De kansen voor elektrisch vervoer en slimme decentrale netwerken

Transcriptie

1 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 1 De kansen voor elektrisch vervoer en slimme decentrale netwerken Eindrapport Provincie Noord-Brabant 's-hertogenbosch, juni 2009

2 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 2 Inhoudsopgave Pagina A. INTRODUCTIE Elektrisch vervoer kan een significante bijdrage leveren aan de reductie van milieuverontreiniging, duurzame energielevering en mogelijke industrieversterking B. MARKTPOTENTIE Vanaf 2015 wordt een significante toename van elektrisch vervoer verwacht, in het gunstige scenario leidt dit tot elektrische voertuigen in Noord-Brabant in 2020 C. INDUSTRIALISATIE De ontwikkelingen in de aandrijftechniek schept nieuwe kansen voor met name automotive en hightech toeleveranciers en opkomende voertuigintegratie spelers D. INFRASTRUCTUUR Op korte termijn heeft elektrisch vervoer een beperkte impact op het netwerk, er zijn wel voorbereidingen nodig om na 2015 te kunnen profiteren van en om te gaan met de energievraag E. PILOTS De acceptatie van elektrisch vervoer en de kansen voor de industrie worden vergroot door het opzetten van nationaal en internationaal afgestemde acceptatie, technologie en concept pilots This document was created for the exclusive use of our clients. It is not complete unless supported by the underlying detailed analyses and oral presentation. It must not be passed on to third parties except with the explicit prior consent of Roland Berger Strategy Consultants.

3 A. INTRODUCTIE Elektrisch vervoer kan een grote bijdrage leveren aan de reductie van milieuverontreiniging, duurzame energielevering en industrieversterking EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 3

4 A INTRODUCTIE Elektrificeren van vervoer draagt bij aan de reductie van milieuverontreiniging, duurzame energie en bedrijvigheid Samenvatting introductie Visie Focus Succesfactoren Elektrisch vervoer en slimme decentrale netwerken kunnen bijdragen aan de verbetering van milieu en leefklimaat, reductie van afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en stimulatie van lokale bedrijvigheid Bevordering van de marktvraag en industrialisatie is nodig om de doelstelling van elektrische voertuigen in 2020 te halen De focus van het onderzoek ligt bij de introductie van pure elektrische voertuigen en plug-in hybrides De impact van de opkomst van elektrisch vervoer op de infrastructuur wordt over de energieketen heen bekeken Er zijn 3 kritieke succesfactoren voor de introductie van elektrisch vervoer uitgewerkt in de komende hoofdstukken: 1) Continue vraag naar elektrisch vervoer 2) Structureel aanbod van betaalbare hoogwaardige elektrische voertuigen 3) Aanwezigheid van afdoende laadinfrastructuur EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 4 4

5 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 5 A INTRODUCTIE Elektrisch vervoer en slimme decentrale netwerken adresseren belangrijke maatschappelijke vraagstukken Aanleidingen MOTIEVEN Maatschappelijke motieven Verbetering milieu en leefklimaat Minder afhankelijkheid fossiele brandstoffen Eindigheid Volatiele prijzen Geopolitieke argumenten Economische motieven Versterken automotive sector, energiebedrijven en de economische spin-offs hiervan Elektrisch vervoer en slimme decentrale netwerken RECENTE ONTWIKKELINGEN Verbeterde accutechnologie Hogere actieradius Sneller opladen Langere levenscyclus Toegenomen bedrijfsactiviteit Grote pilot projecten (Better Place, E-mobility Berlin) Introductie pure elektrische voertuigen (Tesla, Think!) Versterkte politieke ondersteuning

6 Provincie Noord-Brabant, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 6 A INTRODUCTIE De doelstelling van de Provincie Noord-Brabant is elektrische voertuigen in 2020 Doelstelling van de Provincie voor 2020 Totaal aantal geregistreerde elektrische voertuigen Doel 2020: elektrische voertuigen Fases Markt- en technologie voorbereiding Start commercialisering Marktgroei Volume

7 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 7 A INTRODUCTIE Bevordering van de marktvraag en industrialisatie is nodig om de doelstelling te halen Bevorderingsmaatregelen voor de transitie naar elektrisch vervoer Reductie milieuverontreiniging Duurzame energielevering Versterking van industrie Reduceren van uitstoot van fijnstof, CO 2 en geluidsoverlast door efficiënter, stiller en minder belastend vervoer Vergroten van energie-efficiency en reductie van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen Brabantse industrieën laten profiteren door spelers over de hele waardeketen te versterken MARKTVRAAG Bevordering van publieksacceptatie en ervaring opdoen met elektrisch vervoer INDUSTRIALISATIE Bevordering van technologische ontwikkeling van elektrisch voertuigen en netwerkcomponenten Doelstelling 2020: elektrische voertuigen

8 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 8 A INTRODUCTIE Voor deze analyse ligt de focus op pure elektrische voertuigen (EV) en de plug-in hybrides (PHEV) Vormen van elektrische aandrijving Focus van het onderzoek Mild hybride Parallel hybride Combinatie hybride Serie hybride Puur elektrisch Brandstofcel 1) 2) 2) Mazda 3 Honda Insight Toyota Prius GM Volt Think, Tesla Honda FCX Clarity CO 2 reductie potentieel Verbrandingsmotor Versnelling Koppeling Elektromotor Tank Accu 1) Generator; 2) Starter Fuel cell

9 A INTRODUCTIE De impact van de opkomst van elektrisch vervoer op de infrastructuur wordt over de energieketen heen bekeken Energieleveringsketen Nieuwe dienst Nieuwe dienst Productie Distributie Laadsysteem Levering Gebruik Centraal en decentrale opwekking Gas, Kolen, Nuclear, Zon, Wind, Warmtekracht en overige Grid: Hoog, midden en laagspanningnetwerken Slimme netwerksensoren Standaard laden en snelladen 1) Thuis, publiek en op werklocaties Uitgesteld en terugladen Retailactiviteiten (verkoop van elektriciteit) Kantcontact Gebundelde services stroom, laadinfrastructuur, voertuig Financieringsconstructies Verrekensystemen Elektrisch vervoer heeft een impact op de gehele energieleveringsketen 1) 1x16A - 3x32A Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 9

10 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 10 A INTRODUCTIE Voor de introductie van elektrisch vervoer zijn er 3 kritieke succesfactoren uitgewerkt in komende hoofdstukken Kritieke succesfactoren introductie elektrisch vervoer Succesfactor 1 VRAAG 2 INDUSTRIALISATIE 3 INFRASTRUCTUUR Continue vraag naar elektrisch vervoer Structureel aanbod van betaalbare hoogwaardige elektrische voertuigen Aanwezigheid van afdoende laadinfrastructuur Onderzoek Bepaling EV/PHEV marktpotentie voor Noord-Brabant Identificatie van kansen voor Brabant in de (high tech) automotive sector Inzicht in de impact van elektrisch vervoer op (slimme) netwerken PILOTS Identificatie van pilots die de acceptatie en kansen voor de industrie vergroten

11 B. MARKTPOTENTIE Vanaf 2015 wordt een significante toename van EVs en PHEVs verwacht dit kan leiden tot voertuigen in Brabant in 2020 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 11

12 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 12 B MARKTPOTENTIEEL Voor een raming van de vraag is de marktpotentie van EV/PHEVs voor Noord-Brabant bepaald Kritieke succesfactoren voor introductie elektrisch vervoer Succesfactor 1 VRAAG 2 INDUSTRIALISATIE 3 INFRASTRUCTUUR Onderzoek Bepaling EV/PHEV marktpotentie voor Noord-Brabant Identificatie van kansen voor Brabant in de (high tech) automotive sector Inzicht in de impact van elektrisch vervoer op (slimme) netwerken PILOTS Identificatie van pilots die de acceptatie en kansen voor de industrie vergroten

13 B MARKTPOTENTIEEL Vanaf 2015 wordt een sterke toename verwacht van elektrisch vervoer tot (PH)EVs in Brabant in 2020 Samenvatting marktpotentieel Aanbod Vanaf 2012 hebben consumenten een redelijke keuze in het aanbod van elektrisch vervoer en is de verwachting dat de commercialisering zal aanvangen Op korte termijn zullen slechts enkele voertuigtypen geschikt zijn voor marktintroductie Marktbepaling Een aantal bepalende factoren zijn kwalitatief en kwantitatief geanalyseerd om het marktpotentieel te bepalen: actieradius, aanwezigheid infrastructuur, gebruikskosten, overheidsstimulering en aanbod van voertuigen in segmenten en merken Marktpotentieel In het hoge scenario wordt verwacht dat pure EVs in 2015 competitief te zijn in het lage scenario blijven ICEs 1 tot 2020 een kostenvoordeel houden Verwacht wordt dat er tussen de en EV/PHEVs in Noord-Brabant zullen zijn in 2020, een marktaandeel van 8% - 25% Voor Nederland worden tussen de en in West-Europa tussen de 4-15 mln EV/PHEVs verwacht in ) Internal Combustion Engine = Interne verbrandingsmotor Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 13 13

14 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 14 B MARKTPOTENTIEEL Vanaf 2012 hebben consumenten pas een redelijke keuze in elektrisch vervoer Globaal aanbod EV/PHEV Klein segment (A,B) Think! City Subaru R1e Mitsubishi imiev Nissan Cube smart EV Mercedes A/B-class EV? Toyota IQ, EV? VW UP, EV? Qingyuan Happy Mes. Nice Cars Zero Tata Indica 'Tata Nano Renault City EV Midden segment (C,D) XS 500 Wanxiang WXEV7050 BYD F6DM BYD F3e; F3DM Renault Megane EV Renault Kangoo EV BYD e6 Ford Mondeo PHEV? Toyota Prius Plug-in GM Volt Opel E-Flex Tesla Model S Ford (2) ) Connect EV Sport, SUV segment (G) Tesla Roadster Wanxiang ZN5490EV Fisker Automotive

15 B MARKTPOTENTIEEL Slechts enkele voertuigtypen en aandrijftechnieken zullen geschikt zijn voor marktintroductie op korte termijn Potentie elektrische aandrijftechnieken Tweewieler 1) Personenauto Licht bedrijfsvoertuig Speciale voertuigen 2) Bus/ Vrachtwagen Type elektrisch voertuig Hybride PHEV Op de markt Op de markt Introductie 2010 Introductie 2010 In ontwikkeling Op de markt Introductie 2011 Introductie 2011 Niet beschikbaar Niet beschikbaar EV Op de markt Introductie 2011 Introductie 2011 Alleen bij kleine voertuigen Alleen bij kleine / afstanden bussen / afstanden 1) Motorrijwielen, scooters, motorcarriers en invalidewagens met een motorrijwielkentekenbewijs 2) Bedrijfsauto's voor bijzondere doeleinden zoals vuilniswagens, brandweer, etc. Bron: CBS, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 15

16 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 16 B MARKTPOTENTIEEL Een aantal belangrijke factoren bepalen de mate van voorziening in klantbehoeftes en hiermee de marktvraag Belangrijkste factoren voor vraag naar elektrisch vervoer Klantbehoefte 1 Mobiliteit 2 Kosten 3 Imago Belangrijkste factoren Actieradius Infrastructuur Gebruikskosten Overheidsstimulering Segmenten Merken Omschrijving Huidige actieradius van ~140 km van pure EVs kan remmend werken Voor PHEVs wordt geen beperking verwacht Beschikbaarheid van een veilige, geschikte en uitgebreide infrastructuur beïnvloedt het gebruik van elektrisch vervoer Stijgende brandstofprijzen en dalende accu- en elektriciteitsprijzen verhogen de attractiviteit van elektrisch vervoer Extra accijnzen op benzine en lagere (geen) BPM voor schoon vervoer kunnen positief doorwerken op de vraag naar elektrisch vervoer Beschikbaarheid van verschillende autosegmenten (grootte, comfort, etc.) vergroot het klantbereik Beschikbaarheid van elektrisch vervoer door verschillende merken is cruciaal voor het imago

17 B MARKTPOTENTIEEL Voor de bepaling van de marktvraag zijn de belangrijkste factoren kwalitatief en kwantitatief geanalyseerd Marktpotentieel bepaling I Identificatie variabelen II Berekening TCO III Bepaling marktpotentieel Identificeren en voorspellen van de belangrijkste variabelen voor de EV/PHEV marktvraag Berekenen van de totale gebruikskosten van EVs, PHEVs en ICEs Ontwikkeling van het marktpotentieel model voor EV en PHEV Bron: Source: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 17

18 B MARKTPOTENTIEEL De belangrijkste factoren zijn gekwantificeerd voor een laag scenario Laag scenario Klantbehoefte Kwantificering van factoren 1 Mobiliteit Actieradius Beperkte actieradius van pure EVs Pure EVs gebruikt als tweede auto Geen actieradius beperkingen voor PHEV Infrastructuur 2015: 30% van de bevolking gedekt 2020: 75% van de bevolking gedekt 2 Kosten Brandstofprijs [EUR/l] 1,38 1,69 1,85 Accuprijs [EUR/kWh] Gebruikskosten Overheidsstimulering Korting BPM 100% 100% 100% 75% 100% 50% Olieprijs [USD/bbl] EV PHEV Imago Segmenten EVs: A/B segmenten PHEVs: C/D Merken Enkele merken beschikbaar Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 18

19 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 19 B MARKTPOTENTIEEL De belangrijkste factoren zijn gekwantificeerd voor een hoog scenario Hoog scenario Klantbehoefte Kwantificering van factoren 1 Mobiliteit Actieradius Beperkte actieradius van pure EVs Pure EVs gebruikt als tweede auto Geen actieradius beperkingen voor PHEV Infrastructuur 2015: 44% van de bevolking gedekt 2020: 75% van de bevolking gedekt 2 Kosten Brandstofprijs 1) [EUR/l] 1,72 2,07 2,30 Accuprijs [EUR/kWh] Gebruikskosten Overheidsstimulering Korting BPM 100% 100% 100% 100% 80% 60% Olieprijs [USD/bbl] EV PHEV Imago Segmenten EVs: A/B/C segmenten PHEVs: C/D/E/F segmenten Merken Vele merken beschikbaar 1) Prijs beïnvloedt door stijgende olieprijzen en verhoogde accijnzen

20 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 20 B MARKTPOTENTIEEL De bepaling van marktpotentie bevat alle infrastructurele, mobiliteits- en kostenaspecten Methodologie voor bepalen marktpotentie Markt Totale verkopen Dekking infrastructuur Actieradius Huishoudens effect 1) Aanbod EV/PHEV Geschikt kilometrage Omschrijving In 2020 is de verwachte verkoop van personenauto's in Noord- Brabant ruim Infrastructuur aanwezig op strategische plaatsen nabij voertuigbezitter Berijders met gemiddelde verplaatsingsafstand binnen de actieradius Huishoudens met meer dan één auto, Max één pure EV per huishouden Aantal segmenten dat EV/PHEV aanbiedt Aandeel van berijders met een gemiddeld kilometrage waarbij gebruik van EV/PHEV voordeliger is dan ICE 1) Geldt alleen voor pure EV's, waarbij aangenomen wordt dat het de tweede auto is

21 B MARKTPOTENTIEEL In het lage scenario blijven ICE's een kostenvoordeel houden op de elektrische voertuigen Vergelijking totale gebruikskosten 1) laag scenario Vergelijking gebruikskosten 2) EV/ICE [EUR per jaar] Vergelijking gebruikskosten 3) PHEV/ICE [EUR per jaar] % % Verbruik Accu Stimuleringen 4) Voertuig % % ICE EV Break-even jaarkilometrage km 24% van automobilisten ICE EV Break-even jaarkilometrage % van automobilisten ICE PHEV Break-even jaarkilometrage % van automobilisten ICE PHEV Break-even jaarkilometrage % van automobilisten 1) Er wordt uit gegaan van een gemiddeld jaarkilometrage van kilometer; 2) B-segment auto (VW Polo KW); 3) D-segment auto (VW Passat 2.0 TSI 147 kw); 4) Geheel of gedeeltelijke afschaffing BPM Bron: Accuproducenten, Roland Berger Strategy Consultants, Ministerie van Economische Zaken EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 21

22 B MARKTPOTENTIEEL Elektrische voertuigen worden verwacht reeds in 2015 competitief te zijn in het hoge scenario Vergelijking totale gebruikskosten 1) hoog scenario Vergelijking gebruikskosten 2) EV/ICE [EUR per jaar] Vergelijking gebruikskosten 3) PHEV/ICE [EUR per jaar] 4,940 1, ,030 +1% 4, ,480 3,060 5,110 1, ,030-10% 4,600 1,080 3, Verbruik Accu Stimulering 4) Voertuig 9,050 1, ,410-1% 8,970 1,060 7, ,100 2, ,410-3% 8,870 1,170 7, ICE EV Break-even jaarkilometrage km 50% van automobilisten ICE EV Break-even jaarkilometrage % van automobilisten ICE PHEV Break-even jaarkilometrage % van automobilisten ICE PHEV Break-even jaarkilometrage % van automobilisten 1) Er wordt uit gegaan van een gemiddeld jaarkilometrage van kilometer; 2) B-segment auto (VW Polo KW); 3) D-segment auto (VW Passat 2.0 TSI 147 kw); 4) Geheel of gedeeltelijke afschaffing BPM Bron: Accuproducenten, Roland Berger Strategy Consultants, Ministerie van Economische Zaken EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 22

23 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 23 B MARKTPOTENTIEEL De marktraming geeft een verwachting van tussen de en EV/PHEVs voor Noord-Brabant in 2020 EV/PHEV marktramingen voor Noord-Brabant in 2020 Totaal EV/PHEVs in Noord-Brabant Ramp-up fase Hoog Scenario Laag Scenario Industrialisatie ~ ~ Fases Markt- en technologie voorbereiding Start commercialisering Marktgroei Volume

24 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 24 B MARKTPOTENTIEEL De verwachte verkoop in het lage scenario is EV/PHEVs in 2020 een marktaandeel van 8% Volumes EV en PHEV jaarlijkse verkoop in Noord-Brabant Laag scenario EV PHEV # voertuigen Aandeel totale verkopen 1) EV 0,0% 0,1% 0,1% 0,2% 0,3% 0,5% 0,6% 0,8% 1,1% 1,3% PHEV 0,4% 0,8% 1,4% 2,1% 2,8% 3,4% 4,1% 4,8% 5,6% 6,4% 1) Personenauto's en bestelbussen

25 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 25 B MARKTPOTENTIEEL De verwachte verkoop in het hoge scenario is EV/PHEVs in 2020 een marktaandeel van 25% Volumes EV en PHEV jaarlijkse verkoop in Noord-Brabant Hoog scenario EV PHEV # voertuigen 29,600 25,800 6,800 22,300 5,700 18,900 4,700 15,800 3,700 Aandeel totale verkopen 1) 1,700 1, ,600 3, ,200 5, ,700 1,500 8,200 13,100 2,200 10,900 2,900 12,900 15,200 17,600 20,100 22, EV 0,2% 0,5% 0,9% 1,4% 2,0% 2,6% 3,2% 4,0% 4,8% 5,6% PHEV 1,8% 3,3% 5,2% 7,7% 9,8% 11,5% 13,2% 15,0% 16,9% 18,7% 1) Personenauto's en bestelbussen

26 B MARKTPOTENTIEEL De verwachte marktraming voor West Europa [4-15 mln] is significant hoger dan voor Nederland [ ] EV/PHEV marktramingen voor Nederland en West-Europa in 2020 Totaal geregistreerde EV/PHEVs, Nederland Totaal geregistreerde EV/PHEVs, West Europa Hoog Scenario Laag Scenario Noot: De schaal van de grafieken is niet gelijk Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 26

27 C. INDUSTRIALISATIE De ontwikkelingen in de aandrijftechniek bieden kansen voor automotive en hightech toeleveranciers en voertuigintegratie spelers EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 27

28 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 28 C INDUSTRIALISATIE De introductie van elektrisch vervoer biedt kansen voor de Brabantse industrie Kritieke succesfactoren voor introductie elektrisch vervoer Succesfactor 1 VRAAG 2 INDUSTRIALISATIE 3 INFRASTRUCTUUR Onderzoek Bepaling EV/PHEV marktpotentie voor Noord-Brabant Identificatie van kansen voor Brabant in de (high tech) automotive sector Inzicht in de impact van elektrisch vervoer op (slimme) netwerken PILOTS Identificatie van pilots die de acceptatie en kansen voor de industrie vergroten

29 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 29 C INDUSTRIALISATIE De introductie van EV schept kansen voor automotive en hightech toeleveranciers en opkomende integratie spelers Samenvatting industrialisatie Ontwikkelingen Marktpotentie Kansen De ontwikkeling van elektrisch vervoer verloopt via conversie van ICE's naar massaproductie van EV/PHEV De elektrificatie van de aandrijving heeft gevolgen voor alle stappen in de mobiliteitswaardeketen waarbij de grootste veranderingen betrekking hebben op de nieuwe elektrische componenten De toegenomen complexiteit van de aandrijftechnologie biedt mogelijkheden voor nieuwe spelers specifiek componenttoeleveranciers en voertuigintegratie spelers De totale marktwaarde voor EV/PHEV in West-Europa wordt geschat tussen de EUR 30 en 100 mrd in 2020 en voor aandrijvingscomponenten op EUR mrd De meeste bedrijven bevinden zich in Zuid Nederland en richten zich op toelevering veel van deze spelers kunnen profiteren van ontwikkelingen Er zijn drie mogelijke niveaus van industrialisatie: 1) lokale initiatieven, 2) componentenlevering of 3) voertuigproductie Afhankelijk hoe de Nederlandse industrie zich hierin ontwikkelt kan de marktpotentie oplopen tot ruim EUR 3 mrd in 2020

30 Technische complexiteit Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 30 C INDUSTRIALISATIE De ontwikkeling van elektrisch vervoer verloopt via conversie van ICE's naar massaproductie van (PH)EVs Verwachte ontwikkeling elektrisch vervoer GECONVERTEERDE VOERTUIGEN Markt- en technologie voorbereiding Start commercialisering PLUG-IN HYBRIDES 1 STE GENERATIE 2 DE GENERATIE 1 STE GENERATIE 3 DE GENERATIE PURE ELEKTRISCHE VOERTUIGEN 2 DE GENERATIE Marktgroei Geconverteerde voertuigen Ombouw van bestaande ICEs voor 'early adopters' en pilot projecten Plug-in hybrides Ondanks de hogere technische complexiteit vergeleken met pure EV kunnen PHEV eerder aan mobiliteitsbehoeften voldoen Pure elektrische voertuigen Massaproductie van pure EV start als prijzen voor componenten gedaald zijn en aan mobiliteitsbehoeften van consumenten kan worden voldaan

31 Roland Berger Strategy Consultants, HTAS EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 31 C INDUSTRIALISATIE De elektrificatie van de aandrijving heeft gevolgen voor alle stappen in de mobiliteitswaardeketen Impact van elektrisch vervoer op de mobiliteitswaardeketen Conventioneel Voertuig Elektrisch Voertuig Type voertuig Verbrandingsmotor Versnelling Tank Koppeling Accu Elektromotor ELEKTRISCHE AANDRIJVING TRANSFORMEERT ALLE STAPPEN IN DE MOBILITEITSWAARDEKETEN Mobiliteitswaardeketen Grondstoffen Onderdelen & componenten Voertuigen (integratie & assemblage) Netwerk & energie levering Mobiliteitsdienstverlener Belangrijkste veranderingen > Vraag naar nieuwe grondstoffen (lichtgewicht materialen, basisgrondstof accu's, etc.) > Nieuwe aandrijving componenten voor optimale energie efficiency > Standaardisatie vereisten > Nieuwe eisen voor integratie > Verandering OEM productie focus > Nieuwe serviceeisen > Tanken wordt opladen > Opbouw oplaadinfrastructuur > Potentie voor nieuwe business modellen en producten voor klanten

32 Roland Berger Strategy Consultants, HTAS EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 32 C INDUSTRIALISATIE Elektrificeren van de aandrijving heeft met name impact op de nieuwe elektrische componenten en onderdelen Impact op automotive en high tech industrie Chassis Aandrijving Accu Elektronica Overig Productie Gebruik Definitie Ontwerp en (lichtgewicht) materialen Elektromotor, versnelling, aandrijfassen, differentieel, remmen Accutechniek, ompakking, bekabeling en koeling Sensoren, elektronica en accumanagement Randapparatuur en overige onderdelen van de auto Integratie en assemblage van voertuigen Certificering, verkoop, onderhoud, verwijdering Impact invoering EV Aangepast ontwerp voor optimale efficiency en maximale veiligheid Nieuwe motor, deels aangepaste aandrijving Zeer grote aanpassing accu capaciteit en eisen aan duurzaamheid Nieuwe en aangepaste elektronica met een focus op standaardisatie Verbeteringen voor optimaal gebruik van beschikbare elektriciteit Aangepaste productielijnen en technieken Aangepaste certificering, verkoopkanalen, gebruik, service en recycling

33 C INDUSTRIALISATIE Toegenomen complexiteit van de aandrijftechnologie biedt mogelijkheden voor nieuwe spelers Evolutie van de aandrijftechnologie tot 2020 [Illustratief] Typen aandrijving [%] TOEGENOMEN COMPLEXITEIT Mogelijkheden voor nieuwe spelers 1) Hybride EV Optie 1: Levering componenten Tier-1 leveranciers van componenten voor EV en verkoop partners voorbeelden: 1) Hybride ICE ICE Optie 2: Productie voertuigen Nieuwe spelers met sterke "integratie vaardigheden" - voorbeelden Momenteel Verbrandingsmotor Versnelling Koppeling Elektromotor Tank Accu 1) Starter Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 33

34 JD Powers, Roland Berger Strategy Consultants, ANWB EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 34 C INDUSTRIALISATIE De totale marktwaarde voor EV/PHEV in West Europa wordt geschat tussen de EUR 30 en 100 mrd in 2020 Verwachte markt voor elektrische voertuigen, West Europa [EUR mln] Laag scenario Hoog scenario Parallel hybride Serie Hybride Volledige EV Verwachting gebaseerd op het aantal verkochte voertuigen in West- Europa Rekening houdend met de voorspelde segmentering van voertuigtypes Op basis van gemiddelde prijzen per segment

35 JD Powers, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 35 C INDUSTRIALISATIE De verwachte West Europese markt voor elektrische componenten van EV/PHEV is EUR mrd in 2020 Verwachte markt elektrische componenten, West Europa [EUR mln] Laag scenario Hoog scenario Elektromotor (incl. generatoren) Power electronica Accu Overige componenten

36 FIER (2008), ATC, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 36 C INDUSTRIALISATIE De meeste bedrijven en banen in de Automotive bevinden zich nu in Zuid Nederland en richten zich op toelevering Overzicht van de Nederlandse automotive industrie [2008] ONDERNEMINGEN WERKGELEGENHEID VESTIGINGSLOCATIES Leveranciers grondstoffen DSM GE Plastics Corus Tier-II leveranciers Philips NXP Semiconductors Powerpacker ~ 95% Totale werkgelegenheid: % 8% 24% Centraal Nederland ~14% Noord Nederland ~14% Oost Nederland ~14% Tier-I leveranciers Inalfa Polynorm VDT Bosch 58% Zuid Nederland >50% Voertuig producenten DAF Trucks VDL Group Nedcar ~ 5% Productie Toelevering Speciale voertuigen en trailers 1) Instituten en RD&E 1) Producenten als Spyker, Carver en Donkervoort

37 C INDUSTRIALISATIE Voor industrialisatie van elektrische voertuigen bevinden veel spelers zich al in Noord-Brabant Mogelijke ondernemingen in de E-mobiliteitswaardeketen [niet uitputtend] Grondstof leveranciers Tier-2 leveranciers Tier-1 leveranciers Voertuig producenten 1) Instituten en RD&E GE Plastics PDE Philips Van Doorne's Transmissie Brabant Alucast BV Noord- Novomotive Brabant Neways Industrial Solutions Sioux Bobitrans Michelin Nederland NXP Sabic Innovative plastics DSM Power Packer Corus Bosal Nederland BV Shell SKF Rest van Akzo Evisol Nederland NN Netherlands BV Denso Europe BV Collins & Aikman 1) Inclusief integratie van elektrische voertuigen 2) Gericht op elektrische voertuigen Bron: Bureau van Dijk, ATC, Roland Berger Strategy Consultants Voestalpine Polynorm Inalfa Roof Systems Pacton BV Bosch VDT Netam Trailers Heiwoo VDL Group DAF Trucks Duracar 2) All Green Vehicles 2) Ecars Europe 2) NedCar Scania Terberg Group Spyker Cars Ginaf Trucks Donkervoort Carver Europe BV TNO Automotive TU Eindhoven HTAS NXP PDE Sensata Innosys Prodrive Fontys Hogescholen Trento Duvedec Lightweight Structures BV DTI RDW Carver Engineering EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 37

38 Workshops, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 38 C INDUSTRIALISATIE Middels open inschrijving kan de bijdrage van de industrie aan de ontwikkeling van EV/PHEVs gerealiseerd worden Open inschrijving ontwikkeling EV/PHEV voertuigen Industrie spelers Voertuigcomponenten Open inschrijving Grondstoffen leveranciers Tier-II leveranciers Tier-I leveranciers Voertuig producenten CHASSIS ACCU ELEKTROMOTOR ACCU (POWER) ELEKTRONICA OVERIG Model EV/PHEV voertuig Accu Tank Elektromotor Verbrandingsmotor

39 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 39 C INDUSTRIALISATIE Er zijn drie niveaus van industrialisatie mogelijk lokale initiatieven, componentenlevering of voertuigenproductie Mogelijke ontwikkelingen EV industrialisatie in Nederland ONTWIKKELING OMSCHRIJVING 1 Lokale initiatieven Nederlandse spelers zijn (tijdelijk) in staat voertuigen, onderdelen en service te leveren voor de Nederlandse vraag o.a. pilots Nederlandse spelers bieden ondersteuning als onderhoud, verkoop en levering van kennis op specifieke gebieden 2 Levering componenten Nederlandse spelers zijn in staat zich als toeleverancier van elektrisch vervoer te positioneren met name voor (nieuwe) elektrische componenten zoals het accu management systeem, de elektromotor, accutechniek, etc. 3 Productie voertuigen Nederlandse spelers zijn in staat zich als nieuwe (niche) speler op EV/PHEV integratie en productie te positioneren Ontwikkeling en productie van EV/PHEV voertuigen door Nederlandse partij(en)

40 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 40 C INDUSTRIALISATIE Afhankelijk hoe de Nederlandse industrie zich ontwikkelt kan de marktpotentie oplopen tot ruim EUR 3 mrd Impact opkomst EV op de industrie [Inschatting] Ontwikkeling 1 Lokale initiatieven 2 Levering componenten 3 Productie voertuigen Voertuigen en ondersteuning voor Nederlandse vraag Nieuwe toeleverancier van (elektrische) componenten (Niche) EV/PHEV assemblage en productie Impact Industrie EUR m EUR m EUR m Onderbouwing Jaarlijkse toegevoegde waarde conversie/ integratie in Nederland in 2020 = # 3-6 k x EUR 15k = m Ondersteuning 33% = EUR m Totaal EUR m Europese markt voor elektrische componenten geschat op EUR mrd in 2020 Nederlands marktaandeel in zelfde ordergrootte als huidige toeleveranciers marktaandeel (~1-2%) = EUR m Europese markt voor EV/PHEV voertuigen wordt geschat op EUR ~ mrd in 2020, Nederlands markt aandeel in voertuigproductie geschat op 1-3% =

41 D. INFRASTRUCTUUR Op korte termijn is de impact beperkt voorbereidingen zijn nodig om netwerkbelasting te beperken en energieopslag te kunnen benutten

42 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 42 D INFRASTRUCTUUR Aanwezigheid van laadinfrastructuur is noodzakelijk voor de introductie van elektrisch vervoer Kritieke succesfactoren voor de introductie elektrisch vervoer Succesfactor 1 VRAAG 2 INDUSTRIALISATIE 3 INFRASTRUCTUUR Onderzoek Bepaling PHEV/EV marktpotentie voor Noord-Brabant Identificatie van kansen voor Brabant in de (high tech) automotive sector Inzicht in de impact van elektrisch vervoer op (slimme) netwerken PILOTS Identificatie van pilots die de acceptatie en kansen voor de industrie vergroten

43 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx D INFRASTRUCTUUR De korte termijn impact op het netwerk is beperkt voor toekomstige efficiënte inzet zijn voorbereidingen nodig Samenvatting infrastructuur Productie Distributie Laadpunten Levering Kansen Mits regelbaar kan de toegenomen energievraag van elektrisch vervoer bijdragen aan een kostenefficiënte transitie naar duurzame elektriciteitsproductie Op korte termijn is de impact op het netwerk beperkt maar voor toekomstige efficiënte inzet is gecontroleerd laden noodzakelijk 'Overal laden' is het meest kansrijk model waarbij de mogelijk marktstructuren moeten worden beoordeeld De energieverkoop voor elektrisch vervoer wordt in 2020 voor Nederland geschat tussen de EUR 90 m en EUR 300 m Laadpalen en netwerk technologieleveranciers, netwerkbedrijven en nieuwe e- mobility dienstverleners kunnen het meeste baat hebben bij deze veranderingen

44 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 44 D INFRASTRUCTUUR Nieuwe bedrijfsmodellen voor laadpunten en additionele diensten worden ontwikkeld Impact van elektrisch vervoer op de energieleveringsketen PRODUCTIE DISTRIBUTIE LAADPUNTEN LEVERING GEBRUIK Kernactiviteiten van de energiesector Nieuwe activiteiten Kernactiviteiten Nieuwe activiteiten Toename van productie om te voorzien in vraag voor elektrisch vervoer Toename fluctuerende groene en decentrale energieopwekking Mogelijk is op termijn capaciteitsuitbreiding nodig Inzet van slimme netwerken om toegenomen vraag en fluctuerend aanbod op te vangen Kostbare aanleg van (openbare) laadpunten Nieuwe bedrijfsmodellen bv. commercieel of openbare invulling Additionele dienstverlening en afzetmogelijkheden Mogelijkheid om kantretentie te verbeteren Geen verandering verdienmodel Aanbod van additionele en gecombineerde diensten bv. stroom, vervoer, onderhoud en accufinanciering NIEUWE MARKTEN MET NIEUWE VERDIENMODELLEN

45 CBS, PRIMES, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 45 D INFRASTRUCTUUR De benodigde toename in energieopwekking voor elektrisch vervoer is zeer beperkt Productie Nederlandse energieopwekking Enegieopwekking, NLD [TWh] Enegiebestemming, NLD 2020 [TWh] Commentaar % Verwachte toename LAAG SCENARIO 0,2% 0,3 Verbruik door EV (laag scenario) HOOG SCENARIO 0,9% 1 Verbruik door EV (laag scenario) Overig verbruik Het effect op de benodigde energieopwekking van elektrisch vervoer tot 2020 blijft beperkt Uitgaande van het hoge scenario, waarbij er ruim een miljoen EVs/PHEVs zijn, is de energiebehoefte minder dan 1% van de verwachte productie

46 Energieraad, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 46 D INFRASTRUCTUUR Het doel van 20% groene energieopwekking in 2020, vereist grote veranderingen Productie Uitdagingen Nederlandse energieopwekking Focus op CO 2 reductie Veranderende infrastructuur De overheid heeft bepaald dat 20% van de energieopwekking in 2020 duurzame energie moet zijn, realisatie hiervan is moeilijk De gestelde CO 2 - reductiedoelstelling van 30% in 2020 ten opzichte van 1990 is moeilijk te bereiken Beperkte ruimte voor verandering: de huidige en reeds geplande / goedgekeurde nieuwe productiecapaciteit zal naar verwachting in 2020 al voorzien in de vraag Netwerk moet samen met de productie evolueren om decentrale productie en wind- of zonne-energie te accommoderen

47 D INFRASTRUCTUUR Het aanbod van duurzame energie als wind en zon zal toenemen maar is niet stabiel Productie Toenemende fluctuerende opwekking Netto stoom en elektriciteit opwekkingscapaciteit, Europa [GW] Load factor bandbreedte voor windenergie, Nederland [%] Wind Overige renewable Gas Overige fossiele brandstoffen 680 2% 17% 22% 39% 834 9% 17% 29% 31% % 18% 31% 25% CAGR 1) +12% +1% +3% -1% Nucleair 20% % % % 5 0 Jan Apr Jul Oct 1) CAGR = Compounded Average Growth Rate Bron: CBS statline, EU commission DGET, Institut fuer Solare Energieversorgungstechnik Range Average EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 47

48 D INFRASTRUCTUUR De energievraag van EVs kan worden ingezet om het fluctueerde aanbod van groene energie op te vangen Productie Energieopslag in accu's van elektrische voertuigen Oplag van fluctuerend aanbod off-shore windpark 1) Opslag van decentraal opgewekte energie Zonnepanelen Netwerk WKK 10 kwh verbruik per huishouden per dag 1-5 kwh verbruik per EV/PHEV per dag 1) Opslag van tijdelijke overcapaciteit van windenergie voor efficiëntere energieproductie Opslag van decentraal opgewekte stroom om netwerkbelasting te beperkten 1) Inschatting Daimler bij gemmiddeld verbruik Bron: Enexis, Daimler Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 48

49 0:00 1:00 2:00 3:00 4:00 5:00 6:00 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 D INFRASTRUCTUUR De extra vraag door elektrische voertuigen kan leiden tot verhoogde piekbelasting van het netwerk Distributie Impact energievraag van EVs en PHEVs in Nederland Impact op het hoogspanningsnet [GW] 1) Commentaar Systeembelasting [GW] - ILLUSTRATIEF Het energieverbruik van EV kan een toename van systeembelasting op het hoogspanningsnet tot gevolg hebben, in dit voorbeeld is dit ~7% Het voorbeeld gaat uit van de energievraag van EV in 2020 in een ongunstig scenario waarin uitgesteld laden beperkt is De extra belasting is geprojecteerd op een recent voorbeeld van de verloop van de systeembelasting Voorbeeld energieverbruik Tijd (uur van de dag) Maximale capaciteit hoogspanningsnet Mogelijke extra belasting door elektrisch vervoer 1) Op basis van hoog scenario voor EV uitgaande van een huidig voorbeeld van de belasting van het hoofdnet, de verwachte toename van de capaciteit tot 2020 is niet weergegeven Bron: Enexis, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 49

50 0:00 1:00 2:00 3:00 4:00 5:00 6:00 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 Enexis, Roland Berger Strategy Consultants 0:00 1:00 2:00 3:00 4:00 5:00 6:00 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 50 D INFRASTRUCTUUR Uitgesteld of slim laden kan de impact op het netwerk drastisch beperken Distributie Scenario's voor elektriciteitsvraag gedurende de dag Ongecontroleerd laden middenspanningsnet Systeembelasting [GW] - ILLUSTRATIEF 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00 Gecontroleerd laden belasting middenspanningsnet Systeembelasting [GW] - ILLUSTRATIEF 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00 Sterke stijging piekbelasting Beperkte stijging piekbelasting Voorbeeld energieverbruik Maximale capaciteit middenspanningsnet Mogelijke extra belasting door elektrisch vervoer

51 Technische complexiteit Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 51 D INFRASTRUCTUUR De ontwikkeling van de laadpunten verloopt incrementeel Laadpunten Ontwikkeling laadinfrastructuur voor elektrisch vervoer EENVOUDIGE LAADPUNTEN Markt- en technologie voorbereiding GEAVANCEERDE LAADINFRA- STRUCTUUR Start commercialisering SLIMME DECENTRALE NETWERKEN Marktgroei Eenvoudige laadpunten Aanleg eenvoudige laadpunten mogelijke lokale aanpassingen aan netwerken Geavanceerde laadinfrastructuur Toevoeging laadbeperingen, betalings- en communicatiesystemen en eventueel snelladen Slimme decentrale netwerken Toevoeging van de mogelijkheid om grote fluctuaties in het netwerk op te slaan accu's van elektrische voertuigen en mogelijk het terugladen naar het grid

52 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 52 D INFRASTRUCTUUR Voor de oplaadinfrastructuur is het model 'overal laden' het meest kansrijk Laadpunten Overzicht mogelijkheden laadinfrastructuur THUIS OPENBAAR WERKLOCATIES Drie belangrijke opties Model 1: "Thuis" Thuis Eenvoudige laadpunten Model 2: "Tankstations" 1) Thuis + Snelladen ("als tankstations") Geavanceerde techniek Model 3: "Overal" Thuis + Openbaar + Werklocaties Eenvoudige laadpunten 1) Model 2 bevat ook experimenten met accuwisselstations

53 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 53 D INFRASTRUCTUUR Er zijn drie marktstructuren mogelijk voor de exploitatie van laadpunten Laadpunten Overzicht mogelijkheden marktstructuren DISTRIBUTIE LAADPUNTEN LEVERING Omschrijving structuren 1 Uitbreiding van de huidige distributie-infrastructuur 2 Aparte infrastructuur met eigen operator en vrije energielevering NIEUW 3 Exploitatie door de retailer (zoals tankstations)

54 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 54 D INFRASTRUCTUUR De marktstructuren hebben intrinsieke voor- en nadelen een keuze hangt af van de beoogde doelstelling en beleid Laadpunten Overzicht mogelijke marktstructuren Omschrijving structuren MOGELIJKE VOORDELEN MOGELIJKE NADELEN 1 Uitbreiding van de huidige distributie-infrastructuur "Publiek netwerk" Eenvoudige uitrol gebaseerd op bestaande opzet en organisaties Gezamenlijke aanpak mogelijk, maximaal marktbereik Betere invloed op netwerkbalans Kosten worden gedeeld door iedereen (publiek) Beperkte kostentransparantie 2 Aparte infrastructuur met eigen operator en vrije energielevering "Losse infrastructuur" Mogelijke concurrentie Verschillende tarieven mogelijk Geen verandering opzet huidige energiespelers Geen synergie met huidige netwerk Additionele schakel in energielevering 3 Exploitatie door de retailer "Zoals tankstations" Toegankelijk voor vele spelers Concurrentie leidt tot prijsdruk Onaantrekkelijke gebieden zonder dekking Fragmentatie

55 D INFRASTRUCTUUR Voor energielevering voor EV kan de markt in 2020 tussen de EUR m liggen Levering Additionele omzet door EVs en PHEVs in Nederland, 2020 Omzet energielevering [EUR m] 1 Commentaar EV De totale afzet in 2020 is ~285 GWh in het lage scenario en ~1.285 GWh in het hoge scenario PHEV Verwachte energieprijsontwikkeling is meegenomen in de omzetverwachting door energielevering Laag scenario Hoog scenario 1) Op basis van energiegebruik en levering en netwerk prijsvoorspelling Bron: CBS, Essent, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 55

56 Belang in slim netwerk en laadinfrastructuur D INFRASTRUCTUUR Verschillende partijen hebben belang bij ontwikkelingen in het slimme netwerk en aanleg van laadinfrastructuur Posities van belanghebbenden + Type belanghebbende TECHNOLOGIE- AANBIEDERS Belang Verhogen van inkomsten door het vernieuwen van apparatuur Beperkingen Dilemma over standaardisatie of klantspecifieke benaderingen DISTRIBUTIE (DSOs) Vergroten van stroomkwaliteit en systeemveiligheid Reduceren van netwerkkosten Goedkeuring door gecertificeerde keuringsdiensten PRODUCTIE (Groene energie) Toegenomen waarde van tijdelijke en decentrale opwekking Hoge investering (zonnepanelen, windmolens) OVERHEDEN Verbeteren van het gebruik huidige infrastructuur Minimaliseren distributiekosten Vermijden moeilijke nieuwe investering Beperkte financieringsmogelijkheden voor het slimme netwerk (overheidssubsidies of verhoogde distributietarieven) LEVERANCIERS Extra services mogelijk door ontwikkeling van EV en decentrale opwekking Slimme meters nodig voor het ontwikkelen van extra service - PRODUCTIE (traditioneel) Behouden superioriteit van centrale opwekking Overheden en consumenten dringen aan op decentrale opwekking Bron: EU Smartgrids vision and strategy 2006Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 56

57 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 57 D INFRASTRUCTUUR Leveranciers van transmissie-, distributiecomponenten en laadpalen kunnen profiteren van de nieuwe vraag Kansen voor aanbieders technologie-aanbieders Producten en/of diensten Voordeel Producenten van sensoren Leverancier van communicatie- en rekensystemen Producent van IThardware Slimme meters Geautomatiseerde leesapparatuur Geïntegreerde transformatoren ADSL-modem GPRS-koppelingen GIS/GPS-hulpmiddelen Servers Elementen voor het netwerk Verkopen van apparatuur met meer toegevoegde waarde Bouwen van een lange-termijnsysteem dat periodieke kasstromen genereert Bouwen van lange-termijninfrastructuur die periodieke kasstromen genereert Aanbieder van informatiesystemen Aanbieder laadpalen Full service integratie Ontwikkelinginstrumenten, databases Verandermanagement Productie van laadpalen Installatie Onderhoud Verkopen van informatiesystemen met grote datastromen Verkopen van producten welke noodzakelijk zijn voor een laadinfrastructuur

58 D INFRASTRUCTUUR Voor uitbuiting en ontwikkeling van energielevering aan EVs bevinden zich spelers in Noord-Brabant Ondernemingen in de energiewaardeketen [Niet Uitputtend] PRODUCTIE DISTRIBUTIE LAADPUNTEN LEVERING Toepassingen elektrisch vervoer Meer opwekking van energie decentraal mogelijk Aanpassingen aan het netwerk, slimme componenten, meet- en regeltechniek Installeren, exploiteren en onderhouden van oplaadpunten Extra levering van elektriciteit Spelers in Noord-Brabant Essent Enexis Energie ICT van Mierlo Logica Landis & Gyr Heijmans Rasenberg Logica Essent NRE Spelers in Nederland 2) Nuon Eneco Delta E.on Electrabel Alliander Stedin DNWB Exendis Arcadis Siemens Imtech Siemens Epyon BAM Alfen NUON Eneco Delta E.on Electrabel Oxxio NEM 1) Slimme decentrale netwerken Bron: Persberichten, Jaarverslagen, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 58

59 D INFRASTRUCTUUR Essent kan zich richten op klantrelaties, Enexis op uitbreiding van het net en ICT bedrijven op toeleverantie Strategische opties van spelers PRODUCTIE DISTRIBUTIE LAADPUNTEN LEVERING Toepassingen elektrisch vervoer Meer opwekking van energie decentraal mogelijk Aanpassingen aan het netwerk, slimme componenten, meet- en regeltechniek Installeren, exploiteren en onderhouden van oplaadpunten Extra levering van elektriciteit Belangrijkste spelers in Brabant Essent Enexis Technologieaanbieders Nog niet bepaald Technologieaanbieders Essent, nieuwe spelers Acties van spelers Beperkte actie voor accommodatie additionele energievraag Inzet op verbetering energiebalans door slimme netwerken en elektrisch vervoer Optimalisatie van het netwerk Inzet op uitbreiding LS netwerk met laadpunten Levering van onderdelen van het slimme netwerk Exploitatie van laadinfrastructuur Leveren en installeren kostbare laadpalen en ICT Uitbreiden dienstverlening voor additionele omzet en verbetering klantbinding 1) Slimme decentrale netwerken Bron: Persberichten, Jaarverslagen, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 59

60 E. PILOTS De acceptatie van EV en kansen voor de industrie worden vergroot door het opzetten acceptatie, technologie en concept pilots EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx

61 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 61 E PILOTS De introductie van EV wordt ondersteund door pilots die marktvraag en kansen van de industrie bevorderen Kritieke succesfactoren voor introductie elektrisch vervoer Succesfactor 1 VRAAG 2 INDUSTRIALISATIE 3 INFRASTRUCTUUR Onderzoek Bepaling PHEV/EV marktpotentie voor Noord-Brabant Identificatie van kansen voor Brabant in de (high tech) automotive sector Inzicht in de impact van elektrisch vervoer op (slimme) netwerken PILOTS Identificatie van pilots die de acceptatie en kansen voor de industrie vergroten

62 EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 62 E PILOTS Introductie van EV/PHEV wordt ondersteund door pilots die marktvraag en kansen van de industrie bevorderen Samenvatting pilots Opzet Organisatie Planning De belangrijkste benodigde ondersteuning is gericht op marktacceptatie en industrialisatie Er zijn verschillende typen pilots nodig om de marktvraag te stimuleren en industrialisatie te bevorderen: 1) acceptatie pilots om bekendheid en bewustwording te vergroten, 2) technologie pilots voor ontwikkeling van EV/PHEV componenten en industrieversterking en 3) concept pilots voor toetsing van de toepassing van elektrisch vervoer en het netwerk Brabantse initiatieven kunnen bestaande programma's versterken en aanvullen Voor het succes van de pilots is een projectmanagement organisatie nodig aangevuld met informatievoorziening Intensieve samenwerking van bestaande organisaties is nodig voor uitvoering van pilots en informatievoorziening Een toegewijde projectorganisatie kan alle pilots in het begin van 2010 gestart hebben

63 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 63 E PILOTS De belangrijkste benodigde ondersteuning is gericht op stimulatie van marktvraag of industrialisatie Ondersteunende maatregelen Doorbraak in de acceptatie van EV Brabant als een leidende markt voor elektrische mobiliteit en slimme decentrale netwerken Economische stimulans van de industrie Bijdrage reductie van milieuverontreiniging en duurzame energievoorziening DOELEN STIMULATIE Bevordering van: Publieksacceptatie Ervaring met voertuigen en toepassing van stimuleringsvormen Aanleg oplaadinfrastructuur Geconsolideerde vraag nodig voor industrialisatie INDUSTRIALISATIE Bevordering van: Technologische ontwikkeling van EV/PHEV componenten en integratie Opbouw (pilot)productiecapaciteit Ontwikkeling van netwerkcomponenten Kennisopbouw STIMULATIE MARKTVRAAG TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING

64 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 64 E PILOTS De ontwikkeling van de infrastructuur en voertuigen loopt samen op in drie fasen Ontwikkelingstatus infrastructuur en elektrische voertuigen Infrastructuur Slimme decentrale netwerken Onderzoek I. Onderzoek naar nieuwe toepassingen en technologieën in infrastructuur en elektrische voertuigen Geavanceerde laadinfrastructuur Eenvoudige laadpunten Ontwikkeling Acceptatie Productie Acceptatie Technologie- Ontwikkeling II. III. Ontwikkeling van technologieën en toepassingen om productie te kunnen realiseren Productie in Noord-Brabant en verkoop van de uitontwikkelde producten Elektrische voertuigen Conversie 1 ste generatie EV/PHEV 2 de generatie EV/PHEV Het merendeel van de innovaties bevindt zich nog in het onderzoeksstadium

65 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 65 E PILOTS Een combinatie van acceptatie, technologie en concept pilots is nodig voor de kick-off van EV in Nederland Type pilot projecten Infrastructuur Slimme decentrale netwerken Geavanceerde laadinfrastructuur Onderzoek Ontwikkeling Acceptatie Productie TECHNOLOGIE Technologie- Ontwikkeling PILOTS CONCEPT PILOTS 1. ACCEPTATIE PILOTS worden opgezet ter bevordering van publieksacceptatie en stimulatie van vraag 2. TECHNOLOGIE PILOTS worden ingericht ter bevordering van industrialisatie 3. CONCEPT PILOTS worden ingericht om nieuwe toepassingen te onderzoeken Eenvoudige laadpunten Elektrische voertuigen ACCEPTATIE Acceptatie PILOTS Conversie 1 ste generatie EV/PHEV 2 de generatie EV/PHEV Pilots worden over de innovatieketen heen ingezet waarin de belangrijkste ontwikkeling een leidende rol heeft

66 Roland Berger Strategy Consultants, workshops EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 66 E PILOTS De verschillende typen pilot projecten zijn anders van opzet, doelen, participanten en omvang Mogelijke pilot projecten ACCEPTATIE TECHNOLOGIE CONCEPT Opzet van pilots Realiseren van elektrisch vervoer bij bedrijven en consumenten toegankelijk en zichtbaar voor/bij een breed publiek door inzet veilige en ontwikkelde technologie Inrichten van pilot projecten gericht op ontwikkeling en ontwerp van componenten, en integratiekennis van hybride en puur EV en netwerktechnologieën Opzetten van modelregio's om ervaring op te doen met het alle facetten van elektrische voertuigen en slimme decentrale netwerken Doelen Bekendheid en acceptatie vergroten Ervaring met techniek en toepassing Mobiliteitservaring van breed publiek Starten aanleg infrastructuur Optimalisatie stimuleringsbeleid Eerste ondersteuning industrialisatie Ontwikkeling van componenten bv. elektromotor, elektronica (bms), etc. Ontwikkeling communicatie en betaalmethoden voor het netwerk Opzetten initiële productie capaciteit Kennisontwikkeling Gebruikerservaringen laadmogelijkheden Ervaring effect op accu en overige 'cutting-edge' technologieën Integrale beleving consumenten Opzetten partnernetwerk Zwaartepunt pilot Lokale initiatieven Automotive/ Infrastructuur Integratie / toepassing

67 Roland Berger Strategy Consultants, workshops EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 67 E PILOTS Ervaringen en uitkomsten van pilots bieden input voor andere pilots Interactie tussen pilot projecten INTERACTIE TUSSEN PILOTS OMSCHRIJVING CONCEPT PILOTS Getoetste concepten geven sturing aan technologie en acceptatie pilots TECHNOLOGIE PILOTS Techniche ontwikkelingen worden ingezet in acceptatie en conceptpilots ACCEPTATIE PILOTS Tijdsverloop Ervaringen met elektrisch vervoer vormen input voor technologie ontwikkeling en concepttoetsing

68 E PILOTS In acceptatie pilots worden elektrische voertuigen aangeschaft om bekendheid en acceptatie te vergroten Acceptatie pilots Geïdentificeerde pilot projecten 1) Openbare zichtbaarheid OV bussen 's- Hertogenbosch Oplaadpunten Taxivervoer Elektrische Stadsdistributie Speciale producten (kranen, vuilniswagens) Wagenpark PNB Essent/ Enexis Gewenste rol Provincie Noord-Brabant Stimulering Beleid aanpassen om aanschaf van voertuigen (financieel) te stimuleren Partijen benaderen en begeleiden bij de vormen van consortia Projecten laten aansluiten bij lopende initiatieven Marketing en informatievoorziening Openbare zichtbaarheid geven aan gebruik van EV Informatie verstrekken aan het publiek en bedrijven Middels PR zorgen voor een goed imago Operationele ondersteuning Toezicht op de samenwerking en timing van de projecten Feedback ontvangen en verwerken Ervaring opdoen met toepassing en techniek en delen met marktpartijen Voortgang De diameter van cirkel geeft de verwachte aantal voertuigen aan 1) Zie appendix voor verdere uitwerking Bron: Workshop vraagstimulering, Interviews, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 68

69 Roland Berger Strategy Consultants, Workshops EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 69 E PILOTS Vijf concrete beleidsmaatregelen kunnen worden genomen ter ondersteuning van de acceptatie pilots Beleidsmaatregelen voor acceptatie pilots MAATREGEL DETAILS 1 Voertuigsubsidies Aantrekkelijk maken van de aanschaf van elektrische voertuigen door geen BPM; CO 2 belasting op traditioneel vervoer om de gebruikskosten (TCO) te overbruggen; en mogelijke garantstelling voor operationele risico's 2 3 Stimuleringsbeleid Ondersteunen opbouw infrastructuur Parkeer- en bereikbaarheidsvoordelen, additioneel belasting voordeel/subsidie op aankoop/gebruik De uitrol van de infrastructuur ondersteunen en bevorderen door zelf infrastructuur aan te (laten) leggen 4 Marketingcampagne 5 Informatie-uitwisseling Promotie van elektrisch vervoer door middel van voorlichting en reclame, met een duidelijk onderscheid van B2B en B2C Informatie-uitwisseling bijvoorbeeld wagenparkscans, voorlichting autoverkopers en potentiële kopers

70 E PILOTS In technologie pilots wordt onderzoek gedaan naar de vitale componenten voor elektrische voertuigen Technologie pilots Onderzoeksgebieden CHASSIS EN PLATFORM Ontwikkeling van een flexibel platform met een geïntegreerd accu systeem AANDRIJVING Nieuwe materialen voor de accu en ontwikkeling power elektronica en elektromotor toegepast op voertuigen CONTROL SYSTEEM Software voor optimale energie efficiency voor aandrijving en standaardisatie AUXILIARY MATERIALEN Optimale efficiency van energie voor toepassingen in het voertuig (bijv. airco) OVERIG Geïntegreerde benadering van het voertuig als geheel met mogelijkheden voor ontwerp, ontwikkeling en engineering Doelstellingen > Versterken positie van de Nederlandse industrie > Realiseren van technologische ontwikkeling om toepassing van elektrisch vervoer beter betaalbaar en aantrekkelijker te maken > Samenbrengen van (inter)nationale spelers in consortia of andere samenwerkingsverbanden > Ondersteuning van kennisontwikkeling en onderwijsprogramma's op het gebied van elektrisch vervoer > Opstarten van initiële productie van elektrische voertuigen in Nederland Bron: HTAS, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 70

71 HTAS, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 71 E PILOTS Voor technologie pilots zijn er twee sporen: het doorontwikkelen van hybride en de ontwikkeling van puur EV Opzet technologie pilots Technologie verbrandingsmotor ICE + stopstart + Start aandrijving Hybride + Plug-in EV 'range extender' Puur EV Technologie elektrische aandrijving Spoor I: Hybride Onderzoek en ontwikkeling componenten noodzakelijk voor Hybride en op termijn EV voertuigen Bestaande markt met grote afname Spoor II: Puur EV Onderzoek, ontwikkeling en productie van nieuwe pure elektrische voertuigen Nieuwe markt, zonder gevestigde OEMs

72 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 72 E PILOTS De innovaties voortkomend uit onderzoek naar elektrisch vervoer hebben raakvakken met vele industrieën Mogelijke industrie spin-off technologie pilots Voorbeelden van innovatiegebieden Materialen Automotive I IV Technologie pilots II High tech III Energie I II III IV Automotive Aandrijfsystemen, body-in-white, integratietechnieken en auxiliary equipment High tech Elektronicaregel,- communicatie-, afrekensystemen en gebruikersinterfaces Energie Laadtechnologieën, energieopslag, efficiency en verbruiksprofielen Materialen Lichtgewicht chassis, ompakking, isolatie, veiligheidsmaterialen

73 Roland Berger Strategy Consultants, Workshops EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 73 E PILOTS Vier beleidsmaatregelen kunnen worden genomen ter ondersteuning van de technologie pilots Beleidsmaatregelen technologie pilots MAATREGEL 1 Ondersteuning bedrijven 2 Versterken netwerk DETAILS Financieringen onder gunstige voorwaarden beschikbaar stellen aan toeleveranciers van elektrisch vervoer en slimme decentrale netwerken Ondersteunen netwerkorganisaties en aansluiting met lopende initiatieven stimuleren ORGANISATIE Verschillende ATC, HTAC 3 Opbouwen kennis 4 Uitbouwen onderzoek Ondersteuning van opleidingstrajecten voor MBO, HBO en TU en het binnenhalen van buitenlands talent Financiële middelen vrij maken voor onderzoek en ontwikkeling van EV componenten ROC Willem 1, TUE TUE elektronica

74 E PILOTS In concept pilots wordt de toekomstige business case voor elektrisch vervoer en het netwerk getoetst Concept pilots Modelregio [ILLUSTRATIEF] Onderzoeksgebieden voor business case Aanschaf vervoer Gebruikers nemen een voertuig of mobiliteitsvoorzieningen af Voertuigbezit Aanschaf en verbruikskosten Productvoorkeuren en mobiliteiteisen Eisen aan onderhoud en veiligheid 3 2 Gebruik voertuig ~1 op de 7 huishoudens 1) in de modelregio heeft een EV/PHEV welke gebruikt en opgeladen wordt via de laadinfrastructuur 3 Levering energie Fluctuerende (wind)energie wordt gedistribueerd en 'slim' geladen Netwerkgebruik Benodigde investering voor gebruik slim netwerk Beschikbaarheid capaciteit voor opslagenergie Mogelijkheden aanleg laadinfrastructuur Laadprofielen van gebruikers Betaal- en communicatiesysteem in laadpalen Software in netwerk en auto voor distributie Overheidsbeleid Impact van verschillende stimuleringsmaatregelen 1) Representatief voor een regio als er 1 mln EV/PHEV in gebruik zijn; voor de pilot zouden er ongeveer 50 van de 350 huishoudens in een wijk een elektrisch voertuig in gebruik hebben Bron: Roland Berger Strategy Consultants Inzicht in alle aspecten van het business model nodig voor succesvolle uitrol EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 74

75 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 75 E PILOTS Voor het succes van de pilots is een projectmanagement organisatie nodig aangevuld met informatievoorziening Organisatiestructuur Provincie Noord-Brabant EV projectgroep Stuurgroep Pilotondersteuning Informatievoorziening Project Management Organisatie Communicatie Business Loket ACCEPTATIE PILOTS Afstemming deelnemers en monitoring TECHNOLOGIE PILOTS Ondersteunen onderzoeksorganisatie CONCEPT PILOTS Faciliteren van de opzet van conceptwijk(en) Interne en externe marketing en informatievoorziening voor vergroten van kennis en acceptatie van elektrisch vervoer Single-point-of-contact voor vragen over mogelijkheden regelingen en achtergrond van elektrisch vervoer voor consumenten en industrie

76 E PILOTS Intensieve samenwerking van bestaande organisaties is nodig voor uitvoering van pilots en informatievoorziening Uitvoering EV projectgroep Samenwerkingsvorm Belangrijkste participanten Niveau ACCEPTATIE PILOTS Afspraken tussen regionale bedrijven en overheden Provincie Noord-Brabant BOM Lokaal Brabant NL EU TECHNOLOGIE PILOTS Cluster van automotive en infrastructuur spelers evt. in publiek-private samenwerking Automotive bedrijven Infrastructuur bedrijven Onderzoek (HTAS,TUE) Lokaal Brabant NL EU CONCEPT PILOTS Industrie overschrijdende consortia Grote ondernemingen in Noord-Brabant en Nederland 1) Lokaal Brabant NL EU Business loket Afspraken tussen van ontwikkelorganisaties over regels en afhandeling ATC BOM Provincie Noord-Brabant 2 Lokaal Brabant NL EU Communicatie Afstemming tussen overheidsinstanties B5 Provincie Noord-Brabant Ministeries EZ, VROM en V&W Lokaal Brabant NL EU 1) Automotive, overheden, high tech, infrastructuur, energiebedrijven 2) Mogelijk aangevuld met Enexis/Essent Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 76

77 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 77 E PILOTS Een toegewijde projectorganisatie kan alle pilots in het begin van 2010 gestart hebben Vervolgstappen Impact REALISATIE Toelichting stappen ORGANISATIE INITIATIE Instellen projectgroep/pmo Nationale afstemming Opzet regelingen FORMALISATIE Ondertekenen intentieverklaringen Vorming van consortia Opzetten business cases Starten communicatie Instellen business loket Uitzetten open-call/tender Bijeenbrengen spelers Uitvoeren pilots Toetsen business cases Monitoring projecten Pilots lopen deels parallel; acceptatie pilots kunnen eerder starten vanwege beperkte afhankelijkheden De pilots kunnen starten nadat afspraken zijn gemaakt met betrekking tot financiering, intellectueel eigendom en committent Het vaststellen van de 'spelregels' en duidelijke communicatie is nodig voor het initiëren van de pilot projecten Een toegewijde projectorganisatie met nationale afstemming is noodzakelijk voor succes op de lange termijn Q3 Q Q2 Q3

78 Appendix EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 78

79 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 79 A INTRODUCTIE APPENDIX De gehanteerde waardeketen voor E-mobiliteit bevat de componenten uit de keten van automotive en elektriciteit Waardeketen E-mobiliteit Automotive waardeketen Ontwerp en prototyping Componenten en onderdelen Assemblage Verkoop Infrastructuur waardeketen Mobility service provider Klanten en consumenten Productie Distributie Laadpunten Levering

80 A INTRODUCTIE APPENDIX Vanwege de potentie ligt de nadruk op de elektrificatie van personenauto's en lichte bedrijfsvoertuigen Vormen van vervoer Tweewieler Primaire focus Licht Personenauto bedrijfsvoertuig 3) Speciale voertuigen Secundaire focus Bus/ Vrachtwagen Factoren voor kansbepaling Volume Brabant ~ ~ ~ ~ ~ EV potentie beperkt beperkt Beїnvloedbaar 1) Techologiekennis 2 1) Door de provincie 2) In Brabant 3) Inclusied zelfde formaat ov busjes 9-20 personen Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 80

81 B MARKTPOTENTIE APPENDIX Als basis van de marktanalyse zijn de verwachte autoverkopen genomen Totale verwachte autoverkopen tot 2020 Nederland en Noord-Brabant West Europa Nederland ['000] Noord-Brabant ['000] Noot: De schaal van de grafieken is niet gelijk Bron: JD Powers, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 81

82 CBS, Roland Berger analyse EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 82 B MARKTPOTENTIE APPENDIX Op basis van de bevolkingsdichtheid is een inschatting gemaakt van de dekkingsgraad van de infrastructuur Dekking infrastructuur Hoge dekkingsgraad [% van de bevolking] 30% % 75% % Verdeling bevolking Noord-Brabant Laag Hoog Aantal inwoners gemeente % van totale bevolking > % > % > % > % > % De aantrekkelijkheid voor EV neemt toe naarmate de bevolkingsdichtheid groter is gezien hierdoor meer laadpunten aanwezig zijn en minder grote afstanden overbrugt moeten worden Consumenten die in een dichtbevolkt gebied wonen gebruiken sneller een elektrisch voertuig

83 CBS, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 83 B MARKTPOTENTIE APPENDIX De reisafstanden en huishoudingssamenstelling beperken de aanschaf van elektrische voertuigen Actieradius en huishoudenseffect Gemiddelde verplaatsingsafstand per rit NLD [%] Huishoudenseffect 84% 93% 24% van de Nederlandse huishoudens heeft meer dan 1 auto Huishoudensverdeling 36% eenpersoonshuishoudens 64% meerpersoonshuishoudens < 20 km < 40 km De actieradius van een elektrisch voertuig is momenteel ~ 140 km, welke verwacht wordt te stijgen de komende jaren Tot 2020 wordt er van uit gegaan dat er niet meer dan 1 elektrisch voertuig per huishouden wordt aangeschaft

84 JD Powers, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 84 B MARKTPOTENTIE APPENDIX De verwachte introductie van typen elektrische voertuigen en de impact op de verkopen is geanalyseerd Verdeling segmenten in Noord-Brabant Verkoop per segment ['000, %] Aanbod elektrische voertuigen per segmenten % 11% 12% 30% 30% 32% A B C D E Laag Hoog EV A/B 2015 PHEV C/D F Bedrijfsauto A/B/C D/E/F 33% 33% 32% 2020 Laag EV PHEV 18% 17% 16% Hoog A/B C/D 1% 5% 4% 4% 1% 4% 4% 1% 4% A/B/C D/E/F

85 Accu productenten, Roland Berger analyse, Ministerie van EZ EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 85 B MARKTPOTENTIE APPENDIX De totale gebruikskosten zijn bepaald voor alle aspecten van het gebruik, accu, voertuig, verbruik en belasting Totale gebruikskosten ACCU Capaciteit [kwh] Actieradius [km] Ontladingspercentage Opslagprijs per kwh capaciteit Ompakkingskosten Levensduur van 10 jaar VOERTUIG Aanschafkosten Componenten van de totale gebruikskosten Verbruik Verbrandingsmotor Elektromotor Prijs Elektriciteitsprijs Brandstofprijs VERBRUIKSKOSTEN BPM Belastingen OVERHEIDSSTIMULERING

86 B MARKTPOTENTIE APPENDIX Om de doelstellingen te halen moeten olie- en accuprijs significant anders zijn dan in het hoge scenario Gevoeligheidsanalyse EV/PHEVs in 2020 Olieprijs [USD/bbl] 326 1) 300 [-/-8%] Accuprijs [EUR] 275 [-/-16%] 250 [-/-23%] 225 [-/-31%] 160 1) 180 [12,5%] 200 [25%] 220 [37,5%] 240 [50%] Zowel de ontwikkeling van de accuprijs als de olieprijs hebben een grote invloed op de TCO en daarmee de vraag naar EV Een procentuele daling van de accuprijs heeft een grotere invloed op TCO van EV dan een procentuele stijging van de olieprijs Versnelde industrialisatie van accu's [massaproductie] heeft een positief effect op de doelstellingen van de Provincie Noord-Brabant 1) Zoals in het hoge scenario Noot: Percentages geven het verschil ten opzichte van de gehanteerde prijzen in het hoge scenario Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 86

87 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 87 C INDUSTRIALISATIE APPENDIX De groei van het aantal EV/PHEVs in Noord-Brabant gaat gefaseerd exponentiële groei vanaf 2015 verwacht Ontwikkeling elektrische voertuigen in Noord-Brabant Tijdspad > Fase Markt- en technologie voorbereiding Start commercialisering Marktgroei Volumes Basisprincipes elektrisch vervoer Geconverteerde voertuigen en prototypes beschikbaar voor pilot projecten ~ 500 voertuigen op de wegen in Brabant voor pilot projecten veelal in modelregio's Een beperkt aantal segmenten beschikbaar veelal in niches Beperkt aantal OEMs hebben elektrische voertuigen in portefeuille Vanwege minimale ervaring van de producenten met EVs wordt het grootste gedeelte geleast Meerderheid van de OEMs heeft minimaal één type EV in het portfolio Verkoop van EVs is een serieus alternatief geworden voor leasen Uitbreiding van de EV technologie naar andere segmenten Grote marktpenetratie na 2020 van nieuw geregistreerde auto's Benodigdheden Ondernemingen in een consortium Ondersteuning vanuit de overheid Financiële ondersteuning voor onderzoek en ontwikkeling Marktacceptatie voor eerste segmenten Concurrerende prijs ten opzichte van conventionele auto's Volledige marktacceptatie Productiecapaciteit voor EV specifieke onderdelen

88 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 88 C INDUSTRIALISATIE APPENDIX De ontwikkeling van componenten doorloopt meerdere fases Ontwikkelfasen componenten voor elektrisch vervoer Productie volume Ontwikkeling kent een specifieke dynamiek per fase Ieder overgangsfase vereist een andere vorm van ondersteuning Idee Embryonaal Groei Volwassen Afname Fasen De ontwikkeling kan accelereren door de juiste stimuleringsvorm te bieden

89 C INDUSTRIALISATIE APPENDIX De ontwikkeling van veel componenten voor EV/PHEVs bevinden zich nog in een embryonale of groei fase Ontwikkelstatus componenten NIET UITPUTTEND EV/PHEV EMBRYONAAL GROEI VOLWASSEN 3) AFNAME Accu Nickel-zinc Nickel-iron Super capacitor Nickel-metalhydride "Zebra" Lithium-iron-phosphate Lithium-titanaat Lithium Managenese Oxide Lead-sulphuric Ompakking Bekabeling Koelingsysteem Elektronica Integratie management 1 Accu management Inverter Sensoren Aandrijving Versnelling Regeneratief remmen Wielen Elektromotor Range extender Aandrijfas Differentieel Assen Chassis Magnesium components 2) Lost Foam Casting Design Grafiet /staal matrix composities Plastics/ Polyurethanes 1) Deze integrerende laag is nodig om alle componenten optimaal te laten functioneren 2) e.g. motor, bedplates 3) Aanpassingen van volwassen componenten aan eisen van elektrisch vervoer nog nodig Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 89

90 C INDUSTRIALISATIE APPENDIX De infrastructuur en gebruik van elektrisch vervoer behoeft nog ontwikkeling Ontwikkelstatus gebruik en infrastructuur NIET UITPUTTEND EV/PHEV EMBRYONAAL GROEI VOLWASSEN AFNAME Gebruik Veiligheid EV Autoveiligheid Onderhoud Recycling Dealers INFRASTRUCTUUR EMBRYONAAL GROEI VOLWASSEN AFNAME Oplaadpunten Terugladen (V2G) Laadbeperking Pay-as-you-go Abonnement Oplaadtechniek Snelladen Accuwisseling Conventioneel laden Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 90

91 Watt/liter Bron: Batteries directive (2006/66/EC) EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 91 D INDUSTRIALISATIE APPENDIX De meeste accu's gebruikt voor elektrisch vervoer bevatten geen zware metalen of gevaarlijke stoffen Accutype en milieu of gezondheidsbelasting Energiedichtheid naar type accu Belangrijkste gevaarlijke stoffen Toepassing EV/PHEV Lithium Ion/polymeer Lithium-Ion/polymeer accu's bevat geen gevaarlijke stoffen of zware metalen Loodzuur Nikkel Cadmium NiMh NiMh bevat schadelijk nikkel Cadmium is zeer schadelijk en zwaar metaal, nikkel is schadelijk Lood is een zeer schadelijk en zwaar metaal Watt hours/kilogram

92 Batteries directive (2006/66/EC) EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 92 D INDUSTRIALISATIE APPENDIX Na gebruik in voertuigen kunnen accu's mogelijk hergebruikt of geryclcled Toepassing van accu's na gebruik in voertuigen Tweede leven accu's Recycling of verwijdering van accu's Accu's zijn na enkele duizenden laadcylci minder bruikbaar in voertuigen maar kunnen nog wel gebruikt worden voor ander doeleinden: als energiebuffer (bv. in decentrale netwerken) of als energiebron voor minder veeleisende elektrische apparaten Lithium-ion/polymeer accu's worden in toenemende mate gerecycled Materialen als cobal wordt opnieuw gebruikt Overig materiaal wordt verpulvert en als landfill gebruikt

93 Enexis, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 93 D INFRASTRUCTUUR APPENDIX Op korte termijn is aanleg van eenvoudige laadpunten en voorbereiding op slimmer maken van netwerken nodig Ontwikkeling infrastructuur in Noord-Brabant Tijdspad > Fase Markt- en technologie voorbereiding Start commercialisering Marktgroei Volumes Basisprincipes infrastructuur Eerste 'eenvoudige' laadpunten worden geplaatst Aanleg infrastructuur in modelregio's Mogelijkheden tot inzicht in profiel van gebruiker Infrastructuur aanwezig in de B5 steden Invoering slimme meters moet starten om voor 2020 klaar te zijn met uitrol Uitbreiden infrastructuur naar gemeentes met meer dan inwoners Verhogen dichtheid infrastructuur in B5 steden Snellaadstations beschikbaar Verhogen dichtheid in gemeentes Brede invoering snellaadstations Toepassing V2G/G2V laden Benodigdheden Wet- en regelgeving voor opbouwen laadpunten Standaardisatie van 'stekkers' Opbouw pilots Voorbereiding afgerond voor Uitrolplan voor slimme meters Onderhoud- en serviceconcepten Serie productie oplaadstations Eenvoudige laadpunten Geavanceerde laadinfrastructuur Start massa productie voor oplaadstations Knowhow snellaad - technologie Ervaring V2G/G2V laden Slimme decentrale netwerken R&D voor doorontwikkeling technologieën

94 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 94 D INFRASTRUCTUUR APPENDIX EV is een driver voor slimme decentrale netwerken andersom is het slimme netwerk de enabler voor EV Opkomst van elektrisch vervoer Ontwikkeling elektrisch vervoer en aansluiting op het netwerk Door de noodzaak tot opladen van elektrische voertuigen wordt de spanning op het netwerk verhoogd Egaliseren van de vraag naar energie wordt mogelijk: opslag in batterijen, flexibel opladen en mogelijk tijdelijke teruglevering aan het netwerk Energie en netwerkbedrijven creëren de randvoorwaarden voor E-mobiliteit door energie en een laadinfrastructuur aan te bieden Slim (decentraal) netwerk Enabler Driver Elektrische Voertuigen Gevolgen voor slimme netwerken Slimme netwerken bieden de oplossing voor de onvoorspelbare oplaadtijden van elektrische voertuigen Door slimme netwerken kan de accu worden gebruikt als extra opslagruimte, waarbij mogelijk energie uit de accu's kan worden teruggeleverd aan het net Decentraal opgewekte energie kan ook decentraal opgeslagen worden

95 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 95 D INFRASTRUCTUUR APPENDIX Het slimme-netwerkconcept bevat netwerktechnologieën, mogelijk uitgebreid met verschillende toepassingen Concept van het slimme netwerk ONTWIKKELING VOORDELEN Nutsbedrijven beschikken reeds over slimme netwerktechnologieën voor opwekking en transmissie Steeds meer nutsbedrijven gebruiken slimme meters Slimme netwerken en slimme meters hebben onderscheiden functies, maar kunnen elkaar versterken / gebruiken dezelfde ICT en infrastructuur Toegevoegde waarde Eco-efficiency services FACTS 1) Energieopslag Koppeling via breedband Slimme huistoepassingen 2-richtingsmeter Elektrische voertuigen Decentrale opwekking Automatische meting op afstand Toepassing met alle voordelen Slim netwerk en toepassingen voor decentrale opwekking Lijnsensoren Profilering / voorspelling Transformatorsensoren verbruik Slim netwerk Slimme meter Beheersysteem voor distributie Pure netwerktoepassingen 1) FACTS: Flexible Alternative Current Transmission System Mate van integratie

96 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 96 D INFRASTRUCTUUR APPENDIX Slimme netwerken en slimme meters gebruiken dezelfde communicatiesystemen en infrastructuur Overzicht van slimme componenten in elektriciteitsnetwerken Zonnepanelen Synergie tussen slimme meters en slimme netwerken PLC netwerk 1) voor communicatie ook gebruiken voor transmissie via slimme meters Hulpstation voor transmissie Energietransport Diepgaande / Draadloze informatie Bestaande sensoren Nieuwe slimme-netwerksensoren Slimme-metercomponenten Hoogspanningsnet Hulpstation voor distributie Midden-en laagspanning Mobiele telefonie Elektrisch vervoer Duizenden Netwerksensoren toevoegen aan miljoenen geïnstalleerde slimme meters zonder grote kostenverhoging voor IT-/ datamanagementinfrastructuur Data van slimme meters gebruiken om informatie te verkrijgen over de status en beschikbare capaciteit van het netwerk 1) Power Line Communication

97 Enel schattingen, Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 97 D INFRASTRUCTUUR APPENDIX Fluctuerende en decentrale opwekking zal sterk toenemen door het verhoogde aanbod van duurzame energie Ontwikkeling van duurzame en decentrale energieopwekking Verwachte opwekking duurzame energie [twh/jaar, EU27] Getijde-en golf Zon 590 Geothermisch Wind Biomassa 2 Waterkracht Gedecentraliseerde opwekking warmte-energie [twh/jaar, EU27] Gevolgen voor slimme netwerken Energieopwekking wordt minder voorspelbaar, vooral voor duurzame energie (afhankelijkheid van het weer) Meer storingen (resonantie tijdens synchroniseren ) Onzekerheid over mogelijke controle op afstand 5,8 5,5 38,7 20,5 16,0 65,8 34,4 25,0 79,0 40,0 30,0 Best case Base case Worst case Brandstofcel Microturbine Gasmotor Slimme componenten in het netwerk zijn nodig voor efficiënte benutting ) Grotendeels gedecentraliseerd

98 D INFRASTRUCTUUR APPENDIX Schone alternatieven voor opwekking zoals wind kunnen in de toekomst de groene 'base load' voorzien Alternatieven voor opwekken van schone energie OPTIE HAALBAARHEID Energie vraag (MWh) Piekbelasting (hoge variabele kosten, snel op te starten; bv. gas turbines, olie) Base load (lage variabele kosten, grote investeringen, langzaam opstarten; bv. nucliear, hydro, kolen, CCGT) Tijd (uur van de dag) Opslag van wind/zonneenergie Hydro Nucleair Schone kolen/ gas Vereist aanzienlijke technologische doorbraken ondersteund door de opkomst van elektrisch vervoer Nederland heeft net de ideale geologische omstandigheden om hydro mogelijk te maken Misschien, als de overheid het als "groene" oplossing steunt en als technologie (IV / Vde generatie) evolueert - niet te verwachten in de komende jaar Misschien, als technologie retrofit betaalbar maakte (meer efficiënte kolen generatie) en CCS 1) - niet te verwachten in de komende 15 jaar 1) Carbon Capture and Storage Bron: Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 98

99 Roland Berger Strategy Consultants EVSDN_PNB_eindpresentatie.pptx 99 D INFRASTRUCTUUR APPENDIX Groene stroom in de vorm van windenergie zal de komende jaren zeer sterk groeien in Europa Europese windenergie-plannen Geplande offshore windparken Verwachte windenergie capaciteit Europa [GW] Verwachte installatie Reference (Offshore) Reference (Onshore) )