De aanpak van overgewicht bij jongeren in Culemborg

Transcriptie

1 De aanpak van overgewicht bij jongeren in Culemborg Nota van Bevindingen Utrecht: mei, 2007 is een programmatische samenwerking van: Inspectie voor de Gezondheidszorg Inspectie van het Onderwijs Inspectie jeugdzorg Inspectie Openbare Orde en Veiligheid Inspectie Werk en Inkomen

2 2

3 VOORWOORD Voor u ligt de nota van bevindingen van het onderzoek van Integraal Toezicht Jeugdzaken (ITJ) naar de aanpak van overgewicht bij jongeren in Culemborg. In ITJ werken vijf inspecties samen om bij te dragen aan het oplossen en voorkomen van problemen rondom jongeren. ITJ onderzoekt in een bepaalde gemeente of regio in Nederland een probleem rondom jongeren. In dat onderzoek is de centrale vraag of organisaties er in die regio gezamenlijk in slagen om een maatschappelijk probleem rondom jongeren te verminderen of te voorkomen. Overgewicht heeft ernstige volgen en wordt ook gezien als een probleem voor jongeren. Ook bij overgewicht maakt samenwerking van verschillende beleidsterreinen en actoren deel uit van een goede aanpak van dit maatschappelijk probleem. Het was voor ITJ aanleiding om onderzoek naar overgewicht bij jongeren te doen. Voor dit onderzoek is Culemborg gekozen omdat verschillende risicofactoren voor overgewicht in deze gemeente veel voorkomen. Deze nota van bevindingen geeft de onderzoeksresultaten en de conclusies weer. ITJ vraagt de gemeente Culemborg om naar aanleiding van deze nota van bevindingen samen met andere betrokkenen te werken aan verbeteringen. Er waren veel professionals, jongeren en ouders uit Culemborg betrokken bij dit onderzoek. ITJ wil iedereen die aan het onderzoek heeft meegewerkt hartelijk bedanken en hoopt dat zij vanuit hun betrokkenheid bij het onderwerp verbeteringen in gang zullen zetten en eraan zullen bijdragen dat meer jongeren in Culemborg een gezond lichaamsgewicht hebben. De samenwerkende jeugdinspecties: Inspectie voor de Gezondheidszorg Inspectie van het Onderwijs Inspectie jeugdzorg Inspectie Openbare Orde en Veiligheid Inspectie Werk en Inkomen Namens deze, Voorzitter Stuurgroep mevrouw drs. J.F. de Vries Hoofdinspecteur jeugdzorg Utrecht, mei

4 4

5 SAMENVATTING De afgelopen jaren is het aantal jongeren met overgewicht sterk toegenomen en ook in de nabije toekomst wordt een stijging van overgewicht onder jongeren verwacht. Overgewicht verhoogt het risico op allerlei ziekten, zoals kanker, diabetes en hart- en vaatziekten. De toename van overgewicht onder jongeren is daarmee een van de voornaamste volksgezondheidsproblemen van het moment. Er is nog veel onduidelijk over de wijze waarop overgewicht kan worden voorkomen of verminderd. Op basis van de wel beschikbare kennis lijkt het erop dat een integrale aanpak het meest effectief is. Deze benodigde integrale aanpak en de ernstige gevolgen voor de volksgezondheid zijn aanleiding voor (ITJ) om de aanpak van overgewicht bij jongeren te onderzoeken. ITJ heeft ervoor gekozen om het onderzoek in Culemborg te doen, omdat jongeren daar een groot risico hebben op het ontwikkelen van overgewicht. In Culemborg gaat het naar schatting om rond de zevenhonderddertig jongeren van vier tot negentien jaar met overgewicht en tweehonderdvijftig jongeren met obesitas. De hoofdvraag van dit ITJ-onderzoek luidde: Hoe zorgen de organisaties in Culemborg er samen voor dat kinderen van nul tot achttien jaar een gezond lichaamsgewicht hebben? Om deze vraag te beantwoorden zijn verschillende onderzoeksmethoden gebruikt. Het betreft: interviews met professionals, jongeren en ouders; een enquête onder ouders en jongeren; een dossieronderzoek en trajectbeschrijving; een documentenanalyse. Uit het onderzoek kwam kort gezegd naar voren dat hoewel ouders en kinderen het belangrijk vinden dat overgewicht in Culemborg wordt aangepakt, er op dit moment geen sprake is van een goede aanpak. Dit komt vooral voort uit een gebrek aan ervaren urgentie om het probleem aan te pakken; professionals herkennen het probleem in Culemborg niet en niet alle professionals rekenen het tot hun verantwoordelijkheid om het probleem aan te pakken. Daardoor voert de gemeente geen beleid rondom (de oorzaken van) overgewicht, ontbreekt een gezamenlijke doelstelling, worden activiteiten niet in samenhang uitgevoerd en is het onduidelijk of de activiteiten afgestemd zijn op de oorzaken van het probleem en de risicogroepen. Dit brengt met zich mee dat: preventie onvoldoende gebeurt; niet of niet tijdig wordt gesignaleerd dat jongeren overgewicht hebben; na signaleren niet altijd actie volgt; een groot deel van de jongeren met overgewicht geen hulp krijgt. Vanuit het belang van de gezondheid van de kinderen in Culemborg is het belangrijk dat de aanpak verbetert en dat mogelijkheden voor verbetering worden benut. Het inzicht in de lokale situatie en de wettelijke taken geven de gemeente een goede uitgangspositie om passende oplossingen te vinden voor het probleem overgewicht in Culemborg. De gemeente kan dat niet 5

6 alleen en zal professionals uit verschillende sectoren en inwoners van Culemborg nodig hebben om een goede aanpak en een goed resultaat te realiseren. ITJ stelt dan ook voor dat de gemeente Culemborg in samenspraak met de betrokken organisaties een actieplan maakt dat er op is gericht om overgewicht bij jongeren in Culemborg te verminderen en te voorkomen. 6

7 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING INLEIDING Aanleiding Onderzoeksvragen Onderzoeksaanpak Leeswijzer CRITERIA VOOR EEN GOEDE AANPAK VAN OVERGEWICHT Wat verstaat ITJ onder een goede gezamelijke aanpak van overgewicht? Wat verstaat ITJ onder preventie, signalering en behandeling van overgewicht? WERKEN AAN EEN GEZOND LICHAAMSGEWICHT IN CULEMBORG Wie doet wat in Culemborg rondom overgewicht? Welke samenwerkingsverbanden zijn er? HOE VERLOOPT DE AANPAK VAN OVERGEWICHT IN CULEMBORG? Preventie Signalering behandeling van overgewicht CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Conclusie Aanbevelingen en bestuurlijke boodschap...48 BIJLAGE I LIJST MET GEINTERVIEWDE PROFESSIONALS...51 BIJLAGE II RESPONSANALYSE...53 BIJLAGE III DE ACHT KWALITEITSASPECTEN VAN ITJ UITGEWERKT...55 BIJLAGE IV SUGGESTIES VAN BETROKKENEN VOOR VERBETERING VAN DE AANPAK VAN OVERGEWICHT IN CULEMBORG...61 BIJLAGE V UITGANGSPUNTEN VAN EEN ACTIEPLAN...65 BIJLAGE VI GEBRUIKTE AFKORTINGEN

8 8

9 1 INLEIDING De afgelopen jaren is het aantal jongeren met overgewicht sterk toegenomen. Het gaat naar schatting in Nederland om meer dan kinderen die te dik zijn en bijna kinderen met ernstig overgewicht 1. In totaal is ongeveer tien procent van de ziektelast en twee procent van alle kosten van ziekten toe te schrijven aan overgewicht 2. Overgewicht is daarmee een van de belangrijkste volksgezondheidsproblemen van dit moment. Overgewicht op jonge leeftijd verhoogt het risico op grote gezondheidsaandoeningen op latere leeftijd, met name aan diabetes mellitus en hart- en vaatziekten. Daarnaast worden kinderen en jongeren met overgewicht vaker gepest en hebben zij een groter risico op psychische stoornissen. De verwachting is dat dit probleem de komende jaren alleen maar zal toenemen. Overgewicht is voor het overgrote deel terug te voeren op te veel ongezonde voeding 3 in relatie tot onvoldoende beweging. De belemmeringen om gezond te eten en te bewegen liggen niet alleen bij de jongeren zelf, maar hebben ook te maken met allerlei omgevingsfactoren 4, zoals de mogelijkheden om buiten te spelen in de buurt en het aantal verkooppunten met vette en calorierijke voeding. Al die factoren maken dat er vanuit verschillende sectoren en organisaties acties moeten worden ondernomen om overgewicht te voorkomen en te verminderen 5. Er is nog veel onduidelijk over de wijze waarop overgewicht kan worden voorkomen of verminderd. Op basis van de wel beschikbare kennis lijkt het erop dat een integrale aanpak het meest effectief is. Dit betekent dat interventies op het terrein van voorlichting, regelgeving en omgeving moeten worden gecombineerd 6. Voor (ITJ) is er aanleiding om de aanpak van overgewicht bij jongeren te onderzoeken, vanwege de ernstige gevolgen van overgewicht voor de volksgezondheid en omdat het probleem een integrale aanpak vereist. 1.1 AANLEIDING ITJ beoogt een maatschappelijk probleem te onderzoeken in die gemeente waar het risico voor kinderen en jongeren op dat probleem groot is. Voor dit 1 Hurk K van den, Dommelen P van, Wilde JA de, Verkerk PH, Buuren S van, HiraSing RA. Prevalentie van overgewicht en obesitas bij jeugdigen van 4-15 jaar in de periode Leiden: TNO, Hollander AEM de, Hoeymans N, Melse JM, Oers JAM van, Polder JJ (eds). Zorg voor gezondheid - Volksgezondheid Toekomst Verkenning rapportnummer Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, Het gaat om een hoge inname van voedsel met hoge energiedichtheid (en weinig micronutriënten), lage inname voedingsvezel, lage inname groente en fruit en hoge inname suikerhoudende frisdrank/vruchtensap. 4 Visscher TLS, Seidell JC. Lichaamsgewicht In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Gezondheidsdeterminanten\ Persoonsgebonden\ Lichaamsgewicht, 16 juni Publieke Gezondheid. Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Den Haag, Visscher TLS, Seidell JC. Lichaamsgewicht In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Gezondheidsdeterminanten\ Persoonsgebonden\ Lichaamsgewicht, 16 juni

10 onderzoek naar overgewicht bij jongeren is in twee stappen de gemeente Culemborg geselecteerd. Ten eerste blijkt uit onderzoek dat kinderen een hoger risico op overgewicht lopen in gezinnen waar volwassenen overgewicht hebben 7. De regio Rivierenland kent het hoogste percentage volwassenen met overgewicht 8. De helft van de inwoners heeft overgewicht en een zesde van de inwoners heeft obesitas 9. Ook is het percentage volwassenen dat voldoet aan de norm voor gezond bewegen lager dan gemiddeld. Ten tweede heeft de gemeente Culemborg binnen de regio Rivierenland een hoog percentage jongeren met overgewicht: 12,2 procent van de jongeren in Culemborg heeft overgewicht versus 10,2 procent in de regio. Ook wat betreft ernstig overgewicht scoort Culemborg hoger dan de regio: 4,2 procent versus 3,9 procent regionaal 10. Deze cijfers betreffen jongeren uit groep vier en zeven van het basisonderwijs en klas twee van het voortgezet onderwijs. Wanneer deze cijfers worden omgerekend naar het totaal aantal jongeren tussen de vier en negentien in Culemborg gaat het om rond de 730 Culemborgse jongeren met overgewicht en ongeveer 250 jongeren met obesitas ONDERZOEKSVRAGEN De hoofdvraag van dit ITJ-onderzoek luidt: hoe zorgen de organisaties in Culemborg er samen voor dat kinderen van nul tot negentien jaar een gezond lichaamsgewicht hebben? Deze hoofdvraag is gesplitst in de volgende deelvragen: Op welke manier werken de organisaties in Culemborg samen aan de preventie van overgewicht? Hoe werken de organisaties in Culemborg samen aan de signalering en behandeling van overgewicht? In hoeverre draagt de samenwerking tussen de organisaties er aan bij dat kinderen in Culemborg een gezond lichaamsgewicht hebben? Het is de bedoeling dat het antwoord op deze vragen de basis biedt voor een actieplan om overgewicht onder jongeren te voorkomen en te verminderen. Na het onderzoek vraagt ITJ de betrokken partijen in Culemborg om dit actieplan gezamenlijk op te stellen. 1.3 ONDERZOEKSAANPAK Bij het onderzoek zijn verschillende onderzoeksmethoden gebruikt. Het betreft: interviews met professionals, jongeren en ouders; een enquête onder ouders en jongeren; 7 Van den Elzen A. Childhood determinants of vascular damage and body mass index: a 27-year follow-up study. Rotterdam: Erasmus Universiteit, december Er zijn geen landelijk vergelijkbare cijfers van overgewicht bij de jeugd. 9 Mac Gillavry E (RIVM). Overgewicht In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Beïnvloedende factoren\ Lichamelijke eigenschappen, 10 maart Op basis van cijfers van de GGD Rivierenland over leerjaren 2004 en In Culemborg woonden op 1 januari kinderen tussen de vier en negentien jaar. 10

11 een dossieronderzoek en trajectbeschrijving; een documentenanalyse. Interviews met professionals, jongeren en ouders Er zijn 41 professionals geïnterviewd (zie bijlage I) waarvan werd verondersteld dat zij binnen Culemborg een rol hebben in het aanpakken van (de oorzaken van) overgewicht. In de interviews zijn de volgende onderwerpen besproken: Herkent de professional het probleem overgewicht? Heeft de organisatie waarvoor de professional werkt beleid op het gebied van overgewicht? Hoe verloopt de uitvoering en de samenwerking met andere professionals? Zijn er knelpunten? Vindt er evaluatie van de activiteiten plaats? Daarnaast zijn twee groepsinterviews gehouden; één met jongeren met overgewicht en één met ouders van kinderen met overgewicht. De jongeren en ouders zijn geworven via: de breedtesportconsulent van de Gelderse Sport Federatie; leerkrachten lichamelijke opvoeding van scholen voor voortgezet onderwijs; diëtisten van de Stichting Thuiszorg en Maatschappelijk Werk Rivierenland. Het werven van de jongeren en ouders verliep moeizaam, omdat de professionals het lastig vonden de jongeren voor het onderzoek te benaderen. Uiteindelijk hebben vijf kinderen die te kampen hebben met overgewicht en drie ouders meegewerkt. In deze twee groepsinterviews is enerzijds het verhaal van de ouders en jongeren aan de orde gekomen. Anderzijds is ingegaan op hun verwachtingen en ervaringen rondom preventie, signalering en behandeling van overgewicht. Enquête onder ouders en jongeren Er is een schriftelijke vragenlijst uitgezet bij ouders en jongeren uit Culemborg. Doel hiervan was te achterhalen hoe zij tegen overgewicht aankijken. Daarnaast was de vragenlijst bedoeld om te kijken hoe en wanneer jongeren en ouders gebruik maken van het (huidige) aanbod dat binnen de gemeente Culemborg gericht is op het voorkomen en verminderen van overgewicht. Bij de enquête is onderscheid gemaakt tussen kinderen van nul tot twaalf jaar en jongeren tussen de dertien en achttien jaar: Voor de groep nult tot twaalf jaar zijn de ouders benaderd, omdat zij grote invloed hebben op de leefstijl van de jongeren. Voor de groep dertien tot achttien jaar zijn zowel de ouders als de jongeren benaderd. Er zijn ouders en 762 jongeren benaderd ouders hebben de enquête ingevuld (respons: 41 procent). Daarvan hadden 174 ouders overgewicht. 265 jongeren hebben de enquête ingevuld (35 procent respons); 24 van hen hadden overgewicht. Bijlage II bevat een uitgebreidere beschrijving van de respons. 12 Via een steekproef uit de gemeentelijke basisadministratie. 11

12 Dossieronderzoek en trajectbeschrijving Er zijn twaalf dossiers van de jeugdgezondheidszorg bestudeerd van jongeren met overgewicht om inzicht te krijgen in de manier waarop organisaties samenwerken om te zorgen dat overgewicht bij jongeren wordt gesignaleerd en aangepakt. Het dossieronderzoek richtte zich op de volgende vragen: Wordt overgewicht tijdig gesignaleerd? Welke acties worden genomen wanneer er overgewicht wordt geconstateerd? Wie onderneemt welke actie en met welk resultaat? Om deze vragen te kunnen beantwoorden heeft de GGD Rivierenland dossiers getrokken van kinderen die op het laatste contactmoment 13 van de jeugdgezondheidszorg overgewicht hadden, zodat het mogelijk was om terug te kijken op de ontwikkeling van het kind en de acties van de jeugdgezondheidszorg. Om de dossiers te kunnen inzien heeft de GGD toestemming gevraagd aan de ouders. Er is aan rond de zestig Culemborgse jongeren en ouders toestemming gevraagd en van twaalf jongeren en hun ouders is uiteindelijk toestemming verkregen 14. Naast de dossierstudie is ook een trajectbeschrijving gemaakt van één kind met obesitas. Doel was om te kijken welke professionals bij dit kind betrokken zijn (geweest), op welk moment het kind overgewicht had en op welke wijze deze professionals met elkaar hebben samengewerkt om het overgewicht te signaleren en aan te pakken. In het kader van de levensloopreconstructie zijn gegevens uit het schooldossier, het dossier van de huisarts, het dossier van de jeugdgezondheidszorg en het dossier van de diëtist samengebracht. Documentenanalyse Voorafgaand aan het onderzoek is gezocht naar relevante documenten over: overgewicht en risicofactoren; effectieve interventies; beleid op het gebied van volksgezondheid; kenmerken van de regio Rivierenland en Culemborg. Tijdens de interviews hebben de professionals verschillende documenten overhandigd die ook zijn betrokken in de documentenanalyse. Deze documenten betroffen met name beleidsdocumenten en documenten waarin het aanbod werd verwoord. 1.4 LEESWIJZER Deze nota van bevindingen is bedoeld voor de gemeente Culemborg en de verschillende professionals die bij dit ITJ-onderzoek zijn betrokken. De nota bevat naast de bevindingen ook de conclusies en aanbevelingen als opstap voor het actieplan. ITJ ziet overgewicht als een intersectoraal probleem dat een samenhangende en interdisciplinaire aanpak vereist, wil er sprake zijn van een succesvolle 13 In de tweede klas van het voortgezet onderwijs. 14 Dat er aan een relatief groot aantal jongeren en ouders toestemming is gevraagd, heeft vooral te maken gehad met praktische problemen. 12

13 aanpak. In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op welke elementen ITJ belangrijk vindt in een goede aanpak van overgewicht. Hoofdstuk 3 gaat in op de aanpak van overgewicht in Culemborg. Wat doen de verschillende organisaties en welke samenwerkingsverbanden zijn er? Hoofdstuk 4 geeft de onderzoeksbevindingen weer voor wat betreft de preventie, signalering en de behandeling van overgewicht in Culemborg. Hoofdstuk 5 tenslotte geeft conclusies aan de hand van de in hoofdstuk 2 genoemde elementen van een goede aanpak. Het hoofdstuk eindigt met een aantal aanbevelingen dat als basis kan dienen voor het te ontwikkelen actieplan. 13

14 14

15 2 CRITERIA VOOR EEN GOEDE AANPAK VAN OVERGEWICHT In het vorige hoofdstuk is aangegeven dat overgewicht een probleem is dat vanuit verschillende sectoren en organisaties tezamen moet worden aangepakt 15. ITJ gaat ervan uit dat het noodzakelijk is dat aan acht kwaliteitsaspecten wordt voldaan om gezamenlijk resultaten te kunnen behalen 16. In dit hoofdstuk worden deze acht kwaliteitsaspecten nader toegelicht. Daarna wordt aangegeven wat ITJ verstaat onder de preventie, signalering en behandeling van overgewicht. 2.1 WAT VERSTAAT ITJ ONDER EEN GOEDE GEZAMELIJKE AANPAK VAN OVERGEWICHT? ITJ wil een bijdrage leveren aan het oplossen en voorkomen van problemen met jongeren en onderzoekt daartoe complexe problemen die alleen door samenwerking tussen, en acties vanuit verschillende sectoren en organisaties kunnen worden opgelost. Die samenwerkingsverbanden worden door ITJ ketens genoemd 17. Om te kunnen beoordelen in hoeverre de keten erin slaagt om het probleem op te lossen, heeft ITJ een waarderingskader ontwikkeld 18. Dit kader bestaat uit acht kwaliteitsaspecten. Voor een positief oordeel moeten deze acht kwaliteitsaspecten in orde zijn bevonden. Daarnaast krijgt een keten pas een positieve waardering wanneer het aannemelijk te maken is dat de werking van de keten bijdraagt aan de vermindering van het probleem. De acht kwaliteitscriteria worden hieronder verder toegelicht, in relatie tot overgewicht. De precieze definities en een uitgebreidere toelichting op de kwaliteitsaspecten is te vinden in bijlage III. Doelconvergentie: een gezamenlijk doel gericht op het voorkomen en verminderen van overgewicht Organisaties streven vaak afzonderlijke doelen na. Om gezamenlijk resultaat te kunnen boeken is het belangrijk dat organisaties naast eigen doelen ook een gemeenschappelijk doel hebben rondom het voorkomen en verminderen van overgewicht. Wanneer alle samenwerkingspartners weten waar zij aan werken, dan wordt aan een belangrijke voorwaarde voldaan om de juiste beslissingen te nemen door iedere ketenpartner. Doelconvergentie wordt bijvoorbeeld zichtbaar doordat: er een gezamenlijke doelstelling is ten aanzien van het voorkomen of verminderen van overgewicht bij jeugdigen in Culemborg; organisaties beslissingen nemen die in lijn liggen met de doelstelling; de gezamenlijke doelstelling is opgenomen in documenten van organisaties die betrokken zijn bij de aanpak van het probleem overgewicht; de organisaties hun eigen doelen afstemmen op de gezamenlijke doelstelling; de gezamenlijke doelstelling bij alle betrokkenen bekend is. 15 Publieke Gezondheid. Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Den Haag, Ketens laten werken. Concept toezichtkader jeugdzaken Utrecht, maart Een keten is een samenwerkingsverband tussen ten opzichte van elkaar zelfstandige maar ook wederzijds afhankelijke partijen. De samenwerking is erop gericht afstemming tussen de activiteiten te bewerkstellingen die een resultaat tot gevolg hebben. 18. Ketens laten werken. Concept toezichtkader jeugdzaken Utrecht, maart

16 Gedeelde probleemanalyse: hetzelfde beeld van de oorzaken, de omvang en de aangrijpingspunten om overgewicht te voorkomen of te verminderen Bij het aanpakken van overgewicht is het belangrijk dat er geen tegenstrijdige of onsamenhangende acties zijn. Om die te voorkomen is het belangrijk dat alle organisaties die een rol hebben in de aanpak van overgewicht een gezamenlijk beeld hebben van de omvang en oorzaken van overgewicht in Culemborg en van de aangrijpingspunten om overgewicht aan te pakken. Daarbij is het ook van belang dat de organisaties een beeld hebben van hoe jongeren en ouders aankijken tegen (oplossingen voor) overgewicht. Verder is een gedeelde probleemanalyse van belang om te beoordelen of de ingezette acties en de betrokken organisaties in totaal toereikend zijn om het probleem op te lossen, gezien de geïdentificeerde oorzaken, omvang en aangrijpingspunten. Een gedeelde probleemanalyse wordt bijvoorbeeld zichtbaar doordat: er een analyse is van de omvang en oorzaken van overgewicht in Culemborg en duidelijk is onder welke groepen Culemborgers overgewicht vaker voorkomt (risicogroepen: wijk, leeftijd, etniciteit, dagbesteding, etc.); er een gedeelde mening is over de mogelijke aangrijpingspunten om overgewicht aan te pakken; er kennis is over hoe risicogroepen over overgewicht denken; de organisaties die zich bezighouden met (de oorzaken van) overgewicht deze analyse onderschrijven; de juiste organisaties betrokken zijn bij het oplossen van het probleem overgewicht (preventie, signalering en aanpak), op basis van de analyse; er gedeelde definities bestaan van termen en begrippen. Ketenregie: sturing en afstemming om de gezamenlijke doelstelling te bereiken Zoals hiervoor aangegeven, is het belangrijk dat alle activiteiten van de betrokken organisaties erop zijn gericht om overgewicht te voorkomen of te verminderen. Om op een efficiënte manier aan deze doelstelling te kunnen werken, is het belangrijk de samenwerking en de activiteiten op elkaar af te stemmen. Dit vereist regie. Ketenregie wordt bijvoorbeeld zichtbaar doordat: er één of meer organisaties zijn die het tot hun taak rekenen om de activiteiten op het gebied van overgewicht op elkaar af te stemmen en die taak formeel is vastgelegd en in de praktijk wordt uitgevoerd; die organisatie(s) ook door anderen wordt/worden gezien als regisseur; er prestatieafspraken zijn tussen organisaties die in relatie staan tot het voorkomen of verminderen van overgewicht; organisaties elkaar aanspreken op (deel)resultaten en eventueel bevoegdheden hebben om organisaties te sanctioneren die zich niet aan de afspraken houden. Informatiecoördinatie: gegevens die nodig zijn om het gezamenlijke doel te bereiken worden verzameld en uitgewisseld Om jongeren met overgewicht tijdig te signaleren en hen snel te helpen kan het nodig zijn dat professionals signalen met elkaar delen en informatie aan elkaar overdragen. Verder is inzicht nodig in het traject dat jongeren 16

17 doorlopen om zo activiteiten op elkaar af te kunnen stemmen. Het gaat dan om het traject dat jongeren doorlopen voordat ze overgewicht krijgen, wanneer ze overgewicht hebben en wanneer ze worden geholpen om iets aan hun overgewicht te doen. Bovendien is informatie nodig om zicht te krijgen op de resultaten. Informatiecoördinatie wordt bijvoorbeeld zichtbaar doordat er: informatie wordt uitgewisseld in het belang van het oplossen van het probleem overgewicht; protocollen zijn over de informatieoverdracht en het gebruik van elkaars gegevens; sprake is van dossiervorming; ICT-toepassingen zijn om toegang en overdracht van informatie te regelen; overzicht bestaat over alle activiteiten op het gebied van overgewicht in Culemborg. Bereik van de keten: de organisaties weten op welke jongeren en welk deel van het probleem zij zich richten en hebben zicht op de jongeren die zij wel en die zij niet bereiken Om overgewicht te voorkomen of te verminderen is het belangrijk dat de preventie de jongeren bereikt die een hoog risico lopen op overgewicht, en dat díe jongeren die overgewicht hebben worden behandeld. Het aandeel bereikte jongeren moet zo hoog mogelijk zijn. Organisaties moeten met elkaar hebben afgestemd welke acties zij ondernemen en welke doelgroepen zij beogen te bereiken. Een goed bereik van de keten wordt bijvoorbeeld zichtbaar doordat: de organisaties afspraken hebben over afstemming en inzet; de organisaties kennis hebben van de kenmerken van jeugdigen die binnen en buiten het bereik van de keten vallen; de organisaties weten welke spelers wel en welke spelers niet betrokken zijn bij de keten; wanneer wiens deskundigheid kan worden ingezet om jongeren goed te helpen. Continuïteit in de keten: ononderbroken activiteiten gericht op het voorkomen of verminderen van overgewicht Om te voorkomen dat jongeren tussen wal en schip raken, is het belangrijk dat alle activiteiten van de organisaties goed op elkaar zijn afgestemd. Dit betekent voor overgewicht bijvoorbeeld dat er na het signaleren van overgewicht een goed aanbod moet zijn dat jongeren kan helpen om hun overgewicht aan te pakken. Continuïteit speelt overigens op verschillende niveaus: het geldt voor de keten als geheel maar ook voor de individuele jongere die een traject binnen de keten doorloopt. Continuïteit in de keten wordt bijvoorbeeld zichtbaar doordat: er na signalering een goede behandeling wordt aangeboden; doorverwijzingen zichtbaar en beredeneerd zijn en het duidelijk is of een jongere is aangekomen bij de organisatie waarnaar hij is doorverwezen; er afspraken zijn over doorverwijzingen; er na een niet succesvolle interventie wordt terugverwezen naar een organisatie die nieuwe interventies kan bieden; 17

18 er zicht is op het bestaan en de omvang van wachtlijsten en wacht- en doorlooptijden; er activiteiten worden ondernomen om de wachtlijsten te verminderen. Oplossingsgerichtheid: de activiteiten zijn gericht op het verminderen of voorkomen van overgewicht en afgestemd op de behoeften van jongeren Vaak hebben organisaties doelstellingen die er op zijn gericht dat jongeren hun aanbod doorlopen. Om overgewicht bij jongeren te kunnen voorkomen of te verminderen is het echter belangrijk dat die doelstelling voorop staat. Dat betekent dat het aanbod zal moeten worden afgestemd op de behoefte van (individuele) jongeren. Het belang van het kind prevaleert daarbij boven andere belangen. Oplossingsgerichtheid wordt bijvoorbeeld zichtbaar doordat: de preventie en aanpak van overgewicht centraal staat; organisaties structurele aandacht hebben voor de omstandigheden van de jongere en zijn of haar problemen; het aanbod is afgestemd op de doelgroep; goede informatie wordt gegeven aan de jongere en het gezin, bijvoorbeeld over het doel van de behandeling; jongeren worden betrokken bij het zoeken naar oplossingen. Systematische evaluatie en verbetering: het waarborgen en verbeteren van de bijdrage van de activiteiten aan de omvang van het probleem overgewicht Het is belangrijk dat de organisaties systematisch kijken of hun activiteiten zo verlopen en zo werken als ze vooraf beoogden. Daarvoor is kwaliteitsbewustzijn noodzakelijk evenals het organiseren van kwaliteitsbewaking. Zo kan het zijn dat activiteiten in beleidsstukken op elkaar zijn afgestemd, maar in de praktijk langs elkaar heen lopen. Het is dan de bedoeling dat de activiteiten na evaluatie zo worden bijgesteld dat overgewicht beter kan worden voorkomen of verminderd. Aandacht voor systematische evaluatie en verbetering wordt bijvoorbeeld zichtbaar doordat: de organisaties gezamenlijk periodiek meten welke resultaten zij behalen in de preventie en aanpak van overgewicht; ze aantoonbaar gebruik maken van die metingen om een beter resultaat te kunnen behalen; de gezamenlijke doelstellingen worden aangepast aan maatschappelijke ontwikkelingen; er wordt gemeten hoe jongeren de geboden zorg waarderen. 2.2 WAT VERSTAAT ITJ ONDER PREVENTIE, SIGNALERING EN BEHANDELING VAN OVERGEWICHT? In de onderzoeksvragen is onderscheid gemaakt tussen preventie, signalering en behandeling van overgewicht. 18

19 Preventie Voorkomen is beter dan genezen. Dit betekent dat de nadruk van activiteiten moet liggen op het bevorderen van een gezond gewicht bij jongeren, nog voordat er sprake is van overgewicht. Zo kunnen ernstige ziekten op latere leeftijd worden voorkomen. Bij preventie kan concreet worden gedacht aan zaken als: het stimuleren van bewegen en gezond eten, zowel individueel als groepsgericht; de gezonde keuze de gemakkelijke keuze maken - wegnemen van belemmeringen die gezond gedrag moeilijk maken en maatregelen invoeren die gezond gedrag bevorderen; voorlichting over gezond gedrag en het uitzenden van een uniforme boodschap; het stimuleren van borstvoeding; specifieke aandacht gericht op risicogroepen; sense of urgency bij jongeren, ouders en professionals stimuleren. Signalering Wanneer een jongere overgewicht heeft, moet dat zo vroeg mogelijk worden gesignaleerd, zodat hij of zij kan worden geholpen om er iets aan te doen. Dit betekent dat: het probleem moet worden herkend en op basis van gegevens geconstateerd; het geconstateerde overgewicht moeten worden geregistreerd en de dossiers moeten volledig zijn; wanneer overgewicht is gesignaleerd, de jongeren en ouders hierover moeten worden ingelicht; professionals, ouders en kinderen het probleem niet bagatelliseren. de signalen moeten komen bij degene die er iets mee kan. Dat betekent dat professionals signalen met anderen moeten delen. Behandeling Het is belangrijk dat na het signaleren wordt gezocht naar de meest effectieve behandeling, die is gericht op het bereiken van een gezond lichaamsgewicht. Zaken die verder van belang zijn bij een goede behandeling, zijn de volgende: De behandeling is niet vrijblijvend, noch voor ouders en kinderen noch voor professionals. De professionals hebben zicht op de voortgang van de (resultaten van de) behandeling en houden een volledig dossier bij. Er zijn verschillende strategieën voor behandeling mogelijk. Wanneer er met de ene strategie geen resultaat is geboekt, wordt gezocht naar alternatieven. Er zijn geen tegengestelde boodschappen en elkaar tegenwerkende activiteiten. Er is in de behandeling aandacht voor de verschillende omgevingen waarin de jongeren verkeren (gezin, school, vrije tijd). Het volgen van het kind en de ouders na de behandeling en het bieden van nazorg. 19

20 20

21 3 WERKEN AAN EEN GEZOND LICHAAMSGEWICHT IN CULEMBORG In het vorige hoofdstuk is aangegeven welke aspecten van belang zijn als het gaat om de aanpak van overgewicht. In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de wijze waarop overgewicht in Culemborg wordt aangepakt: welke organisaties spelen een rol, wie doet wat en welke samenwerkingsverbanden zijn er? 3.1 WIE DOET WAT IN CULEMBORG RONDOM OVERGEWICHT? Hieronder worden de verschillende organisaties en hun activiteiten nader toegelicht. Deze organisaties zijn als volgt geclusterd: Gemeente - volksgezondheidsbeleid, sportbeleid, stedelijke vernieuwing en kleine stedenbeleid, speelruimtebeleid en beleid op het gebied van jeugdgezondheidszorg en onderwijs. Jeugdgezondheidszorg - thuiszorg en GGD. Overige gezondheidszorg - huisartsen, diëtisten, kindergeneeskunde, verloskundigen. Onderwijs en kinderopvang - basis- en voortgezet onderwijs, kinderdagverblijven. Welzijn - jongerenwerk De gemeente De gemeente Culemborg heeft een taak in het bevorderen en beschermen van de volksgezondheid van haar burgers 19. Het is de bedoeling dat de gemeente daartoe iedere vier jaar een gemeentelijke nota volksgezondheidsbeleid vaststelt, het vastgestelde beleid uitvoert en daarover verantwoording aflegt. Veel van het gezondheidsbeleid van de gemeente Culemborg wordt op regionaal niveau ontwikkeld, samen met alle gemeenten uit de regio Rivierenland. Dit regionale beleid moet worden omgezet in gemeentelijk beleid dat specifiek op de inwoners van Culemborg van toepassing is. Volksgezondheidsbeleid De gemeente Culemborg heeft op dit moment geen beleid dat zich specifiek richt op de preventie van overgewicht. Het probleem overgewicht was in 2003 al bekend en is destijds als speerpunt benoemd, naast vier andere speerpunten. De gemeenteraad koos er toen echter voor om drie van de vijf speerpunten uit te werken, waarbij overgewicht afviel. In de meest recente nota volksgezondheidsbeleid 20 van de gemeente Culemborg is het onderwerp dan ook niet opgenomen. Ook op de begroting 2007 van de gemeente ontbreekt het onderwerp. Eén van de wel gekozen speerpunten van de huidige nota volksgezondheidsbeleid is extra aandacht voor mensen met een lage sociaal-economische status. 19 Op basis van de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv). 20 Nota Volksgezondheid. Gepokt en gemazeld. Culemborg: maart

22 Het beleid gericht op sociaal-economische gezondheidsverschillen is in eerste instantie regionaal uitgewerkt 21. In de uitwerking is onder meer gekozen voor het bevorderen van gezond gedrag en het aanpakken van overgewicht bij mensen met een lage sociaal-economische status. De invulling van dit regionale beleid is nog in ontwikkeling. De gemeente Culemborg heeft het plan om in 2008 een nieuwe nota gemeentelijk gezondheidsbeleid uit te brengen. Beleidsambtenaren van de gemeente geven aan dat overgewicht in deze nieuwe nota (waarschijnlijk) als speerpunt zal worden aangemerkt. Enkele gemeentelijke beleidsterreinen richten zich niet direct op overgewicht, maar wel op de oorzaken ervan: Sportbeleid Het gemeentelijk beleid op het gebied van breedtesport kent vier doelgroepen: jongeren, ouderen, allochtonen en gehandicapten. Voor jongeren wordt met name ingezet op het vergroten van de mogelijkheden om hen te laten kennismaken met sporten. Zo organiseert de breedtesportconsulent, die via de Gelderse Sport Federatie in de gemeente actief is, sportclinics op scholen. Naast het inzetten van een breedtesportconsulent ondersteunt de Gelderse Sport Federatie de gemeente Culemborg ook door het aanbieden van bewegingsbevorderingsprogramma s, bijvoorbeeld op sportverenigingen en scholen. De gemeente heeft een discussienota opgesteld 22, als opmaat naar de nota sportbeleid die in 2007 uitkomt. In dat kader kijkt de gemeente op welke manier schoolsport, bewegingsonderwijs en georganiseerde sport meer op elkaar kunnen worden afgestemd. Stedelijke vernieuwing en kleine stedenbeleid De gemeente beoogt de kwaliteit van wonen in oudere wijken en gebieden in de stad te verbeteren 23. In de Staatsliedenbuurt, Nieuwstad en Achter de Poort wordt gekeken naar de woningvoorraad, de verbetering van leefbaarheid, (ervaren) veiligheid, de verkeersveiligheid en bevordering van bewonersparticipatie. Het kleine stedenbeleid richt zich op het verbeteren van de sociale aspecten van de wijken en de stedelijke vernieuwing op het verbeteren van de fysieke aspecten. Het bevorderen van bewegen in de openbare ruimte is niet als expliciete doelstelling in de plannen opgenomen. Speelruimtebeleid In het speelruimteplan van 2001 geeft de gemeente aan hoe de ruimte voor kinderen is verdeeld over de stad. In het bestemmingsplan zijn speelruimten echter niet herkenbaar onderscheiden. Sinds kort wordt er in het speelruimtebeleid een relatie gelegd met bewegingsonderwijs. 21 Ontwerpplan en Uitvoeringsprogramma Sociaal-economische gezondheidsverschillen (SEGV). Regio Rivierenland: Sport en bewegen in Culemborg. Discussienota Sport, januari In het kader van het Ontwikkelingsprogramma stedelijke vernieuwing. 22

23 Beleid jeugdgezondheidszorg en onderwijs Het beleid op het gebied van de jeugdgezondheidszorg richt zich onder meer op het stimuleren van opvoedingsvaardigheden en de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Het beleid over de voorschoolse periode is erop gericht sociaal-emotionele, motorische achterstanden en taalachterstanden te verminderen. Wat betreft de onderwerpen zorg en school bekijkt de gemeente in overleg met de scholen voor welke zorg de school verantwoordelijk zou moeten zijn en voor welke zorg anderen dan de school verantwoordelijk zijn De jeugdgezondheidszorg De jeugdgezondheidszorg is bedoeld voor nul- tot negentienjarigen. In Culemborg levert de Stichting Thuiszorg en Maatschappelijk Werk Rivierenland (STMR) de zorg aan nul tot vierjarigen op het consultatiebureau. De GGD Rivierenland verzorgt de zorg voor kinderen van vier tot negentien jaar op de scholen. Consultatiebureau De medewerkers van het consultatiebureau zien kinderen tussen de nul en vier jaar op dertien momenten. Ze volgen hun ontwikkeling om mogelijke problemen te voorkomen en deze zo vroeg mogelijk te signaleren en aan te pakken 24. Daarnaast kunnen ze risicogroepen extra zorg bieden, bijvoorbeeld in de vorm van opvoedkundige ondersteuning. Sinds maart 2006 registreren de medewerkers van het consultatiebureau het overgewicht bij kinderen boven de twee jaar, in het kader van het project Riversize (zie pagina 22). Zij stellen vast of een kind overgewicht of obesitas heeft wanneer het sterk afwijkt van de gebruikelijke lengte en gewicht in zijn leeftijdscategorie: Wanneer is vastgesteld dat een kind overgewicht heeft, kan een jeugdverpleegkundige op huisbezoek gaan, wanneer de ouders dit willen. Het is de bedoeling om door het huisbezoek meer zicht te krijgen op de oorzaken van het overgewicht en om ouders te motiveren voor ondersteuning bij de aanpak van het overgewicht. Wanneer is vastgesteld dat een kind obesitas heeft, dan verwijst de jeugdarts of verpleegkundige door naar de kinderarts. Ook stimuleren de medewerkers van het consultatiebureau dat moeders borstvoeding geven. Verder hebben de jeugdverpleegkundigen een inloopspreekuur op peuterspeelzalen, om vragen die bij ouders leven te beantwoorden. GGD De medewerkers van de jeugdgezondheidszorg zien kinderen tussen de vier en negentien jaar op drie momenten. De jeugdarts ziet de kinderen in groep twee van het basisonderwijs en de VMBO-leerlingen uit het tweede leerjaar van het voortgezet onderwijs (VO). De sociaal-verpleegkundige ziet de kinderen in groep zeven van het basisonderwijs en de HAVO/VWO-leerlingen uit het tweede leerjaar van het VO. Daarnaast is het mogelijk om kinderen op afroep te zien. Verder is er op basisscholen het infopunt opvoeding. Afhankelijk van de vragen die ouders op het infopunt stellen kan overgewicht 24 Dit betreft de uitvoering van het uniforme deel van het basistakenpakket jeugdgezondheidszorg. 23

24 aan de orde komen. Ook participeert de jeugdarts in de zorgadviesteams van de VO-scholen en van twee basisscholen. Riversize Het project Riversize, een gezamenlijk project van STMR en de GGD, beoogt het percentage kinderen in de regio Rivierenland van nul tot negentien jaar met (neiging tot) overgewicht te stabiliseren. In het kader van dit project worden alle kinderen op de contactmomenten van de jeugdgezondheidszorg gewogen en gemeten. Kinderen met (neiging tot) overgewicht en hun ouders worden krijgen extra individuele ondersteuning in een consult of huisbezoek en/of worden daarna - indien nodig - doorverwezen naar een cursus voor kinderen met overgewicht, diëtist of kinderarts 25. Naast signalering en doorverwijzing voorziet dit project in advisering. De GGD, STMR en de Gelderse Sport Federatie 26 geven gezamenlijk advies over mogelijke lokale activiteiten ter preventie van overgewicht aan scholen, peuterspeelzalen en gemeenten. De daadwerkelijke advisering is nog niet gestart, om organisatorische redenen Overige gezondheidszorg Er zijn in Culemborg twee samenwerkingsverbanden van huisartsen, er is één verloskundigenpraktijk en er zijn twee diëtistenpraktijken. Daarnaast biedt de STMR diëtetiek aan. Wanneer ze een ziekenhuis bezoeken, gaan mensen uit Culemborg over het algemeen naar het Ziekenhuis Rivierenland in Tiel of het St. Antoniusziekenhuis in Nieuwegein. Het ziekenhuis Rivierenland in Tiel heeft ook een nevenvestiging in Culemborg. Daar wordt twee keer per week een kinderpolikliniek gehouden. Diëtisten De diëtisten van de STMR begeleiden individuele jongeren. In het algemeen verwijzen huisartsen, jeugdartsen of artsen van het consultatiebureau de jongeren naar de diëtisten, maar ouders kunnen ook direct naar de diëtist gaan. Bij de begeleiding van kinderen is gewichtsverlies geen doel op zich. Het uitgangspunt is meestal gewichtsbehoud; omdat kinderen nog groeien kan door gewichtsbehoud op langere termijn de juiste verhouding van lengte en gewicht worden bereikt. Huisartsen Huisartsen kunnen overgewicht bij jongeren signaleren en hen adviseren. Vanuit de beroepsvereniging en het Nederlands Huisartsen Genootschap wordt geen specifieke aanpak van overgewicht bij kinderen gepropageerd. Het is niet bij alle huisartsen gebruikelijk om jongeren met overgewicht op hun gewicht aan te spreken, als zij een hulpvraag hebben die niet met het onderwerp te maken heeft. 25 Zoals in het overbruggingsplan voor kinderen met overgewicht is beschreven. Bulk- Bunschoten AMW, Renders CM, Van Leerdam FJM, Hirasing RA. Overbruggingsplan voor kinderen met overgewicht. Methode voor individuele primaire en secundaire preventie in de jeugdgezondheidszorg. Amsterdam: VUMC, Onlangs is het project omgedoopt tot Riversize, B-Fit!, gezien de samenwerking met de Gelderse Sport Federatie. 24

25 Verloskundigenpraktijk De verloskundige is actief in het aanpakken van zeer ernstig overgewicht bij zwangeren, in het kader van de preventie van zwangerschapsdiabetes. Ook besteedt ze aandacht aan het belang van het geven van borstvoeding. Kinderpoli Ziekenhuis Rivierenland Tiel De afdeling kindergeneeskunde behandelt enkele keren per jaar kinderen voor vetzucht (adipositas). Binnen de afdeling zijn geen afspraken hoe met overgewicht en obesitas wordt omgegaan, wanneer kinderen voor iets anders worden doorverwezen. Ongeveer tien procent van alle patiënten van de kinderafdeling van het ziekenhuis komt uit Culemborg. Overgewichtpoli St. Antoniusziekenhuis 6,5 procent van de patiënten op de kinderafdeling komt uit Culemborg 27. De overgewichtpoli is een onderdeel van de kinderafdeling van het St. Antoniusziekenhuis. Het uitgangspunt van de overgewichtpoli is dat alle kinderen met overgewicht op dezelfde manier worden behandeld. Huisartsen kunnen kinderen en jongeren naar de overgewichtpoli verwijzen, bijvoorbeeld op initiatief van de ouders. Wanneer medische oorzaken zijn uitgesloten, verwijst de poli de kinderen door naar beweeg- en voedingsprogramma s voor kinderen met overgewicht (Fitkids of Fffunfittt). Na zes maanden komen de kinderen nog een keer op de poli om het resultaat te bespreken. Fffunfittt wordt aangeboden in IJsselstein en Houten. Het programma richt zich speciaal op kinderen met overgewicht. Het doel is om op een leuke manier een goede balans te vinden tussen voeding en beweging, waarbij een BMI-daling van twee punten wordt nagestreefd. Het programma duurt zeventien weken en kent drie onderdelen: bewegen onder begeleiding van een kinderfysiotherapeut; groepsvoorlichting door de diëtist; (groeps)gesprekken met een psycholoog. Fitkids wordt aangeboden in Geldermalsen en duurt 26 weken. FitKids richt zich op gehandicapte of chronisch zieke kinderen met verschillende achtergronden, inclusief kinderen met overgewicht. Het kind krijgt eerst een intake bij de kinderfysiotherapeut, aan de hand daarvan wordt een individueel bewegingsprogramma samengesteld dat kan worden uitgevoerd zowel individueel als in groepsverband. De cursus heeft als doel de kinderen te stimuleren om te bewegen met plezier, inzicht te geven in relatie tussen beweging, voeding en overgewicht en inzicht te geven in een gezond eetpatroon. Voor FitKids is een verwijzing kinderfysiotherapie nodig Onderwijs en kinderopvang Culemborg telt dertien basisscholen. Er zijn twee brede (basis)scholen, waarvan een nog in de ontwikkelingsfase is. Daarnaast zijn er twee scholen voor voortgezet onderwijs. Eén van deze VO-scholen verzorgt ook het praktijkonderwijs. Er zijn vier aanbieders voor kinderopvang. 27 Deze kinderen komen niet allemaal speciaal voor de overgewichtpoli. 25

26 Basisscholen Er is geen sprake van een gericht en eenduidig beleid ten aanzien van overgewicht op de in ons onderzoek betrokken scholen. Wel worden er activiteiten uitgevoerd op het gebied van voeding en bewegen. Zo krijgen de kinderen een aantal uren bewegingsonderwijs per week, meestal door de groepsleerkracht. Ook hebben de basisscholen regels voor trakteren opgenomen in hun schoolgids en geven ze algemene voorlichting aan kinderen en ouders over gezonde voeding en dergelijke. Er zijn momenteel geen initiatieven om (preventie van) overgewicht op te nemen in de programmering van de activiteiten van de brede scholen. Scholen voor voortgezet onderwijs De reguliere VO-scholen hebben het onderwerp overgewicht niet in het schoolbeleid opgenomen, met uitzondering van de locatie voor praktijkonderwijs. Beide scholen voeren wel activiteiten uit op het gebied van voeding en bewegen. Zo bieden ze gezonde voeding aan in de kantine. De scholen bieden, naast de reguliere gymlessen, ook extra sportactiviteiten aan. Het Koningin Wilhelmina College, één van de VO-scholen, heeft in de onderbouw een project waarin de nadruk ligt op gezonde voeding en voldoende beweging. Daarnaast biedt de school voor alle afdelingen sportactiviteiten aan op de vrijdagmiddag. Kinderdagverblijven Het - in het onderzoek opgenomen - kinderdagverblijf heeft een voedingsbeleid, dat onderdeel uit maakt van het algehele beleidsplan. Volgens de directeur van het kinderdagverblijf steunen de ouders dit beleid. De regel is dat er geen snoep wordt gegeven; wanneer ouders snoep als traktatie geven wordt het mee terug gegeven. De kinderen eten een broodmaaltijd in de opvang en eten er ook tussendoortjes (fruit, yoghurt, soepstengel) Welzijn Culemborg kent één brede welzijnsorganisatie voor alle inwoners van Culemborg die ondersteuning nodig hebben. Jongerenwerk Het jongerenwerk is een onderdeel van de welzijnsorganisatie ELK. De jeugden jongerenwerkers vangen de jeugd op in het jongerencentrum en hebben een bus om jongeren op te vangen op plaatsen waar geen eigen plek is voor jongeren en in de buurt van hang- en overlastplekken. Daar bieden ze sporten spelactiviteiten aan die zijn gericht op verschillende groepen jongeren (meiden, jongens, allochtone groepen). Door middel van sport en spel werken de jongerenwerkers aan gedragsaspecten als leren omgaan met agressie en samenwerken. De jeugd- en jongerenwerkers hebben verder een rol in het signaleren van problemen van jongeren Samengevat Samengevat kan het volgende worden gesteld: De gemeente voert geen beleid voert op het gebied van overgewicht. In andere beleidsterreinen op het gebied van oorzaken van overgewicht is geen relatie gelegd met de aanpak van overgewicht. 26

27 De jeugdgezondheidszorg adviseert, signaleert en intervenieert bij overgewicht, met name in het kader van het project Riversize; Ook andere organisaties bieden verschillende activiteiten aan op het gebied van overgewicht, voeding of bewegen, zowel voor jongeren met als zonder overgewicht. 3.2 WELKE SAMENWERKINGSVERBANDEN ZIJN ER? Er zijn binnen Culemborg verschillende samenwerkingsverbanden tussen professionals die een rol kunnen hebben in de aanpak van overgewicht 28. Gemeente De gemeente heeft de volgende samenwerkingsverbanden: Samenwerking tussen de Gelderse Sport Federatie en de gemeente, waarbij een breedtesportconsulent van de sportfederatie werkzaam is voor de gemeente Culemborg. De consulent initieert en ondersteunt allerlei initiatieven op het gebied van sport in de gemeente. Sportadviesraad met gemeente, vertegenwoordigers van sportverenigingen en vertegenwoordigers van scholen. En wordt ook een ongeorganiseerde sporter uitgenodigd om deel te nemen aan de raad. Samenwerking in wijkteams tussen de wijkmanagers van de gemeente, welzijnswerk, wijkagenten van de politie en de woningcorporatie. Kernnetwerk dat gericht is op het verbeteren van de leefbaarheid en bestaat uit een interventiewerker, de politie, raad voor de kinderbescherming, jeugdreclassering, het maatschappelijk werk en scholen. Samenwerking STMR en GGD De STMR en de GGD werken samen in het kader van de integrale jeugdgezondheidszorg voor kinderen van nul tot negentien jaar. Deze samenwerking is vastgelegd in een intentieverklaring tot samenwerking. STMR en GGD werken specifiek rondom overgewicht samen in Riversize. Samenwerking jeugdartsen en kinderartsen Twee maal per jaar komen de jeugdartsen van het consultatiebureau en de GGD en de kinderartsen van het ziekenhuis Rivierenland bij elkaar om activiteiten te initiëren en af te stemmen rondom gezondheidsonderwerpen. Het thema overgewicht en het project Riversize is hier verschillende keren besproken. Platform Eerstelijnszorg Culemborg Het Platform eerstelijnszorg Culemborg (PEC) komt een vier keer per jaar bij elkaar, op initiatief van de gemeente. Aan het overleg nemen onder meer deel: huisartsen, fysiotherapeuten, maatschappelijk werker(s), verloskundigen, psychologen en thuiszorg. Alle professionals uit de eerste lijn hebben daarnaast de mogelijkheid om elkaar informeel te ontmoeten en ervaringen uit te wisselen binnen het Culemborgs Overleg Eerstelijnsgezondheidszorg (COEL). Sinds kort worden binnen het COEL ook themabijeenkomsten georganiseerd, zoals onlangs over kindermishandeling. 28 Er is voor gekozen om samenwerkingsverbanden tussen professionals van dezelfde discipline hier buiten beschouwing te laten. 27