Marchel Kaspers. Lastechnisch adviseur

Transcriptie

1 Marchel Kaspers Lastechnisch adviseur 1 Onafhankelijke stichting; Opgericht in 1934 (78 jaar!); Behartiging van collectieve belangen van Nederlandse bedrijven, instellingen en personen, werkzaam op het gebied van verbinden van materialen; Fabrikanten, leveranciers, gebruikers, onderzoeks- en opleidingsinstellingen. 2 1

2 Organisatie NIL 3 Voorlichtingsactiviteiten Jaarlijks lassymposium met BIL Jong-NIL activiteiten Themadagen en workshops Lastechnische publicaties Vakblad Lastechniek NIL Verbindingsweek Nationale VMBO Laswedstrijden 4 2

3 5 Lasgroepen in Nederland Lastechnische Discussiegroep Rotterdam Rotterdam Lasgroep Zuid-Limburg Maastricht Airport Zeeuwse Lasgroep Lasgroep West Velsen Noord Lasgroep Noord - Leek Lasgroep Oost Apeldoorn Lasgroep Zuid Eindhoven 6 3

4 Programma! Introductie serie; CE-markering De kern van -2: indeling in uitvoeringsklassen Details: EN ISO 3834 Lasmethodekwalificatie Kwalificatie van personeel (w.o. de Lascoördinator) Kwaliteitsniveaus Hechten Aanbevelingen 7 Bouwproductenrichtlijn (CPD) In het kader van Europese wetgeving en de richtlijn bouwproducten Construction Products Directive (CPD) is er een Europees geharmoniseerde productnorm opgesteld -1. De co-existentieperiode zou oorspronkelijk 31 juni 2012 aflopen. De co-existentieperiode is nu verlengd tot 1 juli Wanneer kan een bedrijf zelf een CE-markering aanbrengen? Een bedrijf mag in eigen beheer een CE-markering aanbrengen, indien het bedrijf door een extern aangemelde instelling is gecertificeerd voor de

5 Officiële titels van de Doel van de CE-markeringsplicht is vrij handelsverkeer binnen de EU en het beter kunnen vergelijken van producten omwille van de veiligheid. Bedrijven binnen de staal- en aluminiumketen (importeurs, distributeurs en fabrikanten) worden met deze verplichting geconfronteerd. In Nederland VERPLICHT via het Bouwbesluit! Tot de Europese Unie (EU) behoren 27 landen. 9 CE-markering -1 Met een CE-markering Verklaart de fabrikant dat aan alle constructieve eisen is voldaan. Dit geldt niet alleen voor de staalconstructie als geheel maar ook voor alle constructieve onderdelen. In Jinan in de provincie Shandong viel een reusachtig reclamebord om en op het parkeerterrein van een autodealer. CE-Markering 10 5

6 CE-markering -1: Gaat alleen over de CE-markering -2/3: Gaat over hoe we constructies moeten maken. 11 hoofdzaken De fabrikant moet een fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC) opzetten, documenteren en onderhouden om er voor te zorgen dat de op de markt gebrachte producten voldoen aan de verklaarde prestatiekenmerken. Het FPC-systeem moet bestaan uit: FPC Opzetten Documenteren Onderhouden Schriftelijke procedures; Regelmatige keuringen en beproevingen; De resultaten voor de basisproducten van het onderdeel; De machines en gereedschappen, het productieproces en het gefabriceerde onderdeel te beheersen. 12 6

7 Wat moet je doen om tot certificering van FPC te komen: CE-markering van staalconstructies mogelijk door: Kwaliteitssysteem conform ISO 9001; Aangevuld met kwaliteitsbeheersingssysteem voor lassen op basis van EN ISO 3834 (deel 2, 3 of 4); Verantwoordelijke lascoördinator aanstellen, intern - extern. Benoeming van lascoördinator volgens EN ISO (niveau B, S, of C). ISO 9001 en EN ISO 3834 hoeven niet gecertificeerd te zijn! FPC laten certificeren door aangemelde instantie (NoBo). Doorlooptijd: vermoedelijk 1 á 2 jaar. Alles gebaseerd op EXC = Uitvoeringsklassen 13 Algemeen overzicht 14 7

8 CE-Markering CE-markering Het is geen CE-certificaat Ook geen CE-keurmerk Maar een CE-verklaring Verklaring wordt afgegeven door producent Fabrieksproductiebeheersing (FPC, Factory Production Control) Moet worden gecertificeerd door aangemelde instelling 15 CE-Markering Hoe ziet een CE-Verklaring volgens -1 er uit? Wat is een CE-markering De CE-markering is een soort productlabel. Het label geeft aan dat een bouwproduct volgens Europese technische specificaties en de daarin omschreven testmethoden is getest. 16 8

9 Voorkomen is beter dan genezen Park Olympic Ice Skating Stadium Kearns, Utah (19 april 2000). Constructie begaf het bij een aanzienlijk lagere belasting dan maximale berekende belasting. 17 FPC gaat voornamelijk over Fabrieksproductiebeheersingssysteem FPC gaat voornamelijk over: Regelmatig onderhoud en kalibraties machines Frequente controles om de conformiteit van producten te waarborgen Het managen van non-conforme producten FPC systeemvereisten: A. Personeel B. Equipment C. Proces van constructief ontwerp en berekenen D. Basisproducten gebruikt in de fabricage E. De onderdeel specificatie (werkplaatstekening) F. Productbeoordeling G. Non-conforme producten 18 9

10 Fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC) Bijlage B van de -1 geeft de minimum inhoud van het fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC): Algemeen; Aanvangskeuring; Continu toezicht; Frequentie van keuring; Intervallen voor het toezicht; Verklaring van de fabrikant; Procedure voor wijzigingen en aanpassingen; Procedure voor non- conformiteit; Wachtpunten voor keuringen en proeven; Rapportages; 19 Fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC) Bijlage B van de -1 geeft de minimum inhoud van het fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC): FPC kan eveneens behelzen (via optie) : Kwaliteitsplan Managementdocument Beoordeling van eisen van de specificatie Organisatieschema + leidinggevend personeel Keuring : wie doet wat en wanneer Rapporten : Uitgevoerde keuringen Wachtpunten Checklist : Zie -2 bijlage C 20 10

11 Stappen plan ISO certificering is vrijwillig, ISO 9001 / EN ISO 3834 of andere procedures CE-markering is een wettelijke verplichting. Onderdeel specificatie Deze wordt door de producent afgegeven. Bepalen EXC, checklist Bijlage A1 en A2 Kwaliteitsplan montageplan, boutverbindingen, corrosiebescherming Aanbrengen CE-Markering Als je ISO 9001 en ISO 3834 hebt, ben je goed op weg 21 Fabrieksproductiebeheersing , 6.3 (3) Materialen, halffabricaten Moeten in overeenstemming zijn met de specificaties en worden gedocumenteerd. Onderdelenspecificaties De productie moet worden geregeld door gebruik te maken van een onderdeelspecificatie, die alle noodzakelijke informatie om dat onderdeel bevat. Productbeoordeling De fabrikant moet procedures instellen om te waarborgen dat de verklaarde waarden en klassen van alle kenmerken worden gehandhaafd

12 Fabrieksproductiebeheersing , 6.3 (3) Non-conforme producten De fabrikant moet schriftelijke procedures hebben die specificeren hoe moet worden omgegaan met non-conforme producten. In de praktijk is het fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC) een lange lijst met vele tientallen controlepunten! 23 Productieplanning Evaluatie Offerte/ Contractbespreking UITBESTEDING Materiaalbestelling Ingangscontrole Lasplan Opdracht: 20x portaaldrager Controle / Afname / Transport Kwaliteitshandboek 24 12

13 Essentieel: Indeling in uitvoeringsklassen EXC1 t/m EXC4 (eenvoudig kritisch) Uitvoeringsklassen wordt bepaald door: Gevolgklassen (Consequence Class, CC) Productiecategorieën (Production Category, PC) Gebruikscategorieën (Service Category, SC) 25 Keuze van Uitvoeringsklasse naar -2 EXC1 t/m EXC4 (eenvoudig kritisch) Gevolgklasse CC1 Gebruikscategorieën Productiecategorieën CC2 CC3 SC1 SC2 SC1 SC2 SC1 SC2 PC1 EXC1 EXC2 EXC2 EXC3 EXC3 EXC3 PC2 EXC2 EXC2 EXC2 EXC3 EXC3 EXC4 Noot: in NEN--2 worden 4 uitvoeringsklassen (EXC s) onderscheiden, van 1 naar 4 steeds strengere eisen Indien niets voorgeschreven dan EXC

14 Gevolgklasse ( Consequence Class ) volgens EN 1990 CC1: Geringe consequenties. CC2: Gemiddelde consequenties. CC3: Ernstige consequenties voor verlies van mensenlevens, Zeer grote: verlies van mensenlevens of zeer grote economische, sociale of milieu consequenties. 27 Gevolgklasse ( Consequence Class ) volgens EN 1990 CC1: Geringe consequenties. Zwakke gevolgen in termen van verlies van mensenlevens, of verwaarloosbare gevolgen op economisch, sociaal of milieuvlak. Voorbeelden Agrarische gebouwen, waartoe de mensen normaal geen toegang hebben (bv. opslagruimten),serres 28 14

15 Gevolgklasse ( Consequence Class ) volgens EN 1990 CC2: Middelmatige gevolgen in termen van verlies van mensenlevens, of aanzienlijke gevolgen op economisch, sociaal of milieu vlak. Voorbeelden Residentiële of openbare gebouwen en kantoorgebouwen, waar gebreken middelmatige gevolgen kunnen hebben (bv. kantoorgebouwen) 29 Gevolgklasse ( Consequence Class ) volgens EN 1990 CC3: Zware gevolgen in termen van verlies van mensenlevens, of erg zware gevolgen op economisch, sociaal of milieu vlak Voorbeelden Tribunes, openbare gebouwen, waar gebreken zware gevolgen kunnen hebben (bv. concertzalen) 30 15

16 Gebruikscategorieën (naar -2) SC1: Constructies en componenten gedimensioneerd voor overwegend statische belastingen. SC2: Constructies en componenten geschikt voor vermoeiingsbelasting volgens EN 1993; Kritische onderdelen in constructie. (zware corrosieve belasting, zware santitaire eisen, ) 31 Productiecategorieën (naar -2) PC1: Niet gelaste constructiedelen van alle soorten staal; Gelaste constructiedelen van de staalkwaliteit lager dan S355. Voorbeeld: S235 JR G2 S: staal; 235: rek of vloeigrens in N/mm²; JR: kerfslagwaarde = 27J bij 20 C; G2: leveringstoestand = onrustig staal. aanduiding minimale kerfslagwaarde (J) beproevingstemperatuur C JR J J K

17 Productiecategorieën (naar -2) PC2: Gelaste onderdelen van S355; Hoofdcomponenten die samengevoegd worden op bouwplaats; Onderdelen die essentieel zijn voor de constructieve samenhang; Componenten waaraan bijzondere eisen worden gesteld. Warmgewalste constructiestaal volgens EN EN materiaal nummer EU 137 (1980) Duitsland Frankrijk S550QL EStE 550 V S690QL FeE 690 V KT TStE 690 V E 690 T Volgens CR ISO/TR groep 3.1 Afgeschrikt en ontlaten staal en precipitatie hardend staal (behalve roestvast staal) met een minimale rekgrens van 360 N/mm² < ReH 690 N/mm² 33 Relatie uitvoeringsklasse - draagconstructie EXC1: Hallen EXC2: Gebouwen EXC3: Bruggen EXC4: Speciale draagconstructies Keuze EXC wordt in -2 bijlage B bepaald door Productiecategorie (lassen of bouten, materiaalsoort) Gebruikscategorie (statisch of vermoeiing) in relatie tot de gevolgklasse (gevolgen van instorten) 34 17

18 Deze factoren bepalen dus de kwaliteitsmaatregelen voor een gelaste constructie Gevolg Gebruik Laag Gemiddeld Hoog Stat. Dyn. Stat. Dyn. Stat. Dyn. Eenvoudig EXC1 EXC2 EXC2 EXC3 EXC3 EXC3 Moeilijk EXC2 EXC2 EXC2 EXC3 EXC3 EXC4 Productie Indien niets voorgeschreven dan EXC2 Hierop moeten we onze kwaliteitseisen baseren! -2 specificeert ze in vier niveaus en sluit aan op EN ISO 3834! 35 CE-verklaringen 2 soorten CE-verklaringen Basisproduct (onbewerkt product) Constructieve deel 36 18

19 Effecten in uw organisatie Directie Aanwijzen (of inhuren) lascoördinator Toewijzen taken en bevoegdheden van project Verkoop Beoordelen of werkzaamheden mogen worden uitgevoerd i.v.m. uitvoeringsklassen Rekening houden met aanwezige kwalificaties, apparatuur e.d. Ontwerp/engineering Ontwerp volgens geharmoniseerde normen Rekening houden met inzetgebied Uitvoeringsklassen bepalen. 37 Effecten in uw organisatie Inkoop/magazijn Bestellen op basis van geharmoniseerde normen Conformiteit verklaringen basismaterialen, ook lastoevoegmaterialen en bevestigingsmaterialen Magazijn Geen materialen meer on stock zonder naspeurbaarheid Juiste opslag van materialen Productie/kwaliteit WPS, LK s, LMK s NDO onderzoek Inspectie, testplan en montageplan 38 19

20 Project toepassingen Toewijzing taken en bevoegdheden van project Procedures, Inspectie en testplan methoden en werkinstructies Minimale Kwaliteits documentatie Keuringen en Procedure voor wijzigingen en aanpassingen beproevingen Procedure voor nonconformiteiten 39 Laskwaliteit! EN ISO 3834 / -2 Factoren die de laskwaliteit besturen en bewaken: De methode (lasprocedure): EN-ISO ) De mens (kwalificaties) Lasser (EN en andere) Lasoperator (NEN-EN 1418:1998 nl) Lascoördinator (EN-ISO 14731) Het (las-)kwaliteitssysteem (EN ISO 3834) Tabel A3 (alléén lassen) 40 20

21 -2 par. 7.1 Algemeen Toepassen van EN ISO 3834: Deel voor uitvoeringsklasse 1 (EXC1), Elementaire kwaliteitseisen Deel voor uitvoeringsklasse 2 (EXC2) Standaard kwaliteitseisen Deel voor uitvoeringsklasse 3 (EXC3) Uitgebreide kwaliteitseisen Deel voor uitvoeringsklasse 4 (EXC4) Uitgebreide kwaliteitseisen 41 EN ISO (6) Drie niveaus van kwaliteitseisen: beschreven in deel 2, 3 en 4 EN ISO 3834 geeft maatregelen voor verschillende situaties. Zij kunnen in de volgende situaties worden toegepast: Bij contracten: het vastleggen van laskwaliteitseisen; Door fabrikanten: het invoeren en handhaven van laskwaliteitseisen; Door organisaties die de laskwaliteit beoordelen, zoals afnemers, fabrikanten of derden. Deel 5 overzicht van documenten; mogelijkheden voor equivalenten Deel 6 Richtlijnen voor de invoering van ISO 3834! 42 21

22 Beheersing van het bedrijfsproces lassen Eisen en voorwaarden uit de EN-ISO 3834 serie: EN ISO EN ISO EN ISO Aan de hand van de EN ISO bepaalt het bedrijf zelf welk deel van toepassing is. Dit wordt mede bepaald door de opdrachtgever(s) en het soort werk: Complexiteit van de fabricage Verscheidenheid van de te vervaardigen producten Verscheidenheid van de te gebruiken materialen. 43 (Las)normen wereldwijd Feitelijk certificeren van het bedrijfsproces lassen; procescertificatie conform de EN ISO 3834 Regeltjes.? Normen Specificaties (Klant) Andere eisen (Nobo)? 44 22

23 Enkele eisen uit de EN-ISO Technische beoordeling van het contract Uitbesteding Laspersoneel Lassers en bedieners (kwalificaties b.v. resp.: EN 287-1, EN 1418) Lascoördinatie (EN-ISO 14731) Laswerk en verwante activiteiten Productieplanning Inspectie en beproeving na het lassen Lasmethodekwalificaties (EN-ISO ) Lastoevoegmaterialen, keuring en opslag Moedermaterialen, opslag, doorstempel bevoegdheid : EN ISO 3834 EXC 4+3 EXC 2 EXC 1 EXC 4+3 EXC 2 EXC

24 EN ISO 3834 inhoudelijk 4 Toepassing van dit deel van ISO Beoordeling van eisen en technische beoordeling 6 Uitbesteding 7 Laspersoneel: Algemeen, Lassers en bedieners, Personeel voor lastoezicht 8 Personeel voor inspectie en beproeving: Algemeen, Personeel voor niet-destructief onderzoek 9 Uitrusting voor fabricage en beproeving: Beschrijving van uitrusting, Geschiktheid van uitrusting, Nieuwe uitrusting, Onderhoud van uitrusting 10 Productieplanning, Lasmethodebeschrijvingen, Goedkeuring van lasmethoden, Werkinstructies 11 Lastoevoegmaterialen: Algemeen, Partijkeuring, Opslag en behandeling 12 Opslag van moedermaterialen 13 Warmtebehandeling na het lassen 14 Inspectie en beproeving: Inspectie en beproeving voor het lassen, Inspectie en beproeving tijdens het lassen, Inspectie en beproeving na het lassen. Stand van zaken bij inspectie en beproeving 15 Niet-overeenstemming en corrigerende maatregelen 16 Kalibratie en geldigverklaring van meet-, inspectie- en beproevingsapparatuur 17 Identificatie en naspeurbaarheid 18 Kwaliteitsrapporten 47 Technische beoordeling (EN ISO 3834 par. 5.3) Moedermateriaal specificatie(s) en eigenschappen gelaste verbinding; Kwaliteits- en afname-eisen voor lasverbindingen; Het vastleggen van methoden voor lassen, NDO en warmtebehandeling; De kwalificatie van lasmethoden; De kwalificatie van personeel; Keuze, identificatie en/of naspeurbaarheid (bv. materialen, lasverbindingen); Afspraken voor de kwaliteitsbewaking, (event. onafhankelijke keuringsinstantie); Inspectie en beproeving; Uitbesteding; Warmtebehandeling na lassen; Afmetingen en details van lasnaadvoorbereiding en voltooide lasverbinding; Lasverbindingen die in werkplaats of elders moeten worden gemaakt; Omgevingsomstandigheden van invloed zijn op toepassing van proces. Belangrijk; kan erg veel ellende voorkomen! Werk voor de lascoördinator! 48 24

25 -2 par. 7.2 Lasplan Lasplan moet omvatten, voor zover van toepassing: Lasmethodebeschrijvingen (WPS); Maatregelen om vervorming tijdens en na lassen te voorkomen; Lasvolgorde; Eisen voor tussentijdse controle; Draaien van onderdelen tijdens lasproces, in relatie tot de lasvolgorde; Details toe te passen positioneringmiddelen; Te nemen maatregelen om laminaire scheuren te voorkomen; Speciaal gereedschap voor lastoevoegmaterialen (laagwaterstof, conditionering etc.); Lasnaadvorm en nabewerking voor roestvast staal; Eisen voor acceptatiecriteria van lassen; Verwijzing naar keurings- en beproevingsplan; Eisen voor lasidentificatie; Eisen voor oppervlaktebehandeling volgens Hoofdstuk Het opstellen en goedkeuren van een lasmethode beschrijving / (WPS) In de NEN-EN-ISO staat een schema met een aantal mogelijkheden om te komen tot een goedgekeurde lasmethodebeschrijving (WPS). De keuze wordt bepaald via het contract en / of bestek of door de belasting / toepassing van de lasverbinding. Vanaf EXC 2 vereist NEN-EN-ISO Beschrijven en goedkeuren van lasmethoden voor metalen Algemene regels 50 25

26 Plaats van de WPS; het Systeem Kwalificeren door proeflassen Beproevingsresultaten + p Procesbeheersing Lasserskwalificatieproef via WPS Reproduceerbaar & Representatief! - p Toepassen in productie Product 51 Lasmethode beschrijving (LMB/WPS) volgens EN ISO In de lasmethodebeschrijving (LMB/WPS) staan de belangrijkste instructies om tot een goede lasverbinding te komen. Een lasmethodebeschrijving moet altijd op de werkvloer aanwezig zijn voor de lasser en de inspecteur, ter controle voor en tijdens het lassen. De voorlopige lasmethode beschrijving, (pwps) dient voor aanvang van het proeflassen overhandigd te worden aan de Beoordelaar / keurmeester of Notified Body

27 Goedkeuring WPS Een WPS behoeft in principe slechts de goedkeuring van de in het bedrijf werkzame keurmeester of lascoördinator te krijgen. Acceptatie van een lasmethodekwalificatie voor een bepaal doel, wordt gedaan door keurmeester of lascoördinator. In de norm wordt regelmatig de term keurmeester gebruikt volgens NEN-EN-ISO Het begrip keurmeester is een aangewezen persoon om de overeenstemming van de toepassing zijnde norm te bevestigen. In bepaalde gevallen kan een externe onafhankelijke keuringsinstantie worden vereist. 53 Goedkeuring WPS / WPQR door Notified Body s (NoBo s) De Notified Body s (NoBo s) hebben vaak grote moeite met het accepteren van een bedrijfsgebonden keurmeester, zelfs als de persoon las praktijkingenieur is

28 Van pwps WPS / LMK / WPQR Proces Booglassen Richtlijn voor materiaalgroepsindeling CR ISO/TR Algemene regels EN ISO Autogeen lassen CR ISO/TR EN ISO WPS Beschrijven en goedkeuren van lasmethoden voor het booglassen. Lasmethode beschrijving (WPS) EN ISO EN ISO (1) Geteste lastoevoegmaterialen EN ISO EN ISO (2) Eerder opgedane ervaring EN ISO EN ISO (3) Standaardprocedure EN ISO EN ISO (4) Productie voorproeven EN ISO EN ISO Lasmethode beproevingen EN ISO 15614, Part 1 Staal / Nikkel Part 2 Aluminium Part 3 Gietijzer Part 4 Giet aluminium Part 5 Ti en Zr Part 6 Cu Part 7 OP-lassen Part 8 Pijp-pijp plaat Part 9 Nat hyperbaar lassen Part 10 Droog hyperbaar lassen EN ISO Part 1 Staal/Nikkel Part 3 Gietijzer Part 6 Cu Part 7 Oplassen 55-2 par Kwalificatie van de methode Verplicht voor EXC 2, 3 en 4! 56 28

29 Schema voor het goedkeuren lasmethode / WPS NEN-EN ISO 15610, NEN-EN ISO 15611, NEN-EN ISO 15612, NEN-EN ISO 15613, NEN-EN ISO serie WPQR door fabrikant of, indien van toepassing, door keurmeester / keuringsinstantie WPQR WPS opgesteld door fabrikant Vrijgave voor productie: WPS of werkinstructie Het goedkeuringsrapport van de lasmethode, genoemd: WPQR (Welding Procedure Qualification Record) is het document met de werkelijke lasgegevens en de positief beoordeelde resultaten van het onderzoek van de lasmethode kwalificatieproef par Kwalificeren van lasmethoden Keuze van uiteindelijke methode van kwalificeren voor bepaalde opdracht is meestal contractuele eis of wordt door toepassingsnorm voorgeschreven. Doorgaans dus géén vrije keuze voor de fabrikant! 58 29

30 Is een Goed geschikte gekeurde WPS WPS vereist beschikbaar? Nee opstellen pwps en proeflasse n Goedkeuring van de lasmethode Schema voor het opstellen en goedkeuren van een lasmethode / lasmethode beschrijving (WPS) NEN-EN-ISO Goedgekeurde WPQR / WPS 59 Lasmethodebeproeving Proefstukken Kwalificeren van een of meerdere las proefstukken moeten representatief, voor de in de productie toe te passen lasmethode, voldoende afmetingen hebben om een redelijke warmteverdeling te garanderen. De proefstukken moeten worden gelast volgens de pwps, onder voorwaarden Die tijdens de productie zullen gelden bijvoorbeeld: Proefstuk voor stompe verbinding in plaat Proefstuk voor stompe verbinding in pijp Proefstuk voor T-verbinding Proefstuk voor een aftakking Het lassen en beproeven van de proefstukken moet worden bijgewoond door de Beoordelaar / keurmeester of door 1 van de Notified Body s 60 30

31 Goed gekeurde methode kwalificatie Lasmethoden worden goedgekeurd door te voldoen aan een of meer goedkeuringsrapporten van de lasmethoden(wpqr). Een goed gekeurde lasmethodebeschrijving (WPS) moet alle noodzakelijke informatie verschaffen om een lasverbinding te produceren. 61 WPQR bestaat uit de volgende documenten Een goed gekeurde methode kwalificatie bestaat uit de volgende documenten: Materiaalcertificaten. Certificaten van het lastoevoegmateriaal. Materialen certificaten. Beschermgas certificaten. Radiografisch of ultrasoon onderzoek rapporten. NDO rapportage, magneet, penetrant onderzoek. Destructief rapporten, dwarstrekproef in de las, buigproeven op het lasmetaal. Gloeidiagrammen. Certificatie rapporten Goed gekeurde lasmethode beschrijving (WPS)

32 Het lassen van proefstukken Het lassen van proefstukken Het voorbereiden en lassen van proefstukken moet in overeenstemming met de voorlopige lasmethode beschrijving (pwps) worden uitgevoerd en onder de algemene omstandigheden van de laswerkzaamheden, in de productie waar zij representatief voor zijn. Het lassen en beproeven van de proefstukken moet worden bijgewoond door een keurmeester of een keuringsinstantie. NEN-EN-ISO Lasmethodekwalificaties Extra eisen uit -2 Microstructuuronderzoek ( EN ) Cruciform trekproef (vanaf S 420 N/L) Lasprimers (dikste laagdikte) Indien op shopprimers wordt gelast moeten beproevingen worden uitgevoerd op de maximaal toegestane (nominaal + tolerantie) laagdikte. Productietesten (na 1 ~3 jaar) info@sec-holland.com 64 32

33 Voorwarm en tussenlaag temperatuur Voorwarm temperatuur Minimale voorwarm temperatuur, gemeten volgens EN ISO 13916, zoals toegepast bij het begin en tijdens het lassen Beproevingsomvang staal (EN ISO ) Standaard beproevingsomvang

34 Nauwkeurigheid en registratie is noodzaak! Twee voorbeelden uit de markt De stroomsterkte, boogspanning, voortloopsnelheid, voorwarm- en tussenlagen temperaturen, enz. Periodiek te meten met daartoe geschikte en gekalibreerde meetapparatuur par Kwalificeren van lasmethoden (2) Standaard is lasmethodekwalificatie onbeperkt geldig, maarrrrr.. Beperkingen in de! Deze eist extra beproevingen voor lasprocessen die NIET in gebruik zijn: a) Van één tot drie jaar: productie lasproef voor staalsoorten > S355. Onderzoek: visuele keuring, radiografische of ultrasone keuring (behalve hoeklassen), magnetisch of penetrant onderzoek, macro beoordeling en hardheidsmeting. a) voor periode meer dan drie jaar: 1) macro, van productieproef moet worden gekeurd voor staalsoorten S355, of 2) moeten nieuwe methodebeproevingen worden uitgevoerd voor staalsoorten > S

35 -2 par Hechtlassen Verplicht voor EXC 2, 3 en 4! 69-2 par Hechtlassen Bij EXC2, EXC3 en EXC4: is gekwalificeerde lasmethode verplicht. Alle hechtlassen die niet worden opgenomen in de uiteindelijke las moeten verwijderd worden. Hechtlassen die in de uiteindelijke las zullen worden opgenomen moeten geschikte vorm hebben en worden gelegd door gekwalificeerde lassers. Hechtlassen moeten vrij zijn van lasfouten en moeten vóór het uiteindelijke lassen zorgvuldig worden gereinigd. Gescheurde hechtlassen moeten worden verwijderd

36 -2 par Lassers en bedieners van lasmachines Verplicht voor EXC 1, 2, 3 en 4! 71-2 par Lassers en bedieners van lasmachines Lassers moeten worden gekwalificeerd in overeenstemming met EN en bedieners van lasmachines in overeenstemming met EN Het lassen van een vertakkende buisverbinding met hoeken kleiner dan 60o moet worden gekwalificeerd met een specifieke test. Er moeten registraties beschikbaar zijn van alle kwalificatiebeproevingen van lassers en bedieners van lasmachines

37 Het certificaat! Garandeert het ACTUELE kennen en kunnen van de lasser! 73 Het kwalificeren van operateurs EN-1418 (ISO 14732) Kwalificatie van bedieners van lasmachines (lasoperator) 74 37

38 / EN ISO 4834 / Lascoördinator Verplicht voor EXC 2, 3 en 4! 75 De lascoördinator, Definities uit EN ISO Lascoördinatie Coördinatie van fabricageprocessen voor alle lastechnische en daaraan verbonden werkzaamheden 3.3 Lascoördinator (WC) Persoon die verantwoordelijk is voor, en in staat is tot het uitoefenen van lascoördinatie Verantwoordelijk lascoördinator (RWC) Persoon die competent is om toezicht uit te oefenen op de lasactiviteiten van de fabrikant, aangetoond aan de hand van zijn technische kennis en ervaring voor de producten die worden gefabriceerd (aan de hand van LK s, LMK s en WPS-en). OPMERKING: Het kan noodzakelijk zijn om verschillende lascoördinatoren voor verschillende taken te benoemen

39 De lascoördinator IWI-C (Comprehensive), Vooropleiding IWT IWI-S (Standard), Vooropleiding IWS IWI-B (Basic), Toelichting Kaderopleidingen: International Welding Engineer IWE International Welding Technologist IWT International Welding Specialist IWS Lascoördinator Aangewezen Intern International Welding Practitioner IWP Responsible Welding Coordinator RWC Extern Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma! 77-2 par Lascoördinatoren (1) Voor EXC2, EXC3 en EXC4: lascoördinatie tijdens lassen door lascoördinatie-personeel, gekwalificeerd voor en ervaren met laswerkzaamheden waar ze toezicht op houden, zoals gespecificeerd in EN ISO Lascoördinatie-personeel (-2) moet technische kennis hebben zoals gespecificeerd in tabellen 14 en 15 (volgende sheets)

40 -2 par Lascoördinatoren (tabel 14) S C/S B S C/S C S C C C C C C C C Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma! Technische basiskennis (~IWS) B: (Basic) S: (Specific) C: (Comprehensive) Uitgebreide Specifieke technische kennis (~IWT) technische kennis (~IWE) 79-2 par Lascoördinatoren (tabel 15) B S S C C S C C C C C C C C C Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma! B: (Basic) Technische S: (Specific) Specifieke C: (Comprehensive) Uitgebreide basiskennis (~IWS) technische kennis (~IWT) technische kennis (~IWE) 80 40

41 -3 par Lascoördinatoren (tabel 7) B S S S C B S S C S C C Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma! B: (Basic) Technische S: (Specific) Specifieke C: (Comprehensive) Uitgebreide basiskennis (~IWS) technische kennis (~IWT) technische kennis (~IWE) 81 De lascoördinator; taken en verantwoordelijkheden 1. Specificatie van taken en verantwoordelijkheden (EN ISO 14731) Selectie taken gebaseerd op bedrijf / product (zie bijlage B). Activiteiten koppelen aan taken en verantwoordelijkheden, zoals: specificatie en voorbereiding; toezicht; inspectie, controle of observatie. Verantwoordelijkheid voor lascoördinatie uitsluitend bij fabrikant. Verantwoordelijkheden die moeten worden beschreven: positie in fabricerende organisatie en zijn verantwoordelijkheden (taakomschrijving); omvang van toegekende bevoegdheid, noodzakelijk voor uitvoering van toegewezen taken, bijv. voor lasmethodebeschrijving en rapportages; 82 41

42 Overzicht van taken lascoördinator (EN ISO Bijlage B) B.1 B.2 B.3 B.4 B.5 B.6 B.7 B.8 B.9 B.10 B.11 B.12 B.13 B.14 B.15 B.16 B.17 B.18 B.19 Beoordeling van eisen Technische beoordeling Uitbesteding Laspersoneel Uitrusting Productieplanning Goedkeuring van de lasmethoden Lasmethodebeschrijvingen Werkinstructies Lastoevoegmaterialen Materialen Inspectie en beproeving voor het lassen Inspectie en beproeving tijdens het lassen Inspectie en beproeving na het lassen Warmtebehandeling na het lassen Niet-overeenstemming en corrigerende maatregelen Kalibratie en geldigverklaring van meet-, inspectie- en beproevingsapparatuur Identificatie en naspeurbaarheid Kwaliteitsrapporten 83 Materiaalcertificaten Certificaten, materiaal, lastoevoegmateriaal, enz. EXC 1: Type 2.1 EXC 2 ~ 4: Type 3.1 Traceerbaarheid Materiaaltype Materiaalcertificaat 84 42

43 Materiaalsoorten EN S235JR, S355J2 28 opties EN S355N(L), S460N(L) 32 opties EN S355M(L), S460M(L) 32 opties EN S690Q(L), S 960 Q(L) 31 opties 85 Praktijkvoorbeeld Voorbeeld materiaal certificaat!!! 43

44 Praktijkvoorbeelden Voorbeeld materiaal certificaat!!! Staal: S355J2+N Met kerfslagwaarde: 5, 9 en 8 Joul -20 oc.!!! VERSCHIL CE-VERKLARINGEN EN EN Toleranties op vorm en afmetingen 1. Toleranties op vorm en afmetingen 2. Breukrek 2. Lasbaarheid (CEV) 3. Treksterkte 3. Breuktaaiheid (CVN) 4. Vloeigrens 4. Weerstand tegen stootbelasting 5. Sterkte tegen stootbelasting 4. Draagvermogen 6. Lasbaarheid 6. Vermoeiingsterkte 7. Duurzaamheid 7. Brandwerendheid 8. Reactie op brand 9. Vrijkomen van cadmium en zijn verbindingen 10. Radioactieve straling 11. Duurzaamheid 88 44

45 Certificaten lastoevoegmateriaal 89-2 paraaf: 5.5 Lastoevoegmaterialen Alle lastoevoegmaterialen moeten voldoen aan de eisen van EN Lastoevoegmaterialen Productnorm Draadelektroden en lasmetaal voor booglassen onder gasbescherming van ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten EN ISO Draadelektroden, draad-poeder elektroden en gevulde draadelektroden, en elektrode-poedercombinaties voor het onderpoederlassen van ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten EN 756 Beklede elektroden voor booglassen met de hand van staal met hoge sterkte EN 757 Poeders voor onderpoederlassen EN 760 Beklede elektroden voor booglassen met de hand van corrosievaste en hittevaste staalsoorten EN 1600 Staven, draad, lasmetaal voor het TIG-lassen van ongelegeerd staal en fijnkorrelig staal EN ISO 636 Beklede elektroden voor booglassen met de hand van ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten EN ISO 2560 Draadelektroden,stripelektroden, draden en staven voor booglassen van corrosie- en hittevaste staalsoorten EN ISO Draadelektroden, draden, staven, en lasmetaal voor booglassen onder gasbescherming van staalsoorten met een hoge treksterkte EN ISO Draad- en gevulde draadelektroden, en elektrode-poedercombinaties voor het onderpoederlassen van staalsoorten met een hoge treksterkte Elektroden met gevulde draad voor booglassen onder gasbescherming en zonder gasbescherming van staalsoorten met een hoge treksterkte EN EN ISO

46 Kalibreren, validatie lasapparatuur Validatie lasapparatuur volgens: NEN 3140 veiligheidstest; Kalibreren, valideren machines volgens ISO 17662; Vanaf EN ISO en EXC 2 vereist Onderhoud machines; Reparaties machines. Gekalibreerde apparatuur? 91 Kalibreren, validatie lasapparatuur NEN-EN-ISO op de markt gebracht met als titel Welding - Calibration, verification and validation of equipment used for welding, including ancillary activities. Per onderdeel wordt aangegeven of er sprake is van kalibratie, verificatie of validatie met daarbij een aangegeven tolerantie. Parameters die gecontroleerd dienen te worden, zijn: Stroomsterkte; Boogspanning; Voortloopsnelheid; Draadaanvoersnelheid; Enz

47 -2 paraaf: opslag lastoevoegmaterialen De lastoevoegmaterialen moeten worden opgeslagen, getransporteerd en gebruikt in overeenstemming met de aanbevelingen van de fabrikant. Indien elektroden en lasdraden moeten worden gedroogd en opgeslagen moeten geschikte temperatuurniveaus en tijden worden aangehouden in overeenstemming met de aanbevelingen van de fabrikant. Opslag lastoevoegmaterialen? 93 NEN-EN-ISO Beschrijven en goedkeuren van lasmethoden voor metalen Lasmethodebeproeving - Deel 1: Boog- en autogeenlassen van staal en booglassen van nikkel en nikkellegeringen (ISO :2004,IDT) 94 47

48 Lasmethode- en lasserskwalificaties 95 Essentiële verschillen lasmethodeen lasserskwalificatie Lasmethodekwalificatie Lasserskwalificatie Eigenschappen verbinding Vaardigheid van lasser Onafhankelijk van laspositie Afhankelijk warmte-inbreng Sterke afhankelijkheid van laspositie Uitgebreide beproeving, afhankelijk van toepassing en/of regels Eenvoudige beproeving Specifieke essentiële variabelen Specifieke essentiële variabelen Onbeperkte geldigheid Beperkte geldigheid (tijd) Gebonden aan BEDRIJF Gebonden aan de MENS 96 48

49 Geldigheidsgebieden LMK s Een lasmethodekwalificatie is begrensd door technische zaken Lasproces Laspositie van proefstuk Lasproces Materiaal-groep Las wijze Dikte en diameter van het lasmonster 97 Herinnering materialen (CR ISO/TR 15608) 98 49

50 Basismateriaal groep(en) CR ISO/TR Groe p Sub-groep Staaltype Staal met gespecificeerde minimale rekgrens ReH 460 N/mm² a en analyse in % : C 0,25 ; Si 0,60 ; Mn 1,80 ; Mo 0,70b; S 0,045; P 0,045 ; Cu 0,40b; Ni 0,5b; Cr 0,3 (0,4 voor gietwerk)b; Nb 0,06; V 0,12b; Ti 0, Staal met een gespecificeerde rekgrens ReH 275 N/mm² 1.2 Staal met een gespecificeerde rekgrens 275 N/mm² ReH 360 N/mm² 1.3 Genormaliseerd fijnkorrel staal met een gespecificeerde rekgrens R eh > 360 N/mm² 1.4 Weerbestendige staalsoorten waarvan de chemische samenstelling voor de enkelvoudige elementen de onder 1 gespecificeerde waarden te boven gaat 2 Thermo mechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerde minimale rekgrens van ReH > 360 N/mm² 2.1 Thermomechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerde minimale rekgrens van 360 N/mm² < ReH 460 N/mm² 2.2 Thermomechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerde minimale rekgrens van > 460 N/mm² 3 Afgeschrikt en ontlaten staal en precepitatie hardend staal (behalve roestvast staal) met een minimale rekgrens van ReH > 360 N/mm² 3.1 Afgeschrikt en ontlaten staal en precipitatie hardend staal (behalve roestvast staal) met een minimale rekgrens van 360 N/mm² < ReH 690 N/mm² 99 Afwijken geldigheidsgebieden Afwijken geldigheidsgebieden van lasposities Willekeurige laspositie = goedkeuring voor alle posities behalve voor de PG en J-L045 PG Indien er geen kerftaaiheidseisen en hardheidseisen zijn. Dit geldt voor materiaal groep 1.1 volgens CR ISO Voorbeeld: S235J0 Productiecategorieën volgens -2: PC1 De goedkeuring geldt voor willekeurige positie (in pijp of plaat) ook voor alle andere posities (in pijp of plaat)

51 Afwijken geldigheidsgebieden voor materiaal Group Reference Name Number standard Geen kerftaaiheidseisen en hardheidseisen voorgeschreven volgens EN ISO Hardheidseisen niet vereist voor moedermaterialen in sub groep 1.1 en groep 8, 41 t/m groep 48 volgens EN ISO Basismateriaal groep(en) volgens CR ISO/TR Group Reference Name Number standard

52 Afwijken geldigheidsgebieden Geldigheidsgebieden lasposities indien geen kerftaaiheidseisen en hardheidseisen. Goedkeuring voor alle posities behalve voor PG en J-L045 Geldigheidsgebieden volgens NEN-EN-ISO Afwijken geldigheidsgebieden Geldigheidsgebieden lasposities indien geen kerftaaiheidseisen en hardheidseisen zijn. Nieuw Lasposities volgens EN ISO

53 Afwijken geldigheidsgebieden Lasposities volgens EN ISO Afwijken geldigheidsgebieden Indien kerftaaiheidseisen en/of hardheidseisen kerfslagwaarden bepalen uit de positie met de hoogste warmte-inbreng de hardheidmetingen verrichten in de positie met de laagste warmte-inbreng (Warmte-inbreng bepaalt de microstructuur en mechanische eigenschappen)

54 Geldigheidsgebieden volgens EN ISO Geldigheidsgebied EN ISO Dikte proefstuk [t] Een laag Meer lagen t 3 0,7 1,3 t 0,7 2 t 3 < t 12 0,5 1,3 t (3 min.) 3 2t 12 < t 100 0,5-1,1 t 0,5 2 t t > 100 n.v.t t Geldigheidsgebied voor stompe verbindingen, T-verbindingen en pijpaftakkingen. 107 Geldigheidsgebieden meer lagen techniek Dikte proefstu k [t] Proefplaat 2 mm plaat Geldigheidsgebied EN ISO Geldigheidsgebied (t) 1.4 tot 2.0 mm Meer lagen techniek t 3 0,7 2 t 3 < t t Proefplaat 3 mm plaat Geldigheidsgebied (t) 2.1 tot 6 mm Proefplaat 10 mm plaat Geldigheidsgebied (t) 3 tot 20 mm 12 < t 100 0,5 2 t t > t Proefplaat 12 mm plaat Geldigheidsgebied (t) 3 tot 24 mm Proefplaat 15 mm plaat Geldigheidsgebied (t) 7.5 tot 30 mm meer lagen techniek Dikte proefstuk

55 Geldigheidsgebied keelhoogte / A-hoogte Geldigheidsgebied hoeklassen Dikte proefstuk [t] Materiaal dikte Keelhoogte / A-hoogte Een laag techniek Meer lagen techniek t 3 0,7 2 t 0,75 1,5 a Onbeperkt 3 < t 30 0,5 1,2 t (3 min.) 0,75 1,5 a Onbeperkt t 30 5 )a Onbeperkt )a Alleen voor speciale toepassingen. Binnenhoeklas meer lagen techniek Binnenhoeklas een laag techniek 109 Geldigheidsgebied pijp diameters (D) Diameter pijp (mm) 10,3 5,15 tot 20,6 25, tot 50,8 60,3 30,15 tot 30,15 36,5 tot 36,5 88,9 44,45 tot 44,45 101,6 50,8 tot 50,8 114,3 57,15 tot 57,15 168,3 84,15 tot 84, ,5 tot 109, ,5 tot 161,

56 Geldigheidsgebied voor stompe lasnaden Goedkeuring lasmethode pijp d.m.v. goedkeuring van plaat Goedkeuring van de lasmethode voor plaat geldt ook voor pijp met een D > 500 mm. Goedkeuring plaat gelaste posities PA en in de PC geldt ook voor pijp met een diameter > 150 mm Pijp 60,3 x 6 mm Pijp 168 x 6 mm 111 Afwijken geldigheidsgebieden hoeklassen Hoeklassen geldigheidsgebieden Kwalificeren uitsluitend hoeklassen. Meer laag techniek Een laags lastechniek Een laags techniek Een laags techniek is alleen geldig voor een laags lastechniek

57 Afwijken geldigheidsgebieden hoeklassen Hoeklassen geldigheidsgebieden Kwalificeren uitsluitend hoeklassen. 0. Een laags techniek Meer laag techniek Meer laags lastechniek meer laags techniek is alleen geldig voor meer laags lastechniek 113 Specifieke beperkingen boogtypen. Geldigheidsgebieden boogtypen bij lasprocessen: 135 en 138 Massieve en metaalpoeder gevulde draad in het kortsluitboog gelast Is uitsluitend geldig voor lassen in het kortsluitboog gebied. Eigenshapen Kortsluitingboog lassen Stroomsterkte Boogspanning Booggeluid Warmte inbreng Druppelgrootte Aantal kortsluitingen Aantal druppels per sec. Inbranding Ampere Volt Sterk knetterend Gering Gem. 1 2 x draad diameter Gering Smal 0. 57

58 Specifieke beperkingen voor de geldigheidsgebieden. Geldigheidsgebieden boogtypen bij lasprocessen: 135, 136 en 138 Kwalificatieproef uitgevoerd in een sproeiboog of met globulair metaaltransport is geldig voor sproeiboog of met globulair metaaltransport. Eigenshapen Sproeiboog Stroomsterkte Boogspanning Booggeluid Warmte inbreng Druppelgrootte Aantal druppels per sec. Inbranding Naadvorm Ampere Volt Zoemend Hoog Kleiner dan draad diameter Groot Breed 3,5-6 Praktijkvoorbeeld, niet voorwarmen Voorbeeld afkeur, Materialen: S355J2 Materiaal dikte: 30 aan 40 mm Lasproces: 135, lasdraad SG2 Voorverwarmen: 18 gr. Geen voorverwarming. Metallografische doorsnede en hardheidsmetingen 58

59 Voorbeeld afkeur, Praktijkvoorbeelden Materialen: S355J2+N Materiaal dikte: 25 mm Lasproces: 135 Voorverwarmen: 18 gr. 117 Praktijkvoorbeelden Voorbeeld afkeur, Scheurvorming in wbz in de root Materiaal: S235J2G3 Materiaal dikte: 50 mm Naadvorm: ½ v-naad, zonder doorlassing Totaalbaar? volgens NEN-EN-ISO , maximaal 380 HV

60 -2 - Tabel A3 (alléén lassen) Verplicht voor EXC 1, 2, 3 en 4! 119 Onvolkomenheden NEN-EN-ISO 5817 Kwaliteitsniveaus van onvolkomenheden Per lasonvolkomenheid ingedeeld met volgnummer en nummer volgens ISO 6520 een onderverdeling van de grenswaarden Grenswaarden van afwijkingen Drie kwaliteitsniveaus Niveau B voor streng Niveau C voor gemiddeld Niveau D staat voor matig 60

61 -2 par. 7.6 Acceptatiecriteria Gelaste proefplaten worden geïnspecteerd op de volgende punten volgens NEN-EN-ISO 5817: - Oppervlakte scheuren - Poreusheid op het oppervlak - Inkarteling - Bindingsfouten - Aanvloeiingsfouten - Kraterscheuren 0. - Onvoldoende doorlassing - Zware doorlassing - Uitgezakte hoeklas - Spetters NEN-EN-ISO 5817 Niveau? par. 7.6 Acceptatiecriteria EN ISO 5817 Verplicht voor EXC 1, 2, 3 en 4! EXC1: Kwaliteitsniveau D, indien gespecificeerd EXC2: Kwaliteitsniveau C, enkele uitzonderingen EXC3: Kwaliteitsniveau B EXC4: Kwaliteitsniveau B+ (zie tabel volgende sheet)

62 Onderzoek omvang niet-destructief onderzoek Stompe Lassen 10% voor EXC2 20% voor EXC3 100% voor EXC4 Hoeklassen Voor hoeklassen a<12 mm is dit respectievelijk 0%, 5% en 10%. Voor hoeklassen a>12 mm is dit respectievelijk 5%, 10% en 20%. 123 Voorbeeld van EN ISO 5817: niveau D, C en B

63 -2 paraaf: 7.6 Acceptatiecriteria : Kwaliteitsniveau B+ EXC4: Kwaliteits niveau B+ 125 Inspectie en controle tijdens het lassen Verplicht voor EXC 2, 3 en 4!

64 Inspectie voor het lassen 127 Inspectie en controle tijdens het lassen De controle op het naleven van de lasmethode beschrijving (WPS) Er zijn systemen in de handel die de lasparameters controleren tijdens het lassen. Deze lasgegevens worden opgeslagen, bijvoorbeeld het ArcQ systeem. Tijdens het lassen vergelijkt het systeem de gebruikte data met de WPS gegevens. Een rapportage server rapporteert non-conformance gegevens als de stroomsterkte en de spanning afwijken van de WPS gegevens

65 Keuren, beproeven en corrigeren (-2 par. 12) Keuring en inspectie voorafgaand aan en tijdens het lassen Opnemen in keuringsplan. Algemeen: US of Radiografie voor stompe lassen; PT of MT voor hoeklassen. NDO moet door gekwalificeerd personeel ( level 3 ) worden gekozen. NDO moet door gekwalificeerd personeel ( level 2 ) worden uitgevoerd. Speciale aandacht voor knooppunten. 129 Omvang van aanvullende NDO -2 tabel

66 -2 paraaf Keuze van tijdstippen Lasafmeting (mm) a Wachttijd (uren) c Warmte inbreng Q (kj/mm) b S235 t/m S420 S460 en hoger Alle Alleen afkoelingsperiode > > a of s 6 6 < a of s 12 a of s 12 a De maat heeft betrekking op de nominale keeldoorsnede a van een hoeklas of de nominale dikte s van een volledige doorlassing. Voor gedeeltelijk doorgelaste stompe lassen is het geldende criterium de nominale lasdiepte a, maar voor paren van gedeeltelijk doorgelaste simultaan gelaste stompe lassen is het de som van de keeldoorsneden a. b De warmte inbreng Q moet in overeenstemming met hoofdstuk 19 van EN : 1998 worden berekend. c De tijd tussen het gereedkomen van de las en het beginnen met het NDO moet worden vastgelegd in het NDO rapport. In het geval van alleen afkoelingsperiode moet deze duren totdat de las voldoende is afgekoeld om met het NDO te beginnen. Het aanvullende NDO van een las mag in het algemeen niet voor verstrijken van de wachttijden na het lassen, als getoond in tabel 23, worden afgerond paragraaf Warmtebehandeling na het lassen (PWHT) Indien een warmtebehandeling van gelaste onderdelen noodzakelijk is, moet worden aangetoond dat de gebruikte methoden geschikt zijn. NOOT Richtlijnen voor kwaliteitseisen bij warmtebehandeling zijn gegeven in ISO/TR

67 -2, paragraaf Non-conforme producten Lasreparaties vereisen goedkeuring van de lascoördinator. Separate WPS voor dit doel is veelal noodzakelijk. Soms zelfs aparte reparatie-kwalificatie! Nadat de reparatie is voltooid, zal het voorwerp opnieuw geïnspecteerd, getest en onderzocht worden volgens originele vereisten. 0. NEN-EN-ISO 5817 Niveu? 133 Fabricage-dossier 1. Bestek 2. Overzicht van Eisen en technische 9. Test- en Inspectieplan 10. Certificaten NDO-personeel en beoordeling (checklist) NDO Procedures 3. Materiaalcertificaten 4. Lastoevoegmateriaal certificaat 5. WPS 6. WPQR 13. Maatrapporten 7. Lasserskwalificaties 14. Rapporten over reparaties en non 8. Fabricageplan 11. NDO-rapportage 12. Voorschriften + rapporten warmtebehandeling conformity 15. As-built tekeningen 16. Andere documenten

68 Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Informatief Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken

69 Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Informatief Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken 137 Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Informatief Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken

70 Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Informatief Soort las Aanvullende bepalingen Alle Visueel Werkplaatslassen en montage lassen EXC 1 EXC 2 EXC 3* EXC 4 100% 100% 100% 100% Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Tabel 7-6: Omvang onderzoek, vervanging van NEN--2, tabel Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Informatief Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Tabel 7-6: Omvang onderzoek, vervanging van NEN--2, tabel

71 Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Informatief Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Tabel 7-6: Omvang onderzoek, vervanging van NEN--2, tabel Aanbevelingen Aanpassen inkoopbeleid Alléén inkoop van producten met een CE-markering. Aanpassen communicatietraject In verband met specificaties in voortraject opdrachtgever, etc. Leg zaken in een vroegtijdig stadium vast. Aanpassen voorraad materialen In verband met garanderen traceerbaarheid. Opstellen FPC Stel een FPC op waar je als organisatie een goed gevoel hebt. Extra aandacht met uitbestedingen m.b.t. staalonderdelen bij onderaannemers In verband met CE verklaring. en certificeren van een lastechnisch kwaliteitssysteem volgens EN ISO

72 Te volgen stappen voor CE-markering volgens -1 FPC opzetten FPC laten certificeren door een aangemelde instelling; CE-verklaring verstrekken bij iedere opdracht; FPC laten herkeuren door een aangemelde instelling ( jaar), Schema voor EXC1 en EXC2 ( jaar), Schema voor EXC3 en EXC4 143 Te volgen stappen voor CE-markering volgens

73 Link Certificatie EN ISO 3834: Website: &pesqmaterial= Overzicht aangemelde instellingen: De Samenwerkende Nederlandse Staalbouw Website: Nederlands Instituut voor Lastechniek Website:

74 Voor nadere lastechnische informatie: Nederlands Instituut voor Lastechniek Boerhaavelaan HX Zoetermeer / the Netherlands Tel : +31 (0) Mobile : +31 (0) Website: kaspers@nil.nl Presentatie te downloaden op: