Checklist. uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland. Een coproductie van FNV en FNV Mondiaal.

Transcriptie

1 Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland Foto: Susan van der Meij Een coproductie van FNV en FNV Mondiaal. Deze checklist is gemaakt voor (actieve) leden van FNV bonden die te maken krijgen met bedrijfsbeleid op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen / duurzaam ondernemen / green economy. De checklist heeft betrekking op het internationale aspect van dat MVO-beleid en is met name gericht op de sociale component daarbinnen, oftewel: arbeid. Ook als lid van de medezeggenschapsorganen kun je meepraten over het MVO-beleid van de onderneming of de instelling. Als managers dat MVObeleid voorleggen of presenteren is het van belang om de juiste vragen te stellen en kanttekeningen te plaatsen. En je kunt zelf met initiatieven komen. Misschien zijn niet alle hier onder geformuleerde vragen even relevant. Lees de checklist van tevoren goed door en kies dan het gebied waarop je je pijlen wilt richten. Voor meer informatie kun je de beleidsmedewerker(s) internationale zaken benaderen bij je eigen bond, of bij de vakcentrale FNV. De vragen gaan over de positie van werknemers in Nederland en vooral over de positie van werknemers in dochterondernemingen of andere vestigingen in het buitenland. Dit betreft mensen in loondienst, maar ook mensen die werken voor bedrijven die aan het belangrijkste bedrijf leveren (de toeleveringsketen). Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 1

2 Hoe deze lijst te gebruiken Markeer de antwoorden. Als het antwoord in een oranje of blauw kader valt, dan vereist dat thema specifieke aandacht en vervolgvragen. Vraag ook om voorbeelden die de antwoorden ondersteunen, waar dit toepasselijk is. Je kunt deze lijst meteen op de computer invullen en opslaan en/of uitprinten, maar je kunt natuurlijk ook een papieren versie meenemen naar je gesprek en daar invullen. Vink de hokjes aan achter de vragen als geheugensteuntje. Gebruik de links in de tekst om meer informatie te krijgen over het betreffende onderwerp. Wat is MVO MVO is een resultaatgericht proces waarbij een bedrijf over de gehele keten van zijn activiteiten verantwoordelijkheid neemt over de effecten van deze activiteiten op sociaal, ecologisch en economisch gebied, daarover verantwoording aflegt en de dialoog aangaat met belanghebbenden. MVO is een proces, geen einddoel Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een proces waarbinnen concrete doelen worden gesteld maar het is geen einddoel op zich. Een onderneming is niet op een bepaald moment klaar. Elke onderneming of organisatie stelt eigen doelen en die doelen veranderen steeds met het bedrijf mee. Is een bepaalde doelstelling gehaald dan kunnen nieuwe stappen genomen worden. Grootte en bereik van het bedrijf spelen bij het bepalen van de doelen mee. Een klein bedrijf dat voornamelijk een Nederlandse markt bedient, zal andere doelen stellen dan een grote multinational. Als er van een internationale aanpak sprake is wordt dat ook wel ketenbeheer/ketenaanpak genoemd, of internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO). Hoewel blijkt dat bedrijven er voordeel van hebben (winstgevend, beter imago) om aan MVO te doen, moeten MVOactiviteiten van een bedrijf toch vooral ontstaan omdat een bedrijf aan MVO wil doen. Er zijn veel MVO of MVO-gerelateerde richtlijnen te vinden, maar geen van allen zijn ze echt bindend, het is geen verplichting om aan MVO te doen. Als het bedrijf gebruik maakt van subsidies of andere steun van de Nederlandse overheid is het wel verplicht te voldoen aan de OESO richtlijnen. Dialoog is van groot belang De definitie van MVO die de FNV hanteert is anders dan de meeste definities omdat wij groot belang hechten aan de dialoog met belanghebbenden over de MVO activiteiten: de multi-stakeholderbenadering. Door bij het ontwikkelen van MVO activiteiten met bijvoorbeeld vakbonden, NGO s en omwonenden in gesprek te gaan, kun je voorkomen dat MVO activiteiten verworden tot filantropische activiteiten en window dressing/greenwashing. Belanghebbenden kunnen waardevolle input geven in de zaken die in het kader van het MVO-beleid aangepakt zouden moeten worden en kunnen effectieve oplossingen aandragen. Deze checklist geeft kaderleden van FNV bonden een handleiding voor het voeren van die dialoog. Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 2

3 1. De inhoud van het MVO-beleid Thema: ILO normen MVO-beleid gaat over People, Planet & Profit. De acht ILO fundamentele arbeidsnormen moeten de kern vormen van het MVO-beleid voor wat de sociale kant ervan betreft: the people. Het MVO-beleid moet deze ILO arbeidsnormen expliciet vermelden. Het gaat bij deze arbeidsnormen om het uitbannen van kinderarbeid, het uitbannen van gedwongen arbeid of verplicht overwerk, het garanderen van de vrijheid van vakvereniging en van collectieve onderhandeling en ten slotte om het creëren van gelijke kansen op de werkplek en bij de beroepsuitoefening. MVO-beleid moet de fundamentele ILO arbeidsnormen expliciet vermelden maar FNV wil dat er geen rangorde gemaakt wordt in de normen; alle fundamentele arbeidsnormen zijn even belangrijk. Vaak onderschrijven bedrijven bijvoorbeeld wel de norm tegen kinderarbeid maar niet die over vakbondsvrijheid, dat is niet acceptabel. Een volledige baan moet leiden tot een leefbaar loon, een loon dat voldoende is om te voorzien in de basale behoeften. Een leefbaar loon is ook een vereiste volgens de OESO Richtlijnen en Decent Work Agenda van de ILO. Alle ILO fundamentele arbeidsnormen zijn in het MVO-beleid opgenomen. Er wordt geen rangorde in de fundamentele arbeidsnormen aangebracht. Het is standaard beleid dat er een leefbaar loon wordt betaald. Het bedrijf is nagegaan of het nationale minimumloon een leefbaar loon is. Als er geen minimumloon is of als blijkt dat het minimumloon onvoldoende is om te gelden als leefbaar loon berekent het bedrijf een leefbaar loon gebaseerd op de lokale kosten van onderhoud. Thema: MVO en reorganisaties / uitbestedingen / verplaatsing van werk In de OESO richtlijnen voor multinationals is vastgelegd dat vakbonden betrokken moeten worden bij de (re)organisatie van het werk. Samen met vakbonden kan er beter nagedacht worden over het verbeteren van werkprocessen ter plaatse en kunnen wellicht een aantal onnodige uitbestedingen en verplaatsingen uit de besluitvorming worden voorkomen. Worden vakorganisaties betrokken bij de besluitvorming over het uitbesteden of verplaatsen van werk? Zowel in Nederland als in het land van productie? Vakbonden worden al betrokken op het moment van het opstellen van de plannen. Vakbonden worden uitgenodigd de plannen te becommentariëren als ze klaar zijn. Aan vakbonden worden de plannen voorgelegd zodra de werknemers worden ingelicht. Vakbonden worden niet ingelicht of betrokken maar dat beleid wordt op de korte termijn veranderd. Worden vakbonden betrokken bij het opstellen van de plannen voor een reorganisatie? Vakbonden worden uitgenodigd de plannen te becommentariëren als ze klaar zijn. Aan vakbonden worden de plannen voorgelegd zodra de werknemers worden ingelicht. Vakbonden worden niet ingelicht of betrokken maar dat beleid wordt op de korte termijn veranderd. Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 3

4 Thema: MVO en vast / flexibel werk De FNV wil geen flexwerk waar dat niet nodig is. Vuistregel is: flexwerk is voor ziek en piek. Verder geldt uiteraard gelijk loon voor gelijk werk en dat flexwerkers niet op onterechte gronden van andere zekerheden of werknemersrechten uitgesloten mogen worden. Ook niet als het werk was uitbesteed, aanbesteed of in de toeleveringsketen wordt gedaan. Het is lang niet altijd duidelijk of vanzelfsprekend dat het MVO-beleid van de onderneming ook van toepassing is op tijdelijke werkers, uitzendkrachten, etc. Hebben alle werknemers ter plaatse een arbeidsovereenkomst? Werknemers hebben langdurige arbeidsovereenkomsten. Er zijn meer vaste dan flexibele banen. Er wordt vooral gewerkt met ingeleende werknemers of dagloners. De intentie bestaat om meer vaste banen te creëren. Het MVO-beleid geldt voor zowel vaste werknemers als flexwerkers. Het MVO-beleid geldt alleen voor vaste werknemers. Flexwerkers en tijdelijke werknemers ontvangen hetzelfde loon en dezelfde bonus voor overwerk als vaste werknemers Thema: MVO en veiligheid / gezondheid Er moet beleid zijn op het gebied van veiligheid en gezondheid. Wordt er gelet op de mate waarin met onveilige stoffen gewerkt wordt? Wordt er gelet op de veiligheid van de arbeidsomstandigheden bijvoorbeeld op de bouwplaats? Het is van belang dat de bedrijfsvestiging elders een bedrijfsongevallenverzekering heeft. Zo niet, dan moet er een beleidskader zijn waarnaar wordt gehandeld in geval van een bedrijfsongeval waarbij iemand tijdelijk of voor de rest van het leven (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt wordt. De verzekering of het beleidskader moet ook de positie van flexwerkers omvatten want flexwerkers hebben recht op een even goed veiligheids- en gezondheidsbeleid als vaste krachten en dat geldt ook de toeleveringsketen. Heeft het bedrijf beleid op het gebied van veiligheid en gezondheid? Wordt er gelet op de mate waarin met onveilige stoffen gewerkt wordt? Wordt er gelet op de veiligheid van de arbeidsomstandigheden bijvoorbeeld op de bouwplaats? Worden werknemers doorbetaald als ze ziek worden? Heeft de bedrijfsvestiging elders een bedrijfsongevallenverzekering? Als een flexwerker ziek wordt of arbeidsongeschikt raakt dan zorgt het bedrijf voor een goede regeling of de vestiging nou verzekerd is of niet. Er wordt op toegezien dat ook de toeleveranciers goed veiligheids- en gezondheidsbeleid voeren. Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 4

5 Thema: MVO en overwerk De FNV weet dat excessief en onbetaald overwerk vaak aan de orde is. Met overwerk moet tenminste worden omgegaan conform de (ter plaatse geldende) nationale wetgeving of conform de gemaakte collectieve (CAO) afspraak. De FNV vindt dat overwerk altijd moet worden betaald, ten minste ter hoogte van het normale uurloon. Overwerk mag nooit verworden tot gedwongen arbeid, wat vaak gebeurt als het loon zonder overwerk onvoldoende is om van te kunnen leven. Er zit dan voor mensen niks anders op dan teveel over te werken. Werkweken volgen de nationale wetgeving en/of de plaatselijke CAO. Overwerk komt voor maar is nooit verplicht. Overwerk wordt doorbetaald volgens het normale uurloon. Overwerk wordt doorbetaald en er is een toeslag van toepassing. 2. Implementatie van het MVO-beleid Foto: Ronald de Hommel Thema: Betrokkenheid vakbonden bij de implementatie van MVO-beleid Bij de implementatie van het IMVO-beleid van bij het keurmerk aangesloten bedrijven moeten vakorganisaties op alle niveaus betrokken zijn, dus ook de lokaal actieve bonden elders. Het overleg moet zo zijn ingericht dat de signalen van vakorganisaties tot tijdige bijstelling van het opereren van de bedrijfsvestiging kunnen leiden. Lokale/nationale vakorganisaties worden actief betrokken bij de implementatie en evaluatie van het beleid. Lokale/nationale vakorganisaties worden geïnformeerd over de implementatie en evaluatie van het beleid. Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 5

6 Thema: Due Dilligence Due diligence is een concept dat in de hernieuwde OESO richtlijnen sinds eind 2011 geldt. Multinationals hebben een onderzoeksplicht, ze moeten risico s in kaart brengen, aan preventie doen en knelpunten oplossen, ook voor wat hun toeleveringsketen betreft. Hoe frequenter en intensiever de contacten met collega-bedrijven, des te urgenter de onderzoeksplicht. Bedrijven die internationaal opereren zijn ook verantwoordelijk zijn voor MVO in de keten. De OESO richtlijnen voor multinationals zijn hier duidelijk over en het VN Ruggie Framework ook. Dat betekent dat een keurmerk moet garanderen dat bij de hoofdvestiging aangesloten / samenwerkende bedrijven in overleg treden met hun toeleveranciers over hoe zij in MVO verband te werk gaan en over hoe zij de hierboven beschreven normen in acht (gaan) nemen. Doet het bedrijf aan due diligence ofwel onderzoekt het bedrijf gedegen of er schendingen van arbeidsrechten of mensenrechten in het buitenland (kunnen) plaatsvinden? Zoekt het bedrijf uit of er een risico bestaat dat dergelijke schendingen in toeleverende bedrijven plaats (kunnen) vinden? mt het bedrijf maatregelen om dat risico te verkleinen of om knelpunten op termijn op te lossen? Thema: aanpak van misstanden De FNV wil niet dat het bedrijf direct een contract opzegt of een vestiging sluit, maar dat er in overleg (ook met bonden) een tijdgebonden verbeterplan wordt opgesteld. Het (blijven) bieden van werkgelegenheid is ook een belangrijke factor. Bedrijven krijgen dus kansen om zich te verbeteren maar binnen een bepaalde periode, die wel een verlengd kan worden maar niet eindeloos. Een andere wijze van produceren kan hogere kosten met zich meebrengen. De FNV wil dat er inderdaad een prijs wordt betaald waarvoor tegen fatsoenlijke standaarden kan worden gewerkt. Dat is dan feitelijk de eigenlijke bodemprijs. Er staat een goed sociaal imago tegenover. Als er bij een vestiging in het buitenland of bij een toeleverancier misstanden aangetroffen worden of onvoldoende bereidheid is om aan MVO mee te werken, dan wordt in overleg een verbeterplan opgesteld. Als er bij een vestiging in het buitenland of bij een toeleverancier misstanden aangetroffen worden of onvoldoende bereidheid is om aan MVO mee te werken, dan wordt de samenwerking opgezegd. Als er bij een vestiging in het buitenland of bij een toeleverancier misstanden aangetroffen worden of onvoldoende bereidheid is om aan MVO mee te werken, dan wordt het bedrijf gevraagd daar wat aan te doen maar we ondernemen verder geen actie. Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 6

7 Thema: klachtenregeling Bij een goede implementatie van MVO-beleid hoort het inrichten van een klachtenregeling. Als het tot het indienen van een klacht komt, dan is objectief behandelen het sleutelbegrip. Het belang van het bedrijf mag in dit geval niet de belangrijkste overweging zijn bij de klachtenbehandeling. Bij een goede klachtenregeling hoort een vertrouwenspersoon. Die kan luisteren, meedenken en ondersteunen bij het bewandelen van de wegen om tot oplossingen te komen. Een intern opererende klachtencommissie behoort de klacht objectief te behandelen. De klacht moet anoniem gemeld kunnen worden om de werkgelegenheid voor de klagende persoon of personen veilig te kunnen stellen. Een extern ingerichte klachtenregeling is daarnaast van belang, omdat niet in alle gevallen de klachten intern naar behoren of naar tevredenheid (kunnen) worden afgehandeld. Er is een klachtenregeling. De MVO-klachtenregeling staat open voor alle arbeids- en werkplekgerelateerde zaken. De klachtenregeling is opgezet en wordt geëvalueerd met de vakbeweging. Er zijn vertrouwenspersonen aangewezen. Alle werknemers, vast, tijdelijk en ingeleende werknemers kunnen van de regeling gebruik maken. Alle werknemers worden regelmatig geïnformeerd in hun eigen taal over de regeling en hoe deze gebruikt kan worden. Klachten kunnen anoniem en zonder angst voor represailles gemeld worden. De behandeling van de klachten is intern georganiseerd. Er is naast een interne ook een externe mogelijkheid voor de behandeling van klachten. Klokkenluiders worden beschermd. 3. Informatie De FNV vindt dat de tekst van het MVO-beleid verkrijgbaar moet zijn in de taal van het land en elk jaar gecommuniceerd moet worden vanwege mogelijke wisselingen in het personeelsbestand. Zo nodig mondeling, als lezen een probleem is. Oók in de keten en dus ook bij toeleveranciers. Is de tekst van het MVO-beleid verkrijgbaar in de taal van alle landen waar het bedrijf opereert? Wordt dit beleid jaarlijks gecommuniceerd naar alle werknemers en toeleveranciers? Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 7

8 4. Rapportage en bijstelling De FNV wil een transparante rapportage. De GRI normen (Global Reporting Initiative ) geven daarvoor een degelijke standaard. Er hoort ook gerapporteerd te worden over werknemers in de toeleveringsketen en over werknemers zonder vast contract. Foto: Henk Korthof De FNV vindt verder een regelmatige evaluatie van het MVObeleid van belang, bijvoorbeeld een maal per twee jaar, en betrokkenheid van vakorganisaties op alle relevante niveaus. Eventueel nieuw beleid of wijzigingen in de uitvoering moet(en) daarna uiteraard ook weer aan alle partijen gecommuniceerd worden zoals bedoeld onder punt 3. Wijs daar dus op. Rapporteert het bedrijf in het jaarverslag over MVO? Gebruikt het bedrijf hiervoor de normen van de GRI? Zo ja: welke FRI klasse (toelichting bij GRI)? Vormen de ILO fundamentele arbeidsnormen een helder ijkpunt in de rapportage / gaat de rapportage ook over arbeids- en vakbondsrechten? Rapporteert het bedrijf ook over werknemers in de keten? Rapporteert het bedrijf ook over de positie van hen die niet in vaste dienst zijn? Wordt het MVO-beleid en de uitvoering ervan minimaal een maal per twee jaar geëvalueerd? Lokaal, nationaal en internationaal? Betrekt het bedrijf vakorganisaties bij de evaluatie? Komt het voor dat het MVO-beleid op basis van de uitkomsten van de evaluatie wordt bijgesteld? Wordt er gerapporteerd over ingediende klachten in het kader van de OESO richtlijnen, rechtszaken waarin de onderneming is betrokken of andere procedures naar aanleiding van vermeende schendingen van fundamentele normen binnen de keten van de onderneming? 5. Sectorale aansluiting en samenwerking De FNV vindt het een goede zaak als bedrijven deelnemen aan sectorale initiatieven. Samen weet je meer en samen komen bedrijven vaak ook tot meer. De hier genoemde initiatieven geven vaak een goede standaard en moedigen bedrijven aan om hun MVO-beleid en uitvoering te blijven verbeteren zonder de verantwoordelijkheid daarbij uit handen te nemen. Wordt er aansluiting gezocht bij Initiatief voor Duurzame Handel (IDH)? Wordt er aansluiting gezocht bij MVO Nederland? Wordt er aansluiting gezocht bij Fair Trade? Wordt er aansluiting gezocht bij Fair Wear Foundation? Wordt er aansluiting gezocht bij andere sectorale initiatieven? Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 8

9 6. Collectieve afspraken De FNV en de internationale bonden (Global Union Federations) willen met Nederlandse hoofdvestigingen van multinationals International Framework Agreements (IFA s) afsluiten. De collega-bonden in het buitenland kunnen daarmee naleving van belangrijke MVO afspraken ter plaatse afdwingen. Dat helpt ook goed om de organisatiegraad over de grenzen heen omhoog te krijgen daar is inmiddels een aantal mooie voorbeelden van. Let op: juist de afdwingbaarheid die met het maken van collectieve afspraken gepaard gaat afspraak is afspraak, denk aan de CAO maakt bedrijven kopschuw. De FNV wil de uitdaging samen met de werkgevers aangaan en een IFA is daar bij uitstek een instrument voor. Is het bedrijf bereid om MVO inspanningen op te nemen in een collectieve afspraak over internationaal ondernemen, een International Framework Agreement? Het bedrijf denkt op de korte termijn wel een IFA te kunnen afsluiten Het bedrijf denkt op de langere termijn wel een IFA te kunnen afsluiten 7. Meldingen bij het Nationaal Contactpunt De FNV kan samen met de onderhandelende bonden een melding van de schending van de OESO-richtlijnen door een bedrijf verzorgen bij het Nationaal Contactpunt. Bedrijven werken er niet graag aan mee, maar een bemiddeling kan goed helderheid scheppen over wat een norm inhoudt en hoe de naleving gestalte moet krijgen. Is het bedrijf bereid om in het geval van ingediende klachten bij het NCP actief mee te werken aan de oplossing van het gesignaleerde probleem? Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 9

10 Foto: Merel Maissan Verder lezen Publicaties: MVO referentiekader MVO platform Het Referentiekader voor maatschappelijk verantwoord ondernemen maakt duidelijk wat MVO moet inhouden volgens het MVO Platform: International Framework Agreements, een introductie Een praktische FNV publicatie over het nut van IFA s en hoe een IFA kan worden opgesteld: media/pdf/international_framework_agr-comp_tcm_ pdf The value of workers in international CSR policies Deze publicatie van FNV Bondgenoten (2012) is een collectie van artikelen van diverse auteurs over de rol die werknemers spelen in de ontwikkeling van MVO-beleid. Een exemplaar is aan te vragen bij team Internationale Zaken van FNV Bondgenoten via r.breg@bg.fnv.nl Het onzichtbare label: perspectief op duurzaam handelen Deze publicatie van SOMO (KIT Publishers, 2009) belicht structurele problemen ten aanzien van het ondernemingsgedrag van multinationals aan de hand van aansprekende voorbeelden (bij de boekhandel verkrijgbaar). Aan Tafel! Multinationals en vakbondsrechten: een praktische handleiding Deze publicatie van de FNV Company Monitor geeft bedrijven en werknemers inzicht in de obstakels voor vakbondsvrijheid en in de mogelijkheden die bedrijven hebben om net dat beetje meer te doen om vakbondsvrijheid ten uitvoering te brengen: Websites met relevante informatie Checklist uitvoering van MVO-beleid buiten Nederland pagina 10