Cowley H1, H2 en H3. Robbert Jan Beun

Transcriptie

1 Cowley H1, H2 en H3 Robbert Jan Beun

2 Werkcollege Cowley Maak de opgaves die horen bij H1, 2 en 3 Meeste antwoorden kun je in je boek vinden Eerst zelf proberen Bij vragen studentassistenten Niet verplicht

3 Tips Probeer de stof echt te begrijpen het boek is compact, niet alles kun je echt begrijpen zonder de slides of andere uitleg maak voor jezelf een coherent verhaal besteed er voldoende tijd aan, niet leren maar bestuderen en niet alles op het laatst Bekijk ook eens de computer en bedrading bij je thuis Wikipedia is een goede bron

4 Vandaag 1. Netwerken 2. Dataoverdracht 3. Signalen 4. Codering 5. Switching 6. Modellen (Lagen)

5 Vandaag 1. Netwerken 2. Dataoverdracht 3. Signalen 4. Codering 5. Switching 6. Modellen (Lagen)

6 Wat is een netwerk? Een netwerk is een verzameling entiteiten (knoop, vertex, punt) die verbonden zijn via links (lijn, edge) zowel fysieke als abstracte verbindingen elektrisch, wegen, neuraal, computer, sociaal,

7 Wat is een computernetwerk? Een computernetwerk bestaat uit een aantal onderling verbonden, autonome computer devices (entiteiten) Verbonden : computers kunnen informatie naar elkaar verzenden Autonoom : ieder computersysteem heeft zijn eigen besturingssysteem (OS) en kan onafhankelijk acteren

8 Waar gaat het om? Adressering Wie communiceert met wie? Aandacht Hoe zet je de communicatie op?

9 Waar gaat het om?

10 Waar gaat het om? Vermijden van fouten (door ruis) Hoe detecteer en herstel ik fouten? Synchronisatie van de overdracht Hebben zender en ontvanger hetzelfde ritme? De snelheid van de overdracht De invloed van beperkte bandbreedte en verwerkingstijd Beveiligen Wie mag mee communiceren en wie niet? verstrengeling

11 Wat is een computernetwerk? Een computernetwerk bestaat uit een aantal onderling verbonden, autonome computers Onderling verbonden : computers kunnen informatie naar elkaar verzenden Autonoom : ieder computersysteem heeft zijn eigen besturingssysteem (OS) en kan onafhankelijk acteren

12 Local Area Networks (LANs) Kleine geografisch gebied Hoge datatransfer Meestal binnen organisatie

13 Wide Area Networks (WANs) Verbinding over grotere afstanden Lagere datatransfer snelheden Verbinding tussen LANs Wordt verzorgd door telecombedrijven Long Distance Carrier Long Distance Carrier LAN Long Distance Carrier LAN LAN

14 Overige netwerktypes Metropolitan Area Networks (MANs) tussen WANs en LANs Bijv. verbinding tussen steden Personal Area Networks (PANs) en Home Area Networks (HANs) ultra korte verbindingen voor bijv. thuis. Afstand Locaties 1 m Kamer PAN 10 m Kamer 100 m Gebouw 1 km Campus 10 km Stad 100 km Land 1000 km Continent km Aarde LAN MAN WAN Internet

15 Redenen voor Netwerken Delen van hardware, software applicaties en data files. Communicatie mogelijk zoals , whatsapp,

16 Het basiscommunicatiemodel Bron (E: source): zendende computer Boodschap (data, E: message) via transmissiemedium of kanaal verzonden (koperdraad, lucht, glas) Bestemming (E: destination): ontvangende computer Omgeving (context)? A Kanaal B

17 Het basiscommunicatiemodel Bron (E: source): zendende computer Boodschap (data, E: message) via transmissiemedium of kanaal verzonden (koperdraad, lucht, glas) Bestemming (E: destination): ontvangende computer Omgeving (context)? A B

18 Packet Data/boodschap wordt verzonden in packets Eenheid informatie om verzonden te worden Bevat adresgegevens (bron en bestemming) Dikwijls extra informatie Bron Bestemming Packet Transmissiemedium

19 Protocol Verzameling regels die de communicatie via een netwerk mogelijk maakt Bron en bestemming moeten hetzelfde protocol gebruiken

20 Communicatietechnologie (H2) 1. Dataoverdracht 2. Signalen en multiplexing 3. Codering (ook foutencorrectie) 4. Switching 5. Netwerktopologieën 6. Transmissiemedia

21 Vandaag 1. Netwerken 2. Dataoverdracht 3. Signalen 4. Codering 5. Switching 6. Modellen (Lagen)

22 Dataoverdracht 1. Serieel/parallel 2. Synchroon/Asynchroon 3. Simplex/Half duplex/full Duplex 4. Datasnelheid/Bandbreedte/Throughput

23 Dataoverdracht Serieel en parallel

24 8-bit parallel transfer Etc. Tweede Byte Eerste Byte Bron Bestemming Simultane verzending van data

25 Waar Parallelle Communicatie? binnen processor in data bus, bijv. PCI bus over korte afstanden buiten computer tot 64 bit

26 Seriële Communicatie Tweede Byte Eerste Byte Bron Bestemming Data-overdracht in een bit per keer

27 Waar Seriële Communicatie? Binnen computer: bijv. ATA bus Algemeen externe verbindingen, bijv. netwerken Morse, RS232,, RS485, Ethernet, MIDI, USB, ATA USB RS232 MIDI

28 Seriële & Parallelle overdracht in Netwerk Interface Card (NIC) Binnen computer Buiten computer Network Interface Card Seriële verbinding naar netwerk Parallelle verbinding naar data bus binnen computer

29 Twee problemen bij seriële communicatie 1. Hoe weet een ontvangende computer wanneer een bit begint of eindigt? 2. Hoe weet een ontvangende computer wanneer een pakketje begint of eindigt?

30 Datatransfer Asynchroon en synchroon

31 Asynchrone Seriële Transmissie Ongekoppelde klokken Vooraf afstemming over: transmissiesnelheid, bits/karakter, pariteit of niet, Synchronisatie per karakter: speciaal start en stopsignaal Veel overhead aan bits (>30%) Pariteitsbit Idle Stop Bit ASCII Code for J Start Bit Idle Richting van transmissie

32 Synchrone Transmission Zender en ontvanger voortdurend in de pas, continue stroom Synchronisatie van de klok van bron en bestemming door Synchronisatiecodes Parallel kloksignaal Optimaal gebruik van kanaal Hoge snelheid (bijv. HDLC-protocol) Complexer en duurdere hardware bron bestemming bitstroom

33 Simplex, half-duplex en full-duplex

34 Simplex Transmission Simplex transmissie gaat in één richting Bijv. radio, satellietontvanger, TV, Niet handig bij computers In glasvezelkabel meerdere vezels naast elkaar Source Communication possible in one direction only Destination

35 Half-duplex Transmission Een richting tegelijk, heen en weer Source Destination Time Bijv. walkietalkie, Ethernet met hub Filetransfer tussen computers No communication Niet voor Skype of VoIP, want wachttijd

36 Full-duplex Transmissie Data kan tegelijkertijd in twee richtingen worden verzonden. Belangrijk bij interactieve applicaties Bijv. Telefoon, Ethernet met layer-2 switch Bron Bestemming Simultaan in twee richtingen

37 Datasnelheid en throughput

38 Datasnelheid (Bitrate) Hoeveelheid data verzonden per seconde Performance van computer devices (diskdrives, netwerken) In bits per seconde (bps of b/s) Voorbeelden max. download snelheden ISDN 128 kb/s ADSL 8 Mb/s Kabel 150 Mb/s 4G 125 Mb/s Bell Labs 400Gb/s (record in 2013 over km glasvezel) (7.000 CD s in MP3 per seconde!!)

39 Units gebruikt voor Bitrate Units Equivalent in bits per seconde Bits per seconde (b/s) 1 (10 0 b/s) Kilobits per seconde (kb/s) 1000 (10 3 b/s) Megabits per seconde (Mb/s) (10 6 b/s) Gigabits per seconde (Gb/s) Terabits per seconde (Tb/s) (10 9 b/s) (10 12 b/s)

40 Berekening transfertijd Totale transfer tijd= file grootte/bitrate. Bij opslag 1kbyte = 1024 bytes, 1Mbyte = 1024 X 1024 bytes, 1 byte = 8 bits 600-kbyte file over een network van 100 Mbps? File grootte = 600 kbytes = bytes = bytes = = bits Total transfer tijd = / s = s In praktijk beïnvloeding door andere factoren!

41 Throughput Werkelijke hoeveelheid data die in bepaalde tijd kan worden verzonden In werkelijkheid beïnvloeding door signaalsterkte, soort van kabels, andere devices in het netwerk, communicatieprotocollen, netwerkgebruik, afstand, repeaters (signaalversterkers),

42 Vandaag 1. Netwerken 2. Dataoverdracht 3. Signalen 4. Codering 5. Switching 6. Modellen (Lagen) AM FM PM

43 Signalen 1. Signaaleigenschappen 2. Analoge en digitale signalen 3. Multiplexing

44 Signaaleigenschappen Analoog vs. discreet Continu vs. gesampeld Periodiek vs. niet-periodiek Soort energie chemisch, elektrisch, mechanisch, licht,

45 Spraaksignaal spectrogram 45

46 Van Analoog naar Discreet Amplitude Amplitude Analoog Tijd Discreet Tijd Sampling

47 Fourieranalyse signaalontbinding in deelsignalen ieder redelijk periodiek gedragend signaal kan omgezet worden in een reeks van sinussen en cosinussen Bijv:

48 Van Analoog naar Digitaal M.b.v. Fourieranalyse omzetting in reeks van sinussen en cosinussen. Hieruit volgt de hoogste frequentie. Volgens Nyquist theorema samplen op minimaal 2x de hoogste frequentie. Alleen dan geen informatieverlies.

49 Analoge en Digitale Signalen

50 Bandbreedte Analoog: verschil tussen hoogste en laagste frequenties (in Hz) in het signaal Digitaal: zelfde als bitrate (in bits/sec)

51 Multiplexing 1. Time division Multiplexing 2. Modulatie 3. Frequency division multiplexing

52 Time Division Multiplexing (TDM) Pakketjes van verschillende bronnen worden doorelkaar gestuurd c 1 c 2 c 3 c 4 c 5 c 6 c 7 c 8 MUX c 5 c 4 c 3 c 2 c 1 c 8 c 7 c 6 c 5 c 4 c 3 c 2 c 1 C = Channel MUX = Multiplexer

53 Modulatie Verandering van draaggolf om informatie over te dragen + = 53

54 Amplitude (AM), Frequentie (FM) & Fase (PM) Modulatie AM FM PM

55 Frequency en Wavelength Division Multiplexing (FDM en WDM) In FDM, verschillende frequentiebanden worden gebruikt Ieder kanaal wordt binnen een aparte band gezet Analoge techniek, elektrisch (frequentie) of licht (wavelength) MUX c1 c2 c3 c4 Frequency Time C = Channel MUX = Multiplexer

56 Menselijke stem Tekst en alinea s 56

57 Spraaksignaal Where are you going? Home I m going home. 57

58 Wavelength Division Multiplexing M MUX U X D E M U X Blauw licht Rood licht Groen licht Geel licht

59 Netwerktransmissiemedia Koper Glasvezel Draadloos

60 Coaxial Cable Twee kopergeleiders met tussenin isolator Insulation Side View Inner Conductor Outer Conductor Plastic Sleeve End View Plastic Sleeve Outer Conductor Inner Conductor Insulation

61 (Un)shielded Twisted Pair Cable (UTP) In elkaar gedraaid koperdraad met isolator Plastic Sleeve Plastic Sleeve Screen

62 Fibre Optic Cable Maakt gebruik van licht Glas i.p.v. koper Jacket Buffer Core Cladding

63 Single-mode en Multimode Glasvezel Single Mode Multimode

64 Draadloos Microgolven (elektromagnetische golven) algemeen toegepast x LANs and mobile telephone networks verschillende frequentiegebieden Free Space Optics (FSO)

65 Line-of-site Microgolf Transmissie Line-of-Sight Transmission Tower City Tower

66 Satelliet Hoge (geosynchrone), midden of lage baan rond aarde Satellite Midden: GPS Ground Station Ground Station

67 Infrarood Korte afstanden en niet door objecten Geen inferentie met andere systemen (secure) Handig voor draagbare devices binnenshuis Onhandig voor compleet netwerk

68 Free Space Optics (FSO) Maakt gebruik van laserlicht (laag vermogen) Wordt wel gebruikt voor LANs over de straat

69 Vandaag 1. Netwerken 2. Dataoverdracht 3. Signalen 4. Codering 5. Switching 6. Modellen (Lagen)

70 Codering voor digitale signalen Simplistisch: 1 = hoog voltage, 0 = laag voltage Maar geen data is ook 0 volt, dus ambiguïteit Daarom Non-Return to Zero (NRZ) codering

71 Encoding Schemes NRZ Manchester

72 Foutencontrole

73 Ruis toevoeging van ongewenst signaal aan kanaal thermische ruis, bursts, hagelruis, etc. verschillende invloed op foutentypes (bijv. hele pakketjes of enkel bit) bij bursts heeft pariteitsbit dus geen zin

74 Foutencontrole Foutendetectie controleren of een fout is opgetreden Foutencorrectie een ontdekte fout corrigeren Relevantie bankieren, besturing van machines, Altijd toevoeging van aantal bits Methode ARQ: automatic repeat request ( herhaal de boodschap ) FEC: forward error correction ( ontvanger kan het zelf )

75 Pariteitscheck: toevoeging van extra bit Checksum: Foutendetectie tel alle 1-nen op en voeg totaal toe Cyclic redundancy check (CRC): delen door bepaald getal ook wel polynomiale code

76 Pariteitsbit Pariteitsbit Idle Stop Bit ASCII Code for J Start Bit Idle Richting van transmissie

77 CRC: rationale Toevoegen van binair getal (checksum) zodat data deelbaar wordt door bepaalde deler Deler bekend bij zender en ontvanger Als ontvanger dan een restsom heeft, is er een fout opgetreden Deler = 1101 Data = Bits transmitted = Remainder = 011

78 Bewerking op enen en nullen (tweetallig/binair stelsel) OR, XOR, AND, NAND, optellen, vermenigvuldigen, aftrekken, delen zie ook Wikipedia Binair Hier XOR (denk aan optellen in tweetallig stelsel zonder carry-over): 0 XOR 0 = = 0 0 XOR 1 = = 1 1 XOR 0 = = 1 1 XOR 1 = = (1)0

79 CRC: proces D(x) = (aantal bits van x) - 1 Voeg D(x) 0-en toe aan data (aan de lage kant) Deel data met extra nullen door de deler (XOR) Voeg rest toe aan de data (aan de linker kant) Deler = 1101 Data = Bits transmitted = Remainder = 011

80 CRC: extra Geavanceerder dan gewone checksum Makkelijk te implementeren shift register en XOR-functie Vooral geschikt om bursts te detecteren Verschillende internationale standaarden bijv. de 32-bit CRC voor foutencontrole in het Ethernet frame Deler = 1101 Data = Bits transmitted = Remainder = 011

81 Forward Error Correction (FEC) Zodanig toevoegen van bits dat de ontvanger zelf kan corrigeren. Essentieel bij simplex! Bij duplex vaak combinatie van RQ en FEC Voorbeelden 2-dimensionaal parity checking (enkel bit) Reed-Solomon codes (geavanceerder) No errors One bit in error Parity Failure Parity Failure

82 Communicatie over fouten

83 Automatic Repeat Request (ARQ) Opnieuw verzenden van datablok als fout is gedetecteerd zender ontvanger

84 Idle RQ (Stop-And-Wait RQ) De zender zendt een blok data en wacht op bevestiging van de ontvanger De ontvanger checkt wat hij heeft gekregen Zonder fouten ACK (acknowledgement) Met fouten blok weggooien en NAK (negative)

85 Idle RQ Sender: Message N Wasted Time Message N + 1 Receiver: ACK N Drie situaties: er komt niets aan (geen ACK of NAK) time out resend er is een fout gedetecteerd (NAK) er is geen fout gedetecteerd (ACK) Twee problemen: Voortdurend wachten op ACK/NAK Blokken moeten bewaard blijven zolang ze niet bevestigd zijn

86 Continuous RQ Sender: Message N - 1 Message N Message N + 1 Message N + 2 Message N + 3 Receiver: ACK N - 2 ACK N - 1 ACK N ACK N + 1 Time Continue verzending van pakketjes (efficiënter) zender moet ACK koppelen aan boodschap N Oplossing: zender stuurt identificatie mee (bijv. volgordenummer) ontvanger stuurt nr. terug met acknowledgement Denk aan chats waar verschillende topics door elkaar lopen

87 Fout opgetreden! Go-Back-N Zender begint opnieuw boodschappen te zenden vanaf foute boodschap. Sender: Message N - 1 Message N Message N + 1 Message N + 2 Message N + 3 Message N + 1 Message N + 2 Message N + 3 Receiver: ACK N - 2 ACK N - 1 ACK N NAK N + 1 ACK N + 1 ACK N + 2

88 Fout opgetreden! Selective Retransmission Verstuur alleen de foute boodschap opnieuw Sender: Message N - 1 Message N Message N + 1 Message N + 2 Message N + 3 Message N + 1 Message N + 4 Message N + 5 Receiver: ACK N - 2 ACK N - 1 ACK N NAK N + 1 ACK N + 2 ACK N + 3 ACK N + 1 ACK N + 4

89 Vandaag 1. Netwerken 2. Dataoverdracht 3. Signalen 4. Codering 5. Switching 6. Modellen (Lagen)

90 1 2 3 Switching (als er veel devices zijn) 8 E A D F B C

91 1 2 3 Probleem A B 4 8 E F C 5 D 6 Een switch legt een tijdelijke verbinding aan tussen devices. Hoe weet een device waar een boodschap naar toe moet? Hoe worden de switches bediend? 7

92 Switching Circuit switching Maak eerst dedicated path (denk aan telefoon) Message switching Voeg adres toe aan de hele boodschap (denk aan brief) Ook wel store and forward Niet meer in gebruik (teveel delay en opslag) Packet switching Boodschap voor verzending in stukjes hakken Switches houden tabellen bij van connecties Twee soorten: Datagram en virtual circuit packet switching

93 Circuit switching A B 4 8 E F C 5 D 7 1. Zet goede kanaal open 6 dedicated path 2. Verstuur boodschap 3. Ontkoppelen

94 Switching Circuit switching Maak eerst dedicated path (denk aan telefoon) Message switching Voeg adres toe aan de hele boodschap (denk aan brief) Ook wel store and forward Niet meer in gebruik (teveel delay en opslag) Packet switching Boodschap voor verzending in stukjes hakken Switches houden tabellen bij van connecties Twee soorten: Datagram en virtual circuit packet switching

95 Message Switching A B 4 8 E D F C 1. Zender voegt adres toe 2. Verstuur boodschap 6 3. Switch leest geheel in en verwerkt 4. Stuurt door naar volgende 5 7

96 Switching Circuit switching Maak eerst dedicated path (denk aan telefoon) Message switching Voeg adres toe aan de hele boodschap (denk aan brief) Ook wel store and forward Niet meer in gebruik (teveel delay en opslag) Packet switching Boodschap voor verzending in stukjes hakken Switches houden tabellen bij van connecties Twee soorten: Datagram en virtual circuit packet switching

97 Packet Switching Datagram Ieder pakketje bevat het bestemmingsadres Verschillende pakketjes bij een boodschap kunnen verschillende routes nemen Dus nummering van boodschappen noodzakelijk (immers boodschap 2 kan nu eerder aankomen dan 1) Virtual circuit Er wordt van te voren een route vastgesteld (geen fysiek dedicated pad!) Adressering met virtuele circuit nummers (geeft aan tot welk virtueel circuit een pakket hoort) Twee vormen switched virtual circuits (SVCs) (tijdelijk) permanent virtual circuits (PVCs) (door netwerk administrator)

98 Datagram Packet Switching A B 4 8 E F C 5 D 6 7

99 Packet Switching Datagram Ieder pakketje bevat het bestemmingsadres Verschillende pakketjes bij een boodschap kunnen verschillende routes nemen Dus nummering van boodschappen noodzakelijk (immers boodschap 2 kan nu eerder aankomen dan 1) Virtual circuit Er wordt van te voren een route vastgesteld (geen fysiek dedicated pad!) Adressering met virtuele circuit nummers (geeft aan tot welk virtueel circuit een pakket hoort) Twee vormen switched virtual circuits (SVCs) (tijdelijk) permanent virtual circuits (PVCs) (door netwerk administrator)

100 Topologieën in Netwerken Fysiek en Logisch

101 Bus Ring Mesh Tree Star

102 Vandaag 1. Netwerken 2. Dataoverdracht 3. Signalen 4. Codering 5. Switching 6. Modellen (Lagen)

103 Modellen (H3) Netwerklagen OSI 7-lagen model Data encapsulatie TCP/IP netwerkmodel Netwerkstandaarden

104 Netwerklagen De meeste netwerken zijn georganiseerd rondom een lagenstructuur Lagere lagen bieden een service aan de hogere lagen Op de onderste laag bevind zich de fysieke communicatie Op hogere lagen: virtuele communicatie Minder complex en flexibeler Bron Bestemming Applicatio 6 n Applicatio n Internet 4 Internet Fysiek Netwerk Medium

105 Vroeger nadruk op hardware Achtergrond Nu vooral organisatie van de software Er bestaan verschillende soorten netwerken (zie H1) Een laag schermt een hogere laag af van overbodige details Communicatie tussen machines speelt zich af op het niveau van de laag (peer proces) Communicatie gaat volgens aantal regels en conventies (gemeenschappelijk protocol)

106 Mens-mens Communicatie Ze gaat morgen naar Amsterdam Ik ga morgen naar Amsterdam Ik uh ga morgen naar A.xxx am, ja, uhm Waar ga je naar toe? Ah OK Naar Amsterdam Bob Alies

107 Wat bedoel je? Wat betekent dat? Ik ken dat woord niet Wat zeg je? Lagenstructuur bij mensen

108 Protocollen in dialogen I: Schiphol Inlichtingen, goedemorgen. S: Goedemorgen, U spreekt met J. Op dertig juni... uh, een juli komt er s morgens een kennis van mij aan uit uh Dublin met het vliegtuig. Nou uh, ja ik weet niet wat de aankomsttijd is van uh dat vliegtuig. Kunt u mij daar wat over vertellen? I: Ik zal eens even voor u kijken hoor. S: Ja (5 sec.) I: Om twaalf over negen komt dat vliegtuig. S: Oh ah, dus om uh twaalf over negen. I: Ja (1 sec.) S: Bedankt. I: Graag gedaan. S: Dag. I: Dag.

109 Werking Layers Een protocol voert op een bepaalde laag een aantal operaties uit op de data Dan wordt de data doorgegeven naar een andere laag en vervolgens is weer een ander protocol van toepassing tot fysiek niveau (kabel, glasvezel) Bij de bestemming andersom en inverse operatie Uiteindelijk is de data terug in de oorspronkelijke vorm (bijv. audio of videofile) voor behandeling door ontvangende applicatie Netwerkarchitectuur: de verzameling lagen en protocollen

110 Open Systems Interconnect (OSI) 7-Layer Reference Model Doel: standaard netwerkarchitectuur Internationale Organisatie voor Standaardisatie (ISO) Sommige protocollen worden nog gebruikt, maar in het algemeen werkte het niet Belangrijk als voorbeeld Ieder van de zeven functies heeft een bepaalde netwerkfunctie Bron Bestemming 7 : Applicatie 7 : Applicatie 6 : Presentatie 6 : Presentatie Applicatio n 5 : Applicatio Sessie n 5 : Sessie 4 : Transport 4 : Transport Internet 3 : Netwerk Internet 3 : Netwerk 2 : Data Link 2 : Data Link 1 : Fysiek 1 : Fysiek

111 Fysieke representatie van enen en nullen (bijv. voltages, energiedrager, lengte van bits, ) Controlesignalen om connectie aan en uit te zetten Connectoren en pinnen Bijv. EIA/TIA-232 (or RS232-C) Spanning signaal (tussen ±15 en ±3 Volt, max. 25 volt) Fysieke laag (1)

112 EIA/TIA-232 Signaal DB-25 DB-9 EIA/TIA 561 Yost Massa (Common Ground, GND) , 5 Verzonden data (Transmitted Data, TD) Ontvangen data (Received Data, RD) Data gereed (Data Terminal Ready, DTR) Data ontvangen (Data Set Ready, DSR) Verzoek tot zenden (Request To Send, RTS) Gereed voor zenden (Clear To Send, CTS) Verbinding gedetecteerd (Carrier Detect, DCD) Oproep indicator (Ring Indicator, RI)

113 Datalinklaag (2) Afhandeling van fouten van de fysieke laag Organisatie in frames ACKs en NAKs Flow control aanpassen bitrate afhankelijk van beschikbare bufferruimte in de ontvanger Bijv. High-level Data Link Control (HDLC) protocol (zie sectie 6.3)

114 Flow Control, ACKs/NAKs I: Schiphol Inlichtingen, goedemorgen. S: Goedemorgen, U spreekt met J. Op dertig juni... uh, een juli komt er s morgens een kennis van mij aan uit uh Dublin met het vliegtuig. Nou uh, ja ik weet niet wat de aankomsttijd is van uh dat vliegtuig. Kunt u mij daar wat over vertellen? I: Ik zal eens even voor u kijken hoor. S: Ja (5 sec.) I: Om twaalf over negen komt dat vliegtuig. S: Oh ah, dus om uh twaalf over negen. I: Ja (1 sec.) S: Bedankt. I: Graag gedaan. S: Dag. I: Dag.

115 Netwerklaag (3) Verantwoordelijk voor routing en packets opsplitsen van boodschap in packets toevoegen bron- en bestemmingsadres Bijv.: Internet Protocol (IP) (Zie sectie 6.1)

116 Zender en ontvanger I: Schiphol Inlichtingen, goedemorgen. S: Goedemorgen, U spreekt met J. Op dertig juni... uh, een juli komt er s morgens een kennis van mij aan uit uh Dublin met het vliegtuig. Nou uh, ja ik weet niet wat de aankomsttijd is van uh dat vliegtuig. Kunt u mij daar wat over vertellen? I: Ik zal eens even voor u kijken hoor. S: Ja (5 sec.) I: Om twaalf over negen komt dat vliegtuig. S: Oh ah, dus om uh twaalf over negen. I: Ja (1 sec.) S: Bedankt. I: Graag gedaan. S: Dag. I: Dag.

117 Transportlaag (4) Hakt data in stukken ter verzending Komt alleen voor op de hosts, niet de tussen devices Schermt bovenlagen af voor netwerk Bijv. Transport Control Protocol (TCP) (zie sectie 6.2) Vaststellen, handhaving en beëindiging van logische verbinding tussen twee hosts. Data is hersteld in oorspronkelijke volgorde Foutendetectie en correctie en flow control

118 Herstel I: Schiphol Inlichtingen, goedemorgen. S: Goedemorgen, U spreekt met J. Op dertig juni... uh, een juli komt er s morgens een kennis van mij aan uit uh Dublin met het vliegtuig. Nou uh, ja ik weet niet wat de aankomsttijd is van uh dat vliegtuig. Kunt u mij daar wat over vertellen? I: Ik zal eens even voor u kijken hoor. S: Ja (5 sec.) I: Om twaalf over negen komt dat vliegtuig. S: Oh ah, dus om uh twaalf over negen. I: Ja (1 sec.) S: Bedankt. I: Graag gedaan. S: Dag. I: Dag.

119 Opsplitsen van boodschap I: Schiphol Inlichtingen, goedemorgen. S: Goedemorgen, U spreekt met J. (1) Op dertig juni... uh, een juli komt er s morgens een kennis van mij aan uit uh Dublin met het vliegtuig. (2) Nou uh, ja ik weet niet wat de aankomsttijd is van uh dat vliegtuig. (3) Kunt u mij daar wat over vertellen? I: Ik zal eens even voor u kijken hoor. S: Ja (5 sec.) I: Om twaalf over negen komt dat vliegtuig. S: Oh ah, dus om uh twaalf over negen. I: Ja (1 sec.) S: Bedankt. I: Graag gedaan. S: Dag. I: Dag.

120 Vaststellen, handhaving en beëindiging van sessies tussen gebruikers Inloggen en time-sharen over een netwerk Authenticatie, etc. Sessielaag (5)

121 Sessie, Authenticatie, Time-sharen I: Schiphol Inlichtingen, goedemorgen. S: Goedemorgen, U spreekt met J. Op dertig juni... uh, een juli komt er s morgens een kennis van mij aan uit uh Dublin met het vliegtuig. Nou uh, ja ik weet niet wat de aankomsttijd is van uh dat vliegtuig. Kunt u mij daar wat over vertellen? I: Ik zal eens even voor u kijken hoor. S: Ja (5 sec.) I: Om twaalf over negen komt dat vliegtuig. S: Oh ah, dus om uh twaalf over negen. I: Ja (1 sec.) S: Bedankt. I: Graag gedaan. S: Dag. I: Dag.

122 Presentatielaag (6) Data formatteren, compressie en encryptie Presentatie van audio, video, etc.

123 Applicatielaag (7) Protocollen voor op applicatieniveau verschillende doeleinden HTTP, FTP, , nieuws, voice over IP (VoIP), remote access,

124 Het vraag/antwoord protocol I: Schiphol Inlichtingen, goedemorgen. S: Goedemorgen, U spreekt met J. Op dertig juni... uh, een juli komt er s morgens een kennis van mij aan uit uh Dublin met het vliegtuig. Nou uh, ja ik weet niet wat de aankomsttijd is van uh dat vliegtuig. Kunt u mij daar wat over vertellen? I: Ik zal eens even voor u kijken hoor. S: Ja (5 sec.) I: Om twaalf over negen komt dat vliegtuig. S: Oh ah, dus om uh twaalf over negen. I: Ja (1 sec.) S: Bedankt. I: Graag gedaan. S: Dag. I: Dag.

125 Encapsulatie Data moet ingepakt worden voor de verzending Toevoegen van bits voor protocol informatie adressering, volgorde, synchronisatie, foutencontrole, Ook encryptie, compressie, etc.

126 identifier Encapsulatie header header trailer

127 Encapsulatie Source Destination Application Stream of data Application Stream Presentation Stream of data Presentation Stream Session Stream of data Session Stream Transport Data Data Data Transport Segment Network Network Header Data Network Datagram (Packet) Data link Frame Header Network Header Data Frame Trailer Data link Frame Physical Physical Bits Physical Network Medium

128 TCP/IP Model HTTP FTP SMTP DNS SNMP TCP UDP Applicatio IP n LAN/WAN/ Internet

129 OSI & TCP/IP Models Compared OSI Model TCP / IP Model Applicatie Presentatie Application Applicatio Sessie n Transport Transport Netwerk Internet Internet Internet Data Link Fysiek Netwerk Toegang

130 Netwerkstandaarden Formele standaarden, propietary standaarden, de factorstandaarden Er zijn veel standaardlichamen m.b.t. computernetwerken en telecommunicatie Institute of Electrical & Electronics Engineers (IEEE) Internet Engineering Task Force (IETF) American National Standards Institute (ANSI) International Organisation for Standardisation (ISO) World Wide Web Consortium (W3C)

131