Module Voeren paarden

Transcriptie

1 Module Voeren paarden

2 Colofon Auteur Brony Lievense Eva Lotze Resonans Rob Krabbenborg (Pavo) Redactie Body Bosgra Beeld Arka Media BV Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Eerste druk, Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland info@ontwikkelcentrum.nl Internet: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

3 Inhoudsopgave Update Inleiding CrossReferences Required - Inleiding 5 Update 1 De natuur CrossReferences van het paard Required - De natuur van het paard 7 Update 1.1 Oriëntatie CrossReferences Required - Oriëntatie 7 Update 1.2 De ontwikkelingsgeschiedenis CrossReferences Required - van De ontwikkelingsgeschiedenis het paard van het paard 7 Update 1.3 Paard CrossReferences ontmoet mens Required - Paard ontmoet mens 9 Update 1.4 Voeren CrossReferences vroeger en nu Required - Voeren vroeger en nu 12 Update 1.5 Opdracht CrossReferences Required - Opdracht 14 Update 2 Het CrossReferences spijsverteringsstelsel Required - Het spijsverteringsstelsel 15 Update 2.1 Oriëntatie CrossReferences Required - Oriëntatie 15 Update 2.2 Gebit CrossReferences en speeksel Required - Gebit en speeksel 15 Update 2.3 Maag CrossReferences en darmorganen Required - Maag en darmorganen 17 Update 2.4 Mest CrossReferences Required - Mest 22 Update 2.5 Opdrachten CrossReferences Required - Opdrachten 25 Update 3 Bouwstenen CrossReferences in het voer Required - Bouwstenen in het voer 27 Update 3.1 Oriëntatie CrossReferences Required - Oriëntatie 27 Update 3.2 Weende CrossReferences analyse Required - Weende analyse 27 Update 3.3 De Weende CrossReferences analyse ontrafeld Required - De Weende analyse ontrafeld 28 Update 3.4 Samenvatting CrossReferences Required - Samenvatting 36 Update 3.5 Representatief CrossReferences monster Required gereedmaken - Representatief voor de Weende monster analyse gereedmaken voor de 37 Weende 3.6 Functies analyse van mineralen 38 Update 3.7 Vitaminen CrossReferences Required - Functies van mineralen 46 Update 3.8 Opdrachten CrossReferences Required - Vitaminen 50 4 Update CrossReferences Required - Opdrachten Soorten voer en water 53 Update 4.1 Oriëntatie CrossReferences Required - Soorten voer en water 53 Update 4.2 Ruwvoer CrossReferences Required - Oriëntatie 53 Update 4.3 Krachtvoer CrossReferences (samengestelde Required voedermiddelen) - Ruwvoer 57 Update 4.4 Enkelvoudige CrossReferences voedermiddelen Required - Krachtvoer (samengestelde voedermiddelen) 59 Update 4.5 Supplementen CrossReferences Required - Enkelvoudige voedermiddelen 64 Update 4.6 Water CrossReferences Required - Supplementen 67 Update 4.7 Opdracht CrossReferences Required - Water 68 5 Update CrossReferences Required - Opdracht Voederbehoefte 69 Update 5.1 Oriëntatie CrossReferences Required - Voederbehoefte 69 Update 5.2 Energiebehoefte CrossReferences Required - Oriëntatie 69 Update 5.3 Eiwitbehoefte CrossReferences Required - Energiebehoefte 74 Update 5.4 Behoefte CrossReferences aan ruwe celstof Required - Eiwitbehoefte 78 Update 5.5 Opdracht CrossReferences Required - Behoefte aan ruwe celstof 79 Update CrossReferences Required - Opdracht Update CrossReferences Required - Voeren in de praktijk Update CrossReferences Required - Oriëntatie Update CrossReferences Required - Het oog van de meester 3

4 6 Update Voeren CrossReferences in de praktijk Required - Rantsoen berekenen 81 Update 6.1 Oriëntatie CrossReferences Required - Voermanagement 81 Update 6.2 Het CrossReferences oog van de meester Required - Gids voor Goede Praktijken 81 Update 6.3 Rantsoen CrossReferences berekenen Required - Opdracht 88 Update 6.4 Voermanagement CrossReferences Required - Grasland Gids voor Goede Praktijken 95 Update CrossReferences Required - Oriëntatie 6.6 Opdracht 97 Update CrossReferences Required - Bodem en gras 7 Update Grasland CrossReferences Required - Graslandonderhoud 99 Update 7.1 Oriëntatie CrossReferences Required - Ruwvoeranalyse 99 Update 7.2 Bodem CrossReferences en gras Required - Wormpreventie en bestrijding 99 Update 7.3 Graslandonderhoud CrossReferences Required - (On)kruiden en giftige planten 105 Update 7.4 Ruwvoeranalyse CrossReferences Required - Opdracht 108 Update 7.5 Wormpreventie CrossReferences en bestrijding Required - Voeding en gezondheid (On)kruiden en giftige planten 114 Update CrossReferences Required - Oriëntatie 7.7 Opdracht 119 Update CrossReferences Required - Voeding en gedrag 8 Update Voeding CrossReferences en gezondheid Required - Voeding gerelateerde ziekten 121 Update 8.1 Oriëntatie CrossReferences Required - Wormen 121 Update 8.2 Voeding CrossReferences en gedrag Required - Opdracht 121 Update 8.3 Voeding CrossReferences gerelateerde Required ziekten - Begrippenlijst Wormen Opdracht 137 Begrippenlijst 138 4

5 Inleiding Deze module gaat, zoals de titel aangeeft, over het voeren van paarden. In deze module wordt een groot scala aan onderwerpen behandeld over het voeren van paarden. Voeding is een belangrijk onderdeel binnen de opleiding Paardensport en paardenhouderij. In het Basisdeel van het Kwalificatiedossier Paardensport en paardenhouderij is daarom het werkproces B1-K3-W1 Voert paarden opgenomen. Deze kwalificatie geldt voor zowel niveau 3 als 4. Goede voeding is van belang voor een gezond paard en heeft daarnaast grote invloed op het welzijn ervan. Voor een goed begrip gaat het eerste hoofdstuk over de ontwikkelgeschiedenis van het paard. In hoofdstuk 2 wordt vervolgens uitgelegd wat er met het voer gebeurt in het paardenlichaam; het hele traject van voeropname tot uitscheiding komt hierin aan de orde. Dan weet je hoe en waar bepaalde voedingsstoffen worden afgebroken. Hoe worden voedingsstoffen verdeeld in de verschillende voedermiddelen? Dat leer je in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 komen vervolgens verschillende voedermiddelen aan de orde. Er worden heel veel voerdermiddelen aangeboden op de markt. Dit is deels om in de behoeften van verschillende paarden te voorzien en deels vanuit commercieel oogpunt. Voor de professionele paardenhouder is het dus belangrijk om zelf een goede keuze voor een bepaald voedermiddel te kunnen maken. Wanneer je welke voedermiddel het best kunt voeren en in welke verhoudingen, kun je lezen in dit hoofdstuk. Ieder paard is natuurlijk anders. Bij het voeren van paarden is het daarom erg belangrijk om de exacte behoefte te kunnen bepalen. Het maakt veel uit of je een rantsoen samenstelt voor een drachtige merrie of voor een paard dat topprestaties moet leveren. Welke invloed deze en andere omstandigheden hebben op de voederbehoefte, leer je in hoofdstuk 5. In hoofdstuk 6 ga je vervolgens de kennis die je in de voorgaande hoofdstukken hebt geleerd toepassen. Je leert de voedingsconditie van het paard te beoordelen en je leert hoe je een rantsoenberekening maakt. Goede voeding kan niet zonder goed voermanagement. Deze onderdelen worden in dit hoofdstuk daarom in samenhang besproken. In hoofdstuk 7 leer je vervolgens over het belang van graslandbeheer. Ruwvoer is de basis van ieder rantsoen, de kwaliteit hiervan is dus van belang. Bovendien speelt weidemanagement een belangrijk rol in het voorkomen van een wormbesmetting en andere voeding gerelateerde aandoeningen en ziektes. In hoofdstuk 8 wordt ten slotte nog uitgebreid ingegaan op voeding gerelateerde aandoeningen en ziekten en hoe je deze kunt voorkomen. De auteurs zijn van mening dat deze module een compleet beeld geeft van het voeren van paarden. Een goed rantsoen samenstellen voor het paard vraagt echter naast een goed naslagwerk over voeding, ook om een actuele weergave van voedingswaarden in verschillende soorten voer. Voor het berekenen en vaststellen van een goed rantsoen heb je, aanvullend aan de module Voeren van paarden, deze gegevens nodig. De meest actuele voedingswaarden worden regelmatig onderzocht door het Centraal Veevoeder Bureau (CVB). In het Tabellenboek Veevoeding worden de uitkomsten van deze onderzoeken gebundeld en uitgegeven. De auteurs raden je aan om de meest actuele versie van het Tabellenboek Veevoeding te raadplegen voor de actuele voedingswaarden. Kijk voor meer informatie hierover op de website www. cvbdiervoeding.nl. Tot slot wensen de auteurs en het Ontwikkelcentrum je veel plezier en succes bij het werken aan deze module. Goed voeren is een kunst, maar met de juiste informatie en de stappenplan- 5

6 nen in deze module ben je een stap in de goede richting naar een rantsoen en voerbeleid dat bijdraagt aan de gezondheid en welzijn van het paard. Brony Lievense Eva Lotze 6

7 1 De natuur van het paard 1.1 Oriëntatie Het paard dat wij vandaag de dag kennen heeft een rijke evolutie doorgemaakt. De voedingsbehoeften van het hedendaagse paard zijn gedurende de evolutie ontstaan, daarom is het van belang om te weten waar paarden vandaan komen en wat hun natuurlijke gedrag en voedingsbehoeften zijn. In dit hoofdstuk leer je over de ontwikkelingsgeschiedenis van het paard en zijn natuurlijk eetgedrag, de invloed van de mens op het natuurlijk eetgedrag en de wijze van voeren: vroeger en nu. Door kennis te nemen van deze onderwerpen begrijp je beter welke voedingsbehoeften het paard heeft en welk eetgedrag het paard van nature gewend is. Zo kun je hier in de praktijk goed op inspelen en daarmee de gezondheid en het welzijn van het paard garanderen. 1.2 De ontwikkelingsgeschiedenis van het paard De Phenacodus Afb. 1.1 Phenacodus. De evolutie van het paard begint zo n 70 tot 75 miljoen jaar geleden met de Phenacodus, vermoedelijk de voorvader van alle hoefachtige planteneters. De Phenacodus zag er niet uit als een paard, het was een klein dier met een schofthoogte van 25 tot 40 cm. Dit is ongeveer de grootte van een vos. De Phenacodus had vier grote tenen aan de voorbenen en vijf tenen aan de achterbenen, waarvan er slechts drie de grond raakten. Het dier leefde in moerassige bossen en at voornamelijk klimplanten, vruchten en bladeren. Uit dit dier ontwikkelden zich verschillende soorten die leefden van plantaardig voedsel waaronder het nijlpaard, de giraffe en ook het paard. De paardenfamilie wordt Equus genoemd. Hieronder horen naast het paard ook de ezel en de zebra. De afstamming van de Phenacodus maakt dat het paard dus altijd een herbivoor is geweest die voor zijn dieet volledig afhankelijk is van plantaardig voedsel zoals planten, grassen en stengels. De natuur van het paard 7

8 De Eohippus De ontwikkeling van de Equus begint zo n 60 miljoen jaar geleden met de verschijning van de Eohippus. Dit oerpaardje had een stokmaat van tussen de 25 en 45 centimeter. Hij had vier tenen aan de voorbenen en drie tenen aan de achterbenen met hoefachtige nagels. De rug van de Eohippus was gebogen. De tanden stonden dicht op elkaar in een gesloten rij, met maar een paar kleine tussenruimtes. Afb. 1.2 Eohippus. We weten dat de Eohippus voornamelijk leefde van bladeren en bessen uit het bos. Dit kunnen we zien aan het gebit. De vondst van een fossiel van 50 miljoen jaar oud bevestigt deze aanname: de maaginhoud van dit fossiel bevatte namelijk resten van bladeren en bessen. De Eohippus leefde vooral alleen of in kleine groepen. Veranderingen op aarde beïnvloeden de ontwikkeling van het paard Afb. 1.3 Ontwikkelgeschiedenis van het paard. By Heinrich Harder ( ) wikipedia De ontwikkeling van het paard werd mede veroorzaakt door de veranderingen die de aarde onderging. Als gevolg van vulkanische uitbarstingen ontstonden gebergten en hoogvlaktes en de leefomstandigheden voor het oerpaardje veranderden. Ongeveer 20 miljoen jaar geleden kwam er een nieuwe plantenfamilie tot ontwikkeling: de grassenfamilie. Deze planten veroverden in snel tempo de drogere gebieden op het noordelijk halfrond en er ontstonden nieuwe grasvlakten waarvan veel diersoorten profiteerden. Het oerpaardje verplaatste zijn territorium (leefgebied) naar hoogvlaktes en grasvlaktes, waar hij door zijn wendbaarheid en snelheid in staat was aan zijn natuurlijke vijanden te ontkomen. Tevens kon hij hier voldoende voedsel vinden en zo ontwikkelde het oerpaard zich tot een graseter. Langzamerhand begon hij steeds meer op een paard te lijken en groeide de schofthoogte naar 100 cm. We zijn dan ondertussen wel 40 miljoen jaar verder!. Zijn tanden veranderden in speciale snijtanden en kiezen om de taaie grassen te kunnen vermalen. Zijn ogen en oren kregen een andere vorm en plaats om beter te kunnen horen en zien tijdens het zoeken naar voedsel. Dit was nodig om te kunnen overleven, want op tijd vijanden ontdekken en een groot gebied kunnen overzien waren van levensbelang. 8 De natuur van het paard

9 Lopen op een teen Afb. 1.4 Rudimentaire lichaamsdelen van het paard. In de evolutie van het paard spelen zich ook allerlei veranderingen in de voet af. Deze heeft nu nog maar een teen, de zijtenen zijn helemaal verdwenen. In een moeras hadden deze tenen nog nut om grip te krijgen op de ondergrond, op de grasvlakte niet meer. Overigens zijn deze tenen nog altijd aanwezig als rudimentaire lichaamsdelen. Dat wil zeggen: restjes van lichaamsdelen die hun functie verloren hebben en zich daarom niet meer ontwikkelen. Denk maar aan de beide griffelbeentjes, de zwilwrat en het spoor in de vetlok. Het paard ging ertoe over om op de punt van de middelste teen te lopen omdat dit efficiënter was op de uitgestrekte grasvlakten en hoogvlakten. De benen ontwikkelden zich om lang te kunnen rennen tijdens een vlucht. De benen werden lang en dun, zodat ze minder energie eisten tijdens het voortbewegen, waardoor vluchten langer vol te houden was. 1.3 Paard ontmoet mens De mens als vijand Afb. 1.5 Muurschilderingen uit het Stenen Tijdperk in een grot in Zuid-Frankrijk. Het eerste contact tussen mens en paard moet in het Stenen Tijdperk hebben plaatsgevonden. De mens woonde nog in grotten en leefde van de jacht en de visvangst. In Zuid-Frankrijk zijn op de muren van grotten afbeeldingen gevonden van paarden. De meeste schilderingen zijn jachttaferelen. Hieruit kan worden opgemaakt dat het paard voor de mens een belangrijk wild was. Van het paard werden zowel het vlees als de huid en de beenderen gebruikt. Dit feit werd nog bevestigd door de enorme hoeveelheden opgestapelde paardenbotten die men hier en daar gevonden heeft. De mens vormde een grote bedreiging voor de paardachtigen uit die tijd. Het soort werd op een zeker moment vermoedelijk met uitsterven bedreigd! Door de gevonden botten en muurschilderingen kunnen we ons een goed beeld vormen van dit paard van circa jaar geleden. Het paard had een schofthoogte van ongeveer 1,40 meter, een groot hoofd met grote tanden en grote stevige benen. Het Prezwalskipaard lijkt veel op dit type paard en stamt hier dan ook vanaf. Deze paarden zijn nog altijd in het wild te vinden in Europa en Azië. Het Prezwalskipaard is de voorvader van het huidige koudbloedpaard. Botvondsten uit het Stenen Tijdperk bewijzen dat er ook een lichter slag paarden voorkwam, het paard dat meer lijkt op de hedendaagse warmbloed. Na de IJstijd in Europa De natuur van het paard 9

10 leefden er verschillende, grotere en kleinere paardentypen. Deze typen kruisten zich met elkaar, waardoor langzamerhand allerlei verschillende soorten ontstonden. Afb. 1.6 Prezwalskipaard op de steppe van Oekraïne. Het paard wordt door de mens getemd Op de Zuid-Russische steppen werd ongeveer jaar voor Christus de Tarpan getemd. Dit edele, muisgrijze paardje kwam ook in Europa in het wild voor. Vanuit de Russische steppe is dit paardje terechtgekomen in Perzië, Egypte, Griekenland, Rome, en China. In China begon men met deze paarden te fokken en werden ze gebruikt als trekdier, lastdier en rijdier. Er ontwikkelden zich ruitervolken, die vanuit Azië grote delen van het Midden-Oosten veroverden. Hun ruitercultuur had grote invloed op de volkeren in Europa. Mensen gebruikten paarden in tijden van oorlog en vrede. Paard en mens zijn sindsdien onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bij de oude Afb. 1.7 Xenophon. Grieken werden 600 jaar voor Christus, tijdens de Olympische Spelen, al wedrennen gehouden met aangespannen en bereden paarden. De oudst bekende handleiding voor het paardrijden werd omstreeks 400 jaar voor Christus geschreven door de beroemde Griekse generaal en schrijver Xenophon. In deze handleiding gaf hij ook voedingsadvies, zoals: Als je wilt dat je paard opgewonden en vluchterig is, kan een schep haver per dag wel eens helpen. Dit advies gaat tegenwoordig nog steeds op. 10 De natuur van het paard

11 Evolutionaire ontwikkelingen De grootste ontwikkelingen die paarden in de vorm van het lichaam hebben ondergaan, zijn: toename in de schofthoogte; ontwikkeling en specialisatie van de hersenen; afname van het aantal functionerende tenen; de tenen ontwikkelden zich tot een hoef; de ledematen werden langer; in de lagere ledenmaten zijn botten samengesmolten; de ontwikkeling van een gespecialiseerd bewegingsmechanisme dat de efficiëntie in de gangen verhoogt met pezen in plaats van spieren in de ondervoet. Deze ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat een relatief groot en zwaar dier toch erg snel kan zijn. Hierdoor werd de kwetsbaarheid voor roofdieren verkleint omdat het paard beter was uitgerust om te vluchten. Doordat gras- en hoogvlakten 50 miljoen jaar geleden het nieuwe territorium van het paard werden, deden zich nog een aantal belangrijke veranderingen bij het paard voor: Het ontwikkelde duurzame, hoog gekroonde tanden met een groter maaloppervlakte om grassen te kunnen vermalen. De darmen werden veel groter om zodoende lage kwaliteit gras door middel van vergisting te kunnen verteren. Een maagdarmstelsel dat continue in functie is en waarin constant verteringssappen worden aangemaakt. De ontwikkeling van regio s in de neocortex: het jongste deel van de grote hersenen. Dit deel van de hersenen is verantwoordelijk voor het verwerken van impulsen vanuit de mond en lip, waardoor selectief grazen mogelijk werd. Het paard registreert dus gedurende het grazen wat hij eet en kan zo afwijkend en dus bedreigend voedsel herkennen aan geur, vorm en structuur. Afb. 1.8 Een overzicht van de ontwikkelgeschiedenis van het paard. Belang voor het hedendaagse paard Uit bovenstaande informatie blijkt dat het paard, zoals wij hem kennen, vele ontwikkelingen heeft doorgemaakt. De manier waarop paarden vandaag de dag worden gehouden, verschilt aanzienlijk met de manier waarop paarden miljoenen jaren geleden leefden. Hieruit kunnen De natuur van het paard 11

12 we dus opmaken dat het paard over een groot aanpassingsvermogen beschikt! Sinds de domesticatie zijn paarden geselecteerd op aanpassing aan de mens. Het begrip domesticatie komt van het Latijnse woord Domus dat letterlijk huis betekend. Domesticatie is het proces waarmee de mens, doormiddel van selectie en fokken, dieren zodanig van eigenschappen verandert dat deze steeds meer aangepast raken aan het leven dicht bij en in dienst van de mens. De ontwikkelingsgeschiedenis en natuurlijke omstandigheden van het paard zitten echter diep in zijn instinct verweven. In de praktijk zijn er dus altijd situaties waarin je rekening moet houden met de ontwikkelingsgeschiedenis en de natuurlijke omstandigheden van het paard. 1. Wat is de reden dat paarden in het Stenen Tijdperk vermoedelijk met uitsterven werden bedreigd? A. Er ontstonden veel verschillende soorten die onderling competitie voerden over het territorium. B. De Grieken gebruikten paarden voor de Olympische Spelen, door het harde werken waren ze eerder versleten. C. Doordat paarden op de open steppe eerder aangevallen werden door vijanden. D. De mens jaagde veel op het paard. 2. Wat is het eerste voedingsadvies dat omstreeks 400 jaar voor Christus in een handleiding voor paardenhouden werd beschreven? A. Paarden zijn herbivoren, voer ze daarom voldoende ruwvoer B. Als je wilt dat je paard opgewonden en vluchterig is, kan een schep haver per dag wel eens helpen" C. Paarden zijn goed in staat om bedorven voedsel te herkennen, zorg daarom altijd voor een goede kwaliteit voer D. Als je wilt dat het paard goed werk levert zorg dan voor voldoende schoon drinkwater 3. Kies het juiste woord: Tijdens de evolutie zijn er verschillende veranderingen in het paardenlichaam ontwikkeld, zo zijn paarden bijvoorbeeld flink toegenomen / afgenomen in schofthoogte. Ook zijn er veranderingen opgetreden in de wijze waarop paarden eten, hun eten grazen / beoordelen en verteren. Ook op het vlak van eten en voedingsopname zijn er veranderingen in de evolutie opgetreden zoals de ontwikkeling van duurzame, laag / hoog gekroonde tanden met een groter maal oppervlakte om grassen te kunnen vermalen. Ook zijn de darmen erg groot geworden om zodoende lage kwaliteit gras te kunnen verteren, doormiddel van vergisting / vertering. Er ontstond ook een maagdarmstelsel waarin constant / af en toe verteringssappen worden aangemaakt. Tot slot zijn er ook regio s ontwikkeld in de neocortex waardoor het paard in staat is om selectief / collectief te grazen. 1.4 Voeren vroeger en nu Natuurlijk eetgedrag Paarden zijn van oorsprong steppedieren, die leven in groepsverband. Van nature zijn zij in staat lage temperaturen en hoge temperatuurschommelingen te verdragen. Door het beperkte voedselaanbod op de steppen eten ze soms wel 16 uur per dag kleine beetjes en lopen ze tussen de 5 en 10 kilometer om hun rantsoen bij elkaar te grazen. Het hedendaagse paard vertoont nog steeds dit gedrag. Kijk maar eens naar een paard in de wei. Bij de meeste paarden zie je hier ook het kenmerkende hapje-stapje-gedrag dat stamt uit zijn tijd op de steppe. In de afgelopen jaar heeft het paard zich steeds meer aangepast aan de mens, maar bij 12 De natuur van het paard