Energiezuinige verlichting voor de stal

Transcriptie

1 Energiezuinige verlichting voor de stal Catherine Lootens KaHo Sint-Lieven Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen November 2010 Trefdag 'Landbouw en Milieu' 1

2 Overzicht Groen Licht Vlaanderen Lampen, armaturen en ballasten in stallen Verlichting in Varkensstallen Verlichting in Melkveestallen REG-steun verlichting - ook voor landbouw 2

3 GROEN LICHT VLAANDEREN 3

4 Groen Licht Vlaanderen Energiebesparing met beter Licht Sensibiliseren rond Energiezuinige verlichting Innovatie 4

5 Groen Licht Vlaanderen - Achtergrond Kyoto protocol Ecodesign richtlijn REG decreet EPR sinds 1 januari 2006 EPU: kantoren en scholen Prijsstijgingen elektriciteit Jaarlijkse stijging verbruik: 1%-3% 5

6 Groen Licht Vlaanderen - Opdracht Kennisverspreiding Promoten, stimuleren, sensibiliseren Professionelen Particulieren Vertrouwen brengen in nieuwe technologieën Advies uitbrengen Innovatie stimuleren in Vlaanderen Synergie bevorderen in de verlichtingsector 6

7 Groen Licht Vlaanderen - Doelgroepen Bouwheer: ( sectoren) KMO, Landbouw, Horeca, Retail, Zorg Voorschrijver: Facility Managers, Intermediairen, Technische diensten, Bouwpromotoren, Financiële instellingen Architecten, Installateurs, Aannemers, Ingenieurs Overheden, Lokale besturen, Instellingen, Huisvestingsmaatschappijen Energie -auditoren, -managers, -coördinatoren Potentiële innovator: Verlichtingsfabrikanten Product Ontwikkelaars en Designers 7

8 Groen Licht Vlaanderen - Folders 8

9 Groen Licht Vlaanderen - Contact KaHo Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders Desmetstraat Gent WTCB (Energie en Klimaat) Laboratorium Licht&Gebouw Avenu Pierre Holoffe, Limelette Website: Contact: info@groenlichtvlaanderen.be Contactpersoon: Catherine Lootens (09/ ) 9

10 Groen Licht Vlaanderen - Financiering IWT: Agentschap voor innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen Financiële steun voor KMO Vlaamse innovatieve spelers Vlaams Innovatienetwerk (VIN) Groen Licht Vlaanderen: en VIS programma: Vlaamse Innovatie Samenwerkingsverbanden TIS project: Thematische Innovatie Stimulering Financiering 80% IWT/ 20% Consortium Groen Licht Vlaanderen 10

11 Consortium Groen Licht Vlaanderen Vlaamse Innovatie Samenwerkingsverband 11

12 LAMPEN, ARMATUREN EN BALLASTEN IN STALLEN 12

13 Gebruikte lamptypes in de landbouw Natrium damp hogedruk gasontlading (Geel) HPS Hoogste rendement Kwik damp hogedruk gasontlading (Wit) HPL Slecht rendement (wordt door Europa Verboden vanaf 2015) Metaalhalide hogedruk gasontlading (Wit) HPI Hoog rendement Fluorescentie (kwik damp lagedruk gasontlading) TL Hoog rendement indien hoogfrequente (HF) EVSA Opgelet bij lage temperatuur Ideaal voor automatisatie LED Redelijk rendement Ideaal bij lage temperatuur Ideaal bij automatisatie 13

14 Lichtbronnen 14

15 Rol van de armatuur Stuur het licht daar waar nodig! Hou rekening met het stralingsprofiel breedstralend/diepstralend/asymmetrisch Indirect/direct Let ook op voor verblinding! Goede reflectoren zijn dus belangrijk Kies voor efficiënte armaturen Rendement of LOR (Light Output Ratio) Voorbeeld: Lamp : 58W lm Rendement optiek (, LOR): 92% Armatuurlichtsterkte : Lichtverlies : 4600 lm 400 lm 15

16 Denk ook aan de energiezuinige ballast Kies voor een Elektronisch voorschakelapparaat Klasse A aanbevolen (Elektronische ballast) A1,A2,A3: Elektronische voorschakelapparaten Voordelen: Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast Kleiner in omvang en gewicht Betere cos phi Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger Flikkervrije ontsteking van de lampen Levensduur lamp hoger Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld Mogelijkheid tot dimming Mogelijkheid tot automatisering (daglichttoetreding, aanwezigheidsdetectie,..) 16

17 Denk ook aan de energiezuinige ballast KVG: Conventional copper-iron ballast. VVG: Conventional low loss ballast (B) EVG: Electronic ballast (A) 17

18 VERLICHTING IN VARKENSSTALLEN 18

19 Omstandigheden varkensstallen Hoge temperaturen (21-24 C) Lage plafonds Weinig daglicht Hoge ammoniak en H 2 S uitstoot Low budget armaturen vanwege korte levensduur (corrosie) Jaarlijks moeten armaturen worden vervangen Emissie arme stallen: betere omstandigheden? Armaturen met betere energie-efficiëntie? Armaturen met EVSA Weinig branduren behalve bij Gespeende biggen (opstart) Kraamzeugen + biggen Gutse zeugen( 2,5 x jaar / 16 uur licht / enkele weken voor inseminatie) 19

20 Elektriciteitsverbruik vermeerderingsbedrijven Cijfers Audit Enerpedia - POVLT Verlichting (TL en IR lampen) 9% tot 17% van 164 kwh/jaar/zeug 14 à 24 kwh/zeug/jaar 20

21 Elektriciteitsverbruik vleesvarkensbedrijven Cijfers Audit Enerpedia POVLT Vooral mechanische ventilatie (75%) Verlichting (TL) Ongeveer 5,4% van 21 kwh/vleesvarken/jaar 1,7 kwh/vleesvarken/jaar "! " "! "!! # $ "! $ "!! # ' # & ( # % ) $ % " 21

22 Verschillende soorten verschillende noden Vleesvarkens: 8 uur/dag 40 lux Meer licht, beter voederopname MAAR hogere energiekost: Een lichtsterkte van 40 lux kost jaarlijks 0,93 per plaats. Een lichtsterkte van 12 lux kost jaarlijks 0,47 per plaats De gedachte dat varkens donker nodig hebben om niet te vechten, is allang achterhaald Voorbeeld: 6x TL 36 Watt voor 144 varkens Kraamzeugen (+Biggen): Voldoende licht 50 tot 150 lux 24u/dag + IR-lampen voor biggen (3 à 4 dagen) 22

23 Verschillende soorten verschillende noden Gespeende biggen: Laat na het spenen van biggen minimaal 24 uur het licht aan. Ze vinden de voerbak dan sneller 8x TL 36W voor 500 biggen Een langere tijd licht bevordert echter de voeropname Voorbeeld: 1 week 24u/dag opstart, nadien enkel verlichting bij controle Guste zeugen: 100 à 150 lux licht gedurende 16 tot 18 uur per dag ( minstens1 week). Hang de lampen een meter boven de koppen. 2,5 x per jaar 23

24 Besparende tips in varkensstallen Daglichttoetreding Houd er in stallen met ramen rekening mee dat het licht niet overal komt. Probeer toch te streven naar minstens 3% glasoppervlak tov het vloeroppervlak. Opgelet. Lichtdoorlatende platen op zuidkant kunnen leiden tot oververhitting. 24

25 Besparende tips in varkensstallen Fluorescentielampen Hang lampen zoveel mogelijk recht boven de hokafscheiding bij vleesvarkens (niet langs de muur) Reinig de lampen regelmatig Vervang lampen tijdig. De lichtsterkte van oudere tl-buizen gaat namelijk aanzienlijk achteruit Laat de lichtopbrengst opmeten met een luxmeter IR lampen (spenende biggen) Gebruik een half-vermogen schakelaar als biggen enkele dagen oud zijn 25

26 Besparende tips in varkens stallen Gebruik armaturen met Elektronische ballast (EVSA) Indien Conventionele ballast (CVSA) best gecompenseerde ballast (ballast+ condensator) ipv inductieve ballast Inductief circuit - Cos phi = 0,5 Gecompenseerd circuit - Cos phi = 0,9 Ballast +condensator Lagere stroom Meer toestellen op schakelkast Minder circuits ( goedkoper) Gebruik tijdsklokken Vanaf 2017 verdwijnt de CVSA (richtlijn Europa Ecodesign) 26

27 Besparende tips in varkens stallen Schakel om naar besparende Eco TL lampen Vb. 36W wordt 32W Hebben wel kleiner temperatuursbereik waarbij maximale lichtoutput wordt verkregen (best bij 30 C) Geen probleem bij varkensstallen De prijs ligt wel iets hoger. Rendabel bij guste zeugen (langere branduren) Gebruik besparende IR-lampen (met betere reflector) Wit in plaats van rood Betere en afgedichte reflector 30% meer warmte 150W vervangen door 100W (?) 27

28 Besparende tips in varkens stallen Investeer in meer energie-efficiënte armaturen bij Emissie arme stallen Minder ammoniak en H 2 S uitstoot: minder corrosie Duurdere armaturen meer efficiëntie minder verbruik 28

29 VERLICHTING IN MELKVEESTALLEN 29

30 Omstandigheden melkveestallen Nieuwe stallen Oude stallen Open gebouwen Lagere temperaturen (5-20 C) Hoge plafonds Daglichttoetreding Wit licht versus geel licht: MIX Natriumdamp (HPS/SON) - zuinigste (Geel) Metaalhalide (HPI) beste voor de koe (Wit) Fluorescentie (TL of T8) 830/840 (Wit) beste voor arbeid 30

31 Elektriciteitsverbruik melkveebedrijven Cijfers Audit Enerpedia - POVLT Verlichting (Na, HPI, TL) 10% van 480 kwh/jaar/melkkoe 48kWh/melkkoe/jaar 31

32 Invloed van licht Op melkproductie: + 6 à 15% Voldoende licht vereist: 150 à 200 lux Vast cyclus: 16 uur aan/ 8 uur uit Op vruchtbaarheid van melkvee Op groei van kalveren Op gedrag van melkvee Op arbeidsomstandigheden Norm Industriële en ambachtelijke activiteiten landbouw (NBN EN ) Betere productiviteit Betere veiligheid 32

33 33

34 Verschillende locaties verschillende noden Verlichtings sterkte (lux) Lichtkleur (Lamp) Rendement (lm/w) Voedergang Geel (HPS) - Wit (HPI) 95 à à 90 Ligbox Geel (HPS) - Wit (HPI) 95 à à 90 Afkalf en ziekenboeg 250 Wit (HPI of TL) 70 à 90 Behandelingsruimte 1000 Wit (HPI of TL) 70 à 90 dierenarts Melkstal algemene verlichting 200 Geel (HPS) - Wit (HPI) 95 à à 90 Melkput 500 Wit (TL) 70 à 90 Stokage 100 Wit (TL) 70 à 90 Bureau 500 Wit (TL) 70 à 90 34

35 35

36 Eigenschappen lampen Lamptype HPS HPI * TL (T8) TL Eco (T8) Vermogen (W) Ballast Levensduur (uren) CVSA à 65 EVSA - CVSA EVSA - CVSA EVSA - CVSA Kleurweergave (Ra-waarde) (62) à en > en > *: vanaf 400W enkel CVSA 36

37 Welke lamp kiezen wanneer? Temperatuur laag (winter 0 C tot 10 C) HPS of HPI HPS hoger rendement dan HPI (minder armaturen nodig) Beter geen TL: slecht rendement en moeilijke opstart bij lage T Hoge nok HPS of HPI Laag plafond TL Wit licht noodzakelijk (goede kleurweergave) HPI of TL Automatisatie (aanwezigheidsdetectie) TL Nachtverlichting (5 lux) LED (rood) of TL 37

38 38

39 39

40 Besparende tips in melkveestallen Daglichttoetreding Hoe meer hoe liever: Vitamine D! In de zomer lux! Gemiddeld 3000 lux Koppelen met automatisering (lichtsensor) Toch opletten met oververhitting 40

41 Besparende tips in melkveestallen Gebruik armaturen met een hoog rendement Kies voor geschikt stralingsprofiel en zorg voor uniformiteit breedstralend bij lage plafonds diepstralend bij hogere plafonds Gebruik armaturen met een afdekglas (elektrostatisch) bij HPI of HPS Geen stof op glas Hogere lichtstroom (lumen) Verkies armaturen met IP 65: stofdicht en spatwaterdicht Reinig de armaturen tijdig 41

42 Besparende tips in melkveestallen Verban hogedruk kwikdamp (HPL) lampen en kies HPI metaalhalide lampen Plaats HPI lampen op HPL voorschakelapparatuur Hogere lichtstroom Kies nu al zoveel mogelijk voor armaturen met EVSA Europa verbiedt vanaf 2017 de CVSA 42

43 Besparende tips in melkveestallen Aparte zone voor droge koeien Minder licht nodig Gebruik automatisering Lichtsensor + besturingskast De lampen worden aangestuurd op basis van tijd en/of lichtsterkte Opletten voor lichthinder in open stallen 43

44 Besparende tips in melkveestallen: oudere lage stallen Verban T12 lampen (38mm diameter): kies T8 TL (T8) vervangen door Eco TL TL vervangen door LED TL(?) Opletten met specificaties van lampen Opgelet voor te lage lichtniveaus Opgelet met slechte uniformiteit Nog duur Gebruik bij TL-armaturen EVSA Besparing tot 20% bij T8 Langere levensduur TL lampen Beter rendement TL lampen TL lampen gaan echt uit einde levensduur Betere cos phi, meer armaturen per circuit 44

45 REG-STEUN VERLICHTING - OOK VOOR LANDBOUW 45

46 REG premie verlichting Vanuit de distributienetbeheerders Eandis Infrax PBE,.. Cumuleerbaar met VLIF steun. Bevestigd door zowel het Agentschap voor Landbouw en Visserij als de distributienetbeheerders Onderscheid tussen relighting en newlighting Relighting (in 2010) enkel geldig voor gebouwen met aansluiting sinds 1 janiuari 2006 Aanvrager: eindklant (=landbouwer) Assistentie vragen aan leverancier, elektro-installateur of stallenbouwer 46

47 REG premie verlichting Wanneer een premie? Als voor een specifieke ruimte het geïnstalleerd vermogen van de verlichtingsinstallatie KLEINER is dan een berekende streefwaarde P installed < P streef P streef : berekenen via excel rekenblad P installed : uit lichtstudie (Dialux, Relux, Calculux,.) Alle vermogens van de installatie moeten inbegrepen zijn = totaal systeemvermogen (lampen+ ballast: 10%) Software voor lichtstudie naar keuze Lichtstudie moet wel alle gevraagde parameters bevatten die nodig zijn in de excel berekening Volledige taakoppervlak moet berekend worden 47

48 Welke gegevens heb je nodig om P streef te bepalen in Excel Gegevens Ruimte: Oppervlaktes Plafond Muren Vloer Reflectiecoëfficiënten Plafond Muren Vloer Gegevens Lichtplanning: Taakoppervlak: a, b of c Type Opp. Reflectiecoëfficiënt Onderhoudsfactor Totaal systeem vermogen (in W) Berekende verlichtingssterkte taakoppervlak (in lux) Meerdere taakoppervlakken toegelaten binnen één ruimte. Berekening verlichtingssterkte van elk taakoppervlak Zowel horizontaal als vertikaal 48

49 Op basis van systeemvermogen WAT HEBBEN WE NODIG? P inst W A pl m² pl % A m m² m % A vl m² vl % Behoudsfactor Taakoppervlakken Nr Aard* Opp (m²) E finaal ρ (%) *Aard van de taakoppervlakken Vermeld in lichtstudie a samenvallend met de vloer of transparant berekeningsvlak // met vloer b samenvallend met muur of transparant berekeningsvlak // met muur c berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair E X C E L - B E S T A N D 49

50 Geen premie in 2009 ondanks goede waarde 50

51 Premies relighting & newlighting 2010 P inst 5436 W A pl 2763 m² pl 20 % A m 1047 m² m 20 % A vl 2555 m² vl 20 % Behoudsfactor 0,85 Taakoppervlakken Nr Aard* Opp (m²) E finaal ρ (%) 1 a *Aard a b c Berekeningsvlak parallel met of op vloer Berekeningsvlak parallel met of op muur Berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair P installed = 5436 W < P streef = 6526 W 51

52 52

53 Opmerkingen project Premie bedraagt hier ongeveer 1/3 van de investering (!) Lichtstudie voor zelfde project met enkel fluorescentieverlichting krijgt geen premie Wit licht metaalhalide (250W HPI op HPL ballast) Systeemvermogen per armatuur: 302W Beperkte verlichtingssterkte gevraagd (93 lux) Premie kan ook verkregen worden met hogere lichtniveaus 53

54 Hoe en wanneer aanvragen Aanvraagformulier en excel invullen Staan op website van Eandis, Infrax, rtal_content/com.infrax.csckdb.m_csc_kennisdatabase/com.infrax.csckd b.m_sites/com.infrax.csckdb.bedrijven/f_kennisdatabank/bedrijven/zuini gmetenergie_1/allepremies Factuur en lichtstudie toevoegen Extra: Beschrijving armaturen en lampen (merk, type) Oppervlakteberekening Bijkomende voorwaarden: Criterium is 20% strenger voor kantoren Witgelakte armaturen worden niet toegelaten 54

55 55

56 56

57 Premie beschrijving Hoogte van de financiële tegemoetkoming: 100 euro * (2 (P installatie /P streef )) * P streef /1000* (1,5 ) Beperkt tot ( ) Max 50% van factuur Eandis, PBE: Verhoogde subsidie bij dankzij automatisatie: 100 wordt 125, 150 of 175 bij implementatie van aanwezigheidsdetectie, daglichtdetectie of combinatie Relighting (bestaande gebouwen met elektriciteitsaansluiting sinds 2006) én newlighting: Infrax: Enkel relighting Indienen voor 1 juli van volgend jaar Premie 2010 enkel voor facturen 2010 Niet terugwerkend 57

58 Tot slot Steek uw licht op Vragen? Dank aan POVLT Enerpedia, Proclam IWT Vlaams Innovatienetwerk Laboratorium voor Lichttechnologie Partners consortium KaHo Sint-Lieven 58