Samen leven? Samen spreken!

Transcriptie

1 Samen leven? Samen spreken! Een onderzoek naar de effecten van het project Gilde SamenSpraak op de integratie van anderstaligen in de Nederlandse samenleving. Auteurs: Drs. Maerten Prins (red.), Cultuur- en Persoonlijkheidspsychologie Anneke Grote Beverborg, Sociologie Reggie Berkers, Cultuur- en Persoonlijkheidspsychologie In opdracht van: Gilde SamenSpraak, een project van Gilde Nederland

2 2

3 Voorwoord Gilde SamenSpraak is een taal- en integratieproject van gilden van 50-plussers, die hun kennis en (levens)ervaring gratis en belangeloos ter beschikking stellen aan derden, jong en oud. SamenSpraak houdt in, het op informele wijze oefenen van de Nederlandse taal in de huiselijke kring. Een Nederlandstalige vrijwilliger ontvangt één, hooguit drie anderstaligen, meestal één à twee uur per week voor een periode van ongeveer een jaar. Deze wijze van werken werd door Gilde Amsterdam in 1994 geïntroduceerd, twee jaar later gevolgd door Gilde De Baronie in Breda en nog weer later door Gilde Zeist. Het kwam voort uit het project van Gilde Rotterdam, waar bij het gilde een vrijwilliger op kantoor anderstaligen in kleine groepen taalonderricht gaf. Gilde SamenSpraak bleek een succes: veel anderstaligen meldden zich aan en er was voldoende belangstelling van Nederlandstaligen om zich in te zetten voor de nieuwkomers. Hierop besloot het bestuur van Gilde Nederland om het project bij andere gilden te introduceren. Van de toenmalige minister van Grote Steden- en Integratiebeleid, minister van Boxtel, werd een aanzienlijke subsidie ontvangen. In maart 2002 werd met de aanstelling van een projectleider, Marieke van Sprundel, gestart met de uitvoering. In juli 2004 hadden 38 gilden Samen- Spraak in hun pakket en waren er 1150 begeleiders voor 1400 anderstaligen. Velen gingen hen voor. In 2003 is door de toen geheten Katholieke Universiteit Nijmegen (thans Radboud Universiteit) een onderzoek gestart naar het effect van Gilde SamenSpraak. Anneke Grote Beverborg, studente sociologie nam het kwantitatieve onderzoek voor haar rekening onder begeleiding van dr. Paul de Graaf. Reggie Berkers, studente Cultuur- en Persoonlijkheidspsychologie, heeft onder begeleiding van drs. Maerten Prins het kwalitatieve onderzoek volbracht. Maerten Prins heeft beide afstudeerscripties samengevoegd tot het rapport dat nu voor u ligt. Wij willen hen hierbij bedanken voor hun inzet en toewijding het afgelopen jaar. Ook willen wij de afdeling Externe Relaties, Onderzoek & Maatschappij, met name mevrouw drs. Paula Haarhuis, bedanken voor haar ondersteuning en enthousiasme. Het resultaat van het onderzoek wordt u hierbij aangeboden. Het resultaat is vooral positief voor zover het de verbetering van de beheersing van de Nederlandse taal betreft. En dat is het primaire doel van Gilde SamenSpraak. Is SamenSpraak de sleutel tot integratie? Het onderzoek zegt daarover, dat als gevolg van het positieve effect op de Nederlandse taalbeheersing er ook een positief effect op de sociale integratie en in mindere mate op de culturele integratie is. Met nieuwkomers per jaar is een verdere uitbreiding en verspreiding over het hele land een weg die SamenSpraak heeft te gaan. Gilde Nederland voelt zich hierbij gesteund door de ambassadeurs van SamenSpraak; de burgemeester van Amsterdam, de heer Job Cohen; van Rotterdam, de heer Ivo Opstelten; van Utrecht, mevrouw Annie Brouwer-Korf; van Almere, mevrouw Annemarie Jorritsma; van Deventer, de heer James van Lidth de Jeude; de voorzitter van de tijdelijke commissie Integratiebeleid, de heer Stef Blok; de Rector Magnificus van de Radboud Universiteit, prof. dr. Kees Blom; de schrijver Kader Abdolah en de schrijver van misdaadromans en tevens emeritus hoogleraar Verwerving en didactiek van het Nederlands als tweede taal, prof. dr. René Appel. Zij zullen, zeker na vandaag, hun collega s aanmoedigen om Gilde SamenSpraak te promoten. Mr. P.L. Michels Voorzitter Gilde Nederland 3

4 4

5 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Samenvatting 7 Achtergrond 9 Een kwantitatief onderzoek naar Gilde SamenSpraak 15 Een kwalitatief onderzoek naar Gilde SamenSpraak 31 Conclusies 43 Bijlage 1: de vragenlijst IOGS 45 Bijlage 2: beschrijving van de variabelen 53 Bijlage 3: kenmerken van de deelnemers kwalitatief onderzoek 54 Bijlage 4: interviewschema 55 Bijlage 5: schaalconstructie 58 Bijlage 6: de correlaties en euclidische afstanden tussen de vier acculturatie dimensies 62 Literatuurlijst 63 5

6 6

7 Samenvatting Dit onderzoeksrapport is het resultaat van een opdracht van Gilde Nederland om te onderzoeken wat de sociaal-maatschappelijke effecten van het taal- en integratieproject Gilde SamenSpraak zijn. Er zijn in Nederland 38 gilden actief bezig met Gilde SamenSpraak, waarbij in totaal meer dan 1000 vrijwilligers en 1400 anderstaligen betrokken zijn. In samenwerking met de eenheid Externe Relaties, Onderzoek & Maatschappij hebben twee studenten van de Radboud Universiteit van Nijmegen in het kader van hun afstudeerproject ieder een onderzoek uitgevoerd. In het ene onderzoek is bij 409 anderstaligen die deelnemen aan Gilde SamenSpraak een vragenlijst afgenomen om te achterhalen of, en in welke mate deelname bijdraagt aan taalbeheersing, en aan structurele, culturele en sociale integratie. In het tweede onderzoek is bij 39 deelnemers een interview afgenomen waarbij de aard van het integratieproces nader wordt onderzocht en waarbij gevraagd wordt naar de motivatie van de deelnemers en de manier waarop deelname aan Gilde SamenSpraak bijdraagt aan sociale integratie. Door zowel een kwantitatief als een kwalitatief onderzoek uit te voeren wordt een goed inzicht verkregen in de effecten van het project. De anderstalige deelnemers aan Gilde SamenSpraak nemen over het algemeen deel aan het project om hun taalbeheersing te vergroten. Ze zijn positief over het project en waarderen met name de persoonlijke aanpak en de relatie van gelijkwaardigheid met de vrijwilliger. Hun taalvaardigheid neemt in de loop van de tijd dat ze deelnemen inderdaad toe. Bovendien stijgt hun zelfvertrouwen en hebben ze het gevoel beter te functioneren in de Nederlandse samenleving. De structurele integratie (gemeten naar werk, inkomen en huisvestingspositie) neemt niet noemenswaardig toe. Op het gebied van culturele integratie worden de opvattingen van anderstaligen ietwat moderner, met name ten aanzien van emancipatie. Verder neemt op het gebied van sociale integratie het aantal informele contacten van de anderstaligen met autochtonen toe. Een nadere analyse laat zien dat dit een indirect effect is dat plaatsvindt via de toename van de taalbeheersing. Deelname aan SamenSpraak leidt tot een grotere taalbeheersing en het vermogen te communiceren in het Nederlands, en dat leidt vervolgens tot meer sociale contacten. Ook het kwalitatieve onderzoek maakt duidelijk dat communicatie competentie rechtstreeks invloed heeft op de sociale inbedding. Deelnemen aan Gilde SamenSpraak leidt tot een grotere communicatie competentie en dat op zijn beurt leidt tot grotere sociale integratie en participatie in de samenleving. Dit effect is sterker bij die gilden die al langer bezig zijn met SamenSpraak. Hoe langer een gilde het project SamenSpraak aanbiedt, hoe groter de effectiviteit van het project. Bij projecten die al langer lopen dan vijf jaar integreren de deelnemende anderstaligen meer en raken ze meer sociaal ingebed. Kennelijk hebben gilden die al enkele jaren bezig zijn met het project expertise en kennis opgebouwd om effectiever te kunnen werken. Uitwisseling van deze expertise met startende gilden verdient aanbeveling. 7

8 8

9 Achtergrond In de media en in het publieke debat wordt vaak gesproken over het multiculturele drama en de groeiende kloof tussen autochtonen en allochtonen. De algemene overtuiging bestaat dat allochtonen onvoldoende integreren in Nederland. In de Tweede Kamer wordt een motie aangenomen om een parlementair onderzoek in te stellen naar het door de overheid gevoerde integratiebeleid. Dat integratiebeleid is naar de mening van de voorzitter van de Tweede-Kamerfractie van de Socialistische Partij, Jan Marijnissen, en met hem de Tweede Kamer tot nu toe onvoldoende geslaagd. En hoewel de commissie Blok (2004) na een lang en gedegen onderzoek constateert dat de integratie van veel allochtonen wel degelijk geheel of gedeeltelijk geslaagd is en dat dit een prestatie van formaat is, is daarmee het negatieve beeld niet weggenomen. De algemene mening is dat de integratie van allochtonen in Nederland mislukt, of in ieder geval te langzaam verloopt. Om allochtonen of anderstaligen goed te laten integreren, biedt de Nederlandse overheid inburgeringscursussen aan die grotendeels uit lessen in de Nederlandse taal bestaan. Het leren van de Nederlandse taal wordt gezien als een voorwaarde tot succesvolle integratie. Maar ondanks het volgen van taalcursussen en formele inburgeringsprogramma s hebben veel anderstaligen moeite met het spreken van de Nederlandse taal en blijft spreekangst een veelvoorkomend probleem. Gilde SamenSpraak het taal- en integratieproject van Gilde Nederland brengt Nederlanders en anderstaligen bij elkaar om de Nederlandse taal en cultuur te delen. De vrijwilligers van Gilde SamenSpraak bieden één of meer anderstaligen de gelegenheid wekelijks samen een paar uur Nederlands te praten. Het gaat daarbij uitdrukkelijk niet om Nederlandse les, maar om informeel oefenen in het Nederlands verstaan en spreken. Achterliggend idee is dat het feit dat men elkaar in huiselijke kring ontmoet en met elkaar spreekt over onderwerpen die men zelf aan de orde stelt, de maatschappelijke integratie van de anderstalige zal vergroten. Op verzoek van Gilde Nederland hebben twee studenten van de Radboud Universiteit van Nijmegen in het kader van hun afstudeerproject gekeken naar het effect van deelname aan Gilde SamenSpraak op de integratie van de anderstalige. Gilde Nederland wil daarbij inzicht krijgen in enerzijds de wensen en verwachtingen van de anderstaligen, en anderzijds de gedragsveranderingen als gevolg van deelname aan Gilde SamenSpraak. Geschiedenis van de multiculturele samenleving Nederland is al heel lang een multiculturele samenleving. Al eeuwen lang is er sprake van dat er groepen mensen, vaak vluchtelingen, naar Nederland migreren. Vanaf ongeveer 1550 kan gesproken worden van de eerste echte immigratiegolven. Rond de 1000 joden komen vanuit Spanje en Portugal op de vlucht voor de katholieke Spaanse koning Filips II naar Nederland. Tussen 1635 en 1800 komen ongeveer joden vanuit Polen en Rusland naar Nederland. Tussen 1680 en 1720 komen ongeveer Hugenoten vanuit Frankrijk. En aan het begin van de vorige eeuw komen rond de 1200 Chinezen naar Nederland (inmiddels wonen er Chinezen in Nederland). Na de Tweede Wereldoorlog komen veel immigranten uit de voormalige koloniën naar Nederland. Vanuit voormalig Nederlands Indië ongeveer mensen, vanuit de Molukken ongeveer 4000 mensen. Als Suriname in 1975 onafhan- 9

10 kelijk wordt komen ongeveer mensen vanuit Suriname, en ongeveer mensen vanuit de Nederlandse Antillen naar Nederland. Inmiddels wonen in Nederland Indonesiërs, Surinamers en Antillianen en Arubanen. Toch wordt de basis voor de multiculturele samenleving pas gelegd in de jaren zestig. Na de Tweede Wereldoorlog is er in de westerse wereld, en dus ook in Nederland, sprake van snelle industrialisatie. Die industrialisatie gaat zo snel dat er in de jaren vijftig en zestig een tekort ontstaat aan laaggeschoolde arbeidskrachten. Daarom worden zogeheten gastarbeiders geworven in landen om ons heen, vooral in Spanje, Portugal, Italië en Griekenland. Later moeten de gastarbeiders ook van verder weg komen en wordt er actief geronseld in Turkije en Marokko. Deze zogenaamde langeafstandsimmigratie is een nieuw fenomeen. De verwachting is dat deze vooral mannelijke arbeidskrachten slechts tijdelijk in Nederland zullen verblijven. Ze krijgen dan ook een tijdelijk arbeidscontract. Van de eerste lichting keren inderdaad veel mannen terug naar hun thuisland. Vooral omdat de economie in de omringende landen aantrekt gaan Spanjaarden, Portugezen, Italianen en Grieken terug. In Turkije en Marokko is echter geen sprake van economische groei, waardoor veel Turken en Marokkanen zich permanent in Nederland vestigen. Na het uitbreken van de oliecrisis in 1973 is er minder behoefte aan laaggeschoolde arbeiders in Nederland en wordt er een einde gemaakt aan het werven van gastarbeiders. Toch stopt daarmee de immigratie vanuit Turkije en Marokko niet. De arbeidsmigratie wordt in de jaren tachtig en negentig gevolgd door de zogeheten gezinsherenigende migratie. Turkse en Marokkaanse vrouwen komen, al dan niet met kinderen, naar Nederland om zich voorgoed bij hun echtgenoot te voegen. En in de jaren negentig zien we ook gezinsvormende migratie. Jonge Turken en Marokkanen komen naar Nederland voor een huwelijk met een landgenoot die hier al woont. Geschat wordt dat gezinsvormende migratie momenteel ongeveer de helft van de totale migratie uit deze landen vormt. Op dit moment leven er in Nederland Turken en Marokkanen. De meest recente groep immigranten in Nederland bestaat uit asielzoekers: een half miljoen mensen van zeer uiteenlopende afkomst die de laatste decennia naar Nederland zijn gekomen. Binnen Europa zijn de meeste asielzoekers afkomstig uit voormalig Joegoslavië (76.000) en de voormalige Sovjet-Unie (39.000). Van buiten Europa zijn de meeste asielzoekers afkomstig uit Irak (42.000), Afghanistan (34.000), Iran (28.000), Somalië (28.000), Ghana (18.000) en Pakistan (18.000). Het aantal asielzoekers daalt de laatste jaren overigens sterk. Het totaal aantal niet-westerse allochtonen bedraagt in Nederland op dit moment 1,6 miljoen. Het CBS verwacht dat het aantal niet-westerse allochtonen verder zal toenemen tot 3,5 miljoen in Op dit moment is één op de tien inwoners van Nederland een niet-westerse allochtoon, in 2050 zal dit één op de vijf zijn. Nederland is derhalve duidelijk een multiculturele samenleving. (CBS, 2003) Aard van de groep allochtonen De grote groepen immigranten die Nederland in het verleden heeft binnengekregen zijn in de loop van de tijd geassimileerd en opgegaan in de Nederlandse cultuur. Tegenwoordig lijkt assimilatie of integratie niet zo eenvoudig meer. Dat komt door een aantal specifieke kenmerken van de recente groepen etnische minderheden in Nederland. Ten eerste is bij de meeste etnische minderheden sprake van langeafstands- 10

11 immigratie vanuit culturen die sterk afwijken van de Nederlandse cultuur. De verschillen tussen de culturen van etnische minderheden en de Nederlandse cultuur vinden we op diverse vlakken. Zo is de Nederlandse samenleving een verstedelijkte informatiesamenleving en daarmee een cultureel complexe samenleving. Tegelijkertijd is Nederland een zogeheten grofmazige of losse samenleving. Er bestaan niet zo heel erg veel regels en normen ten aanzien van correct gedrag. De tolerantie voor afwijkend gedrag is redelijk groot. Complexe en tegelijkertijd losse samenlevingen kennen een hoge graad van individualisme. Nederland is een typisch individualistische samenleving en kenmerkt zich door waarden als individuele autonomie, zelfontplooiing, eigen verantwoordelijkheid, vrijheid van meningsuiting, integriteit van het individu, vrijheid van godsdienst, gelijkheid van man en vrouw, verdraagzaamheid, emancipatie en democratie. De culturen van herkomst van veel allochtonen zijn daarentegen vaak fijnmazig en collectivistisch en worden gekenmerkt door een fijnmazig systeem van waarden en normen en een hechte sociale samenstelling van de maatschappij waarbij mensen verwachten dat familie, vrienden en organisaties voor hen zorgen en zij op hun beurt absolute loyaliteit ten opzichte van hen voelen. Communicatie in deze culturen verloopt veelal indirect, waarbij sociaal wenselijkheid en non-verbale communicatie van groot belang is. (Flippo, 1993, Hofstede, 1991) Naast een verschil in cultuur is er ook vaak sprake van een andere religie bij allochtonen. Tot een halve eeuw geleden was de islam in Nederland volslagen onbekend, tegenwoordig wonen er in Nederland bijna islamieten, ongeveer 5,7 procent van de totale bevolking. Op dit moment is de islam de vierde levensbeschouwelijke groepering in Nederland (niet-kerkelijken en atheïsten niet meegerekend). Een ander kenmerk van hedendaagse immigranten is het feit dat het contact met de cultuur van herkomst behouden blijft. Immigranten kunnen makkelijker contact met het land van herkomst houden doordat de mobiliteit vergroot is, reizen steeds makkelijker en goedkoper wordt en door de opkomst van de massamedia. In sommige wijken in de grote steden zien we dat de cultuur van herkomst gecontinueerd wordt en immigranten vasthouden aan gebruiken, gedrag, kleding en taal van het land van herkomst. Acculturatie en integratie Aangezien de culturele verschillen tussen allochtonen en autochtonen vaak groot zijn, is acculturatie geen eenvoudig proces. Acculturatie noemen we het proces dat een individu of een groep doormaakt als het zich een nieuwe, vaak tegenstrijdige, cultuur eigen probeert te maken. Er is lang verondersteld dat allochtonen die van de ene cultuur naar de andere cultuur verhuizen, moeten kiezen tussen hun eigen cultuur en de cultuur van hun gastland. Deze opvatting over acculturatie wordt tegenwoordig sterk betwijfeld. Wetenschappers gaan er tegenwoordig van uit dat acculturatie een bidimensioneel proces is. Dat wil zeggen dat allochtonen veel van de waarden en gedragingen van de ontvangende cultuur kunnen overnemen zonder de waarden en gedragingen van hun eigen cultuur op te geven. Je kunt twee culturele identiteiten tegelijkertijd hebben en een individu kan zelf kiezen in welke mate hij vasthoudt aan de cultuur van het land van herkomst en in welke mate hij zich de cultuur van het gastland eigen maakt. Het acculturatieproces kan op diverse manieren verlopen. Volgens het meest gangbare model van Berry (1997) zijn er vier acculturatiestrategieën mogelijk. In het geval van separatie (ook wel segregatie genoemd) identificeert het individu zich sterk met het land van herkomst en zwak met het gastland. Bij assi- 11

12 milatie identificeert het individu zich daarentegen sterk met het gastland en zwak met het thuisland. Bij marginalisatie identificeert het individu zich zwak met beide landen, en bij integratie identificeert het individu zich met beide landen sterk. Psychologisch gezien lijkt integratie voor de immigrant de beste strategie. Daarbij neemt de allochtoon actief deel aan de Nederlandse samenleving, maar met behoud van de eigen cultuur en identiteit. Deze tweezijdigheid vinden we niet terug in definities die gangbaar zijn in beleidsonderzoeken. De commissie Blok bijvoorbeeld hanteert de volgende definitie van integratie: een persoon of groep is geïntegreerd in de Nederlandse samenleving wanneer sprake is van een gelijke juridische positie, gelijkwaardige deelname op sociaal economisch terrein, kennis van de Nederlandse taal en wanneer gangbare waarden, normen en gedragspatronen worden gerespecteerd. Het accent ligt hier op structurele integratie en het overnemen van Nederlandse culturele elementen. Wanneer daarbij de cultuur van het land van herkomst wordt losgelaten is sprake van assimilatie; wanneer de cultuur van het land van herkomst wordt vastgehouden spreken we van integratie in engere zin. Of er nu sprake is van assimilatie of van integratie in engere zin, het acculturatieproces zal beginnen met het verwerven van de Nederlandse taal. Onze maatschappij eist van anderstaligen dat zij snel de taal leren en vlot inburgeren. Taalbeheersing en het vermogen de Nederlandse taal toe te passen in alledaagse situaties is van groot belang. Helaas is het verwerven van taalbeheersing makkelijker gezegd dan gedaan. Migranten zoeken vaak toch hun medeanderstaligen op om mee te converseren. Niet omdat er te weinig aanbieders van taalcursussen of formele inburgeringprogramma s zijn, maar wél omdat het ontbreekt aan gewoon alledaags contact met Nederlanders. Gilde SamenSpraak Gilde Nederland is een stichting gevestigd in Utrecht, met lokale gilden verspreid over heel Nederland. Mensen van vijftig jaar en ouder die hun kennis en ervaring aan anderen willen overdragen, kunnen zich aansluiten bij een lokaal gilde. Deze mensen werken belangeloos en in een informele sfeer voor particulieren en nonprofitorganisaties. Ook beginnende ondernemers kunnen gratis gebruik maken van hun diensten. In de jaren negentig startte een aantal gilden met Nederlands converseren met mensen van buitenlandse afkomst. Dit waren toen nog bijeenkomsten waar vrijwilligers en anderstaligen met elkaar praatten over allerlei onderwerpen. Het bleek succesvol: de taalprojecten leverden een bijdrage aan de integratie van de anderstaligen. Vanwege dat succes besloot het bestuur van Gilde Nederland in 2001 de toenmalige Minister van Grote Steden- en Integratiebeleid (Van Boxtel) aan te schrijven, om een landelijke spreiding van dit project onder de noemer Gilde SamenSpraak mogelijk te maken. In overleg met de Minister is een duidelijk kader voor het project vastgesteld: Gilde SamenSpraak bestaat uit díe taalprojecten waarbij informele, persoonlijke bijeenkomsten in, of vanuit, de huiselijke sfeer plaatsvinden. Zo kon het project volgens Van Boxtel gezien worden als een aanvulling op het reguliere Nederlandse taalonderwijs voor volwassenen (NT2). Het enthousiasme van de Minister over de aanpak van Gilde Nederland resulteerde in een financiële ondersteuning van het project. Dankzij de subsidie is Gilde Nederland in staat om Gilde SamenSpraak landelijk aan te bieden. Op dit moment zijn er verspreid over het hele land 38 gilden actief met Gilde SamenSpraak. Daarbij zijn in totaal circa 1400 anderstaligen en meer dan 1000 vrijwilligers betrokken. Het merendeel van de anderstaligen dat deelneemt aan Gilde SamenSpraak 12

13 volgt een officiële inburgeringscursus of heeft deze net afgerond. Een inburgeringscursus bestaat grotendeels uit lessen in de Nederlandse taal. Naast uitbreiding van hun Nederlandse woordenschat, vergroten de anderstaligen hun vaardigheden in lezen, spreken, schrijven en luisteren. Toch blijft spreekangst een veelvoorkomend probleem. Spreekvaardigheid omvat namelijk veel meer dan de toepassing van grammatica- en woordenschatkennis. Om voor iemand anders begrijpelijk te zijn, moet een spreker een scala aan taalvaardigheidsaspecten beheersen. Zo moet een goede spreker kunnen praten, luisteren en plannen tegelijk. Bovendien zijn naast de verbale aspecten voor het goed spreken van een taal ook intonatie, ritme en spreektempo en non-verbale communicatie van belang. De meeste anderstaligen die in Nederland wonen, hebben op de één of andere manier dus al eens les gehad in de Nederlandse taal. Het ontbreekt velen echter aan de mogelijkheid om het geleerde in praktijk te brengen. De mensen leven in hun eigen culturele kring en ontmoeten te weinig Nederlanders met wie het spreken kan worden geoefend. Vaak is de begeleider van Gilde SamenSpraak voor de anderstalige de eerste autochtone Nederlander met wie een echt contact wordt onderhouden. Het doel van Gilde SamenSpraak is het verbeteren van de spreekvaardigheid en de anderstalige door middel van persoonlijk contact kennis te laten maken met de Nederlandse cultuur en het vergroten van maatschappelijke participatie en integratie. Onderzoek naar verwachtingen en effect van Gilde SamenSpraak Op verzoek van Gilde Nederland hebben twee studenten van de Radboud Universiteit van Nijmegen in het kader van hun afstudeerproject gekeken naar het effect van deelname aan Gilde SamenSpraak op integratie van de anderstalige. De opdracht is tot stand gekomen dankzij bemiddeling van de eenheid Externe Relatie, Onderzoek & Maatschappij, van de Radboud Universiteit. Gilde Nederland wil daarbij inzicht krijgen in enerzijds de wensen en verwachtingen van de anderstaligen, en anderzijds de gedragsveranderingen als gevolg van deelname aan Gilde SamenSpraak. Anneke Grote Beverborg heeft vanuit de studierichting sociologie een kwantitatief onderzoek verricht. Zij heeft 409 deelnemers een vragenlijst afgenomen en gemeten in hoeverre deelname aan Gilde SamenSpraak bijdraagt aan taalbeheersing en aan integratie. Anneke maakt daarbij onderscheid tussen structurele, sociale en culturele integratie. Reggie Berkers studeert cultuur- en persoonlijkheidspsychologie en heeft aan de hand van interviews met een representatief klein gedeelte van alle deelnemers een kwalitatief onderzoek gedaan. Zij beschrijft van 39 deelnemers de aard van het integratieproces, de verwachtingen en motivatie van de deelnemers en de mate waarin deelname aan Gilde SamenSpraak bijdraagt aan integratie door te kijken naar de kennis van de Nederlandse waarden en normen, de houding ten opzichte van Nederlanders, de communicatie competentie en de sociale inbedding. In de volgende twee hoofdstukken worden de resultaten van deze onderzoeken gepresenteerd. In het laatste hoofdstuk worden de voornaamste uitkomsten van beide onderzoeken op een rijtje gezet. 13

14 14

15 Een kwantitatief onderzoek naar Gilde SamenSpraak Anneke Grote Beverborg 1 Inleiding: Integratie en Gilde SamenSpraak De algemene onderzoeksvraag is of deelname aan het project Gilde SamenSpraak leidt tot een grotere mate van integratie in de Nederlandse samenleving. Hierbij wordt verondersteld dat deelname aan het project Gilde SamenSpraak de taalbeheersing van de anderstalige vergroot, maar tevens dat door het contact met een Nederlander de kennis van de Nederlandse samenleving wordt vergroot en daarmee bijdraagt aan de mate van integratie. De hoofdvraag is: Heeft de participatie van anderstaligen in het project Gilde SamenSpraak een positief effect op de integratie van anderstaligen? De mate van integratie wordt gemeten op verschillende dimensies. De meest onderzochte en meest bekende dimensie van integratie is de structurele integratie. Hiervoor zal worden gekeken naar de sociaal-economische situatie van de anderstalige. De tweede dimensie is de sociale integratie. Deze bestaat uit de contacten die anderstaligen hebben met autochtonen. Ten slotte zal worden gekeken naar de culturele integratie, waarbij de cultuurverschillen van de anderstaligen en de autochtonen nader worden bekeken. Model 1.1 is een overzicht van de drie dimensies. Model 1.1 Dimensies van integratie In dit onderzoek is ook nagegaan of er een verschil is in de mate van integratie tussen anderstaligen die aan het project Gilde SamenSpraak deelnemen en een grote algemene groep anderstaligen. 2 Verwachtingen Gilde SamenSpraak op integratie 2.1 Structurele integratie Structurele integratie omvat evenredige deelname van etnische minderheden aan maatschappelijke instituties, oftewel de positie die zij innemen in de sociale stratificatie van een samenleving. Over deze vorm van integratie van minderheden is reeds veel bekend (Dagevos, 2001:85). Er wordt in dit onderzoek gekeken naar 15

16 drie indicatoren van structurele integratie: de arbeidsmarktpositie, de inkomenspositie en de huisvesting. Vaak wordt ook nog naar het opleidingsniveau gekeken, maar de verwachting is dat tijdens deelname aan Gilde SamenSpraak het opleidingsniveau niet snel zal veranderen. De verwachting is dat deelname aan Gilde SamenSpraak van invloed is op de structurele integratie en dat deze zal verlopen via het beter leren kennen van de Nederlandse taal. Het belang van het beheersen van de Nederlandse taal is lange tijd ondergesneeuwd gebleven, maar krijgt de laatste tijd veel aandacht in Nederland. Het moeizame verloop van de integratie van migranten wordt voor een groot deel geweten aan hun gebrekkige beheersing van de Nederlandse taal (SCP, 2003:53). Het project Gilde SamenSpraak speelt in op deze behoefte. Het project heeft als basis dat autochtone Nederlanders de Nederlandse taal oefenen met anderstaligen. Wanneer anderstaligen regelmatig met autochtone Nederlanders in contact komen en communiceren, dan mag worden verwacht dat de anderstaligen beter Nederlands zullen gaan spreken. Deelname aan het project Gilde Samen- Spraak zal leiden tot betere Nederlandse taalbeheersing. Een betere beheersing van de Nederlandse taal kan worden bezien als een verworven hulpbron. Uit eerder onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat migranten die het Nederlands goed beheersen gemiddeld genomen een hoger inkomen hebben en een hogere beroepsstatus (SCP, 2003:53). Een anderstalige die de Nederlandse taal beter beheerst, zal meer kans maken op de arbeidsmarkt. Bovendien is er meer kans om contacten op te doen met autochtone Nederlanders, waardoor er meer toegang kan worden verschaft tot bepaalde segmenten van de Nederlandse maatschappij. Er wordt dan ook verwacht dat deelname aan het project Gilde SamenSpraak de mate van structurele integratie van anderstaligen zal vergroten: Hoe langer anderstaligen deelnemen aan het project Gilde SamenSpraak, des te meer zullen zij structureel geïntegreerd zijn, omdat zij beter de Nederlandse taal beheersen. 2.2 Sociale integratie Sociale integratie heeft betrekking op sociale contacten tussen etnische minderheden en autochtonen (Dagevos, 2001). Voor mensen met verschillende achtergronden is contact een wijze waarop men elkaar beter leert kennen en begrijpen. De mate waarin anderstaligen de Nederlandse taal beheersen zal een belangrijke stap zijn in het leggen van contact met Nederlanders. Om contact met elkaar te hebben, zul je elkaar moeten begrijpen (Weijters & Scheepers, 2003:147). Het beheersen van de Nederlandse taal kan onder andere worden bezien als een toename in gelegenheidskansen om contacten te leggen. Hierbij aansluitend is de bevinding uit het onderzoek rapportage minderheden van het SCP, waaruit blijkt dat migranten die de eigen taal blijven spreken, ook met hun kinderen, in mindere mate deel kunnen nemen aan de sociale verbanden van de Nederlandse samenleving en als gevolg daarvan in mindere mate geïntegreerd zijn (SCP, 2003:53). Als door deelname aan het project Gilde SamenSpraak de Nederlandse taalvaardigheid wordt vergroot, is te verwachten dat meer informele contacten met Nederlanders ontstaan en de mate van sociale integratie wordt vergroot: Hoe langer anderstaligen deelnemen aan het project Gilde SamenSpraak, des te meer zullen zij sociaal geïntegreerd zijn, omdat zij de Nederlandse taal beter beheersen. 16

17 2.3 Culturele integratie Culturele integratie zou gemeten moeten worden aan de mate waarin de cultuur van de allochtone groep afwijkt van die van de ontvangende samenleving (Dagevos, 2001:20). Bij het vergelijken van waarden, normen en houdingen van etnische minderheden en autochtonen moet er echter sterk rekening worden gehouden met culturele heterogeniteit. Zo bestaat er zowel binnen de autochtone als de allochtone bevolking een grote variatie betreffende normen, waarden en houdingen. Toch kunnen we stellen dat bepaalde normen, waarden en houdingen verbonden zijn aan het proces van modernisering van Westerse samenlevingen. Kernwoorden zijn onder andere secularisering, individualisering, democratisering van de gezagsverhoudingen en emancipatie.voor het vergelijken van het autochtone normen en waarden patroon met dat van de allochtonen, vormt dit proces van modernisering het uitgangspunt. De mate van culturele integratie wordt gemeten aan de hand van het onderschrijven van deze opvattingen. Hierbij moet nadrukkelijk worden gesteld dat het niet gaat om een beoordeling in termen van goed of slecht. Zoals eerder is aangegeven, wordt verwacht dat deelname van anderstaligen aan het project Gilde SamenSpraak de Nederlandse taalbeheersing zal vergroten. Dit zal anderstaligen handvaten geven om in het dagelijkse leven meer te weten te komen over bepaalde normen en waarden die verankerd zijn in de Nederlandse samenleving. Zo kunnen contacten met autochtonen toenemen en kunnen zij andere bronnen van informatievoorziening beter begrijpen, zoals kranten, tijdschriften of Nederlandse televisieprogramma s. Veel moderne opvattingen die in Nederland gelden, zullen immigranten die de Nederlandse taal niet goed beheersen minder snel bereiken, waardoor zij in mindere mate cultureel geïntegreerd raken. Niet alleen zullen anderstaligen die deelnemen aan het project Gilde SamenSpraak beter de Nederlandse taal gaan beheersen, bovendien doen zij door het persoonlijke contact met een autochtoon kennis op van Nederlandse gebruiken en gewoonten. Het is dan ook de verwachting dat anderstaligen meer cultureel geïntegreerd zullen raken door deelname aan het project: Hoe langer anderstaligen deelnemen aan het project Gilde SamenSpraak, des te meer zullen zij cultureel geïntegreerd zijn, omdat zij beter de Nederlandse taal beheersen. 2.4 Achtergrondkenmerken Naast de verwachtte invloed van deelname aan Gilde SamenSpraak op de drie dimensies van integratie, zouden er ook nog andere factoren van invloed kunnen zijn op de mate van integratie. Het is mogelijk dat de manier waarop het contact tussen de begeleiders van Gilde SamenSpraak en de anderstaligen wordt georganiseerd van invloed is op het effect van deelname aan het project. Zo worden twee aspecten van het project onder de loep genomen, te weten de plaats waar de begeleider en de anderstalige afspreken en de frequentie van het contact. Ook factoren die buiten deelname aan het project Gilde SamenSpraak bestaan, zouden van invloed kunnen zijn op de mate van integratie. De klassieke assimilatie theorie (Zhou, 1997) veronderstelt dat naarmate immigranten langer in een land verblijven, zij minder herkenbaar zijn als aparte etnische groep en gelijke toegang verkrijgen tot het stratificatiesysteem van de ontvangende samenleving (Zhou, 1997:975). Hiervan afgeleid worden de volgende factoren bekeken: de verblijfsduur in Nederland, de migratieleeftijd en of de anderstaligen tussentijds buiten Nederland hebben gewoond. Daarnaast wordt er gekeken naar de invloed van een (Nederlandse) partner en kinderen. Tevens wordt gekeken naar het effect van het volgen van een inburgeringscursus, het opleidingsniveau, 17

18 de beroepsstatus, religiositeit en sekse. In model 2.1 staat het totale model weergegeven. Model 2.1 Het toetsingsmodel 3 Data en representativiteit 3.1 Data In dit onderzoek zijn twee databestanden gebruikt. Er zijn nieuwe data verzameld onder de deelnemers van Gilde SamenSpraak, verder aangeduid als het Integratie Onderzoek Gilde SamenSpraak (IOGS). Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van een grootschalig bestaand databestand over integratie van allochtonen en een controlegroep van autochtonen. Dit is het Sociale Positie en Voorzieningen gebruik Allochtonen 1998 (SPVA). Het SPVA 1998 is een onderzoek naar de sociaal-economische en sociaal-culturele positie van vier groepen etnische minderheden in Nederland en is tot stand gekomen door een samenwerking tussen het ISEO (Instituut voor Sociologisch-Economisch Onderzoek) en het SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau). In dit onderzoek zijn Turken, Marokkanen, Surinamers, Antillianen en een autochtone referentie categorie ondervraagd over onder andere onderwijs, arbeid, sociaal-culturele oriëntatie en contact met autochtonen. Bij gebruik van dit bestand dient er rekening mee te worden gehouden dat er slechts enkele etnische groepen zijn ondervraagd, terwijl de anderstaligen die deelnemen aan Gilde SamenSpraak uit zeer veel verschillende landen afkomstig zijn Integratie Onderzoek Gilde SamenSpraak (IOGS) Tussen november 2003 en februari 2004 zijn aan vrijwel alle anderstaligen die participeren in het project Gilde SamenSpraak vragenlijsten voorgelegd (bijlage 1). De vragenlijsten zijn via drie stappen bij de anderstalige gekomen. Eerst werd de vragenlijst naar het gilde gestuurd, vervolgens naar de begeleider en uiteindelijk kwam de vragenlijst bij de anderstalige terecht. Er zijn 1046 vragenlijsten verstuurd, waarvan er 409 ingevuld zijn teruggestuurd: een respons van 39%, wat voor een enquête van deze aard een goed resultaat is. De begeleiders is gevraagd de anderstalige te begeleiden bij het invullen van de vragenlijst, omdat de Nederlandse taal niet bij alle anderstaligen toereikend was om dit zelfstandig te doen. Om een idee te krijgen van eventuele beïnvloeding van de begeleider is aan het einde van de vragenlijst gevraagd naar de mate waarin de anderstalige hulp heeft gehad bij het invullen: 43% heeft de vragenlijst zelfstandig ingevuld, 44% heeft een beetje hulp van de begeleider gehad en slechts 13% heeft veel hulp gehad. Beïnvloeding is dus niet uit te sluiten, maar lijkt binnen aanvaardbare grenzen te zijn gebleven Representativiteit Om betrouwbare uitspraken te doen over alle anderstaligen die deelnemen aan het project, moet de steekproef een goede afspiegeling vormen van de popula- 18

19 tie, oftewel de steekproef moet representatief zijn. Hiervoor is gebruik gemaakt van twee populatiestatistieken, zoals gerapporteerd door Gilde Nederland en SPVA. De steekproef (IOGS) blijkt een goede afspiegeling van alle deelnemers Gilde SamenSpraak voor wat betreft leeftijd en opleidingsniveau. Tevens zijn de anderstaligen die deelnemen aan het project Gilde SamenSpraak vergeleken met een controlegroep van autochtonen (SPVA). Hieruit blijkt dat de anderstaligen die deelnemen aan Gilde SamenSpraak over het algemeen hoger opgeleid zijn, en minder lang in Nederland verblijven dan de allochtonen van de SPVA. Om na te gaan of er bij voorbaat al verschil is in de mate van integratie worden anderstaligen die deelnemen aan het project Gilde SamenSpraak vergeleken met de controlegroep van autochtonen (SPVA). 3.2 Integratie van de anderstaligen van Gilde SamenSpraak in vergelijking met een landelijke steekproef van allochtonen (SPVA) In deze paragraaf zullen de belangrijkste variabelen worden besproken die voor de analyse zijn gebruikt. Dit zijn de drie dimensies van integratie en de beheersing van de Nederlandse taal. Hierbij zijn de anderstaligen die deelnemen aan Gilde SamenSpraak telkens vergeleken met de allochtonen van het SPVA. Een volledig overzicht van de gebruikte variabelen is te vinden in bijlage Structurele integratie Voor het vaststellen van de sociaal-economische status van de anderstalige is gevraagd of zij betaalde beroepsarbeid verrichten. In tabel 3.1 staat de frequentieverdeling weergegeven. Van de anderstaligen verricht 77,5% geen en 22,5% wel betaalde beroepsarbeid. Het percentage werkenden is significant lager dan bij de allochtonen uit het SPVA bestand. Bij deze groep is het percentage werkenden 55,4% en het percentage niet werkenden 44,6%. Tabel 3.1 Frequentieverdeling van het verrichten van betaalde beroepsarbeid IOGS SPVA Betaalde arbeid Frequentie Percentage Frequentie Percentage Ja 91 22, ,4 * Nee , ,6 * Totaal , ,0 * verschillen zijn significant bij p<.01 Bron: IOGS/SPVA 1998 Voor het totale inkomen van de anderstaligen is er gevraagd naar het netto maandinkomen van het gezin uit arbeid en of er sprake was van een uitkering. Deze twee inkomstenbronnen zijn samengevoegd tot een schaal die het totale inkomen van de anderstaligen weergeeft. Een korte beschrijving van deze variabele staat weergegeven in tabel 3.2. Het gemiddelde inkomen van de anderstaligen die deelnemen aan het project Gilde SamenSpraak is 1199,40 euro. Dat is significant minder dan het gemiddelde inkomen van de allochtonen van SPVA (1246,65 euro). 19

20 Tabel 3.2 beschrijving totale inkomen Minimum Maximum Gemiddelde Standaard deviatie N IOGS Inkomen 62, , ,36 * 559, SPVA Inkomen 56, , ,65 * 678, * verschillen zijn significant bij p<.01 Bron: IOGS/SPVA 1998 Om een goed beeld te krijgen van de daadwerkelijke woonsituatie is er de variabele aantal kamers per persoon aangemaakt. Hiervoor is het aantal kamers gedeeld op het aantal personen van het huishouden (zie tabel 3.3). De anderstaligen die deelnemen aan het project hebben een lager minimum, lager maximum en een significant lager gemiddeld aantal kamers per persoon dan de allochtonen uit de SPVA steekproef. De woonsituatie van de anderstaligen van Gilde SamenSpraak is dus minder gunstig dan die van de allochtonen van SPVA. Tabel 3.3 beschrijving aantal kamers per persoon Minimum Maximum Gemiddelde Standaard deviatie N IOGS Aantal kamers per persoon 0,17 5,00 1,27 * 0, SPVA Aantal kamers per persoon 0,20 8,00 1,64 * 1, * verschillen zijn significant bij p<.01 Bron: IOGS/SPVA Sociale integratie Het begrip sociale integratie wordt in dit onderzoek gemeten door te kijken naar het aantal informele contacten van allochtonen met autochtonen. Voor deze variabele zijn een aantal vragen samengenomen om een schaal te construeren. Er is gevraagd: Komen er wel eens (blanke) Nederlandse vrienden of buren bij u op bezoek? ; Gaat u in uw vrije tijd wel eens om met (blanke) Nederlanders? en Heeft u in de buurt waarin u woont veel of weinig contact met (blanke) Nederlanders? Deze drie items zijn samengevoegd tot een schaal (alpha 0,72). Hoe hoger de score, hoe meer contact de anderstaligen hebben met autochtonen. In tabel 3.4 staat de mate van sociale integratie voor de anderstaligen van Gilde SamenSpraak en voor de allochtonen van SPVA. Het gemiddelde van de anderstaligen die deelnemen aan Gilde SamenSpraak is 1,97 en het gemiddelde van de anderstaligen van de SPVA steekproef is iets hoger 2,01. Dit verschil is niet significant. Tabel 3.4 Mate van sociale integratie vergeleken tussen IOGS en SPVA IOGS SPVA Gemiddelde sociale integratie 1,97(N=401) 2,01(N=5977) Bron: IOGS/SPVA Culturele integratie Culturele integratie is gemeten aan de mate waarin anderstaligen een aantal opvattingen onderschrijven die betrekking hebben op moderniteit. De uitspraken zijn: Man/vrouw rollen: De vrouw kan het beste de verantwoordelijkheid voor het huishouden hebben; De man kan het beste de verantwoordelijk voor het geld hebben; Een vrouw moet stoppen met werken als ze een kind krijgt; Een opleiding is voor jongens belangrijker dan voor meisjes. Individualisering: Een zoon van 17 20

21 jaar mag zelfstandig gaan wonen; Een dochter van 17 jaar mag zelfstandig gaan wonen; Een kind van 17 jaar mag zelf beslissen of het zijn/haar opleiding stopt. Secularisering: Kinderen moeten naar een school die aansluit bij de religie van hun ouders; Het is vervelend wanneer je kind wil trouwen met iemand van een andere religie. Overige moderne opvattingen: In Nederland gaan mannen en vrouwen te makkelijk, te vrij met elkaar om; In Nederland is men veel te open over dingen die met seksualiteit te maken hebben; Als iemand pijn lijdt, mag hij/zij zelf beslissen over de beëindiging van zijn leven. De antwoordcategorieën hierbij waren: helemaal mee eens, mee eens, niet mee eens/niet mee oneens, niet mee eens, helemaal niet mee eens. De schaal is geconstrueerd door het gemiddelde te nemen over de twaalf items. De items vormen een betrouwbare schaal (alpha = 0,67). Hoe hoger de score, hoe moderner. In tabel 3.5 staan de gemiddelde scores van de opvattingen van de anderstaligen van Gilde SamenSpraak en de allochtonen van SPVA. Deze laatstgenoemde groep allochtonen onderschrijft in net iets mindere mate de opvattingen over moderniteit, maar het verschil is klein en is niet significant. Tabel 3.5 Mate van culturele integratie vergeleken tussen IOGS en SPVA Gemiddelde culturele integratie IOGS SPVA 3,02 (N=399) 2,94 (N=4997) Bron: IOGS/SPVA Taalbeheersing De taalbeheersing is gemeten door te kijken naar de beheersing en het gebruik van de Nederlandse taal. Met betrekking tot de beheersing is aan de anderstaligen gevraagd in hoeverre zij moeite hebben met de Nederlandse taal bij het voeren van een gesprek in het Nederlands en in hoeverre zij moeite hebben de Nederlandse taal te begrijpen bij het lezen van kranten, brieven of folders. Als kanttekening moet hierbij worden gezegd dat dit geen directe maat is voor de beheersing van het Nederlands, maar een zelfbeoordeling. In tabel 3.6 is te zien dat de allochtonen van SPVA een betere taalbeheersing hebben dan de anderstaligen van Gilde SamenSpraak. Dit verschil is significant: deelnemers aan Gilde SamenSpraak beheersen de Nederlandse taal slechter dan allochtonen in het algemeen. Tabel 3.6 Mate van taalbeheersing vergeleken tussen IOGS en SPVA IOGS SPVA Gemiddelde taalbeheersing 1,77 (N=408) * 2,38 (N=5973) * * verschillen zijn significant bij p<.01 Bron: IOGS/SPVA Is er sprake van selectie? Anderstalige deelnemers aan Gilde SamenSpraak hebben een minder goede beheersing van de Nederlandse taal en zijn minder goed structureel geïntegreerd dan allochtonen in het algemeen. Zij hebben minder vaak werk, een minder hoog inkomen en een minder goede huisvesting. Ondanks deze lagere structurele integratie is er een gelijke mate van sociale integratie en culturele integratie. Dit zou bewerkstelligd kunnen zijn door deelname aan Gilde SamenSpraak. 21

22 4 Analyse en resultaten 4.1 Lengte van deelname aan Gilde SamenSpraak Om de verwachtingen te toetsen wordt er gekeken of het aantal maanden dat anderstaligen deelnemen aan Gilde SamenSpraak van invloed is op de mate van integratie en taalbeheersing. Met de F-toets en de correlatie-coëfficiënt (R) wordt er gekeken of de verschillen significant zijn en niet op toeval berusten. Voor een beter overzicht is per dimensie van integratie de belangrijkste variabele telkens ook weergegeven in een grafiek. Bij deze eerste analyse is nog geen rekening gehouden met controle variabelen. Dit gebeurt in paragraaf 4.2 waar vooral naar de invloed van de taalbeheersing zal worden gekeken Taal Allereerst is er gekeken of de beheersing van de Nederlandse taal verandert, naarmate anderstaligen langer deelnemen aan Gilde SamenSpraak. Hierbij zijn twee items opgenomen die gaan over het gebruik van de Nederlandse taal en twee items over de moeite die de anderstaligen hebben met het lezen en spreken in het Nederlands. De schaal van de taalbeheersing is geconstrueerd met alleen deze laatste twee items. Uit tabel 4.1 kan worden opgemaakt dat de anderstaligen die 14 maanden of meer deelnemen aan Gilde SamenSpraak vaker de Nederlandse taal gebruiken dan anderstaligen die net zijn begonnen. Ook hebben anderstaligen die langer deelnemen aan Gilde SamenSpraak minder moeite met het lezen in de Nederlandse taal. De verschillen zijn echter niet significant. Ook hebben anderstaligen minder moeite met het spreken in het Nederlands naarmate zij langer deelnemen aan Gilde SamenSpraak. Deze verschillen zijn wel significant. Ook voor de taalbeheersing als schaal is er een positief en significant effect. Er komt dus naar voren dat anderstaligen die langer deelnemen aan Gilde SamenSpraak minder moeite hebben met de Nederlandse taal dan anderstaligen die net begonnen zijn. Tabel 4.1 Nederlandse taalbeheersing naar het aantal maanden Gilde SamenSpraak 0-3 maanden 4-8 maanden 9-13 maanden 14+ maanden F-toets R Spreken met partner 2,17 2,28 2,13 2,36 1,384,097 Spreken met kinderen 2,09 2,02 1,92 2,17 1,199,042 Moeite met lezen 1,80 1,78 1,94 1,89 1,585,074 Moeite met spreken 1,64 1,66 1,74 1,78 1,233,154** Schaal taalbeheersing 1,72 1,72 1,84 1,84 1,912,135** ** = sign. p<.01 * = sign. p<.05 Figuur 1 Taalbeheersing en lengte deelname Gilde SamenSpraak 1,86 1,84 1,82 1,80 1,78 Taalbeheersing 1,76 1,74 1,72 1,70 <=3 maanden 9-13 maanden 4-8 maanden >=14 maanden Aantal maanden Gilde-SamenSpraak 22

23 4.1.2 Structurele integratie Vervolgens is er gekeken naar de structurele integratie van de anderstaligen. In tabel 4.2 staan de resultaten. Voor werk, inkomen en huisvesting is geen duidelijke lijn te ontdekken en bovendien zijn de verschillen niet significant. Wel is het zo dat anderstaligen die net zijn begonnen met Gilde SamenSpraak minder werk en een lager inkomen hebben dan de anderstaligen die al meer dan 14 maanden deelnemen, wat duidt op een positieve ontwikkeling. Toch moet worden geconstateerd dat het aantal maanden Gilde SamenSpraak weinig effect heeft op de structurele integratie. Waarschijnlijk omdat iemands structurele positie niet zo snel verandert. Wellicht zijn er wel effecten op de langere termijn. Tabel 4.2 Structurele integratie naar het aantal maanden Gilde SamenSpraak 0-3 maanden 4-8 maanden 9-13 maanden 14+ maanden F-toets R Werk,19,21,18,23,197,044 Inkomen 1212, , , ,02,049,011 Huisvesting 1,27 1,26 1,34 1,14 1,147 -,045 ** = sign. p<.01 * = sign. p<.05 Bron: IOGS Figuur 2 Betaalde beroepsarbeid,23,22,21,20,19 Arbeid,18,17 <=3 maanden 9-13 maanden 4-8 maanden >=14 maanden Aantal maanden Gilde-SamenSpraak Sociale integratie De tweede dimensie van integratie die wordt onderscheiden is de sociale integratie. In tabel 4.3 staat de mate van sociale integratie weergegeven naar het aantal maanden Gilde SamenSpraak. Dit is voor de afzonderlijke items gedaan alsook voor de aangemaakte schaal voor sociale integratie. Voor de drie items en voor de schaal is te zien dat de anderstaligen die langer deelnemen aan Gilde SamenSpraak meer sociaal geïntegreerd zijn dan anderstaligen die nog niet zo lang deelnemen aan het project. De verschillen zijn echter niet significant, wat waarschijnlijk komt omdat het gaat om groepsgemiddelden waarbij de grote variatie binnen de groepen maakt dat het verschil niet significant is. Toch duidt de stijgende lijn op een positief effect van deelname aan Gilde SamenSpraak op de mate van sociale integratie. 23

24 Tabel 4.3 Sociale integratie naar het aantal maanden Gilde SamenSpraak 0-3 maanden 4-8 maanden 9-13 maanden 14+ maanden F-toets R Bezoek van Nederlanders,15,16,15,25 1,502,060 Vrije tijd Nederlanders,19,11,21,21 1,521,081 Contact Nederlandse buren,15,19,23,25 1,256,063 Schaal sociale integratie 1,90 1,98 2,00 2,02 1,019,093 ** = sign. p<.01 * = sign. p<.05 Bron: IOGS Figuur 3 Sociale integratie 2,04 2,02 2,00 1,98 1,96 Sociale integratie 1,94 1,92 1,90 1,88 <=3 maanden 9-13 maanden 4-8 maanden >=14 maanden Aantal maanden Gilde SamenSpraak Culturele integratie Voor de culturele integratie is wederom zowel naar de afzonderlijke items van moderne opvattingen als naar de schaal voor culturele integratie gekeken. Uit tabel 4.4 kan opgemaakt worden dat bij veel items de gemiddelde score in de loop van de maanden is toegenomen. Een hogere score duidt op een modernere houding. Op één item na hebben de anderstaligen die meer dan 14 maanden deelnemen aan Gilde SamenSpraak een hoger gemiddelde dan de anderstaligen die nul tot en met drie maanden meedoen. Voor enkele items is zelfs een significant verschil gevonden. Dit is het geval bij het item de vrouw kan het beste de verantwoordelijkheid voor het huishouden hebben, bij een opleiding is voor jongens belangrijker dan voor meisjes en bij het item kinderen moeten naar een school gaan die aansluit bij de religie van de ouders. In al deze gevallen is het dus zo dat de anderstaligen die net beginnen aan Gilde SamenSpraak minder moderne opvattingen over deze items hebben dan anderstaligen die al langer deelnemen aan het project. De schaal van culturele integratie laat ook een duidelijke stijging van het gemiddelde zien naarmate het aantal maanden van deelname toeneemt. Deze verschillen zijn echter niet significant en wederom zal dit waarschijnlijk zijn omdat er een grote variatie binnen de groepen bestaat. Toch is de aangegeven richting naar een grotere mate van culturele integratie een positieve ontwikkeling. 24