuatieweg kan worden herkend. 167

168 NBN EN Maandelijkse functietest noodverlichting Jaarlijkse autonomietest noodverlichting Verlichtingsplan/Logboek noodverlichting: registratie van de controles registratie van het onderhoud 168

169 NBN EN 12193: Licht en verlichting Sportverlichting Verlichting van sportinstallaties Keuze verlichtingsklasse I, II, III Competitie (I, II) Trainingen (II, III) Recreatief/Schoolsport (III) Parameters: verlichtingssterkte, uniformiteit en kleurweergave Basketbal, zaalvoetbal, handbal, volleybal (III) E gem : 200lux - E min / E gem :0,5 - Ra: 20 Badminton, tafeltennis (III) E gem : 300lux - E min / E gem :0,7 - Ra: 20 Tennis (III) E gem : 300lux - E min / E gem :0,5 - Ra:

170 FINANCIERING 170

171 Financiële tussenkomsten Premies Subsidies Renteloze leningen Aanvraag indienen bij Overheid Distributienetbeheerders (DNB) en energieleveranciers: Eandis, Infrax, Elia Meer info via 171

172 Subsidies Onderwijs Agion (Agentschap voor infrastructuur in het onderwijs) Premie voor REG-investeringen: afgeschaft 1 februari 2012 Energiezuinige verlichting 2,5 Watt/m².100 lux armaturen, lampen, elektronische ballasten en regeling (dimming, aanwezigheidsdetectie, daglichtdimming,...) Bedrag, %???? (max. 60%) 172

173 Subsidies Onderwijs GO! onderwijs REG-investeringen voor scholengroepen Relighting 173

174 REG premie relightingg - distributienetbeheerder Vernieuwd systeem REG-premies verlichting sinds 2010 Voor elk project dient een berekening gemaakt te worden om te zien of een premie kan verkregen worden Via excel rekenblad (op website Eandis en Infrax) 174

175 Zuinig? 2 tot 2,5 W m ².100 lx 175

176 Doelstelling Hoeveel vermogen (Watt) mag ik installeren in een ruimte om energie-efficiënt te verlichten? én comfort te behouden? BASIS: taakoppervlakken verlichten Willekeurige taakoppervlakken zelf te kiezen Brede waaier aan toepassingen Eenvoudig en praktisch bruikbaar 176

177 WAT HEBBEN WE NODIG? P inst W A pl m² ρ pl % A m m² ρ m % A vl m² ρ vl % Behoudsfactor Taakoppervlakken Nr Aard* Opp (m²) E finaal r (%) *Aard van de taakoppervlakken a samenvallend met de vloer of transparant berekeningsvlak // met vloer b samenvallend met muur of transparant berekeningsvlak // met muur c berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair P installed wordt vergeleken met P streef E X C E L - B E S T A N D 177

178 VOORBEELD: VOLLEDIG MAGAZIJN 178

179 REG-Premie verlichting Voorwaarde: P installed < P streef Financiële tegemoetkoming: 100 euro * (2 (P installatie /P streef )) * P streef /1000* (1,5 ) Beperkt tot euro ( bij automatisatie) Max 50% van factuur Niet voor Relamping (ook geen retrofit). Niet voor nieuwe gebouwen Eandis+Infrax: Verhoogde subsidie bij dankzij automatisatie: 100 wordt 125, 150 of 175 bij implementatie van aanwezigheidsdetectie, daglichtdetectie of combinatie Relighting (bestaande gebouwen met elektriciteitsaansluiting sinds 2006) 2012: enkel nog relighting 179

180 Renteloze leningen openbare besturen Via distributienetbeheerder Niet cumuleerbaar met subsidie Zelfde voorwaarden als subsidies Voor lokale besturen, vzw s, scholen, kerkfabrieken, rust- en verzorgingsinstellingen Terugbetalingstermijn: Max. 5 jaar 180

181 GREENLIGHT PROGRAMME 181

182 GreenLight Program Initiatief van de Europese Commissie Vrijwillig programma waarbij: Bedrijven en overheden zich verbinden tot het verbeteren van bestaande verlichting en het toepassen en installeren van nieuwe installaties met energiezuinige verlichting. De energiebesparing moet de investering rechtvaardigen en de lichtkwaliteit moet minstens dezelfde blijven 182

183 GreenLight Partner Wie: Elk bedrijf, instelling, organisatie, overheid, winkelketen Wat: 50% van de verlichting renoveren in de komende 5 jaar 30% reductie op het totale energieverbruik Op vrijwillige basis Geen juridische verbintenis Hoe: Rapportering aan Europese Commissie Begeleiding door GreenLight Endorser 183

184 GreenLight Endorser Wie: Verlichtingsfabrikanten, Studiebureaus, Relighting bureaus, ESCO s, Federaties, Wat: Ondersteuning geven aan toekomstige Partners Geen juridische verbintenis Informeren, assisteren, promoten, rapporteren Hoe: Via Endorser: REL-scan, Etap, Encon, Odid, Infrax, Groen licht Vlaanderen, 184

185

186 GreenLight Programma 186

187 GreenLight Programma 187

188 Spieken mag: 188

189 Tot slot Steek uw licht op Vragen? Dank aan IWT Vlaams Innovatienetwerk Partners consortium 189