BIJLAGE 1 ZWEMONDERWIJS VAAK GESTELDE VRAGEN april 2012

Transcriptie

1 Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs Guimardstraat 1, 1040 BRUSSEL BIJLAGE 1 ZWEMONDERWIJS VAAK GESTELDE VRAGEN april ZWEMONDERWIJS 1.1 Opdracht van de school i.v.m. het zwemonderwijs De opdracht van de basisschool betreffende zwemonderwijs staat beschreven in de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Kleuteronderwijs. Bewegen in het water is niet expliciet terug te vinden in de ontwikkelingsdoelen voor kleuters. Strikt genomen behoort het dus niet tot de opdracht van het kleuteronderwijs om zwemonderwijs te organiseren. Toch kan het bevorderlijk zijn op reeds met watergewenning aan te vangen indien dit organisatorisch kan. Lager onderwijs. In de eindtermen voor de lagere school lezen we: De leerlingen kunnen ongeremd en spelend bewegen in het water. De leerlingen voelen zich veilig in het water en kunnen zwemmen. Uit deze formulering concluderen we dat de school hier dus in de eerste plaats een inspanningsverplichting heeft. De school moet dus kunnen aantonen dat ze leerlingen kansen geeft deze eindtermen zo goed mogelijk te bereiken. Binnen het zwemonderricht zitten bovendien veel kansen tot: gezondheidsopvoeding, projecten rond EHBO, reddend zwemmen en reanimeren, werken aan orde en netheid, aandacht voor lichaamsverzorging, gezonde voeding, In het Leerplan Bewegingsopvoeding vinden we de doelstellingen voor zwemmen op p.30 (MC 6.47 t.e.m 54). Vademecum BO, bijlage 1 - april 2012, 1

2 1.2 Aanbod en organisatie van het zwemonderwijs Leren zwemmen op school is een vast onderdeel geworden van de breed opgevatte bewegingsopvoeding. Een aantal scholen slaagt erin om hun zwemonderricht in de beste omstandigheden te organiseren. Andere scholen hebben aan het zwemonderricht een zware organisatorische, logistieke en financiële dobber. Bovendien heeft elk kind in het lager onderwijs recht op één schooljaar gratis zwemmen. Dit betekent dat het schoolbestuur voor elke leerling gedurende één schooljaar de kosten voor het vervoer naar en van het zwembad en de kosten van de toegangsprijs tot het zwembad draagt. Vaak gaat ook omwille van verplaatsingen, het zwemmen ten koste van onderwijstijd van andere leergebieden. Bovendien heeft het zwemmen ook nog af te rekenen met bijkomende situationele gegevens. Bijvoorbeeld: samengevoegde klassen (te veel voor één lesgever) overbevolkte zwembaden (samen met andere scholen ) onvoldoende vlottend materieel zwembad te diep voor beginnelingen De resultaten zijn dan ook niet altijd in verhouding tot de inspanningen. Daarom is het goed dat scholen nadenken over mogelijke alternatieven zoals zwemmen met bepaalde leerjaren (leeftijdsgroepen). Soms is het een betere investering om het zwemmen in ongunstige omstandigheden te vervangen door andere en betere bewegingsactiviteiten. Een mogelijkheid is bijvoorbeeld dat de kleuters en de kinderen van de eerste graad lager onderwijs enkele bezoeken brengen aan het zwembad met de bedoeling de omgeving te verkennen en er vertrouwd mee te geraken. Deze eerste kennismaking moet een aantrekkelijk gebeuren zijn. Een goed verwarmd zwembad, met aantrekkelijk materieel, zonder storingen vanwege oudere kinderen of volwassenen is hiervoor aangewezen. In het tweede en/of het derde leerjaar, de motorisch meest gevoelige periode om te leren zwemmen, doet men er goed aan een wekelijkse zwemles in het lessenrooster te voorzien. Deze leerlingen krijgen dan doelgerichte instructie in minstens één zwemslag. In het zesde leerjaar kan eventueel nog een lessenreeks geprogrammeerd worden voor de instructie van een tweede zwemslag, vervolmaking en uitbreiding (bijvoorbeeld: reddend zwemmen, overlevingszwemmen, synchroon zwemmen, diplomazwemmen, aanvankelijk duiken, ) Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 2

3 Zwemmen is in elk geval meer dan baantjes trekken. Door te zorgen voor aantrekkelijk, uitnodigend, en uitdagend zwemonderwijs moeten we kinderen ook motiveren voor zwemmen als life-time activiteit. Vanuit dat toekomstperspectief is het belangrijk om voldoende aandacht te hebben voor een goede zwemstijl. Het beheersen van een goede stijl biedt binnen zwemmen als recreatiesport ten andere een grotere kans op voldoening en succes. 1.3 Zwemlessen als gelegenheid tot samenwerken tussen schoolteam, zwembadpersoneel en ouders We zien de samenwerking tussen de leerkracht bewegingsopvoeding, de klastitularis en het zwembadpersoneel vooral mogelijk bij: begeleiding en toezicht in de kleedruimte toezicht en eventuele hulp bij het eigenlijke zwemonderricht door de klasleerkrachten bij het vormen van niveaugroepen over de klassen heen met een opdracht voor de leerkracht bewegingsopvoeding als coördinator en bewaker van de inhoud het klaarleggen van materiaal, het afbakenen van zwembanen en oefensectoren In het Protocol schoolzwemmen geven de onderwijsinspectie en de pedagogische begeleiding alvast een aanzet tot deze samenwerking. ISB > kennisbank > Je kan het Protocol Schoolzwemmen hier downloaden. Het is sterk aan te raden dat de leerkracht bewegingsopvoeding vooraf correcte en concrete afspraken maakt met zwembegeleiders. Dat kan o.m. door zwemopdrachten door te spelen en te becommentariëren. Ook ouders kunnen positief meehelpen bij het zwemonderricht. De schooldirectie zorgt voor het afsluiten van een degelijke verzekering. Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 3

4 1.4 Vaak gestelde vragen over het zwemonderwijs Vooraf Begeleiding en toezicht bij zwemonderricht. De klasleraar als hulp De leerkracht bewegingsopvoeding staat voor een onmogelijke opdracht als hij zwemles moet geven aan twee, drie klassen met 40 leerlingen en meer en als hij bovendien nog toezicht moet houden. Daarom (kan) zal de directeur van de school de klasleraren tijdens het zwemmen pedagogisch-didactische taken geven. Deze worden dan verrekend in de 26 klokuren. De totale belasting voor alle personeelsleden (leerkrachten) is liefst gelijk (in klokuren uitgedrukt). > edulex > BaO/97/8 Omzendbrief: Prestatieregeling 17/06/1997) ozb/9302_schema1 Planning en coördinatie van uurroosters. Wanneer een zwembad overbezet is kunnen noch de redders, noch de leerkracht bewegingsopvoeding de optimale veiligheid waarborgen, maar kan er evenmin op een verantwoorde manier worden lesgegeven. Gezien de inspecties, de directies en de leerkrachten van de verschillende netten, scholen of klassen eenzelfde doel nastreven met de lessen bewegingsopvoeding en vooral het zwemmen, moet het mogelijk zijn om via samenspraak met de zwembadbeheerders tot een oplossing te komen. Hiertoe werd een protocol schoolzwemmen opgesteld.(zie 1.3) Organisatorisch heeft iedereen er alle belang bij dat de zwemlessen pedagogisch en didactisch zo goed mogelijk verlopen. Goede zwemmers zullen later potentiële bezoekers zijn en iemand met slechte ervaringen tijdens de schoolperiode zal niet meer zwemmen in zijn vrije tijd. Een goede planning in een zwembad is dus een absolute noodzaak en zal er in bestaan om, op grond van tijdige afspraken met de schooldirecties, de lesroosters van de zwemuren zo uit te werken dat een coördinatie van de verschillende uurroosters niet alleen de veiligheid verzekert en het normale lesgeven toelaat, maar tevens een zo goed mogelijke bezettingsgraad van het zwembad inhoudt. Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 4

5 1.4.2 Wie is verantwoordelijk voor het zwemonderwijs op school? In opdracht van zijn schoolbestuur is de directeur verantwoordelijk voor het geheel van het zwemonderwijs op zijn/haar school Welk principe hanteer ik als directeur en belast met de organisatie van zwemonderwijs op mijn school, het best? Handel steeds volgens het principe van de goede huisvader. Communiceer dit ook naar alle personen en instanties die verantwoordelijkheid dragen en dus mogelijks aansprakelijk kunnen gesteld worden bij een eventueel ongeval Wat kan ik als directeur doen om de risico s betreffende de B.A. (Burgerlijke aansprakelijkheid) voor mezelf en mijn personeelsleden tot het minimum te beperken? Het ALGEMEEN REGLEMENT VAN HET PERSONEEL VAN HET KATHOLIEK GEWOON en BUITENGEWOON KLEUTER-, LAGER en SECUNDAIR ONDERWIJS MET UITZONDERING VAN HET VOLWASSENEN- en DEELTIJDS KUNSTONDERWIJS stelt in artikel 21 over verzekering : 1 Het schoolbestuur sluit voor haar personeelsleden een verzekering burgerlijke aansprakelijkheid en rechtsbijstand af, zodat alle personeelsleden in het kader van de uitoefening van hun opdracht verzekerd zijn als hun burgerlijke aansprakelijkheid in het gedrang komt of zij gevat worden door een juridische procedure. Als het schoolbestuur deze verplichting niet naleeft, moet zij de kosten ten laste nemen die het personeelslid ten gevolge van het ontbreken van voormelde verzekering zelf moet dragen. De polis van voormelde verzekering moet vlot raadpleegbaar zijn voor de personeelsleden. Het is van belang voor de directeur dat hij in overleg met zijn schoolbestuur een degelijke polis afsluit die de B.A. van de directeur zelf, de personeelsleden en de eventuele externe medewerkers (bvb. zwemouders) dekt. > Admin-juridisch > Personeel > Reglementen >> het Algemeen Reglement van het personeel van het katholiek onderwijs > hoofdstuk IV, art. 21 Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 5

6 Tips: Bespreek de organisatie van de zwemlessen in een personeelsvergadering en leg de regeling vast in een document dat iedere betrokkene ondertekent. Laat je informeren over het toezichtsplan van de zwembadexploitant en het afgesloten protocol. Ben je kleuterleerkracht en wenst de school met de kleuters te gaan zwemmen, bespreek dan afzonderlijk de organisatie van het kleuterzwemmen met alle medewerkers 1.5 Wat moet ik verstaan onder de naam begeleider bij het schoolzwemmen? > Thema's >Milieuvergunningen > bestand > regelgeving>titel II van het VLAREM (pdf) > AFDELING ZWEMBADEN Een redder ( Uittreksel uit de wetgeving: VLAREM II 3) 1. Daar waar de exploitant voorziet in de aanstelling van de redders (vnl. gemeentelijke en provinciale zwembaden) behoort dit tot de verantwoordelijkheid van de exploitant. 2 Daar waar het gaat om zwembaden in privaat beheer dient de schooldirecteur na te gaan of de exploitant al dan niet voorziet in de aanstelling van de redders. Als dit niet het geval is dient de school te voorzien in de aanstelling van de redder(s) en zich te houden aan voornoemde wetgeving. Zo kan in de functiebeschrijving of het competentieprofiel van de leermeester bewegingsopvoeding opgenomen worden dat hij moet beschikken over een erkend redders - brevet. 3. Daar waar het gaat om een zwembad in privaat beheer, waarbij de exploitant géén redder(s) voorziet, verwijzen wij tevens naar bijlage 1 Uittreksel uit de wetgeving : VLAREM II 3 ter die stelt dat: de exploitant (in afwijking van 3 en tenzij anders vermeld in de milieuvergunning) het aantal redders en toezichters mag beperken tot: 1 één redder, wanneer de oppervlakte van het bad minder dan 200 m² bedraagt; Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 6

7 2 twee toezichthoudende personen, waarvan ten minste één redder, wanneer de oppervlakte van het bad 200 m² of meer bedraagt en de vorm van het bad zo is dat dit volledig in het gezichtsveld ligt van één persoon; 3 drie toezichthoudende personen, waarvan ten minste twee redders, wanneer de oppervlakte van het bad 200 m² of meer bedraagt en de vorm van het bad zo is dat dit niet volledig in het gezichtsveld ligt van één persoon. De afwijking, bedoeld in het eerste lid, geldt maar enkel wanneer de exploitant een toezichtsplan heeft opgesteld en naleeft ter verzekering van de veiligheid van de baders. Dit toezichtsplan ligt ter inzage voor de toezichthoudende ambtenaren Een leerkracht (leermeester of onderwijzer) die optreedt als toezichthoudend persoon (Uittreksel uit de wetgeving: VLAREM II 3: punten 3 en 4) 3. De baders staan onder rechtstreeks en constant toezicht van ten minste één redder, die zich uitsluitend aan deze activiteit wijdt en zich permanent in de buurt van de kaden bevindt. Het toezicht is aangepast aan het type van installatie en aan de bezettingsgraad van het zwembad. Het minimum aantal toezichthoudende personen, waarvan ten minste de helft redder zijn, wordt bepaald volgens de volgende formule (afronden naar beneden): a voor de eerste 150 baders: aantal toezichthoudende personen = (aantal baders + 1): 50 b daarboven, per 150 baders meer, 1 toezichthoudend persoon extra. Tenminste de helft (afgerond naar boven) is redder. Deze regel geldt niet voor baders in baden van minder dan 50 cm diepte. 4 Bij ieder afzonderlijk bad of risicozone staat ten minste 1 toezichthoudende persoon, ongeacht het resultaat van de in deze paragraaf vermelde formule Een leerkracht (leermeester of onderwijzer) die optreedt als zweminstructeur ( Uittreksel uit de wetgeving: VLAREM II 3 bis.:) Een leerkracht, trainer, lesgever of begeleider van activiteiten in het zwembad, kan een lesgeefactiviteit combineren met de functie van redder onder de volgende voorwaarden: 1 hij/zij moet zich constant op de kade bevinden en alle baders die tot een groep behoren rechtstreeks kunnen gade slaan; 2 het aantal baders onder zijn/haar toezicht mag maximum 35 bedragen; 3 hij/zij in het bezit is van het Hoger Redderbrevet van BLOSO of van een ander gelijkwaardig getuigschrift goedgekeurd door BLOSO. Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 7

8 Een leerkracht, trainer, lesgever of begeleider van activiteiten in het zwembad, kan een lesgeefactiviteit combineren met de functie van toezichthoudende persoon onder de volgende voorwaarden: 1 hij/zij moet zich constant op de kade bevinden en alle baders die tot een groep behoren rechtstreeks kunnen gade slaan; 2 het aantal baders onder zijn/haar toezicht mag maximum 35 bedragen; 1.6 Wat zijn de verantwoordelijkheden van de exploitant van het zwembad waar ik zwemonderwijs organiseer? Algemeen. De exploitant is verantwoordelijk voor: de kwaliteit van het zwemwater, de veiligheid van de bezoekers in het zwembad, het materieel. De veiligheid impliceert dat gebrevetteerde redders zich permanent in de buurt van de baden bevinden. Men spreekt over redders en toezichthoudende personen. Er is een formule voorzien waarin het aantal redders en toezichthoudende personen in functie van het aantal baders berekend kan worden. Hierbij moet men weten dat het enkel de effectieve baders betreft, de mensen die zich geheel of gedeeltelijk in het water van de zwembadkuip bevinden. Iedere bader is wel een bezoeker maar niet iedere bezoeker is een bader. (Zie ook: Uittreksel uit de wetgeving: VLAREM II ) De exploitant heeft een verzekering burgerlijke aansprakelijkheid. Hiermee is de schade verzekerd van ongevallen als gevolg van een tekortkoming van de exploitant. Bijvoorbeeld als een kind struikelt over een rondslingerende tuinslang, aftrekker of borstel dan is dit verzekerd. Er zijn echter een aantal aanvaarde risico s bij een zwembadbezoek. Zo wordt algemeen aangenomen dat de natte vloer in het zwembad glad kan zijn en dat uitschuiven een aanvaard risico is. Ook ongevallen te wijten aan het niet respecteren van de reglementen zijn voor eigen rekening. Als men loopt in de zwemhal, als men vanuit handenstand een achterwaartse salto maakt vanaf de startblokken, enz. is men niet verzekerd door de polis van de exploitant. Uiteraard kan ook de exploitant zich niet verzekeren tegen grove nalatigheid. Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 8

9 1.6.2 De verantwoordelijkheid van de redders en het toezichthoudend personeel (zie ook 1.5) De baders staan onder rechtstreeks en constant toezicht van ten minste één redder die zich uitsluitend aan deze activiteit wijdt en zich permanent in de buurt van de kade bevindt. De redder staat in de eerste plaats in voor de veiligheid in het zwembad. Aan een toezichthouder worden geen eisen gesteld inzake opleiding. Het zijn waarnemers die de redders attent moeten maken indien nodig. Een toezichthouder moet in staat zijn om een situatie correct in te schatten en om op het juiste moment de redder attent te maken op een gevaarlijke situatie Het toezichtsplan. Indien de exploitant kiest voor een afwijking i.v. m. de personeelsbezetting dan moet er een toezichtsplan opgesteld en nageleefd worden om de veiligheid van de baders te verzekeren. Dit plan dient ter inzage te liggen van de toezichthoudende ambtenaren Advies In sommige zwembaden is er een speciale regeling voorzien i.v. m. het geven van zwemlessen, uitgeschreven in een protocol. Sluit als schoolbestuur met de exploitant een dergelijk uitgeschreven protocol (zie 1.3) af waarbij de aandacht vooral uitgaat naar de veiligheid en de samenwerking met alle betrokkenen. Zo kan in het protocol o.a. opgenomen worden: een prioriteitenregeling, het uurschema, het aantal leerlingen per zwemtijd, de dagen dat er niet gezwommen wordt omwille van schoolreizen, pedagogische studiedagen, geïntegreerde weken, toekenning van omkleedruimtes, de manier waarop er kan bijgestuurd worden, de evaluatie van de samenwerking, Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 9

10 1.7 Wat is de verantwoordelijkheid van begeleidende leerkrachten bij het schoolzwemmen? Het is een algemene misvatting dat begeleidende leerkrachten zouden ontslagen zijn van alle verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van zodra de leerlingen in het zwembad aankomen, of van zodra de leerlingen zich in het water bevinden. Bij gebeurlijke ongevallen komt zowel de B.A. van de redders, de toezichthoudende personen, als van de begeleidende leerkrachten in het gedrang. Alle toezichtvormen - redders, toezichthoudende personen en begeleidende leerkrachten hebben, zoals hierboven beschreven, hun specifieke taak en dienen elkaar aan te vullen. Uiteraard hangt dit samen met de aard van de opdracht [instructieopdracht: elke onderwijzer moet immers in staat zijn zwemles te geven (bvb. in scholen die niet beschikken over een leermeester bewegingsopvoeding), toezichtsopdracht, ] die hen door het schoolbestuur via de schooldirecteur is opgedragen. Leerkrachten maken zich vaak zorgen over het feit of zij wel degelijk verzekerd zijn tegen ongevallen en /of hun B.A. wel effectief gedekt is. Wat de aansprakelijkheid bij het zwemonderwijs betreft, gaat het inzake de B.A. van de leerkracht voornamelijk om artikel 1382 en artikel 1383 van het aansprakelijkheidsrecht : Artikel 1382: Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden. Artikel 1383: Ieder is aansprakelijk voor de schade welke hij niet alleen door zijn daad maar ook voor die welke hij door zijn nalatigheid of door zijn onvoorzichtigheid heeft veroorzaakt. Wanneer een leerkracht nalatig is bij het uitvoeren van zijn opdracht inzake het zwemonderwijs komt zijn aansprakelijkheid duidelijk in het gedrang. (bvb. een titularis houdt zich op in het cafetaria van het zwembad, een leerkracht verbetert werkjes van de leerlingen tijdens zijn toezichtsopdracht ) Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 10

11 Er dient een duidelijk onderscheid gemaakt te worden tussen de verzekering LICHAMELIJKE ONGEVALLEN (Li.O.) en de verzekering BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID (BA). LICHAMELIJKE ONGEVALLEN (Li.O.) (BURGERLIJKE)AANSPRAKELIJKHEID (BA) Doel : Verzekeren van ongevallen in het schoolleven (in ruime zin) Doel Bescherming (personeel) i.f.v. Art e.v. Verzekerde risico s: Alle schoolactiviteiten uitgezonderd Gevaarlijke sporten 1. Alle sporttakken toegelaten door het bevoegde ministerie (en waarvan dus melding in het leerplan) zijn verzekerd. 2. Mits bijpremie : gevechts- en verdedegingssporten, diepzeeduiken en speleologie buiten België, klettern, skiën, bobslee, karting, quad, Uitgesloten : de meeste vlieg- en motorsporten, benji-springen,... Terugbetaling bij ongeval : - alle medische kosten. - tandverzorging tot bepaald bedrag - brillen enkel indien fout bij derden ligt. - Van zodra je werkt in opdracht van de directeur (=IM) kan je steeds terugvallen op een degelijke polis Lichamelijke ongevallen. (Art : Men is aansprakelijk niet alleen voor de schade die men veroorzaakt door zijn eigen daad, maar ook voor dewelke veroorzaakt wordt door de daad van personen voor wie men moet instaan, of van zaken die men onder zijn bewaring heeft.... De onderwijzer en de ambachtslieden voor de schade veroorzaakt door hun leerlingen en leerjongens gedurende de tijd dat deze onder hun toezicht staan.) - Voor het Vrij Katholiek Onderwijs wordt de aansprakelijkheid gedragen door de werkgever (vzw I.M.) - Toezicht valt wel degelijk letterlijk te interpreteren. - Rechtspraak: - Burgerlijke partijstelling noodzakelijk - Fout - schade - oorzakelijk verband. - Bewijslast ligt bij toezichthoudend persoon. - Handelen als een goeie huisvader lijkt hierin erg belangrijk. - Toebrengen van slagen en verwondingen is strafrechterlijke materie en per definitie dus niet verzekerbaar. - Van zodra je werkt in opdracht van de directeur (=IM) kan je steeds terugvallen op een degelijke polis BA Bij gebeurlijke ongevallen zal de rechter steeds nagaan of de leerkracht handelde als de goede huisvader. Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 11

12 1.8. Kan ik de leerkrachten tips meegeven i.v.m. kwaliteitsvol en veilig zwemonderwijs? Een leerkracht die de opdracht krijgt om zelf zweminstructie te geven (bvb. bij het werken met niveaugroepen) doet er dus best aan zijn opdracht correct uit te voeren. De zwembadexploitant schept daarvoor de mogelijkheden. Veiligheid en materiële ondersteuning zijn hierin prioritair. Efficiënt werken met zin voor verantwoordelijkheid leidt vaak tot het beste en veiligste resultaat, zowel voor de kinderen als voor de leerkrachten. Beschikt de school over een leermeester bewegingsopvoeding, dan is hij/zij de aangewezen persoon om het volledige zwemonderwijs te coördineren. Tips: Maak afspraken i.v.m. het vervoer van de lln. naar het zwembad zodat zij rustig in het bad aankomen. Eis voldoende discipline vanwege de leerlingen bij het omkleden, de verplaatsingen, het maken van het toilet en het gedrag in het zwembad, Omschrijf de lesdoelen, de activiteiten en de gebruikte middelen. Tel de leerlingen bij het begin en het einde van de zwemles. Geef duidelijke opdrachten voor watergewenners, aspirant-zwemmers, zwemmers en gevorderde zwemmers. Hou het overzicht over de volledige groep leerlingen die je zijn toevertrouwd. Maak afspraken met andere begeleidende leerkrachten, redders, collega s en eventuele externen. Voorzie een aantal duidelijke leermomenten. Voorzie verantwoorde oefenstof werk eventueel in niveaugroepen en zorg voor een goede organisatie. Organiseer het toezicht op de niet-zwemmers. Voorzie voldoende onderwijstijd. Respecteer de planning van de twee lesuren bewegingsopvoeding per week. De effectieve initiatie van een zwemslag is een eerder technische aangelegenheid en wordt best gegeven door een gekwalificeerd persoon zoals de leermeester bewegingsopvoeding. Las ludieke vormen van evaluatie in. Maak afspraken met de leerlingen i.v. m. hygiëne na de les (douchen, afdrogen, enz.). Meld moeilijkheden meteen aan de directie van het zwembad en aan de schooldirecteur... Vademecum, bijlage 1 16 april 2012, 12