De privatisering. van de energiesector. -Kenniskring-

Transcriptie

1 De privatisering van de energiesector -Kenniskring- Groep: P3B4 Blok coördinator: Jan Spruijt Begeleider: Koen Demouge Projectleden Elise Walta Dimitri Kappos Jorrik Branten Quirijn Rademakers Katja Creutzberg Datum:

2 Inhoudsopgave Inleiding 4 De privatisering 5 De privatisering van de energiesector in politiek opzicht 6 Aanpak 6 Inleiding 6 Politiek 6 Splitsingswet 7 Elektriciteitsnet 7 Gaswet 8 Voorstanders 8 Tegenstanders 8 Verkoop energiebedrijven aan het buitenland 9 Voor- en nadelen privatisering in energiesector 9 Conclusie 10 Bronnenlijst 10 De privatisering van de energiesector in economisch opzicht 11 Aanpak 11 Het ontstaan van de privatisering, 11 Kort de redenen voor de invoering Wb. de overheid 12 Gevolgen van de privatisering in economisch opzicht. 13 De tariefontwikkelingen wat betreft de energiesector 17 De afweging van de voor & nadelen van de privatisering 21 Informatiecomplicatie 23 Samenvatting 23 Eindconclusie 23 Mening 24 Bronnenlijst 24 De privatisering van de energiesector in sociaal opzicht 26 Aanpak 26 Inleiding 27 Energiemarkt 27 Liberaliseren 27 Bewustwording 28 Consument 28 Het beeld tot dusverre 30 Bedrijfseconomische doelen 30 Carrière gedrag 31 Zekerheid 32 Conclusie 32 Mening 33 Samenvatting 34 Bronnenlijst 35 De privatisering van de energiesector in ecologisch opzicht 36 De ecologische gevolgen 36 Aanpak & onderzoek 36 Conclusie 42 Mening 42 Bronnenlijst 43 De privatisering van de energiesector in technologisch opzicht 44 Privatisering van de energiesector 44 Inleiding 44 2

3 De vraag 45 Ontwikkeling in winning van groene energie 45 Hoog rendement zonnepanelen 46 Flexibele zonnecellen 46 Straatverlichting op zonne- en wind energie 47 Veranderingen in landschap 48 Zelfvoorzienende huishoudens 48 Smart Grid/Slim energienet 49 Samenvatting 50 Conclusie 51 Mening 51 Bronvermelding 51 Eindconclusie 52 Nawoord 53 Bronnenlijst 54 3

4 Inleiding: Naar aanleiding van de presentatie op 18 april, zijn we gestart met alweer het vierde blok van kenniskring. Dit keer gaan we onderzoeken wat de privatisering nou heeft betekent voor de energiesector, wat voor gevolgen deze veranderingen teweeg hebben gebracht en of we dit nou als positief of als negatief mogen opvatten. Om dit rapport zo volledig mogelijk te maken, hebben we het rapport onderverdeeld in 5 opzichten: Politiek opzicht Economisch opzicht Sociaal opzicht Ecologisch opzicht Technologisch opzicht Zo kunnen we verschillende opzichten tegen elkaar afwegen en zo een voorzichtige mening en conclusie trekken uit de gebleken resultaten. 4

5 De Privatisering Privatisering van de energiemarkt is een belangrijke verandering geweest die veel teweeg heeft gebracht. De achterliggende reden van de privatisering zou als volgt luiden: Een vrije energiemarkt zou leiden tot goedkopere energie én betere service. Immers zouden energieleveranciers moeten concurreren en de afnemers zouden, zo meende de regering, de beste, schoonste en niet te vergeten de goedkoopste leverancier kiezen. Dankzij de privatisering kwamen energiebedrijven los te staan van provincies en gemeenten en dus van de overheid. Echter moesten de netwerkbedrijven verplicht in overheidshanden blijven, voor de productie- en leveringsbedrijven was dit niet aan de orde. Formeel bevat EU-richtlijn 96/92EC geen verplichting om tot privatisering van stroombedrijven over te gaan. De enige eis is dat er een scheiding moet plaatsvinden in het beheer en de boekhouding van productie, transport en distributie. Omwille van het publieke belang kan een lidstaat besluiten de gehele voorziening aan één bedrijf op te dragen. Nergens wordt gezegd dat tot privatisering moet worden overgegaan. Dit zou immers in strijd zijn met het basisverdrag van de Europese Unie, dat discriminatie verbiedt tussen publiek en particulier eigendom. 1 Pas na de splitsingswet konden deze bedrijven geprivatiseerd worden. Hierin werd namelijk wel duidelijkheid gecreëerd en werd privatisering van het commerciële doel van de 2 energiedistributiebedrijven mogelijk. Ondertussen is een groot aandeel van deze netwerken in handen van particulieren maar bezit de overheid vooralsnog een aantal aandelen. Behalve een aantal aandelen heeft de overheid ook twee randvoorwaarden opgesteld: Er moeten bepalingen zijn die toezien op de naleving van de Elektriciteits- en Gaswet. De netbeheeractiviteiten dienen in handen van de overheid te blijven, en onafhankelijk van het bedrijf te zijn. 3 Deze twee randvoorwaarden dienen problemen wat betreft de toekomst te voorkomen. Echter zijn er meer regels opgesteld die de consumenten moeten behoeden van concurrentiestrijden en andere eventuele gevolgen van de privatisering, deze zijn te vinden in de wetten van de opsplitsingswet, Elektriciteitswet en Gaswet. 1 Dr Ronald van Raak, drs Nico Schouten. De uitverkoop van energie Rotterdam, september B en W-voorstel: verkoop aandelen Nuon.28 april Auteurs onbekend. Publieke belangen en marktordening. Datum onbekend. 5

6 De privatisering van de energiesector in politiek opzicht Inhoud: 1 Aanpak 2 Inleiding 3 Politiek 4 Splitsingswet 5 Elektriciteitsnet 6 Gaswet 7 Voorstanders 8 Tegenstanders 9 Verkoop energiebedrijven aan het buitenland 10 Voor- en nadelen privatisering in energiesector 11 Conclusie 12 Bronnenlijst 1 Aanpak De informatie over de privatisering in de energiesector op politiek niveau heb ik voornamelijk van politieke websites gehaald. Op deze websites stond vrij veel informatie over privatisering in verschillende sectoren. Het nadeel aan deze bronnen was dat de informatie geschreven was door een bepaalde partij met een daar bijbehorende politieke voorkeur. Het was daarom belangrijk om deze politieke websites tegen elkaar af te wegen en daarnaast zoveel mogelijk neutrale bronnen op te zoeken, zoals kranten en nieuwssites. Naast politieke partijen heb ik me ook op veel wetgeving gericht. Zo heb ik verschillende wetgevingsboeken gebruikt om alle energie wetten te kunnen begrijpen en gebruiken. 2 Inleiding Op het gebied van privatisering is veel discussie in de politiek. Dit blijkt wel uit de afwijkende standpunten van verschillende politieke partijen. Voornamelijk rechtse partijen zijn het er over eens dat energiemaatschappijen geprivatiseerd moeten kunnen worden. Dit zou lagere prijzen en betere service opleveren. Ook vind men dat het mogelijk moet zijn om te concurreren in de energiesector. Ten eerste ben ik op zoek naar de politieke voorkeuren gegaan van een paar grote Nederlandse politieke partijen. Deze heb ik meegenomen om in mijn conclusie te verwerken. Daarnaast heb ik verschillende relevante wetten die met privatisering en energie hebben te maken opgezocht en kort uitgewerkt. 3 Politiek Sinds 2000 al bestaat de discussie over de privatisering van de energiesector. 4 De meningen van de verschillende politieke partijen waren verdeeld. Uit eerdere uitspraken over privatiseringen is af te leiden dat GroenLinks 5 tegen privatisering in het algemeen is. Ook SP 6,

7 CDA 7 en PvdA 8 zijn tegen de privatisering van de energiesector. Daarentegen zijn VVD 9, en PVV 10 juist voor. Hieronder een duidelijk schema van de meningsverschillen van de grotere partijen van Nederland. Voor privatisering * Tegen privatisering * Het overnemen van Nederlandse bedrijven door buitenlandse bedrijven is de PVV uit principe geen voorstander van. 4 Splitsingwet De splitsingswet voor energiebedrijven is een wet die in 2007 werd aangenomen. Hierbij was het de bedoeling dat op 1 januari 2011 de energiebedrijven werden opgedeeld in een commercieel bedrijf dat stroom en gas levert, en een publiek netwerkbedrijf dat leidingen beheert. 11 Deze wet werd ooit de wereld ingeroepen, omdat de staat de consument wilden beschermen tegen te grote machtsblokken in de energiemarkt. Daarnaast zouden energiemaatschappijen met eigen netwerk een oneerlijke voorsprong hebben op concurrent zonder netwerk. Op dit moment heeft alleen Essent de splitsingswet doorgevoerd. Andere grote energiemaatschappijen Eneco en Delta zijn tegen de wet ingegaan en hebben hun gelijk gekregen van het gerechtshof. De splitsingswet maakt volgens het hof een inbreuk op het vrije verkeer van kapitaal. 12 Op dit moment duurt deze zaak nog voort. 5 Elektriciteitsnet De Elektriciteitswet (1998) beoogt vrije marktwerking in de levering, de in- en uitvoer en de opwekking van elektriciteit. 13 Controleur hierover is de Energiekamer. Dit orgaan stelt voorwaarden en tarieven voor transport van elektriciteit vast en houd toezicht op de dienstverlening van de netbeheerders. Op dit moment hebben vrije afnemers, handelaren, producenten en leveranciers de vrijheid tot het in- en uitvoeren van stroom. Het beheer van het transportnet blijft een monopolie. Er zijn in Nederland regionale netbeheerders, maar de landelijke netbeheerder controleert als één organisatie alle netbeheerders. Tevens vermeld deze wet dat afnemers verplicht zijn om voor een deel van hun elektriciteitsbehoefte groene stroom in te zetten

8 6 Gaswet De Gaswet (2000) gaat over de regels betreft de levering en transport van gas. Controleur hierbij is de Energiekamer van de NMa (Nederlandse Mededingingsautoriteit). De Gaswet schrijft een vrije toegang tot het Nederlandse gasnet voor. De beheerders van het gasnet zijn verplicht om met elke partij die daarom verzoekt, te onderhandelen over het transport van gas via hun net. 15 De Gaswet is er om de machtspositie van energieleveranciers te doen afnemen. 7 Voorstanders De voornaamste reden dat vooral rechtse partijen voor de privatisering van de energiesector zijn, heeft te maken met het feit dat deze partijen in het algemeen voor meer (economische) vrijheid staan. Deze bewuste partijen willen met de privatisering van de energiesector eerlijke concurrentie in de energiemarkt brengen, zodat het voor de consument gunstiger zou kunnen worden. 8 Tegenstanders De tegenstanders van privatisering zijn over het algemeen linkse partijen te noemen. Zij zijn tegen de privatisering van de energiesector om verschillende redenen. Ten eerste zijn deze politieke partijen bang voor het feit dat als de overheid de energiebedrijven uit handen geeft, deze bedrijven zich voornamelijk gaan richten op winst maken en zich minder om de klant gaan bekommeren. Ten tweede zijn deze partijen bang dat het opwekken van stroom voornamelijk via een goedkope en dus vaak niet groene manier wordt gedaan. Dit kan schade opleveren aan het plan van de overheid om het gebruik van uitputbare bronnen te verminderen. Als laatste punt geven de tegenstanders van de privatisering aan dat de overheid na het verkopen van de energiemaatschappijen geen weg meer terug is en dat het een oncontroleerbaar geheel blijft. Vooral het transport van energie is een doorn in het oog van deze partijen. Vaak is te zien dat politieke partijen die tegen de privatisering van energiemaatschappijen zijn, ook tegen alle andere vormen van privatisering zijn. Denk hierbij aan het openbaar vervoer of de zorg sector

9 9 Verkoop energiebedrijven aan het buitenland Door de zogenaamde splitsingswet uit 2006 is toegestemd door, ook linkse partijen zoals GroenLinks en PvdA, op een eventueel verkoop van energiebedrijven met bepaalde voorwaarden. Zo moest het netwerk wel in publieke handen blijven. Voornaamste reden was dat deze bedrijven toch al commercieel opereerde 16. Dit leidde tot de verkoop van Nuon in juni 2009 door Vattenfall. Dit Zweedse energiebedrijf kocht een belang van 49% op, wat in 2015 zal stijgen naar de volledige 100%. Ook Essent maakte in 2009 bekend dat zij zullen fuseren met een buitenlands energiebedrijf. In dit geval was het het Duitse RWE dat Essent voor bijna tien miljard euro overnam van Nederland. De aandelen in het netwerk blijven wel in Nederlandse handen. Door deze verkopen heeft Nederland officieel geen eigen energiemaatschappijen meer in publieke handen. Voornamelijk SP, GroenLinks en, PvdA waren hier het niet mee eens. PVV was op een andere manier niet voor de verkoop van deze energiemaatschappijen, omdat het niet afhankelijk wil zijn van het buitenland. 10 Voor- en nadelen privatisering in energiesector17 Ochtendkrant Trouw maakte in 2009 een mooi overzicht van de voornaamste voor- en nadelen van het privatiseren van energiebedrijven. Hieronder een duidelijke tabel. Voordelen Nederlandse energiebedrijven zijn te klein om te kunnen concurreren met buitenlandse energiebedrijven. Zo kunnen grote buitenlandse energiebedrijven veel goedkoper grondstoffen inkopen. De overname van Essent en Nuon zullen voor de Nederlanders dus voordeel hebben qua kosten. Het geld van de verkoop kan in groene energie worden gestoken. Nadelen Levering energie loopt gevaar door verkoop aan buitenland. Hiermee wordt bedoeld dat bij eventuele hittegolven buitenlandse energiemaatschappijen eigen land voorrang zullen geven in het verschaffen van extra energie. Energie bedrijven die commercieel worden nemen ook risico met zich mij. Tijdens de economische crisis is gebleken dat ook grote bedrijven zomaar kunnen omvallen door een verkeerde investering of verkopen

10 11 Conclusie De verkoop van energiebedrijven blijft een politieke discussie die waarschijnlijk nog een tijd zal voortduren. Het is dan misschien lastig om een eigen mening te vormen rond privatisering. De privatisering van de energiesector zal voor mij meer nadelen van voordelen hebben. Naar mijn mening zijn er een paar sectoren in Nederland die in handen moeten blijven van de staat. Ik heb het dan over de zorg-, energie- en openbaar vervoersector. Ik denk namelijk dat het commercieel maken van energiemaatschappijen op langer termijn niet voordelig zou zijn voor de consument. Een commercieel bedrijf wordt niet gesteund door de overheid. Daarnaast heeft de overheid veel minder invloed en controle over één van de belangrijkste levensbehoefte van de Nederlanders. Ook nemen commerciële bedrijven gedwongen of ongedwongen risico s. We hebben bij de banken gezien, dat ook grote bedrijven zomaar kunnen omvallen door een verkeerde investering of aankoop. Op korte termijn zal de consument voordeliger uit zijn, gezien energiemaatschappijen kunnen gaan concurreren. Daarnaast kan Nederland zich volledig gaan richten op het opwekken van groene stroom. Toch denk ik dat Nederland haar grootste energiemaatschappijen niet had moeten verkopen. Al helemaal niet aan buitenlandse bedrijven. Zo krijgen we steeds minder grip op onze energie en geven we buitenlandse bedrijven alleen nog maar meer macht. 12 Bronnenlijst:

11 De privatisering van de energiesector in economisch opzicht Economie: De economie is de wetenschap die zich bezighoudt met de verdeling van schaarse middelen (producten en diensten) in een samenleving. Het richt zich voornamelijk op het maken van producten en de verdeling van deze producten. Bron: Inhoud: 1 Aanpak 2 Het ontstaan van de privatisering, Kort de redenen voor de invoering van de privatisering door de overheid. 3 Gevolgen van de privatisering in economisch opzicht.. 4 De tariefontwikkelingen wat betreft de energiesector 5 De afweging van de voor & nadelen van de privatisering 6 Informatiecomplicatie 7 Samenvatting 8 Eindconclusie 9 Mening 10 Bronnenlijst 1 Aanpak Door middel van deskresearch ben ik tot de volgende conclusies gekomen. De informatie zal afkomstig zijn van betrouwbare bronnen zoals bijvoorbeeld uit de Elsevier. Dit hoofdstuk zal overzichtelijk opgebouwd zijn en vervolgens samengevat worden in een opsomming van de voor en nadelen van de privatisering. Zo is de bedoeling dat men zelf een eigen mening kan vormen of de privatisering als een negatief of positief feit opgevat kan worden. 2 Het ontstaan van de privatisering In 1996 werd een Europese richtlijn vastgesteld waarin de liberalisering van de energiesector werd besproken. Het doel hiervan was het zorgen voor een doelmatige productie, een juiste transport en levering van energie, door het creëren van Europese energiemarkten met concurrerende aanbieders. Deze richtlijn werd later omgezet in een nationale wetgeving met de invoering van een nieuwe Elektriciteitswet (in 1998) en Gaswet (2000). 18 Om dit kort samen te vatten, werd de privatisering dus mede ingevoerd door het feit dat er concurrentie kon ontstaan in de energiesector. Hierdoor werden de bedrijven verplicht om zich doelmatig te verbeteren in diensten om de concurrentie de baas te houden. Zij ervaarde deze concurrentie dus als positief door het feit dat nutsbedrijven minder genoodzaakt waren om zich te ontwikkelen, maar door de komst van concurrentie werd deze ontwikkeling voor bedrijven als essentieel beschouwd. Wel werden pas vanaf 2004 de energiemarkten in Nederland volledig vrijgegeven en konden afnemers zelf hun leveranciers kiezen. Zo werden kort na de start van de liberalisering de eerste energiebedrijven geprivatiseerd. De bedrijven Nuon, Essent, Eneco en Delta werden op het begin tegengehouden in hun privatisering aangezien er nog geen juiste positie was verworven. Pas na de splitsingswet konden deze 18 (rapport Nuon) 11

12 bedrijven geprivatiseerd worden. Hierin werd namelijk wel duidelijkheid gecreëerd en werd privatisering van het commerciële doel van de energiedistributiebedrijven mogelijk. 19 De effecten van de elektriciteitswet en de Gaswet speelde zich wel al eerder af Ondertussen is een groot aandeel van deze netwerken in handen van particulieren maar bezit de overheid vooralsnog een aantal aandelen. Behalve een aantal aandelen heeft de overheid ook twee randvoorwaarden opgesteld: - Er moeten bepalingen zijn die toezien op de naleving van de Elektriciteits- en Gaswet. - De netbeheeractiviteiten dienen in handen van de overheid te blijven, en onafhankelijk van het bedrijf te zijn. 20 Deze twee randvoorwaarden dienen problemen wat betreft de toekomst te voorkomen. Echter zijn er meer regels opgesteld die de consumenten moeten behoeden van concurrentiestrijden en andere eventuele gevolgen van de privatisering, deze zijn te vinden in de wetten van de opsplitsingswet, elektriciteitswet en Gaswet Kort de redenen voor de invoering van de privatisering door de overheid. Grote en belangrijke bedrijfsbeslissingen zoals investeringen, overnames of fusies kunnen sneller en daardoor adequater genomen worden en investeringen kunnen afgeschermd blijven van budgettaire aanslagen. Dit zal de lange termijn perspectieven van de desbetreffende onderneming en de daaraan verbonden werkgelegenheid kunnen versterken. 21 Hierdoor kan ook de energiesector zich dus sneller ontwikkelen, wat in voordeel is, ook mede voor de overheid. Concurrentie kan een positief effect opleveren wat betreft de kwaliteit, efficiëntie en productie van energie. Men wordt verplicht zich te verbeteren ten opzichte van zijn concurrenten. Ter ondersteuning: Het doorsnijden van de band met de overheid dwingt tot prestatieverbeteringen, want slecht presteren wordt onherroepelijk door de rendementsgerichtheid van aandeelhouders en concurrentie op de kapitaalmarkt afgestraft; eventuele verliezen kunnen niet meer op de overheid worden afgewenteld Dit levert de overheid dus betere kwaliteit energie op. De overheid hoeft zo minder subsidies te geven, wat leid tot een grote kostenbesparing. De overheid draagt zorg voor de primaire levensbehoeften van de burgers, daartoe kan ook energie gerekend worden. Die zorg is vastgelegd in Europese en nationale wet- en regelgeving, maar wordt ook uitgeoefend door de zeggenschap die aandeelhouders (w.o. onze gemeente) als zodanig kunnen uitoefenen 24 Het weggeven van deze taak impliceert de overheid moeilijke keuzes en dillema s (rapport Nuon) 20http:// eke_belangen.pdf 21http:// eke_belangen.pdf 22http:// eke_belangen.pdf (rapport Nuon) 12

13 3 Gevolgen van de privatisering in economisch opzicht Effecten wat betreft de: 2.1 Financiering 2.5 Leveringszekerheid 2.2 Informatievoordelen 2.6 Herstructureerfase 2.3 Concurrentie 2.7 Rolverdeling 2.4 Werkengelegenheid 3.1 Financiering Door de eigendomssplitsing hebben er diverse gevolgen plaatsgevonden wat betreft de financiering van de elektriciteitsbedrijven. Verticaal geïntegreerde ondernemingen (ondernemingen die zorgen voor productie, levering en transport) hebben namelijk meer financieringsvoordelen ten opzichte van de tegenwoordig gesplitste elektriciteitsbedrijven, doordat zij het netwerk als onderpand niet kunnen gebruiken om leningen te verkrijgen. Bedrijven die geen netwerk tot hun beschikking hebben, missen dit voordeel dus. Hierdoor is er sprake van een unlevel playing field. De eigendomssplitsing moest voor eerlijkere concurrentie zorgen betreffende financiering, aangezien nu geen enkel bedrijf meer een netwerk tot zijn beschikking heeft. Wat nu dus wel een mogelijkheid is geworden, is dat buitenlandse elektriciteitsbedrijven die in Nederland geen netwerk tot hun beschikking hebben, nu een vast netwerk kunnen hebben in een ander land. Hierdoor kunnen buitenlandse bedrijven het buitenlandse netwerk gebruiken om hun Nederlandse activiteiten goedkoper te financieren. Hierdoor is er dus alsnog een oneerlijke concurrentie. 25 De effecten zijn dus, dat alle bedrijven evenveel last hebben wat betreft hun financiering, tenzij bedrijven dus na de eigendomssplitsing zich rusten op een onderpand in het buitenland. Bedrijven zijn dus meer naar het buitenland gegaan voor een onderpand. Spreekt ons vermoeden. 3.2 Informatievoordelen Door de splitsingswet werd er een einde gemaakt aan een oneigenlijke informatievoordelen van verticaal geïntegreerde ondernemingen. Deze bedrijven konden namelijk informatie gebruiken, die zij als netbeheerder bezit, om concurrentievoordelen te behalen in de leveringsmarkt. Door de splitsingswet zijn er twee aparte ondernemingen ontstaan, zo staan tegenwoordig de netbeheerders los van de energiebedrijven. Hierdoor is het doorspelen van informatie niet meer mogelijk http:// %2Frepub%2Fasset%2F5017%2FVijverberg%2520Lucien%2520-% % %2520%2520id%2520thesis5017.doc&rct=j&q=effecten%20privatisering%20elektriciteit&ei=BXbBTZWuFc_T sgar6_jcbq&usg=afqjcneojy2gl53a33_vpt-brzp5auqy3a 26http:// %2Frepub%2Fasset%2F5017%2FVijverberg%2520Lucien%2520-% % %2520%2520id%2520thesis5017.doc&rct=j&q=effecten%20privatisering%20elektriciteit&ei=BXbBTZWuFc_T sgar6_jcbq&usg=afqjcneojy2gl53a33_vpt-brzp5auqy3a 13

14 3.3 Concurrentie Door de splitsing is er meer focus bij de elektriciteitsbedrijven. Door de concurrentie, behoren ze zich steeds meer te ontwikkelen. Waar de bedrijven eerst nutsbedrijven waren en geen noodzaak voor ontwikkelen hadden, is dat wel essentieel in de nieuwe concurrerende energiemarkt. Deze elektriciteitsbedrijven werken sneller, efficiënter en leveren door meer ontwikkelingen een betere kwaliteit. Een nadeel is dat buitenlandse bedrijven een grotere mogelijkheid tot overname hebben van Nederlandse bedrijven dan andersom, door de ongelijkheid in schalen. Tegenwoordig zien we ook als gevolg van de toenemende concurrentie dat veel buitenlandse bedrijven, Nederlandse bedrijven hebben overgenomen. 27, 28 Ook in dit tabel afkomstig van het CBS, toont aan dat investeringen duidelijk zijn gestegen in de aardolie-, steenkoolverwerkende industrie. Door de stijging van investeringen kan bevestigd worden dat bedrijven inderdaad efficiënter worden en zich in grote mate steeds meer ontwikkelen. 3.4 werkgelegenheid Het ministerie van economische zaken vroeg Capgemini een onderzoek uit te voeren naar de effecten van de privatisering op de werkgelegenheid binnen de energiesector. Dit rapport is te vinden op de volgende link: zie bijlage nummer: 29. Hieruit komt de conclusie dat de opsplitsingswet geleid heeft tot een hogere efficiencymeting van energiebedrijven, wat een hogere arbeidsproductiviteit tot gevolg heeft (wat ook bevestigd is in paragraaf 2.3). Dit kwam door de stijging van de concurrentiestrijd. Door de hogere arbeidsproductiviteit is de vraag naar personeel gedaald, echter zal dit voortduren, vooral wanneer de efficiencyverbeteringen zich continueren. Deze daling van de werkgelegenheid is geschat van 5000 tot 6000 arbeidsplaatsen in 2015 ten opzichte van Ook het CBS steunt zich hierin. Onder meer fusies en overnames naast de verbetering van de arbeidsproductiviteit hebben er toe geleid dat veel personeel ontslagen werd. Zie tabel: G1&CHARTTYPE=1&VW=T 29http:// %2Fbestanden%2Fdocumenten-en-publicaties%2Frapporten%2F2006%2F02%2F06%2Fmanagementsamenvatting-onderzoek-naar-de-werkgelegenheidseffecten-van-liberalisering-splitsing-enprivatisering%2F bijlage1a.pdf&rct=j&q=werkgelegenheid%20energiesector%20na%20privatisering&ei=2npptzzxhs_roe_jjian&usg =AFQjCNHtksFf68G6t-yvWQqvakLRFlj6qg 14

15 Aantal werkzame personen energiebedrijven Bron: kkeling_energiesector_feb06.pdf 3.5 Leveringszekerheid Voor de splitsingswet werd omzet vooral geïnvesteerd in de commerciële markt en niet voor investeringen in het netwerk. Dit vanwege het feit dat er met de productie en levering meer te verdienen viel dan met het transport. Doordat transport, productie en levering nu los van elkaar staan, investeren transport bedrijven hun omzet nu in hun eigen netwerk, aangezien ze niet meer netwerken hebben die meer opleveren. In dit opzicht is dus het netwerk in zekere mate betrouwbaarder geworden. 30 Bovendien zijn er vele elektriciteitsleveranciers op de markt aanwezig. Hiervan wordt al over de 40 procent geleverd door het buitenland. Ook bij overnames van buitenlandse bedrijven zal dit probleem alsnog niet snel voorkomen. De verwachtingen zijn dan dat het gat van een weigering van levering gevuld zal worden door andere energieleveranciers http:// %2Frepub%2Fasset%2F5017%2FVijverberg%2520Lucien%2520-% % %2520%2520id%2520thesis5017.doc&rct=j&q=effecten%20privatisering%20elektriciteit&ei=BXbBTZWuFc_T sgar6_jcbq&usg=afqjcneojy2gl53a33_vpt-brzp5auqy3a 31http:// 15

16 3.6 Herstructureerfase Door de invoering van de splitsingswet, moesten veel eenmalige kosten gemaakt worden. Deze kosten bestonden uit kosten om de elektriciteitsbedrijven te herstructureren en uit de kosten om contracten met derde partijen af te kopen en opnieuw af te sluiten. Deze kosten bestonden uit: de ICT kosten, huisvestigingskosten, personeelskosten en juridische kosten. De ICT-kosten: Na de splitsingswet waren er nieuwe ICT essentieel. Dit vanwege het feit dat de oude systemen speciaal waren ontworpen voor verticaal geïntegreerde elektriciteitsbedrijven. Dit houd in dat de netwerkbedrijven en productie- en leveringsbedrijven leefde op dezelfde systemen. Nu deze organisaties gesplitst zijn is het belangrijk dat de systemen vernieuwd moeten worden en opnieuw ingericht moeten worden naar hun onafhankelijk bedrijf. Wanneer het systeem niet vernieuwd zou worden, zouden vele bedrijven alsnog informatievoordelen kunnen behalen boven de concurrentie en zou de oneerlijkheid voortbestaan hebben. Het ontwerpen van nieuwe ICT systemen was een kostbare aangelegenheid. De Huisvestigingskosten: De elektriciteitsbedrijven moesten nieuwe kantoren aanschaffen omdat de publieke netwerkbedrijven en commerciële productie- en leveringsbedrijven onmogelijk in hetzelfde kantoor konden blijven. Ook dit leidde tot veel extra kosten. Personeelskosten: De personeelskosten met betrekking tot het aannemen van personeel, het omscholen van personeel en het ontslaan van personeel. Door de splitsing werd veel personeel ontslagen en moest veel personeel omgeschoold worden naar de nieuwe werking van het bedrijf. Anderzijds moest er ook nieuw personeel aangenomen worden die meer gespecialiseerd waren op hun bedrijfstaken. Juridische kosten: Door de splitsing bracht het behalve herstructureringskosten ook kosten met betrekking tot afkopen en het opnieuw afsluiten van contacten met derden met zich me. Veel financierings- en leveringsovereenkomsten konden namelijk niet worden doorgezet na de splitsing. 32, Mulder (2005) 33http:// %2Frepub%2Fasset%2F5017%2FVijverberg%2520Lucien%2520-% % %2520%2520id%2520thesis5017.doc&rct=j&q=effecten%20privatisering%20elektriciteit&ei=BXbBTZWuFc_T sgar6_jcbq&usg=afqjcneojy2gl53a33_vpt-brzp5auqy3a 16

17 3.7 Rolverdeling Door de privatisering en liberalisering van de energiemarkt hebben verschillende partijen een andere rol tot hun gekregen. Zo is de rol van de overheid veranderd en ook de elektriciteitsbedrijven hebben vele veranderingen ondergaan. De consument heeft inmiddels al de mogelijkheid om voor verschillende soorten energie te kiezen (denk bijvoorbeeld aan groene of grijze stroom). Hierdoor hebben consumenten een grotere machtspositie gekregen. Consumenten zijn dus niet meer afhankelijk van het oude overheidsbedrijf. Ze kunnen tegenwoordig eisen stellen en meer marktmacht creëren door bijvoorbeeld samen elektriciteit in te kopen. 34 De rol van de overheid is natuurlijk in drastische mate beperkt geworden. Hun rol is nu voornamelijk om de naleving van de wet te controleren. Elektriciteitsbedrijven beschikken nu een grote mate van zelfstandigheid en een grote mate aan concurrentie die ze ondergaan. Waar eerst de overheid de opdrachtgever was zijn nu de consumenten de opdrachtgever, die steeds andere eisen en verwachtingen creëren. De markt zal een andere genre moeten bereiken. De manier waarop is dan ook in drastische mate verandert. Zo zijn energiebedrijven bijvoorbeeld steeds meer marketinggericht. 4 Tariefontwikkeling wat betreft de energiesector Bron: 5,10,15,20,25,30,35,40,45,50,55,60,65,l&HDR=T&STB=G1&VW=T Hier ziet u de tariefontwikkeling van 1996 tot en met Wat op te merken valt is het feit dat er zich een stijgende trend afspeelt. Om te onderzoeken waar dit mee te maken heeft, gaan we de volgende factoren onderzoeken:

18 De volgende factoren beïnvloeden de tarieven in de energiesector: (Nederland) Minder prikkels voor stimulering energiebesparing eindgebruikers Vraag en aanbod, ook op de CO2, olie- en kolenmarkt Belastingtarieven & wetgevingen Valutahandel Bedrijfsinterne stijgende kosten weersinvloeden De privatisering? Minder prikkels voor stimulering energiebesparing eindgebruikers. Dat de energiesector is omgeslagen van een markt met een nutsbedrijf naar een markt met geprivatiseerde bedrijven heeft tot vele gevolgen geleid. Een daarvan is dat het nutsbedrijf mensen kon aansporen tot een maatschappelijk doel, namelijk tot minder energiegebruik. Doordat het nutsbedrijf geen vorm van concurrentie ondervond had het geen problemen met zijn vermogen en kon het beslissen mensen aan te sporen tot een lager energieverbruik voor het milieu. Nu de markt bestaat met veel huidige en toetredende concurrenten is de markt vooral gericht op de stimulering van de vraag naar energie, en dus op het generen van inkomsten. Anderzijds heeft de concurrentie gezorgd voor efficiëntie, wat leidde tot een lagere kostprijs. We gaan er dus van uit dat de vraag gestimuleerd werd maar de prijzen hierdoor niet negatief beïnvloed werden. Dit verder in het hoofdstuk Vraag en aanbod, ook op de CO2, olie- en kolenmarkt De energiemarkt wordt voor een groot gedeelte bepaalt door de stijgende vraag naar fossiele brandstoffen op de wereldmarkt. Zo lang er geen goede alternatieve energiebronnen bijkomen zal deze trend zich ook in de toekomst voortzetten. Ook zijn de Nederlandse energieprijzen door de privatisering steeds meer beïnvloedbaar door het buitenland. Hierdoor zijn we steeds meer en meer afhankelijk van de wereldeconomie. De vraag van energie zal waarschijnlijk niet stijgen in Nederland. Dit door het feit dat nieuwe moderne apparatuur minder energie verbruiken en omdat de bevolking in ons land ook niet voorspelt is dat die zal stijgen de komende jaren, maar echter zal vergrijzen. Dus dit risico speelt niet in op Essent. 18

19 4.8.3 Belastingtarieven & wetgevingen Essent raakt in risico door de nieuwe wetgevingen die er zijn geweest wat betreft de energiesector, zoal de Gaswet die hebben geleid tot de privatisering. Deze privatisering heeft geleid tot een belastingheffing die onze energierekening met 91 procent heeft laten stijgen. 35 Essent is dus niet in staat biomassa te leveren met een lagere prijs, wat een lage consumentengehalte tot gevolg heeft. Alleen maatregelen van de overheid kunnen dat nog eventueel gaan afwenden. Wanneer de overheid in de toekomst nog zou kunnen beslissen extra subsidie uit te geven zou dit oplossing kunnen bieden. Een andere oplossing is wanneer de overheid de uitstoot van C02 duurder zal maken, waardoor dus de kosten voor opwekking van stroom uit kolen en gas duurder worden. Dit zal kunnen leiden tot een rendabele levering van biomassa. Tegenwoordig heft de overheid belasting over de energierekeningen van de consument. Waardoor hierdoor ook de prijs negatief beïnvloed wordt. De huidige situatie (zonder aanpassingen van de wetgeving door de overheid) ziet er somber uit. 36 Belangrijk: Door de beëindiging van de subsidiering kan Essent geen biosmassa leveren met een lage prijs. Alleen maatregelen van de overheid kunnen dat eventueel nog gaan afwenden

20 3.8.4 valutahandel Een groot deel van onze energie behalen we uit het buitenland. Dit houd in dat we in grote mate beïnvloed worden door de waarde van valuta s. Een verzwakte Amerikaanse dollar kan dan ook leiden tot een stijging van de olieprijs. De prijzen zijn dus afhankelijk van de koersen, echt een risico zal dit niet volgen maar van invloed is het wel Bedrijfsinterne stijgende kosten Doordat bedrijven op zichzelf zijn gaan staan, worden ze beïnvloed door flink wat factoren, denk bijvoorbeeld aan de personeelskosten. Wanneer de loonkosten omhoog worden gesteld zullen de prijzen van het goed (in dit geval energie) stijgen om de stijgingen van de kosten te veroorloven. Ofwel een stijgende lijn: Bron: DM=SLNL&PA= Weersinvloeden De energiesector heeft continue te maken met grote klimaatveranderingen in het binnen of buitenland. Bijvoorbeeld: Door de ramp in Japan waar een kerncentrale werd getroffen door een tsunami, maakt het beeld over de bouw van kerncentrales op een internationale schaal beangstigend. Het is dan ook belangrijk om door te hebben dat weersinvloeden ook invloed hebben op het aanzien van de wijze van energieproducties en dus op de vraag van grijze energie. 37 Wel zal dit effect minder invloed hebben op de prijs dan de klimaatveranderingen. Zo gebruikt men bijvoorbeeld meer energie in de winter dan in de zomer. De prijzen zouden dan eventueel verhoogd kunnen worden door de tijdelijke hogere vraag De privatisering als oorzaak? Vanaf de privatisering zijn de prijzen gestegen, maar echter waren de prijzen al in een stijgende lijn. Of de privatisering geleid heeft tot deze prijzenstijging is niet zeker vast te stellen. Feiten zoals de heffing van belastingtarieven (zie bovenstaande punten) zijn meer de oorzaak. Zo zou de privatisering misschien wel tot een prijzen verlaging geleid hebben maar hebben andere factoren alsnog de prijs in drastische mate verhoogd. Zo spreekt het voor zich dat een concurrerende markt leid tot lagere prijzen aangezien er een kans ontstaat dat een concurrent een lagere prijs kan aanbieden. Bij een monopolie (of nutsbedrijf) zijn zij niet beïnvloedbaar door andere energieleveranciers

21 5 De afweging van de voor & nadelen van de privatisering Non-profit: Belastingtarieven op energie worden steeds hoger, waardoor de prijzen van energie voor de consument stijgen. 38 De rolverdeling is verandert. Voor veel bedrijven is het moeilijk zich zo snel aan te passen aan de nieuwe vorm van de markt. Door de invoering moeten vele eenmalige herstructureer kosten gemaakt worden, denk aan: ICT-kosten, personeelskosten, juridische kosten en huisvestigingskosten. Geprivatiseerde ondernemingen ontslaan vaak op grote schaal werknemers. Het overheidstoezicht vermindert, hierdoor krijgt de overheid steeds minder greep op de controle van de concurrentie, toezicht op de naleving van de Elektriciteits- en Gaswet, fusies of prijsverhogingen en kan de overheid de consument steeds minder beschermen. Stroom is zo essentieel in de tegenwoordige maatschappij, als de stroom niet in handen is van de overheid ben je makkelijk chantabel. 39 Geprivatiseerde ondernemingen ontslaan vaak op grote schaal werknemers. De subsidies die energiebedrijven kregen zijn afgeschaft. Hierdoor zijn de prijzen van de energie voor de consument gestegen en is het moeilijker voor bedrijven zijn prijzen laag te houden. Voor de energie kan een hogere prijs berekend worden, zo willen commerciële bedrijven zoveel mogelijk winst maken voor hun aandeelhouders en hebben zij dus baat bij een zo hoog mogelijke prijs. Energie is een basisbehoefte, hierdoor kan een geprivatiseerd bedrijf een hoge prijs vragen zonder dat men direct overstapt. De overheid zal toezicht moeten houden dat bedrijven geen monopolie kunnen uitoefenen. Wanneer dit wel gebeurt wordt de kans op prijsafspraken groter en zullen de consumenten meer moeten betalen. 40 Opsplitsing zal het voor de 4 bedrijven (Nuon Essent Eneco en delta) moeilijker, zo niet onmogelijk maken om zelf overnames in het buitenland te doen die qua schaal passen bij die van hun formaat. Door hun kleine omvang staan zij zwakker in het Europese fusiegeweld. Hierdoor bestaat de kans dat een buitenlands concern, dat niet hoeft te splitsen, een afgesplitst Nederlands bedrijf kan overnemen. 41 Door de privatisering richten energiebedrijven zich ook meer op de promotie behalve alleen maar op de verbetering van de efficiëntie, productie en kwaliteit, door de toenemende keuzemacht van de consument. Concurrentie voorbeeld, Endesa: Het Spaanse energiegigant Endesa is een van de voorbeelden van een buitenlands concern die Nederlandse energienetwerken wilde overnemen. Hun strategiedoelen waren om zoveel

22 mogelijk winst te behalen uit de consumenten. Daarbij wil Endesa de in Nederland bestaande hoge winstmarges en geringe verloop van de klanten, die aan contracten met verschillende diensten gebonden zijn behouden. Ofwel, Endesa streefde er dus niet naar om de consument zoveel mogelijk voordeel te bieden door optimaal gebruik van de gegenereerde energie en lagere prijzen. Echter ging deze overname van de energiedistributiebedrijven gelukkig niet door, doordat de bedrijven niet konden worden geprivatiseerd, waardoor de bedrijven te weinig waard waren voor Endesa. 42 Dit voorbeeld maakt duidelijk dat veel buitenlandse concerns met de privatisering wel sneller zullen besluiten bedrijven over te nemen. Profit: Er is een gelijke financiering ontstaan voor bedrijven, doordat bedrijven die een onderpand beschikken daarop geen rente meer krijgen. Dit maakt de markt eerlijker. Door de splitsingswet werd er een einde gemaakt aan informatievoordelen van verticaal geïntegreerde ondernemingen die zij als netbeheerder bezat, om concurrentievoordelen te behalen in de leveringsmarkt. Consumenten hebben een vrijheid van keuze. Grote en belangrijke bedrijfsbeslissingen zoals investeringen, overnames of fusies kunnen sneller en daardoor adequater genomen worden en investeringen kunnen afgeschermd blijven van budgettaire aanslagen. Dit zal de lange termijn perspectieven van de desbetreffende onderneming en de daaraan verbonden werkgelegenheid kunnen versterken. 43 Het doorsnijden van de band met de overheid dwingt tot prestatieverbeteringen, want slecht presteren wordt onherroepelijk door de rendementsgerichtheid van aandeelhouders en concurrentie op de kapitaalmarkt afgestraft. 44 Concurrentie kan dus een positief effect opleveren wat betreft de kwaliteit, efficiëntie en productie van energie. Men wordt verplicht zich te verbeteren ten opzichte van zijn concurrenten. 45 De overheid impliceert zo de moeilijke keuzes en dillema s die ze door moeten maken. De overheid hoeft zo minder subsidies te geven, wat leid tot een grote kostenbesparing. De consument heeft meer macht gekregen door de privatisering. 42http:// ons-en%2fpublication_2889%2fat_download%2ffullfile&rct=j&q=endesa%20overname&ei=uanatcyboszssgapctcbq&usg=afqjcnfct3hj3k2gzkcwklsamw373thvww 43http:// belangen.pdf 44http:// eke_belangen.pdf

23 6 Informatie complicaties Het probleem is dat er pas sinds kort gepleit wordt over een onderzoek naar de gevolgen van de privatisering, zie: Hierdoor zijn er nog weinig inhoudelijke en betrouwbare bronnen te vinden over de daadwerkelijke gevolgen van de privatisering. Veel informatie is dan ook gebaseerd op logische redenatie van behaalde informatie en verwachtingen van experts uit onderzoek rapporten. 7 Samenvatting: Het grootste nadeel wat betreft de privatisering betreft de kans op bedreigende overnames, stijgende belastingtarieven en een verminderd overheidstoezicht. Maar behalve nadelen heeft de privatisering ook grote voordelen opgeleverd. Hierbij kunnen we denken aan de concurrentiestrijd die geleid heeft tot een effectievere en meer efficiëntere energiemarkt. Door deze concurrentie werden bedrijven tot prestatieverbeteringen genoodzaakt. Daarbij heeft de privatisering ook tot een eerlijkere markt geleid, denk bijvoorbeeld aan de verdwijning van de informatievoordelen doordat netwerkbeheerders en de energiebedrijven los van elkaar gingen staan. Wat betreft de tarieven kunnen we spreken van een verhoging. Maar dit is meer de oorzaak vanwege feiten zoals de schaarste van aardolie en de stijgende belastingtarieven. 8 Eindconclusie Wat blijkt is dat de privatisering de economie in grote mate beïnvloed heeft. In het ene opzicht is de economie eerlijker en efficiënter geworden, denk bijvoorbeeld aan de verdwijning van de informatievoordelen en de concurrentie die zorgt voor een groter ontwikkelingsniveau van energiebedrijven. Anderzijds heeft het geleid tot een verslechterende toezicht van de overheid. Ook kunnen we voorzichtig de conclusie trekken dat de privatisering geleid heeft tot lagere prijzen en veel voordelen, maar dat de prijzen juist door feiten zoals verhogingen van belastingtarieven en aardolie prijzen gestegen zijn. 23

24 9 Mening In mijn ogen heeft de privatisering geleid tot een positief effect. Een negatief effect is in mijn ogen wel de bemoeienis van de overheid. Zo hadden ze beloofd de energiemarkt zijn vrije loop te laten maar na loskoppeling eisen ze alsnog een groot deel van de energiesector door middel van stijgende belastingtarieven die tot nu toe de prijzen met 91 % hebben laten stijgen ten opzichte van Hierdoor zijn de belastingtarieven en dus de prijzen van energie extreem verhoogd. De stijging van deze belastingtarieven en de stijging van fossiele brandstoffen zie ik dan ook als de voornaamste oorzaak van de stijgende prijzen van energie. Dat de privatisering hiermee te maken heeft ontken ik direct. De privatisering heeft eerder geleid tot een verlaging van de prijs doordat er concurrentie ontstond. Een monopolie (voor de privatisering) van de energiemarkt had hoogstwaarschijnlijk geleid tot stijgende prijzen doordat niemand goedkoper energie kon aanbieden. 10 Bronnenlijst: (rapport Nuon) ng._overheid_en_publieke_belangen.pdf aithesis.eur.nl%2fir%2frepub%2fasset%2f5017%2fvijverberg%2520lucien%2520- % % %2520%2520id%2520thesis5017.doc&rct=j&q=effecten%20privatisering%20elektricitei t&ei=bxbbtzwufc_tsgar6_jcbq&usg=afqjcneojy2gl53a33_vpt-brzp5auqy3a aithesis.eur.nl%2fir%2frepub%2fasset%2f5017%2fvijverberg%2520lucien%2520- % % bijlage1a.pdf&rct=j&q=werkgelegenheid%20energiesector%20na%20privatisering&ei=2npp TZzXHs_rOe_JjIAN&usg=AFQjCNHtksFf68G6t-yvWQqvakLRFlj6qg -energielevering-niet-in-gevaar-bij-verkoop-nuon.dhtml Mulder (2005) 24

25 omo.nl%2fpublicationsen%2fpublication_2889%2fat_download%2ffullfile&rct=j&q=endesa%20overname&ei=uan ATcybOszSsga-pcTCBQ&usg=AFQjCNFCt3HJ3k2gzkCwKlSamW373tHvww 8.1 Afbeeldingen & definities G1&CHARTTYPE=1&VW=T ng_energiesector_feb06.pdf 15,20,25,30,35,40,45,50,55,60,65,l&HDR=T&STB=G1&VW=T 25

26 Privatisering van de energiesector in sociaal opzicht Inhoud: 1 Aanpak 2 Inleiding 3 Energiemarkt 4 Liberaliseren 5 Bewustwording 6 Consument 7 Het beeld tot dusverre 8 Bedrijfseconomische doelen 9 Carrière gedrag 10 Zekerheid 11 Conclusie 12 Mening 13 Samenvatting 14 Bronnenlijst 1 Aanpak Als groep is er voor gekozen om het onderwerp `privatisering onder te verdelen in vijf verschillende thema s: economisch, technologisch, politiek, ecologisch en sociaal. Achteraf gezien was dit niet de meest slimme en logische aanpak. Van te voren hebben we namelijk nauwelijks onderzoek gedaan om te kijken of er wel voldoende informatie over de thema s te vinden was met betrekking tot de privatisering. Dit onderzoek bestaat eigenlijk alleen maar uit deskresearch; informatie van internet uit betrouwbare bronnen. De reden van deze vorm is dat er weinig in de boeken staat over dit onderwerp en je dus noodgedwongen op deze manier van aanpak komt. 26

27 2 inleiding Om een geheel overzicht te krijgen wat de privatisering te weeg heeft gebracht, zoals de gevolgen, bekijken we dit verschijnsel ook in sociaal opzicht. Sociale factoren hebben te maken met de bewustzijn van gezondheid en welzijn, culturele aspecten, bevolkingsgroei, leeftijd spreiding, carrièregedrag en belang van veiligheid/zekerheid. In dit hoofdstuk wordt daar dan ook, voor zover dat kan, uitvoerig onderzoek naar gedaan. Begonnen wordt met een korte omschrijving van de energiemarkt en hoe deze de laatste jaren is veranderd. Vanuit daar kunnen de gevolgen aan de hand van respectievelijk gezien de sociale factoren worden uitgelegd. 3 Energiemarkt Belangrijk om te weten is uit welke diverse partijen de energiemarkt in Nederland bestaat: dit zijn de netbeheerders, meetbedrijven en energieleveranciers. De netbeheerders beheren onder andere het elektriciteitsnet in de regio, maar verzorgen ook het energietransport en de aansluiting. Zij zijn regio gebonden, wat inhoudt dat de consument dus niet kan kiezen met welke netwerkbeheerder hij/zij zaken doet. Echter worden de tarieven die worden gehanteerd door de Energiekamer vastgesteld. Het elektriciteitshoofdnet wordt beheert door een organisatie die in handen is van de overheid voor de volle 100%. Het hoofdnet voor gas wordt beheert door de GasUnie. De Energiekamer controleert niet de tarieven voor de meterhuur. Door de overheid is aan de tarieven van meters die in beheer zijn bij de netbeheerder een maximale huurprijs vastgesteld. Het meetbedrijf is in de praktijk een dochteronderneming van de netbeheerder en wordt deze huur in de rekening van de energieleverancier verwerkt. De energieleveranciers leveren energie aan consumenten en zakelijke gebruikers. 4 Liberaliseren Bekend is wat de privatisering precies inhoudt; dit is uitgelegd in het eerste hoofdstuk van dit totale onderzoek. De vraag is nu echter wat de privatisering teweeg heeft gebracht op sociaal niveau. Na de privatisering werd de energiemarkt geliberaliseerd. Liberaliseren bestaat uit het invoeren van keuzevrijheid. De liberalisatie heeft in fases plaats gevonden: 1. In de eerste fase (1998) is de markt voor grootverbruikers geopend. De import werd vrij. Vooruitlopend op de 2 e en 3 e fase, werd begin 2001 de markt voor groene stroom voor alle gebruikers geopend , in de tweede fase is de markt voor mid-zakelijke verbruikers van elektriciteit geopend. 27

28 3. De laatste en derde fase hield in dat op 1 juli 2004 de markt voor klein zakelijke gebruikers en consumenten werd geopend. Dit bestaat uit circa 6,5 miljoen gasaansluitingen en 7,5 miljoen elektriciteitsaansluitingen. 46 Met de liberalisering was een bepaald doel voor ogen, welke eigenlijk heel eenvoudig is. Wanneer de consument beschikt over de mogelijkheid om zelf een energieleverancier te mogen kiezen, worden de leveranciers automatisch gedwongen om onderling te concurreren. Dit om nieuwe klanten aan te trekken, of juist de bestaande klanten te behouden. Meestal leidt deze concurrentie tot beter aangeboden services, meer consumentgerichte producten en/of diensten worden geleverd en mogelijk worden scherpere tarieven gehanteerd. Dit laatste is natuurlijk lastig te bepalen, dit omdat de energieprijs van verschillende factoren afhankelijk is. Dit is uitgelegd in het economische deel, hoofdstuk 3. Belangrijk om te weten is dat de Energiekamer echter wel controleert op de redelijkheid van de leveringstarieven. De overheid let er ook op dat de consument daadwerkelijk echt voordeel heeft van de privatisering. Door de liberalisering kunnen energiebedrijven namelijk erg groot worden, waardoor een machtspositie kan worden verkregen. 5 Bewustwording Uit een onderzoek van Energieprijzen.nl is gebleken dat in 2008 het aantal Nederlands huishoudens dat groene stroom verbruikt is gestegen tot 2,7 miljoen huishoudens. Ten opzichte van 2007 is dat een stijging van 12%. 47 Deze toename valt niet alleen te wijten aan de forse marketinginspanningen die zijn vruchten heeft afgeworpen. Het heeft de consument bewust gemaakt van de gevolgen van grijze stroom en zodoende de voordelen van groene stroom. Ook de stimuleringsmaatregelen voor groene energie en de liberalisering van de energiemarkt heeft de consument bewust gemaakt voor zijn/haar energiekeuze. 6 Consument Zoals begrijpelijk heeft elke consument een eigen mening over de privatisering én de liberalisering van de energiemarkt, deze lopen dan ook erg uit een. Sommige zien de keuze vrijheid als een verrijking, andere vinden dat energie een primaire levensbehoefte is en dat de overheid hier beter toezicht op had moeten houden. De vraag is dan ook, had de consument interesse in de energiemarkt? Hieronder volgt een artikel, welke is geschreven aan het begin van de liberalisering (1 december 2004) Klooster J.P.G.N, Schillemans, A.A.R, Warringa G.E.A Vrije stroom, vieze stroom, weg stroom? Delft, september Energieprijzen.nl, geschreven Utrecht, 18 november Geraadpleegd 20 mei

29 Consumenten nauwelijks interesse in vrije energiemarkt De verwachtingen over een vrije gas- en stroommarkt zijn niet hooggespannen bij consumenten. Dat blijkt uit onderzoek van de Consumentenbond. Consumenten verwachten een verslechtering in de manier van benaderen door energieaanbieders. Ook verwachten ze dat door de liberalisering de administratie van energiebedrijven slordiger wordt. De Consumentenbond vindt dat het ministerie van Economische Zaken mensen beter moet voorlichten over de energieliberalisering. Het lijkt er, een paar maanden na de liberalisering op, dat mensen niet heel erg betrokken zijn bij de keuzemogelijkheden van energie en de energiemarkt. De kennis over de vrije gas- en stroommarkt is bepaald niet optimaal bij consumenten. Bijna de helft van de consumenten is niet op de hoogte van de situatie binnen de energiemarkt. De energiemarkt is voor veel consumenten een moeilijk te doorgronden onderwerp: de voordelen zijn onduidelijk of ze vinden de markt instabiel en niet helder. Dat blijkt uit het onderzoek 1-meting liberalisering energiemarkt, wat weten en verwachten consumenten enkele maanden na de liberalisering? van de Consumentenbond. Aan het onderzoek deden ruim 1100 consumenten mee. Vorig jaar voorafgaand aan de opening van de markt deed de bond een nulmeting waarbij net als dit jaar de kennis, opvattingen en wensen van consumenten over de energieliberalisering werden onderzocht. Veel mensen weten weinig van de energiemarkt. Opvallend is bijvoorbeeld dat veel mensen (dertig procent) niet weten voor welke duur hun contract is, wat de opzegtermijn is (tachtig procent), hoe het tarief wordt vastgesteld (45 procent) en wat voor type contract ze hebben (55 procent). De bond heeft consumenten gevraagd of ze denken over te stappen naar een andere leverancier. Vorig jaar gaf vijftien procent aan dat te overwegen, nu tien procent. De Consumentenbond vindt dat het ministerie van Economische Zaken zich meer moet inspannen om consumenten te informeren over de mogelijkheden in de energiemarkt anders zal de energieliberalisering nooit een succes worden. 48 Geconcludeerd kan worden dat men hier nauwelijks interesse in had. Uit een ander artikel, ook gepubliceerd door de Consumentenbond in mei 2008, blijkt dat het voor de energiesector kenmerkend is dat weinig mensen eigenlijk zijn overgestapt naar een andere energieleverancier. De overheid veronderstelde dat de consument daadwerkelijk zou gaan kiezen, maar in de praktijk blijkt dit dus echter sterk tegen te vallen. 49 Energie-overstap makkelijk Per 1 juli 2010 wordt gas duurder, waardoor een gemiddeld huishouden zo'n 60 per jaar meer aan energie betaalt. De Consumentenbond benadrukt dat het veel geld kan besparen om over te stappen naar een andere energie-aanbieder en roept consumenten op om de overstap te maken. Consumenten kunnen hiervoor gebruik maken van de Overstapservice Energie van de Consumentenbond. Wisselen van energieleverancier is veel makkelijker dan de meeste mensen denken. Toch zijn er in de praktijk maar weinig mensen die switchen van energiecontract en/of leverancier. Per jaar verandert slechts 8% van de huishoudens van aanbieder, terwijl 48 Consumentenbond, geschreven 1 december Geraadpleegd 20 mei Consumentenbond, geschreven 19 mei Geraadpleegd 20 mei

30 een gemiddeld huishouden dat overstapt van contract of leverancier tussen de 75 en 150 per jaar kan besparen. Wie jaarlijks overstapt en daarbij gebruik maakt van een overstapkorting via een vergelijkingssite, profiteert het meest. De energiesector heeft nog last van het beeld van een aantal jaren geleden, toen er veel administratieve problemen waren bij overstappen. Daarnaast weerhouden verhalen over slechte ervaringen met switchen van bijvoorbeeld telefoon- of internetaanbieder consumenten ervan te veranderen van energieleverancier. In de energiesector behoren de overstapproblemen - door strenge regels en boetes - echter al lang tot het verleden. 50 Zoals ook in het bovengenoemde artikel weer pijnlijk duidelijk wordt gemaakt, stappen nog steeds weinig mensen over naar een andere energieleverancier. Dit door het slechte imago wat ze nog steeds met zich meedragen. 7 Het beeld tot dusverre De overheid heeft door de liberalisering bewust een stap terug gedaan en onder een aantal randvoorwaarden respectievelijk met enig flankerend beleid de stroommarkt overgelaten aan de elektriciteitsbedrijven. Dit heeft per saldo geleid tot een verschuiving van lange termijn maatschappelijke belangen naar korte termijn bedrijfseconomische doelen. De drie klassieke doelen van het energiebeleid betaalbaar, betrouwbaar en schoon zijn daarmee onder druk komen te staan Bedrijfseconomische doelen Zoals hiervoor is beschreven heeft een geprivatiseerde energiebedrijf een heel andere insteek om te opereren en de manier waarop zij dat doen, dan dat een overheidsbedrijf heeft. Zo n eerder genoemde energiebedrijf heeft een winstoogmerk, wat nadelig werkt voor de consument. Bepaalde factoren worden hieronder verder toegelicht. Winst Commerciële bedrijven willen zoveel mogelijk winst maken voor hun aandeelhouders en hebben zodoende enorme baat bij een zo hoog mogelijke prijs. Zoals aangegeven is energie een basisbehoefte, dit product zal door de consument altijd gekocht worden. Voorbeelden uit het buitenland leren dat privatisering van de energievoorziening al snel leidt tot grote prijsstijgingen. Slechte service Service is een kostenpost, waarop commerciële energiebedrijven graag zoveel mogelijk bezuinigen. In tegenspraak met de beloften van de privatiseringslobby, ondervinden de consumenten zat problemen van de verslechterende service. Reclame Commerciële bedrijven besteden een fors deel van hun inkomsten niet aan verbeteringen van hun product en hun service, maar aan marketingactiviteiten Consumentenbond, geschreven 1 juli Geraadpleegd 29 mei Klooster J.P.G.N, Schillemans, A.A.R, Warringa G.E.A Vrije stroom, vieze stroom, weg stroom? Delft, september

31 Zwakke positie kleinverbruiker Grootverbruikers kunnen door hun marktkracht onderhandelen over lagere prijzen. De productiekosten voor het energiebedrijf dalen echter niet, en dus ligt het voor de privatisering energievoorziening hand dat de prijzen voor de kleine consument, die geen sterke onderhandelingspositie heeft, opgevoerd worden. Overheid buiten spel De kans is groot dat buitenlandse bedrijven de Nederlandse energiebedrijven overnemen. De invloed van de Nederlandse overheid wordt dan nóg kleiner, dan hij al geworden is door de privatisering. Stroomuitval Nederland is tot nu toe een van de landen waar de energievoorziening het best functioneert. In de Verenigde Staten is de energievoorziening vrijwel volledig geprivatiseerd. De bedrijven hebben daar te weinig aan onderhoud gedaan, uit winstoverwegingen. Het resultaat is duidelijk merkbaar: er zijn bijvoorbeeld veel en langdurige stroomstoringen Carrièregedrag Zoals is af te leiden uit de resultaten van een onderzoek van het CBS naar de werkgelegenheid in de energiebranche, is de werkgelegenheid gedaald. In 1997 hadden de energiebedrijven ruim werknemers in dienst. In 2000 was het personeelsbestand uitgedund tot ruim werknemers. Ook daarna heeft de daling zich licht voorgezet, aldus het CBS SP overijssel, geschreven 5 juni Geraadpleegd 20 mei Webmagazine, geschreven 16 februari Geraadpleegd 20 mei