Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst. Een sterk verhaal. 10 jaar hostelproject BinnenPlaats in Utrecht.

Transcriptie

1 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Een sterk verhaal 10 jaar hostelproject BinnenPlaats in Utrecht

2 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst f Omslagfoto links: Rinco Veenema in zijn nieuwe kamer in hostel Leidsche Maan, Leidsche Rijn Omslagfoto rechts: De 'kunstkas' bij hostel Wittevrouwen 2

3 Een sterk verhaal f BinnenPlaats 10 jaar hostelproject in Utrecht 3

4 4 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst

5 a a a Inhoud Samen verschil maken, voorwoord Hetty Linden, directeur GG&GD Utrecht 7 Er moest iets gebeuren..! 8 Interview met Annie Brouwer voormalig burgemeester van Utrecht 12 Interview met Dorien de Wit extern communicatie-adviseur, vanuit De Beuk, bij de start van het BinnenPlaats-traject 14 De aanpak van de evaluatie 17 Interview met Jan Belt extern project-leider BinnenPlaats en 2008-voorjaar Interview met Astrid van Belzen coördinator cliëntbelangen behartigende organisatie Stichting GOUD 20 Beoogde en gerealiseerde doelen 22 Interview met Annet van den Akker communicatie BinnenPlaats traject, vanaf vooravond opening De Hoek 24 Interview met Jos van Doorn sectormanager MO/GGZ, Leger des Heils, CWZW Midden-Nederland 26 Effecten van het hostelprogramma op de doelgroepen 29 Interview met Marlies van Loon eerder: beleidsmedewerker GG&GD; nu: Raad van Bestuur SBWU 34 Interview met Paul van der Linden tot voor kort voorzitter Raad van Bestuur, Centrum Maliebaan, verslavingszorg 36 Over de kosten 38 Interview met Peter Gieling programma-manager/ districtschef politie Utrecht Interview met Marry Mos lid van de Utrechtse gemeenteraad voor GroenLinks 42 Bepalende succesfactoren en de toekomst 44 Interview met George Hille voormalig directeur GG&GD Utrecht, eindverantwoordelijk BinnenPlaats-project 46 Conclusies, vooruitblik en eindoordeel 50 Interview met Betty nu nog bewoonster van hostel Wittevrouwen, straks zelfstandig met woonbegeleiding 52 De documentatie op een rij 55 5

6 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Hostel Habi Tante, Leger des Heils, Baden Powellweg/Tolsteeg tijdelijke locatie, vrouwenhostel (inmiddels opgeheven), opening 26 september

7 a a a Samen verschil maken Als ik onderweg naar huis of naar mijn kantoor over Hoog Catharijne loop, dan merk ik wat er in de afgelopen tien jaar veranderd is in Utrecht. Tien jaar geleden liep ik in een omgeving die naar voelde. Ik zag opvallend veel verwaarloosde, verloederde, verslaafde en verwarde mensen. Wat me sterk bezig hield was dat deze inwoners van de stad aan de ene kant zo prominent aanwezig waren, terwijl tegelijkertijd uit alles bleek dat ze er als het ware niet meer bij hoorden, verstoten waren en afgeschreven. Een onverteerbare zaak. Hoe anders is het nu! Ik voel me veel beter op m'n gemak. En ik geniet ervan als ik dezelfde mensen tegenkom als tien jaar geleden, maar nu gezond van lijf en leden, aanspreekbaar voor anderen of aan het werk voor een schone stad in een hesje van Bureau Dagloon. Er is veel ten goede veranderd en de GG&GD Utrecht heeft daar flink aan bijgedragen, zo constateer ik met trots. Het hostelprogramma waarover dit boekje gaat, was een onmisbare schakel in de stadsbrede aanpak van de problematiek van verslaafde daklozen. Het is ons gelukt om een patstelling te doorbreken. Via een combinatie van huisvesting, schuldhulpverlening, zorg en activering heeft een volledig vastgelopen groep verslaafde daklozen zijn plek teruggekregen in de stad. Ze horen er weer bij en dat voelt goed. Dat leek tien jaar terug een onmogelijke opgave. Verslaafde daklozen werden beschouwd als te lastig en onhanteerbaar om te kunnen huisvesten, in de zorg te krijgen en te houden, of om mee samen te leven in een woonwijk. Project BinnenPlaats heeft bewezen dat je het tij altijd kunt keren, als je het maar wilt, er samen voor gaat staan, concrete doelen formuleert, doet wat je zegt en zegt wat je doet. Wat mij al lezend bijzonder aansprak is dat dit boekje niet alleen uitgebreid ingaat op wat er bereikt is, maar ook op hoe dit resultaat bereikt is: door gezamenlijk en slagvaardig optrekken van de gemeente, politie, zorgpartijen, directies en locatiemanagers van de Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht, het Leger des Heils en De Tussenvoorziening, wijkbureaus, bewoners in beheergroepen en Agis zorgkantoor. Met plezier, waardering en dank aan de partners kijk ik terug op tien jaar project BinnenPlaats. Ook de woningcorporaties Bo-Ex en Portaal wil ik bedanken voor de prettige samenwerking en hun investeringen in de bouw van enkele hostels. Tezamen vormden deze partijen een hecht netwerk dat pragmatisch, met daadkracht en op de menselijke maat gepresteerd heeft. Project BinnenPlaats is wat mij betreft een voorbeeld voor iedereen die het Samen Beter wil doen, om Samen Verschil te maken! Hetty Linden directeur GG&GD, Gemeente Utrecht 7

8 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst a a a Er moest iets gebeuren... u Een mensonterende toestand Eind jaren negentig van de vorige eeuw was de toestand in Utrecht rond de zorg en opvang van al dan niet dakloze harddrugsverslaafden onhoudbaar en ontoelaatbaar. Bij iedereen die in die tijd ook maar een beetje met die doelgroep te maken had, springt onmiddellijk het spookbeeld van De Tunnel op het netvlies. De Tunnel was aanvankelijk bedoeld als expeditiestraat voor de aanvoer van goederen voor het groot winkelcentrum Hoog Catharijne. Maar in die late jaren negentig was het steeds meer tot het domein van thuisloze al dan niet harddrugsverslaafden en de daarbij horende drugsscene geworden. Er werd gedeald, er werd gebruikt, er werd gevochten, er werd geslapen, er werd misbruikt, er werd gewoond... Nee, prettig of zelfs maar gemakkelijk was het niet om in de buurt van De Tunnel te komen, of er slechts even langs te moeten; bijvoorbeeld op weg naar het station, de fietsenstalling of het winkelcentrum. Het etiket mensonterend werd op De Tunnel geplakt; ten hemel schreiend was het. En als daar niets gebeurde, zou er alleen maar meer overlast en onveiligheid bij komen. Er moest dus iets gebeuren! Maar wat? u De tijd zat nog niet erg mee Het was de tijd waarin er nauwelijks regelgeving vanuit Den Haag kwam op het gebied van de Maatschappelijke Opvang, dus moest de gemeente Utrecht zelf op zoek naar oplossingen én middelen. Het was de tijd waarin er vanuit Den Haag wel aan de vier grote steden, plus Groningen en Heerlen, werd gevraagd mee te werken aan een wetenschappelijk experiment. Daarbij was het de bedoeling dat er een kliniek kwam waar harddrugsverslaafden onder medisch toezicht heroïne verstrekt zouden krijgen. Het was de tijd waarin de gemeente Utrecht rond de vestiging van die kliniek de eerste keiharde confrontatie met omwonenden uit de Lange Smeestraat tot bij de rechter moest uitvechten... en verloor. Die kliniek kwam daar dus niet. u Zorgplicht Toen, als bij toverslag, vielen opeens alle puzzelstukjes samen. Er moest immers iets gebeuren! Betrokken zorginstellingen in de stad organiseerden, samen met de GG&GD, een symposium waar de problematiek van verslaving, overlast, ontbrekende opvangvoorzieningen en zorg aan de orde werd gesteld en van allerlei kanten werd belicht. Er werden analyses gemaakt, er werden suggesties voor oplossingen gedaan, er werden nog net geen plannen gesmeed. Maar de bij het symposium aanwezige, verantwoordelijke wethouder Jan van Leijenhorst (GroenLinks) wilde wel verder praten over een breed gedragen aanpak voor de stad. Waarna het College van B&W besloot het probleem tot één van de speerpunten van haar programma te maken. Niet als lastig dossier voor de wethouder, maar als gezamenlijke verantwoordelijkheid van het voltallige college. De gemeente heeft namelijk een wettelijke zorgplicht voor allen die zich binnen de grenzen van de stad bevinden. Die plicht legde de basis voor een ook politiek gedragen aanpak. 8

9 u Stadsbreed plan van aanpak Er kwam een voorzet tot een visionair stadsbreed plan van aanpak, onder het motto: Hard én sociaal! Hard, waar het de openbare orde en veiligheid betrof. De publieke ruimte moest worden terugveroverd op de scene rond De Tunnel. Sociaal, waar het de opvang en zorg voor de, al dan niet dakloze, harddrugsverslaafden betrof. De doelgroep moest zeker niet aan zijn lot worden overgelaten. In de binnenstad moesten naast het al bestaande Inloopcentrum Hoog Catharijne enkele gebruiksruimten voor harddrugsverslaafden komen, waar het gebruik van harddrugs zou moeten worden getolereerd. Dit project kreeg later de naam Uitbreiding Dagopvang Verslaafden (UDV). Verspreid over de stad, gewoon in de woonwijken, zouden er woonvoorzieningen met 24-uurs zorg moeten komen, waar per hostel zoals die woonvoorzieningen al gauw werden genoemd zo n 25 mensen onderdak (bed, bad en brood) zouden moeten vinden. Dat project kreeg de naam BinnenPlaats. Het wetenschappelijk experiment met de kliniek voor de verstrekking van heroïne onder medisch toezicht vond rond diezelfde tijd onderdak op de Kaatstraat. Voor het gemak door iedereen maar het heroïneproject genoemd. De uitvoering daarvan werd verzorgd door Centrum Maliebaan, de regionale instelling voor verslavingszorg. Dat project was welbeschouwd geen onderdeel van de stadsbrede aanpak, maar hoorde wel thuis in het pakket aan voorzieningen waar Utrecht opeens mee te maken kreeg. Gemeenschappelijk huiskamer in hostel Hogelanden Woonkamer in tijdelijk hostel Overvecht 9

10 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst u De realisatie De gemeenteraad gaf de GG&GD Utrecht de opdracht om voor de realisatie te zorgen. De zorg, begeleiding en exploitatie werden gaandeweg ondergebracht bij de betrokken zorginstellingen. Centrum Maliebaan voor de gebruiksruimten en het Leger des Heils, De Tussenvoorziening en de Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht/SBWU voor BinnenPlaats. De benodigde middelen moesten vooralsnog uit de eigen zak van de gemeente komen... Maar onderdeel van de opdracht was wel om extern naar geld te zoeken, waarmee de hoge ambities van dit plan ook op langere termijn konden worden bekostigd. Politiek nam het College van B&W weliswaar de verantwoording op zich; de gemeenteraad bleef uiteraard eindverantwoordelijk. Dit plan werd voorgelegd aan de Utrechtse gemeenteraad en die stemde er uiteindelijk mee in. Hier was op gewacht, dit moest de oplossing van het probleem dichterbij brengen. Dit moest gewoon gebeuren! u Tien jaar later Inmiddels is het Tien jaar later. Er is van alles gebeurd in Utrecht. Het Inloopcentrum en de drie gebruiksruimten in de binnenstad zijn na een tijdje zorgcentra gaan heten. Deze centra kwamen als zorgvoorpost namelijk in aanmerking voor AWBZ-financiering (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten). Inmiddels is alleen zorgcentrum De Singel (voorheen het Inloopcentrum Hoog Catharijne) nog in bedrijf. De overige locaties werden afgestoten één kreeg een andere bestemming wegens het afnemen van de behoefte. De doelgroep werd kleiner in verband met de realisatie van de hostels. Het heroïneproject viert in de zomer van 2010 het tienjarig bestaan en zal zo gauw niet verdwijnen. Het hostelproject BinnenPlaats opende in juni 2010 het laatste nieuwe hostel in de nieuwe vinex woonwijk: Leidsche Rijn. Dan zijn alle hostels op één na het tijdelijk hostel in Overvecht moet nog definitieve huisvesting krijgen gerealiseerd. u Evaluatie De raadscommissie Bestuur en Veiligheid (tegenwoordig Mens en Samenleving) heeft in 2008 aangedrongen op een evaluatie van het project BinnenPlaats. Het College van B&W heeft die evaluatie toegezegd en de uitvoering ervan neergelegd bij de GG&GD. Burgemeester Wolfsen formuleerde het als volgt: "Eind 2009 komt er een evaluatie van de hostels doelen, resultaten, effecten (onder andere met betrekking tot overlast op straat), de door- en uitstroom, mogelijke scenario s voor de toekomst van het hostelprogramma en aanvullende voorzieningen. Die evaluatie wordt uitgevoerd door de GG&GD onder verantwoordelijkheid van wethouder Van Eijk." (NB: In de loop van 2009 overgenomen door diens tussentijdse opvolger, wethouder Van der Sluijs.) u Dit boekje Naast een uitgebreid evaluatierapport aan de gemeenteraad, in het najaar van 2009, is er vervolgens een publieksversie gemaakt. Dat is dit boekje geworden; met de titel Een sterk verhaal, want dat is het. Speciaal geschreven voor iedereen die een meer dan gemiddelde professionele belangstelling heeft voor de ontwikkeling én het succes van een hostelproject als BinnenPlaats in Utrecht. 10

11 Hostel De Bolksbeek, De Tussenvoorziening, Croeselaan/Dichterswijk niet-verslaafde dak- en thuislozen, 20 bewoners, opening 10 september

12 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Aan het woord Ik was al wel benoemd als burgemeester, maar nog niet aan het werk, toen ik Jan van Leijenhorst op Radio 1 hoorde over de problemen rond het huisvesten van het project voor de heroïneverstrekking. Hoe kan dat nou? Eén wethouder in de problemen bij een kwestie van zulk groot stedelijk belang? Dat moet iemand niet in z n eentje opknappen, daar moet je als college gezamenlijk voor staan én gaan! Ik woonde, als burgemeester van Amersfoort, in één van de muurhuizen schuin tegenover de inloop voor drugsverslaafden. Bij de laatste schermutselingen rond de Lange Smeestraat riep iemand U woont straks in een elitebuurt, u heeft nergens last van! Ik kon toen zeggen Ik woon nu tegenover een inloop voor drugsverslaafden en ik heb inderdaad nergens last van. Nou, die zat! Daarna was de Lange Smeestraat van de baan en kwam het project in de Kaatstraat. Ook niet eenvoudig, maar goed. Annie Brouwer voormalig burgemeester van Utrecht Tegelijk speelde de verontwaardiging en schaamte over de toestand van De Tunnel onder Hoog Catharijne. Mensonterend en dikwijls letterlijk levensgevaarlijk voor wie daar huisden en hoogst onaangenaam en soms ronduit bedreigend voor de omwonenden, bedrijven, winkels en passanten. Daaruit ontstond het hostelproject BinnenPlaats en de realisatie van gebruiksruimten in het centrum. Belangrijke uitgangspunten voor het project BinnenPlaats waren: het tweesporenbeleid van de harde én sociale aanpak; gezamenlijk optreden van het voltallige College van B&W (met portefeuillehouder Jan van Leijenhorst en later Hans Spekman als centrumspitsen); alle betrokken partijen slaan de handen ineen en vormen gezamenlijk een keten van zorg (hetgeen later het Utrechts Model zou gaan heten); de boodschap dat verslaafden in de eerste plaats mensen zijn (en daarnaast problemen hebben én veroorzaken); de hele bevolking van Utrecht betrokken is bij en dus medeverantwoordelijk is voor de zorg, opvang en bejegening van de doelgroep; de gemeente legt de benodigde financiën op tafel... later voor het grootste deel bekostigd uit AWBZ-gelden, via Agis-zorgkantoor. 12

13 Gedurende een half jaar heb ik elke week alle partijen op dinsdagmorgen vooraf aan de collegevergaderingen om de tafel gehad op het stadhuis: wethouder Jan van Leijenhorst, politie, Corio (winkelcentrum HC), Jaarbeurs, NS en GG&GD. Eén partij ontbrak. Die liep ik bij toeval tegen het lijf tijdens de pauze van een avondje schouwburg in De Flint in Amersfoort: Eelke van der Veen, heel hoog bij ziektekostenverzekeringsmaatschappij Agis. Hij zorgde voor de ontbrekende schakel aan onze tafel. We vergaderden verder en iedereen moest wat doen (geld, middelen, acties). Iedereen. Het project BinnenPlaats was bijzonder innovatief én ambitieus. We besloten tot tien hostels, verspreid over de Utrechtse woonwijken. Daarmee gingen we informatie-avonden in en we lieten de wethouder daar niet in z n eentje stuiteren. We verdeelden de avonden over het hele college; zelf heb ik er vijf gedaan. We hebben daar de meest vreselijke dingen naar ons hoofd gekregen, maar we verslapten niet en deden geen malle toezeggingen. De royale toezegging die we rond de Kaatstraat (heroïneverstrekking) hadden gedaan, liep ons regelmatig voor de voeten. Dat was dus leergeld. In de loop van de tijd heb ik enorme waardering en bewondering gekregen voor de mensen die het werk doen; zowel in de hulpverleningsinstellingen, als op ambtelijk niveau. Echte vaklui! Visionair, betrokken, stevig, doortastend en soms onorthodox; zulke mensen zijn nodig in dergelijke nieuwe, onvoorspelbare projecten! Ook het volgende college met Hans Spekman als verantwoordelijk wethouder en Leefbaar Utrecht erbij bleef solidair met de visie, de besluiten en de aanpak van het vorige college en werkte loyaal mee aan de verdere uitvoering. En BinnenPlaats bleek te werken en daar ben ik nu nog bijzonder trots op. De mensen zijn gezonder; leven aangenamer; er is minder criminaliteit; er is dagbesteding (zoals het Klienteam, bijvoorbeeld, van Bureau Dagloon). Ook de Utrechtse bevolking toonde vaak genoeg begrip voor onze aanpak. Wijkcomité Wittevrouwen kwam speciaal langs om te zeggen dat er geen probleem was met hun hostel. Ik had afgesproken dat ik naar een informele bijeenkomst zou gaan om te informeren of alles volgens afspraak verliep. Dat hoefde niet: U kunt rustig wegblijven hoor, zeiden ze. Had ik zomaar een middag vrij, dankzij BinnenPlaats! En mag ik, tot slot, ook nog even de Hein Roethofprijs (voor een spraakmakend project op het gebied van openbare veiligheid) noemen? En een belangrijke Europese prijs (voor stedelijke vernieuwing op het gebied van orde en veiligheid) die in Londen werd uitgereikt en waarvoor iemand hals over kop nog diezelfde dag naar Engeland moest vliegen. Allebei tekenen van erkenning, die er niet om liegen... q q q q 13

14 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Aan het woord De reden om extern communicatie-expertise in te huren had te maken met het feit dat de communicatie rond het heroïneproject (in de Lange Smeestraat) op een geweldig fiasco was uitgelopen. Volkomen verkeerde insteek, omwonenden gepasseerd, juridische procedures, vernietigende pers... Strategie bij BinnenPlaats vanaf het begin: knalhelder over dit is informatie ; dit heeft het gemeentebestuur al besloten ; hierover kunt u vragen stellen en krijgt u ook antwoord en daar mag u iets van vinden, eventueel uw wensen uiten. Ook de keus voor gezamenlijk optreden van B&W, ambtelijk apparaat (gemeentelijke diensten) én de betrokken zorginstellingen en organisaties als OM (Openbaar Ministerie) en politie. Steeds onder het duidelijke motto: uiteindelijk beslist de gemeenteraad. Dorien de Wit extern communicatie-adviseur, vanuit De Beuk, bij de start van het project BinnenPlaats De informatie-avonden in de wijken werden gezamenlijk en stevig voorbereid. Ook werd er goed gekeken wie daarbij aanwezig waren, wie er in welke volgorde welke informatie zou verstrekken, wie het beantwoorden van welke vragen voor de rekening nam. Ja, daar zat veel regie op! Tijdens die avonden leerden we wel de Utrechtse wijken kennen. Het accent in de tegenargumenten werd daarbij nog wel eens anders gelegd; van waardedaling van het huizenbezit tot veiligheid van de kinderen en alles wat daartussen zit. De eerste serie wijkgesprekken had tot doel het gemeentelijk hostelbesluit (in elke wijk, behalve het centrum, een hostel) uit te leggen en mensen te vragen mee te denken over aandachtspunten en mogelijke locaties in hun wijk; zeg maar de start en aanpak van het project BinnenPlaats. 14

15 In de tweede serie werd de locatiekeuze per wijk toegelicht en werden mensen opgeroepen zich te melden voor de beheergroep. Het gezamenlijk optreden van B&W leidde ook zij het iets vertraagd tot goede samenwerking tussen de gemeentelijke diensten. Allemaal hetzelfde zeggen én doen; omgaan met angst en weerstand; problemen niet ontkennen en de vraag om informatie niet ontwijken. Al lijkt de boodschap soms nóg zo onverkoopbaar. Dat zette zich door in het werken met de (latere) beheergroepen: gezamenlijk rond één tafel, korte lijnen, snel werken, elkaar bij de les houden. Communicatie op gang en op peil gehouden. Ik verzorgde een interne scholing voor betrokkenen bij het project BinnenPlaats. Ook was er, vanaf het begin, een gestage stroom informatienaar-buiten: website, nieuwsbrieven, persberichten, informatieavonden, boekjes (interviews met dak- en thuislozen, getiteld Van de straat en Ervaringen elders (over vergelijkbare voorzieningen elders in het land) en later na mijn tijd door middel van de Binnenk[r]ant (ook verspreid onder omwonenden van de hostels). Uiteindelijk werd de communicatie weer intern opgepakt door Annet van den Akker (GG&GD) en die heeft zich verder stevig ontwikkeld én genesteld. Zolang er rond een, aan alle kanten weerbarstig en gevoelig, project als dit maar constante dus blijvende professionele communicatie wordt georganiseerd, dan komen alle betrokkenen daar wel verder mee. a a15

16 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Hostel Maliehof, SBWU (Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht), Maliebaan/Buiten Wittevrouwen harddrugsverlaafden + ouderen-unit, 28 bewoners, opening 17 december

17 a a a De aanpak van de evaluatie u Hoe is de toezegging van de burgemeester om BinnenPlaats te evalueren uitgewerkt? De discussie in de commissie en de daarop volgende raadstoezegging zijn uitgewerkt in zeven hoofdvragen: 1. Heeft het hostelprogramma de oorspronkelijke doelen gerealiseerd; in termen van aantallen hostels, aantallen plaatsen, beoogde en gehuisveste doelgroepen? 2. Wat is bekend over de effecten van het hostelprogramma op de doelgroepen (gezondheid, functioneren, door- en uitstroom)? 3. Welke effecten heeft het hostelprogramma gehad op de overlast op straat door (harddrugs-, alcohol- en niet-verslaafde) daklozen? 4. Wat waren de kosten en waar kwam dat geld vandaan? 5. Welke ontwikkelingen hebben plaatsgevonden in het hostelconcept en de financiering van de hostels in de loop van het programma? (Hier moet gedacht worden aan veranderingen in de opzet en inrichting van hostels, de door- en uitstroom en de verschuivingen in de financiering.) 6. Wat zijn bepalende succesfactoren van het hostelprogramma gebleken? 7. Welke toekomstscenario's zijn er voor het project BinnenPlaats denkbaar, wat is de restopgave en welke aanvullende voorzieningen zijn nodig voor de door- en uitstroom? u Welke werkwijze is er vervolgens gehanteerd? Gekozen is voor een evaluatie die zoveel mogelijk gebaseerd kon worden op bestaande onderzoeken en rapportages: Door de stelselmatige verslaglegging en de regelmatige rapportages met name aan de raadscommissie zelf kon voor de grote evaluatie rijkelijk uit die bronnen worden geput. Maar daarmee kwam niet alles voldoende aan het licht. Dus is er langs andere wegen naar extra informatie gezocht. Het Onderzoekscentrum Maatschappelijke Zorg van het UMC St Radboud Nijmegen is gevraagd om vraag 2 te beantwoorden. Hiervoor is een onderzoek uitgevoerd naar het profiel en de woonwensen van de bewoners van de hostels. De uitkomsten van dit onderzoek zijn vervolgens afgezet tegen gegevens over de hostelbewoners die in eerdere onderzoeken zijn verzameld. Mensink Onderzoek & Advies is gevraagd om een samenvattend overzicht te maken van de metingen naar leefbaarheid en veiligheid rondom de hostels. Per hostel zijn namelijk steeds drie metingen gehouden voor het omgevingsbeheer. Fred Penninga, bureau Tekst & uitleg, is gevraagd om via interviews met sleutelfiguren materiaal te verzamelen voor de beantwoording van de vragen 6 en 7. (Interviews integraal opgenomen in dit boekje). Samen met de documenten voor de vragen 1 tot en met 5 zijn de uitkomsten van de interviews besproken tijdens een expertbijeenkomst op 30 november

18 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Aan het woord Het inferno van De Tunnel (de expeditiestraat onder Hoog Catharijne) was dusdanig uit de hand gelopen en werd daardoor zo unaniem als mensonterend ervaren dat de voorstellen, de strategie, de aanpak en de uitvoering eigenlijk alleen maar op brede bijval en steun konden rekenen. Taalgrappend zou men kunnen zeggen dat deze tunnelvisie nu eens wél tot een aanvaardbare oplossing leidde. Verschil tussen het begin en nu is natuurlijk: alles moest nog worden uitgevonden, versus het meeste is al een keer gedaan. Dus veel oplossingen voor te verwachten problemen zijn al beschikbaar. De samenwerking tussen de gemeentelijke diensten is hier een voorbeeld van. Jan Belt extern projectleider BinnenPlaats en 2008-voorjaar 2010 Waar het de ongerustheid van omwonenden betreft, is het werken met officieel ondertekende beheerplannen en breed samengestelde beheergroepen de vondst van de eeuw gebleken. Ook middelen als schouwen en herhaalde metingen in de omgeving van de hostels hebben hun effect op het creëren van draagvlak niet gemist. Alle te zetten stappen in dit verband zijn van A t/m Z vastgelegd in een soort naslagwerkje of draaiboek. Het samenvallen van de ontwikkeling van het project BinnenPlaats met de externe financiering uit de AWBZ, door Agis-zorgkantoor heeft enorm bijgedragen aan het welslagen van én de waarborg voor continuïteit in het project. Een aanpak waarbij vooral ook aandacht werd besteed aan de basis heeft z n vruchten afgeworpen: ingaan op vragen uit de bevolking (met Vraag-en-Antwoord informatie; reageren 18

19 op alle schriftelijke reacties van omwonenden; op mensen afstappen en op huisbezoek gaan). Ook voor het selecteren van doelgroepers, die in aanmerking kwamen voor een plek in een hostel, gold: hier moest het wiel worden uitgevonden. Er waren wel criteria; echter, hoe ga je een nieuwe groep samenstellen en hoe kom je tot goede afwegingen? Er moesten formulieren worden opgesteld en ingevuld; er kwamen wachtlijsten; er moesten keuzes worden gemaakt. In het begin was alles nog niet zo inzichtelijk... laat staan controleerbaar. De instroom via de Brede Centrale Toegang (BCT) en de computerregistratie middels KRIS (Keten Registratie en Informatie Systeem) beogen één en ander te stroomlijnen en vast te leggen. Nieuwe aandacht moet nu naar: het synchroniseren van het schorsingsbeleid van de beherende instellingen; het zorgen voor de laatste en meest weerbarstige doelgroep (in hostel Overvecht); werken aan het vasthouden van de flow (die lijkt wat weggeëbd). Iedereen kent elkaar nu, dat moet blijvend worden benut... daar moet blijvend in worden geïnvesteerd... dat is geen gesneden koek. d Ook: aandacht voor herstel, preventie van uitval, (cliënt-) participatie en doorstroming; ik denk daarbij bijvoorbeeld aan het woonwensenonderzoek van Judith Wolf (UMC St Radboud, Nijmegen). 19

20 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Aan het woord Ik ben blij dat die hostels er zijn! De positieve ontwikkeling in de stad van: sluiten tunnel, openen gebruiksruimten (inloopcentrum/zorgcentra) en realiseren hostels in de wijken, juich ik toe. Het is nogal een verschil of je op straat slaapt, in portieken en op verwarmingsroosters; of met een dak boven je hoofd in een bed en een kachel op je kamer. Voor de meesten was bed-bad-brood een geweldige vooruitgang. Voor velen is dat nog steeds genoeg ; het gaat lichamelijk beter met hen, ze eten beter en regelmatiger, er is zorg binnen handbereik en ze kunnen hun verhaal kwijt. Astrid van Belzen coördinator cliëntbelangen behartigende organisatie Stichting GOUD Maar: het hele 24-uurs opvangverhaal werd, voor het gevoel van de doelgroep, ernstig doorkruist middels een plotselinge registratie-en-aanmelding via nieuwe, uitgebreide invulformulieren (BCT). Oude aanmeldingen werden ongeldig; nieuwe mensen met nieuwe aanmeldingen kregen voorrang. Het vertrouwen van een deel van de doelgroep in de goede bedoelingen van de gemeente is daar beslist door geschaad. Voor doelgroepers die in de hostels zijn gehuisvest, is er veel veranderd in hun leven. In positieve zin, maar ook in ingewikkelde zin: er zijn sleutels, er is toezicht, er zijn regels, er is een strengere manier van meer gezamenlijk leven (25 man in een beperkte, omsloten ruimte); er zijn problemen met geld, schulden, schuldsanering (Stadsgeldbeheer). De medewerkers in de hostels hebben dikwijls al wel ervaring opgedaan met verslaafden, maar niet in een hostel-setting. Terwijl er juist zeer professionele mensen nodig zijn; de gemiddeld jarige bewoners, kunnen niet altijd soepel overweg met het jonge spul van het personeel. 20

21 De ingewikkeldheid van de doelgroep-problematiek(en) is misschien wat onderschat. Veel cliënten zullen veel langer dan misschien gedacht veel hulp, steun en begeleiding nodig blijven houden. De oplossingsverwachting blijkt vaak te hoog gegrepen; het tempo moet omlaag, de doorstroming is voor veel mensen nog helemaal niet aan de orde. Zorg om preventie van terugval ik zie lang niet bij iedereen een afname van middelengebruik in de hostels, hooguit een andere manier van gebruiken is net zo hard nodig als aandacht voor doorstroming! Financieel zijn er nogal wat zaken uit te zoeken en op te lossen (rond: uitkering sociale dienst; bijdrage aan opvang; resterend zak- en kleedgeld; verplicht ziekenfonds; verplichte opname bij Stadsgeldbeheer; uitstaande boetes bij politie/om; schuldsanering). Mijn prioriteitenlijst? Op één: diagnosticeren (wat is er met iemand aan de hand, wat is de beste zorg of behandeling, waar en door wie zou deze geboden moeten worden?). Mensen die al jaren in een hostel zitten, krijgen soms nu pas te maken met ernstige problemen. Ik ben sterk voor de KIB-opvangvoorziening (Klinische Intensieve Behandeling) bij de Van der Hoevenkliniek (maar daar is een enorme wachtlijst). En tot slot: er moet een eenduidig schorsingsbeleid komen. Daar bedoel ik mee: schorsen en dan wel in de opvang zoals het zorgcentrum (gebruiksruimte) en/of Spinoza nu dreigen er weer mensen uit de hostels op straat te belanden... en dat kan de bedoeling van de hostels niet zijn! f 21

22 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst a a a Beoogde en gerealiseerde doelen u Locatiebesluit BinnenPlaats Waar moesten de hostels komen? Ja, verspreid over de Utrechtse woonwijken. Maar op welke locaties precies? Daarover nam de gemeenteraad op 28 september 2000 het Locatiebesluit BinnenPlaats, waarin al die vragen werden beantwoord en de locaties vastgesteld. In drie gevallen ging het om tijdelijke hostels. Het uiteindelijke doel was zeven definitieve hostels voor in totaal 175 verslaafde dak- en thuislozen. Dat ging stapsgewijs: tijdelijk hostel De Hoek (Voordorp) in 2001; vrouwenhostel Habi Tante (Tolsteeg) in 2002; hostel niet verslaafden De Bolksbeek (Dichterswijk) in 2003; hostel Maliehof (Buiten Wittevrouwen) in 2003; hostel Wittevrouwen (Wittevrouwen) in 2005; definitief hostel De Hoek (Voordorp) in 2006; hostel voor alcoholverslaafden Hogelanden (Ondiep) in 2007; tijdelijk hostel Overvecht (Overvecht) in 2008 en hostel Leidsche Maan (Leidsche Rijn) in In november 2010 is het tijdelijk hostel Overvecht gesloten. De redenen hiervoor zijn de slechte staat van het gebouw en het gegeven dat al veel bewoners doorgestroomd zijn naar o.a. hostel Leidsche Maan; Het wachten is nog op het definitieve hostel Overvecht. Dat hostel kan gerealiseerd worden zodra Ziekenhuis Overvecht is verhuisd. u Hoe ziet de stand van zaken er nóg iets preciezer uit? Het project BinnenPlaats heeft vrijwel voldaan aan de opdracht om 10 voorzieningen te realiseren, in de tijd tussen 2000 en 2010, met huisvesting voor al dan niet aan harddrugs verslaafde dak- en thuislozen. Vrouwenhostel Habi Tante was een tijdelijk hostel. De bewoners verhuisden in het voorjaar van 2010 naar hostel Leidsche Maan, in Leidsche Rijn, een hostel voor doorstromers. In de uitwerking van het hostelconcept is niet in alle opzichten strikt de hand gehouden aan de combinatie harddrugsverslavingen-dakloosheid. Project BinnenPlaats is ook benut voor extra capaciteit voor niet-verslaafde daklozen (hostel De Bolksbeek). Daarnaast hebben twee hostels zich speciaal gericht op subgroepen daklozen, te weten hostel Habi Tante (uitsluitend voor vrouwen) en hostel Hogelanden (alcoholverslaafden). Kenmerken en foto s van de hostels zijn te vinden op de site: u Over de door- en uitstroom Hoewel het bij het project BinnenPlaats in eerste instantie ging om opvang bed, bad en brood! is gaandeweg toch ook de aandacht voor door- en uitstroom gegroeid. Soms omdat bewoners zelf aangaven wel toe te zijn aan een volgende stap in het wonen. Bewoners knapten namelijk sneller op dan verwacht én waren daardoor ook eerder bereikbaar voor zorg. 22

23 Daardoor soms ook omdat de woonvoorziening via de persoonlijke begeleiding vrijwel elke bewoner heeft inmiddels een trajectmanager uitkwam op zo n stap. En de laatste tijd is te zien dat het zeker geen taboe meer is om op beweging bij de doelgroep aan te sturen; hier en daar is het gewoon tot onderdeel van het beleid gemaakt. u Eerst meer informatie over de doorstroom... Het is al wel duidelijk dat doorstroom naar een andere woon- of zorgvoorziening in de MO/OGGZ de belangrijkste reden voor doorstroom is. Ook is bekend dat bijna een kwart van de instromers in de loop van het programma is doorgestroomd naar zelfstandiger woonvormen, al dan niet met begeleiding. De conclusie over de eerste zes jaar luidde daarom dat de doorstroom voorzichtig op gang kwam. u... dan een toelichting op de uitstroom Vooral in de begintijd bleek langdurige detentie een belangrijke reden voor uitstroom te zijn. De cijfers over uitstroom wegens langdurige detentie zijn voorgelegd aan de beherende instellingen. Hun antwoorden hebben bij de GG&GD geleid tot de constatering dat project BinnenPlaats leidt tot een opmerkelijk bijproduct: zichtbaarheid! Na een soms jarenlang straatleven in de verborgenheid veelal volgens een omgekeerd dag-nacht ritme zijn hostelbewoners ineens te vinden door politie en justitie. Dus ook voor oude, nog openstaande, straffen. In combinatie met de tijdens het hostelprogramma gelanceerde programma's voor veelplegers, zoals de Maatregel ISD (Instelling Stelselmatige Daders) en de verscherping van het toezicht op en de handhaving van de openbare orde en veiligheid, leidde dit aanvankelijk tot een paradoxale situatie. De eerste stap op de woonladder een plek in een hostel! viel samen met een vergrote kans op afrekenen met justitie voor nieuwe, maar ook nog openstaande, delicten en overtredingen. Uit meer recente berichten valt af te leiden dat dit minpunt in het hostelproject is verdwenen. Voor het goede begrip is een tweetal kanttekeningen hier op hun plaats: Uitstroom wegens detentie treft vooral bewoners die nog niet zo lang in een hostel verblijven. Het aantal dagen afwezigheid en de uitstroom wegens detentie neemt af naarmate men langer in het hostel woont. Er is een verschuiving in de contacten met politie en justitie. Bij de straatpopulatie blijven het contacten over het brede scala van delicten en overtredingen. Maar naarmate men langer in het hostel woont, neemt het aandeel contacten vanwege overtredingen van de Opiumwet toe. Voor (problematische) harddrugsgebruikers zijn dit contacten met politie en justitie die rechtstreeks voortvloeien uit hun verslaving. Dan is er nog de uitstroom wegens ontoelaatbaar gedrag. Dat betreft overwegend ontoelaatbaar gedrag ('geweld') naar het personeel en medebewoners. Slechts in een enkel geval is overgegaan tot uitstroom vanwege ontoelaatbaar gedrag in de omgeving van het hostel. 23

24 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Aan het woord De politieke eenduidigheid en eensluidendheid (B&W én gemeenteraad), zie ik als de belangrijkste onderlegger bij de uitvoering van het hostelprogramma. Hier werd niet alleen het draagvlak mee vergroot en versterkt, maar ook de procedures rond de realisatie werden vergemakkelijkt en soms versneld. Die politieke gezamenlijkheid lijkt verwaterd en weggezakt; er zijn ook veel nieuwe mensen gekomen, die de voorgeschiedenis niet hebben meegemaakt (of die niet kennen). Annet van den Akker communicatie BinnenPlaats traject, vanaf vooravond opening De Hoek In het hele verdere traject bleven draagvlak vormen en begrip kweken aandachtspunten. Elke buurt is weer anders, stelt andere vragen, wil nieuwe antwoorden. Serieus ingaan op reële angsten niet hetzelfde als reële gevaren zoals: dealen, criminaliteit, gevaar voor spelende kinderen. Met omwonenden schouwen organiseren in de directe omgeving. Steeds de communicatie blijven zoeken, eerlijk én duidelijk zijn. Geen ruimte voor zogenaamde inspraak laten ontstaan; wél invloed en een-vinger-aan-de-pols organiseren in de beheergroepen. Mensen uitnodigen om daarin deel te nemen; samen met politie, wijkbureau, belangenbehartigers en de beherende instellingen (Leger des Heils, SBWU of De Tussenvoorziening). De beheergroepen ook faciliteren; snel en adekwaat reageren op overlast en klachten, ook terugkoppelen naar de wijk! Er zijn bewust uiteenlopende communicatie-producten en kanalen benut. Naast aandacht voor de grotere verbanden in de stad, ook zorgen voor informatie naar de directe omgeving van de hostels. Dat leidde onder andere tot: open dagen en feestelijke openingen van de hostels; brochures (bijvoorbeeld, 24

25 over de Utrechtse keten-van-zorg ); film (twee series bij RTV- Utrecht; binnenkort een derde); conferenties; persberichten (een werkbare verstandhouding met de lokale media zoeken én onderhouden) én de Binnenk[r]ant periodieke nieuwsbrief als constante informatiebron en stroom. Ook gingen én gaan we zoveel mogelijk in op verzoeken om extra tekst en uitleg; zowel binnen als buiten Utrecht. Het is mijn overtuiging dat inhoud de communicatie moet bepalen. Wanneer er op dit moment meer aandacht en zorg gaat naar mogelijkheden van doorstroming, dan moet de communicatie het verhaal bij dat beleid vertellen: dat het om zorgvuldigheid gaat, om geduld, om maatwerk. Dat sommige mensen misschien wel meer zorg nodig hebben (psychiatrie; dubbele diagnose) dan de hostels kunnen bieden. Dat anderen juist met minder toe kunnen en misschien zelfstandiger verder kunnen. Een verhaal dus, met aandacht voor verder herstel en dat houdt ook in: preventie van terugval. Het project BinnenPlaats heeft op het gebied van communicatie al veel ontwikkeld en opgeleverd: gezamenlijk politiek optreden als geslaagde strategie; continuïteit en onderlinge afstemming tussen alle partners in beleidsontwikkeling en de keten van zorg; een klachtenregeling (als vast onderdeel van de beheerplannen); zorgvuldig en precies opereren (nakomen afspraken, goed op de hoogte zijn en houden; cijfers en feiten moeten kloppen), dat soort dingen, elke dag en overal, met iedereen. y25

26 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Aan het woord In 2000 is het eerste hostel De Hoek van start gegaan, in 2001 gevolgd door hostel Habi Tante. Ik ben in 2004 in Utrecht komen werken en kreeg aanvankelijk te maken met een zeer diepgaande screening van ons hostelbeleid (visie, werkwijze, professionaliteit, financiën, alles). Het was de tijd waarin de financiering voor het grootste deel door Agis-zorgkantoor werd gedekt. Een zegen, want die AWBZgelden waren een garantie van structureel geld voor de langere termijn. Jos van Doorn sectormanager MO/GGZ, Leger des Heils, CWZW Midden-Nederland De werving van medewerkers voor de eerste hostels was uitbesteed aan een bureau. Men wilde geen te hoog opgeleide mensen, dat zou de drempel voor contact en vertrouwen voor de doelgroep mogelijk te veel ophogen. Dus liever: gewone, betrokken, hard werkende mensen die een beetje de taal van de doelgroep spraken. Daardoor had 75% van de medewerkers geen relevante sociaal-pedagogische opleiding. Na verloop van tijd ontdekten we dat er toch wel behoefte was aan de ontwikkeling van een nieuw type, goed opgeleide professional. Nieuwe voorzieningen vragen blijkbaar om een nieuwe methodiek en professionals met nieuwe taak- en functie-opvattingen. We zijn snoeihard aan het werk gegaan en hebben de voorziening verder geprofessionaliseerd. Onder meer door in samenwerking met Hogeschool Utrecht een leergang professionalisering binnen de Maatschappelijke Opvang te ontwikkelen (120 Europese studiepunten). Vandaag de dag heeft 100% van de medewerkers een relevante sociaalpedagogische opleiding gevolgd, aangevuld met interne trainingen en deskundigheidsbevordering. 26

27 Intern hebben we de boel flink opgeschroefd. We zijn HKZ-gecertificeerd (Harmonisatie Kwaliteits Zorg); we werken met het medisch-pharmaceutisch protocol; de hostels hebben elk een eigen huisarts ; al sinds 2005 is er op inleen-basis een psychiater/verslavingsarts binnen onze hostels werkzaam. Er zijn inmiddels 17 opleidingsplekken (opleiding MBO4 Maatschappelijke Zorg), in samenwerking met het ROC. Ieder jaar begroeten we daardoor vijf tot zeven nieuwe, gediplomeerde medewerkers. Extern werken we samen met Centrum Maliebaan, Altrecht, Abrona. Belangenbehartiger Stichting GOUD is kind aan huis en ondersteunt cliënten bij hun participatie en zeggenschap binnen de instelling. Als eenmaal het middelengebruik is gestabiliseerd, komen de bewoners in een volgende fase. Dan werken we aan (interne) dagbesteding, zoals boodschappen doen, koken, klussen, schoonmaken en eigen primaire behoeften. Dat verschilt per bewoner en kan dus echt van alles zijn. Ook is er de stap naar maatschappelijke participatie en activiteiten. Het is een therapeutisch proces, waarbij we vanuit de cliënt vertrekken. Soms boeken we een succes (en dan zijn er vele eigenaren), vaker is het allemaal minder eclatant of zelfs ondergewaardeerd en dan moeten we gewoon hard aan het werk. Ik beschouw de hostelvoorziening als een kwestie van beschaving; inclusief het middelengebruik binnenshuis. Dat moet dan maar ingepast worden in de Leger des Heilsideologie. Ik noem dat actieve acceptatie, immers ons credo? o 27

28 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst Hostel De Hoek, Leger des Heils, Kögllaan/Voordorp harddrugsverslaafden (definitieve locatie/onder architectuur gebouwd, 25 bewoners, opening 16 november

29 a a a Effecten van het hostelprogramma u Doorlopend met een vinger aan de pols In juni 2005 is de raadscommissie Maatschappelijke Ontwikkeling geïnformeerd over het onderzoek van de GG&GD naar de eerste drie jaar van het hostelprogramma: Beter af met bed-bad-brood (Vermeulen e.a., 2005). In dit door ZonMw gefinancierde onderzoek lag het zwaartepunt op metingen onder hostelbewoners van de eerste drie voorzieningen in het eerste jaar na de opening. Geconcludeerd wordt dat hostels een belangrijke schakel zijn geworden in de keten van voorzieningen voor sociaal kwetsbaren. De hostels haalden de bewoners niet alleen uit De Tunnel en van de straat; de hostels halen de bewoners ook uit een isolement en zorgen voor rust, dagstructuur en veiligheid. Hierdoor krijgen harddrugsverslaafde daklozen meer kans op een normaler leven. Het drugsgebruik (o.a. base-coke) vermindert en er is een grote afname van criminele activiteiten. Ook maken veel bewoners een start met de sanering van hun schulden; worden er weer voorzichtig contacten opgebouwd met familie en de lichamelijke gezondheid is sterk verbeterd. Hiermee voldoen de hostels aan de hoofddoelen die bij de start van het project BinnenPlaats zijn gesteld: het structureel verbeteren van de leefsituatie van verslaafde dak- en thuislozen én het terugdringen van de overlast die door deze groep in de stad werd veroorzaakt. Ook de bewoners zelf zijn in het algemeen tevreden over het hostel waarin ze wonen. Tegelijkertijd wordt geconstateerd dat de bewoners moeten wennen aan het verblijf in een hostel. Voor velen is het een moeizaam leerproces, dat gepaard gaat met vallen en opstaan. Bewoners worden zich bewust van psychische en lichamelijke problemen die eerder tijdens het straatleven onderdrukt of veronachtzaamd werden. Om die redenen is de zorg in de hostels stapsgewijs uitgebreid met spreekuren door verslavingsartsen, medicatie- en methadonverstrekking en persoonlijk mentorschap door persoonsgebonden trajectmanagers. Wat als een aanbod van bed, bad en brood begon, is gaandeweg uitgegroeid tot een breder patroon van zorg, hulpverlening en begeleiding. Ook naar preventie van terugval, ook naar maatschappelijk herstel, ook naar dagbesteding, ook naar mogelijke doorstroom en uitstroom. u Kenmerken van toen vergeleken met kenmerken van nu De volgende kenmerken van de groep al dan niet dakloze harddrugsverslaafden zijn opgetekend door onderzoeker Ankie Lempens (e.a. 2001), tijdens veldonderzoek in het jaar Dat gaf het volgende beeld: overwegend man, dertiger (83%), gebruiker van heroïne (87%) en cocaïne (98%), drugs kopend op straat (100%), drugs gebruikend op straat (80%), afkomstig uit Utrecht of directe omgeving (84%), dakloos (49%), buitenslaper (71%), 29

30 Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst belangrijkste inkomstenbron: een uitkering (40%), (assistentie bij) dealen (19%) of vermogenscriminaliteit, zoals zakkenrollen, diefstal en oplichting (12%). In aanvullend onderzoek zijn van de straatgroep de psychische problemen in kaart gebracht: 32% heeft symptomen van een depressie, 15% heeft een schizofrene stoornis, 27% van de verslaafden heeft te kampen met een combinatie van psychische problemen en harddrugsverslaving (Reinking e.a., 2001). In 2009 zijn voor deze evaluatie de kenmerken van hostelbewoners opnieuw in kaart gebracht. De resultaten daarvan zijn vervolgens waar mogelijk afgezet tegen onderzoek naar hostelbewoners uit Daarbij zijn de cijfers voor bewoners van de drie hostels die in 2005 operationeel waren apart vermeld: Het percentage vrouwen is aanzienlijk gestegen (naar 32%); de leeftijd ging omhoog, naar gemiddeld 45 jaar; symptomen van depressie (39%); symptomen van psychotische stoornis (28%); 94% gebruikt één of meer drugs; bijna dagelijks: 23% heroïne, 45% cocaïne en 74% methadon; gemiddelde schuldenlast 8480,= (was nog 6.090,= in 2005). De resultaten van het onderzoek zijn besproken in een expertbijeenkomst. u Veiligheid, gezondheid en kwaliteit van leven Het laatst gehouden onderzoek bevat vooral de resultaten over veiligheid, gezondheid en kwaliteit van leven. Op het gebied van veiligheid is er weinig veranderd in het zelf slachtoffer zijn van een misdrijf. Wel is er een duidelijke afname te zien van het percentage bewoners dat in het jaar voorafgaand aan het interview is gearresteerd. Dit is gedaald van 66% naar 33%. Het onderzoeksverlag suggereert een duidelijke afname in gebruik van harddrugs, al is dit door verschillen in de meetperiode én de methode van de vraagstelling niet exact te bepalen. De afname wordt overigens wel bevestigd door signalen uit de praktijk. Na huisvesting in het hostel vervalt geleidelijk de noodzaak van dagelijks harddrugsgebruik als reactie op het straatleven. Dit leidt vooral tot een afname van heroïnegebruik. Bij de meting van de kwaliteit van leven zijn er verbeteringen gevonden op het gebied van financiën en de algemene leefsituatie. Bij dat laatste gaat het om zaken als welbevinden, bezigheden hebben, aan activiteiten deelnemen, contact met familie en een gewoon dag-nacht ritme. u Voorzichtige conclusies Ondanks beperkingen van de vergelijking mogen voorzichtige conclusies worden getrokken over de effecten van project Binnen- Plaats op de gezondheid en het functioneren van cliënten. Het hostelprogramma leidt vooral tot stabilisering en verbetering van de basale levensvoorwaarden zoals huisvesting, inkomen en de lichamelijke conditie. Daarmee zijn bewoners beter af dan voorheen en hebben ze een hogere levenskwaliteit dan verslaafde daklozen uit de zorgcentra (lees: op straat). Tegelijkertijd moet geconstateerd worden dat een hoge kwaliteit van leven meer vereist dan alleen 30

31 bed-bad-brood. Bij veel hostelbewoners is sprake van ernstige psychische, lichamelijk en sociale problemen. Deze problemen manifesteren zich ten dele pas na instroom in het hostel. Voor deze meervoudige, vaak complexe, problematiek is intensieve en structurele samenwerking nodig. Om te beginnen tussen de beherende instellingen van de hostels en de externe specialistische zorg. Deze specialistische zorg en de hulp bij lichamelijke problemen moet laagdrempelig beschikbaar zijn; zoals een huisartsspreekuur of een psychiater in huis. Dat laatste is zeker nog niet overal standaard. Hoewel er een opwaartse tendens is gemeten, is er daarnaast toch ook de constatering dat veel hostelbewoners nog steeds kampen met grote schulden; in minderheid beschikken over dagbesteding; een klein, weinig steunend, sociaal netwerk hebben; vaak in een onveilige situatie verkeren (wat zich uit in frequent slachtofferschap) en periodieke contacten met politie en justitie hebben. Dit lijkt het optimisme uit eerdere teksten te overschaduwen, maar zo is het nu ook weer niet bedoeld. Een variant op een tekst van Gerard Reve lijkt hier nog het meest van toepassing: Het gaat goed, maar verder gaat het slecht. u Stabilisering blijkt haalbaar... doorstromen blijft lastig In de expertbijeenkomst, van 30 november 2009, rond de evaluatie van project BinnenPlaats is stilgestaan bij deze resultaten: Alom werd geconstateerd dat het hostelprogramma is ingezet op huisvesting en stabilisering op basale leefomstandigheden van een groep met bijzonder complexe, weerbarstige problemen. Anders dan bij de start door sommigen gevreesd, bleek stabilisering haalbaar. Tien jaar na de start doelgroepbreed verwachtingen formuleren over doorstroming legt de lat extra hoog. In elk geval hoger dan bij de aanvang van project BinnenPlaats maximaal haalbaar leek. Er is sprake van enige huiver, bij zowel de hulpverlening als de belangenbehartiging, dat de druk en het tempo om doorstroming te bevorderen te gemakkelijk worden opgevoerd. u Problematiek complex en weerbarstig De aanwezigen bij de expertbijeenkomst benadrukten vooral de complexiteit en weerbarstigheid van de individuele problemen van de hostelbewoners. Het blijkt voor velen bijzonder moeilijk om aan te sluiten op het bestaande aanbod van dagbestedingsactiviteiten. Men wil wel, maar kan het vaak niet goed volhouden. In een aantal gevallen zo n 30%! - is bijvoorbeeld de combinatie van concentratieproblemen en een verstandelijke beperking al moeilijk genoeg. Toch kan dat vaak niet voorkomen dat ook hier de lat door buitenstaanders al snel te hoog wordt gelegd. Andere factoren die behandeling lastig maken: de combinatie van verslaving en psychiatrie; de aanwezigheid van ontwikkelingsstoornissen; de combinatie van 31