Module Dierverzorger. vmbo landbouwbreed kaderberoepsgerichte leerweg leerjaar 3 en 4

Transcriptie

1 Module Dierverzorger vmbo landbouwbreed kaderberoepsgerichte leerweg leerjaar 3 en 4

2 Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Auteurs: Eric Boerstal, Frantina Kiekebeld, Ibe Pelgrim Resonans: Henk Linde, Tromp Meesters Praktijkschool, Niekerk Redactie: Studio Maan, Brigitte Meinen Beeldverwerving: Arka media BV Eerste druk, Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland info@ontwikkelcentrum.nl Internet: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

3 Inhoudsopgave Oriëntatie Voeding Soorten voereters Soorten voereters herkennen Samenstelling van diervoer Voeren van diersoorten Voersoorten herkennen Een zadenkaart maken Eigenschappen van grondstoffen Rantsoenen berekenen en klaarmaken Een etiket lezen en begrijpen Welzijn en voeren beoordelen Verzorging Rassen en variëteiten Een dierenkwartet maken en spelen Rassenbingo maken en spelen Hanteren en fixeren van dieren Een knaagdier hanteren en sexen Nagel-, hoef- en klauwverzorging Nagels controleren en knippen Vachtverzorging Een paard borstelen Welzijn en verzorging beoordelen Gezondheid Veilig werken met dieren Een risico-inventarisatie uitvoeren Hygiëne bij dierverzorging Een dierenverblijf schoonmaken Handen wassen Beroepsziektes Verantwoord tillen Gezondheidskenmerken Een gezondheidscontrole uitvoeren Welzijn en gezondheid beoordelen... 72

4 4. Huisvesting Huisvesting van productiedieren Voer- en watersystemen voor productiedieren beoordelen Huisvesting van gezelschapsdieren Voer- en watersystemen voor een huisdier beoordelen Verrijking van huisvesting Huisvesting ontwerpen Welzijn en huisvesting beoordelen Mest en milieu Productiedieren en schaalvergroting Mestproductie berekenen Systemen van mestopslag onderzoeken Afval van gezelschapsdieren Een dierenverblijf uitmesten Invloed van mest op het milieu Een kringloop maken Omgaan met mensen Mensen rondleiden op het bedrijf Omgaan met klachten Een rondleiding verzorgen Een klacht afhandelen Informatieoverdracht Een zakelijke mail schrijven Een poster maken Laten zien Reflectie Begrippenlijst

5 Oriëntatie Er zijn heel veel dieren in Nederland. Deze dieren worden bedrijfsmatig of door particulieren gehouden. Dieren hebben verzorging nodig. Die verzorging is voor elk dier anders. Als dierverzorger heb je de taak om te zorgen dat een dier gezond is en blijft. Jij zorgt ervoor dat ze de juiste voeding, verzorging en huisvesting krijgen. Daarbij houd je rekening met het welzijn en de veiligheid van het dier. Ook je eigen veiligheid vraagt aandacht. In deze module leer je wat er komt kijken bij het houden van dieren. Je leert over voeding en voeren, verzorging, gezondheidskenmerken en huisvesting. Maar ook over veilig werken, arbeidsomstandigheden, omgaan met mensen, milieuproblemen en afvoeren van mest. Eén van de belangrijkste taken van een dierverzorger is zorgen dat de dieren gezond zijn en blijven. Die kennis en vaardigheden kun je goed gebruiken in je latere werk. In de eindopdracht, die Laten zien heet, toon je wat je allemaal kent en kunt als je de module Dierverzorger hebt doorlopen. Wat ga ik leren? Wat weet je al van het verzorgen van dieren? Vorm een groepje en maak een woordweb over een dier en de verzorging van dat dier. Kies een dier uit. Pak een vel A3-papier, een schaar en lijm. Zoek een afbeelding van het dier en plak het in het midden van het vel papier. Bedenk zoveel mogelijk woorden, minstens vijftien, die met de verzorging en eigenschappen van dit dier te maken hebben. Schrijf deze woorden rond de afbeelding. Zoek eventueel informatie in boeken of op internet. Zoek afbeeldingen die bij de woorden horen en plak die erbij. Laat het woordweb zien aan de docent. Presenteer jullie woordweb aan de groep. Vraag aan het eind van de presentatie of iemand nog woorden weet. Schrijf die woorden er eventueel bij. Luister naar de presentaties van de andere groepjes. Zijn er verschillen in de verzorging van de dieren? Zo ja, welke? Bespreek dit met elkaar. 5

6 1. Voeding K 1.1 Soorten voereters Dieren eten niet allemaal hetzelfde. Hoe weet je nu wat goed voedsel voor een dier is? Dan moet je kijken naar het gebit. De gebitten van planteneters, vleeseters en alleseters zijn verschillend. Ook hun spijsverteringskanalen zien er anders uit. Maar een spijsverteringskanaal kun je niet makkelijk bekijken. Koeien, varkens en katten zijn verschillende soorten voereters. Ze krijgen allemaal verschillend voer. Wat weet ik al? Weet je al wat planteneters, vleeseters en alleseters zijn? Weet je waaraan je een planteneter herkent? Weet je wat mensen voor eters zijn? Planteneter of herbivoor Planteneters of herbivoren hebben snijtanden en plooikiezen. Ze hebben meestal geen hoektanden. Met de snijtanden snijden de planteneters het voedsel af. Met de plooikiezen, waar plooien in zitten, malen ze het voedsel fijn. Dat zie je aan het heen en weer bewegen van de kaken. Voorbeelden van planteneters zijn koeien, schapen, geiten, paarden en knaagdieren. Plantaardig voedsel verteert moeilijk. Daarom hebben planteneters een lang en ingewikkeld maag-darmkanaal. Veel planteneters kauwen hun voedsel twee keer en hebben meerdere magen. Dit zijn herkauwers. Een planteneter heeft plooikiezen. Tijdens het kauwen bewegen de kaken van voor naar achter of van links naar rechts. Zo maalt de planteneter het voedsel. De tanden van planteneters slijten door het eten. Tussen de voortanden en de kiezen zit een loze ruimte. 6

7 1. Welke tanden ontbreken er bij een planteneter? a. Hoektanden b. Snijtanden c. Plooikiezen Vleeseter of carnivoor Honden en katten zijn vleeseters. Vleeseters of carnivoren hebben knipkiezen waarmee ze het vlees in stukken knippen. Ze hebben ook hoektanden. Hun bovenkaak is vaak breder dan de onderkaak, zodat de kiezen als de benen van een schaar langs elkaar heen glijden. Vleeseters verteren hun voedsel op een andere manier dan planteneters. Vlees verteert makkelijker dan planten. Over het algemeen geldt dat, hoe makkelijker het voedsel verteert, hoe korter het darmkanaal is. Het spijsverteringskanaal van een kat is dan ook veel korter dan dat van een planteneter. Katten eten wel eens gras, maar dat is om hun maag te reinigen. Omdat ze het niet kunnen verteren, braken ze alles uit. Een vleeseter gebruikt zijn snijtanden om een prooi te grijpen. De hoektanden helpen hierbij en doden de prooi. De knipkiezen snijden, scheuren en kauwen het vlees. 2. Waarom is de bovenkaak bij een vleeseter vaak breder dan de onderkaak? a. Dat is een aangeboren afwijking. b. Hierdoor kunnen de kiezen als de benen van een schaar langs elkaar heen glijden. c. In de bovenkaak zitten meer kiezen en tanden dan in de onderkaak. Alleseter of omnivoor Varkens zijn alleseters. Ze eten zowel groente en fruit als vlees. Alleseters of omnivoren hebben knobbelkiezen in plaats van plooikiezen. Knobbelkiezen hebben een knobbelig oppervlak dat het voedsel knipt en maalt. Zij hebben ook hoektanden. Een alleseter kan plantaardig én dierlijk voedsel verwerken. Hun spijsverteringskanaal zit qua lengte een beetje tussen die van een vleeseter en planteneter in. De darmen zijn niet zo lang als die van een planteneter, maar langer dan die van een vleeseter. Alleseters hebben meestal geen grote hoektanden. Hun kiezen zijn ook niet zo scherp. Die zijn platter dan die van vleeseters en hebben knobbels. Zulke kiezen noem je knobbelkiezen. 7

8 3. Er is een verschil in gebit tussen een alleseter en een vleeseter. Wat hebben alleseters wel en vleeseters niet? a. Hoektanden b. Snijtanden c. Knobbelkiezen d. Plooikiezen O 1.2 Soorten voereters herkennen Wat ga ik doen? Als dierverzorger moet je weten met wat voor soort voereter je te maken hebt. Het soort voer dat voereters krijgen, heeft te maken met hun gebit en met hun spijsverteringskanaal. Jij gaat een poster maken waarop de drie soorten voereters staan met het bijbehorende gebit, het spijsverteringskanaal en het soort voer dat ze krijgen. Op de poster die je gaat maken komt informatie te staan over alle soorten voereters op de kinderboerderij. Dit worden mijn resultaten Product Op de poster staan afbeeldingen van de drie soorten voereters. Bij elke soort staat een afbeelding van het bijbehorende gebit, het spijsverteringskanaal en het soort voer dat ze eten. De poster heeft een A3-formaat. De afbeeldingen zijn overzichtelijk opgeplakt en hebben duidelijke bijschriften. Proces Ik heb bij het zoeken verschillende bronnen geraadpleegd. Ik heb alle afbeeldingen kunnen vinden. Wat heb ik nodig? een computer met internet papier op A3-formaat encyclopedieën/naslagwerken het Opzoekboek Dier een logboek of overzicht van het voer dat gegeven wordt een schaar en lijm 8

9 Opdracht: Maak een poster van voereters Je gaat een poster maken op A3-formaat. Op de poster staan verschillende soorten voereters. 1. Zoek uit welke drie soorten voereters er zijn. 2. Zoek van elke soort een afbeelding van het gebit (de kaak) van een dier en het dier zelf. 3. Zoek afbeeldingen van de spijsverteringskanalen van de diersoorten. 4. Zoek afbeeldingen van het voer dat de dieren krijgen. Je kunt dat opzoeken in het logboek of voeroverzicht van school. Je kunt het ook opzoeken op internet of in boeken. 5. Maak de poster. De poster moet een goed overzicht geven van de diersoorten, het gebit, het spijsverteringskanaal en het voer dat ze krijgen. Plak de afbeeldingen overzichtelijk op. Schrijf er duidelijk bij wat het is. 6. Hang de poster op. 7. Bespreek de posters in de groep. Voor een koe kun je deze informatie op de poster plaatsen. K 1.3 Samenstelling van diervoer Als dieren in vrijheid leven, zoeken ze zelf het eten op dat ze nodig hebben. In gevangenschap zijn ze voor het voer afhankelijk van de mens. Als jij verantwoordelijk bent voor de verzorging van dieren, moet je weten wat voor voer ze nodig hebben. Dieren moeten groeien, gezond zijn en gezond blijven. Het voer moet de stoffen bevatten die hiervoor zorgen. Slechte voeding kan tot gebreken leiden. Bijvoorbeeld tot een slechte eierschaal bij kippen, haar- of verenverlies of, zoals je hier ziet, broze hoeven. Wat weet ik al? Weet jij wat er in het voer zit dat de dieren op school krijgen? Weet jij welke voedingsstoffen er in vis zitten? Of in vlees? Dieren krijgen vaak groente en fruit. Waarom is dat, denk je? In een volière hangen vaak knaagblokjes. Weet jij waar die voor zijn? 9

10 Water en droge stof Een diervoeder bestaat uit een deel water en een deel waar geen water in zit. Het deel waar geen water in zit, noem je droge stof (DS). In de droge stof van een voedermiddel zitten belangrijke voedingsstoffen voor een dier, zoals: koolhydraten, vetten en vezelstoffen (brandstoffen); eiwitten (bouwstoffen); vitaminen en mineralen (beschermende stoffen). In een goede voersamenstelling zijn al deze voedingsstoffen aanwezig. De verhouding is voor elke diersoort anders. Vandaar ook dat er zoveel verschillende soorten voer te koop zijn. Hooi is gedroogd gras. In hooi zit geen of weinig water en bestaat voornamelijk uit droge stof. Het is een goed voedermiddel, omdat het veel voedingsstoffen bevat. 1. Is hooi een goed voedermiddel voor dieren? a. Nee, hooi is eigenlijk te droog. b. Nee, hooi bevat weinig voedingsstoffen. c. Ja, hooi is gedroogd gras waar veel voedingsstoffen in zitten. Voedingsstoffen en hun functies Dieren hebben voedingsstoffen nodig. Zo hebben ze eiwitten (bouwstoffen) nodig om te groeien, vetten en koolhydraten (brandstoffen) om productie te leveren en vitaminen en mineralen (beschermende stoffen) voor hun weerstand. Daarnaast hebben ze water nodig. Water is ook een bouwstof. Als dieren jong zijn of drachtig, hebben ze extra bouwstoffen nodig. Als ze een zware prestatie moeten leveren hebben ze extra brandstoffen nodig. Cavia`s krijgen vitamine C (beschermende stof), omdat ze dat niet zelf kunnen maken. Op een etiket van een voedermiddel kom je vaak de volgende afkortingen tegen: Vit. = vitamine, Ruw eiwit= de hoeveelheid eiwit in het product, Ruw AS= de hoeveelheid mineralen in het product, Ruw vet= de hoeveelheid vet in het product. Op een etiket van een voedermiddel staat aangegeven welke voedingsstoffen in het voer zitten en in welke hoeveelheid. De hoeveelheid staat bij vitaminen vermeld in IE/kg(IE=Internationale Eenheid). Bij andere voedingsstoffen in mg/kg of in % per kg voer. 10

11 2. Welke opsomming van voedingsstoffen (afkortingen) hoort bij de volgende functies: brandstof, beschermende stof, bouwstof? a. EU, Ruw AS, Vit. b. Kg, Ruw AS, Ruw vet c. Ruw vet, Vit., Ruw eiwit E-nummers Aan voeding worden vaak stoffen toegevoegd om de eigenschappen van het product te verbeteren. Die toevoegingen noem je additieven of nutritionele toevoegingsmiddelen. Ze worden op een etiket aangegeven met E-nummers. Voorbeelden van dit soort toevoegingen zijn: kleurstoffen (om voeding er aantrekkelijk uit te laten zien, vooral voor mensen); smaak- en geurstoffen (om het lekker te laten ruiken en smaken); conserveermiddelen (om bederf tegen te gaan); bindmiddelen (om het voer dikker te maken). Dit zijn de E-nummers van voedingsmiddelen die veel voorkomen in diervoeders. 3. In de afbeelding staan verschillende E-nummers. Wat voor toevoeging hebben de E-nummers E ? a. Voedingszuren (verlagen het zuurgehalte). b. Kleurstoffen (zorgen voor een aantrekkelijke kleur). c. Conserveermiddelen (verlengen de houdbaarheid). 11

12 O 1.4 Voeren van diersoorten Wat ga ik doen? Verschillende dieren krijgen verschillend voer. In een voerschema of voerkaart staat wat een dier krijgt en hoe het gevoerd moet worden. Dit verschilt per dag. Je moet dus voordat je gaat voeren altijd op het voerschema (logboek, voerkaart) kijken wat je moet doen. Je gaat samen met een klasgenoot dieren voeren. Jullie gebruiken daarbij een voerschema (logboek, voerkaart). De taken verdelen jullie en zetten jullie in een tabel. Op een voerkaart of een voerschema staat wat een dier krijgt en hoe het gevoerd moet worden. Bekijk de kaart dus goed. Dit worden mijn resultaten Product In de tabel staan de taken en een taakverdeling. De taken zijn eerlijk verdeeld. De ruimte is opgeruimd. In de tabel staat ook wat goed ging en wat beter kan. Proces Ik heb samengewerkt met een klasgenoot. Ik heb een voerschema, logboek of voerkaart gelezen voordat ik ging voeren. Ik heb de dieren gevoerd zoals in het voerschema (logboek, voerkaart) staat. Ik heb mijn taken uitgevoerd. Wat heb ik nodig? een ruimte met verschillende diersoorten een computer een voerschema (logboek, voerkaart) voldoende voervoorraad eventueel een ruimte voor het schoonmaken van waterflesjes en bakjes een bezem, handstoffer en blik 12

13 Opdracht: Voer de dieren volgens een voerschema Je gaat samen met een klasgenoot dieren voeren. 1. Maak een tweetal. 2. Vraag aan de docent welke dieren jullie gaan voeren. 3. Bekijk samen het voerschema, het logboek of de voerkaart voor deze dieren. 4. Maak een taakverdeling en zet deze in een tabel. Verdeel de taken eerlijk. 5. Voer de diersoorten volgens het voerschema (logboek, voerkaart). Werk goed samen. Kijk in de tabel wie wat doet. 6. Ruim de werkplek op als jullie klaar zijn met voeren. 7. Geef in de tabel aan wat er goed ging en wat er beter kan. Lees het voerschema, het logboek of de voerkaart, voordat jullie aan het werk gaan. O 1.5 Voersoorten herkennen Wat ga ik doen? Als je meerdere diersoorten houdt, heb je te maken met meerdere voersoorten. Soms is het verschil goed te zien, bijvoorbeeld bij gemengd knaagdiervoer en konijnenkorrel. Maar het verschil tussen caviakorrel en chinchillakorrel is al een stuk lastiger. Je gaat de verschillende voersoorten verzamelen en ze overzichtelijk presenteren, zodat je ze niet meer door elkaar haalt. Drie verschillende soorten voer: wat is wat? 13

14 Dit worden mijn resultaten Product De presentatie geeft een overzicht van alle voersoorten die op een kinderboerderij of op school aanwezig zijn. Proces Ik heb zelf een manier bedacht om het voer te presenteren. De presentatie laat duidelijk zien welk voer het is en voor welk dier (dieren) het is. Wat heb ik nodig? dienblad of plank plastic bekertjes etiketten een pen soorten voer computer met internet Opdracht: Presenteer de voersoorten Je gaat uitzoeken welke soorten voer er gebruikt worden op school. Hiervan maak je een overzichtelijke presentatie. Hoe je dat doet, mag je zelf weten. 1. Ga naar de plaats waar het voer is opgeslagen. Neem een dienblad (of plank), plastic bekertjes, etiketten en een pen mee. 2. Verzamel van alle voersoorten een beetje in een bekertje. Doe er een etiket bij. Schrijf op het etiket de naam van het voer en voor welk dier het is. 3. Bedenk een overzichtelijke manier om het voer te presenteren. Je kunt een poster maken, maar ook een voerkaart of een voerplank. Je kunt de voersoorten presenteren op een tafel. Zet er dan de namen van het voer bij. 4. Maak de presentatie. De presentatie moet duidelijk laten zien welk voer het is en voor welk dier (dieren) het is. 14