Hoofd Q 85% + 85% vermenigvuldigen

Transcriptie

1 Nieuwe energie Hoofd Q 85% + 85% vermenigvuldigen Nuon Maatschappelijk Verslag 2009

2 2009 in één oogopslag Nuon produceert en levert gas, elektriciteit, warmte en koude en helpt haar klanten om energie te besparen. In 2009 heeft Nuon zo n drie miljoen klanten bediend in Nederland, België en Duitsland. Nuon streeft naar een betrouwbare, duurzame en zo schoon mogelijke energievoorziening en bouwt aan een toonaangevende positie op het gebied van duurzaam ondernemen. Een belangrijk uitgangspunt vormt het realiseren van evenwichtige groei voor alle belanghebbenden: klanten, medewerkers, aandeelhouders, milieu en maatschappij. Nederland Productie en levering van elektriciteit Exploratie, productie en levering van gas Productie en levering van warmte en koude Energiebesparende producten en diensten Europa Inkoop van en handel in brandstoffen en elektriciteit op de belangrijkste energiemarkten van Europa België en Duitsland Productie en levering van elektriciteit Levering van gas Gasopslag Internationaal Handel in olie, kolen en emissiecertificaten Sinds 1 juli 2009 maakt Nuon deel uit van de Vattenfall-groep als nieuwe Business Group Benelux. Daarnaast zijn de Nuon Wind- en Trading-activiteiten organisatorisch geïntegreerd in respectievelijk de Business Unit Pan Europe en de Business Unit Trading van Vattenfall. De verkoopactiviteiten van Nuon in Duitsland zijn per 1 januari 2010 op afstand geplaatst. Nuon en Vattenfall geven door gezamenlijke investeringsprogramma s een impuls aan de ambitie om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Vattenfall is de vijfde elektriciteitsproducent en de grootste warmteleverancier van Europa. De onderneming is momenteel actief in Denemarken, Finland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Polen, Nederland, België en Zweden. De activiteiten van Vattenfall strekken zich uit over de gehele waardeketen van elektriciteit: productie, transport, distributie en verkoop. Daarnaast is Vattenfall ook actief in de productie, distributie en verkoop van warmte, in de handel in energie en de winning van bruinkool. Moedermaatschappij Vattenfall AB is 100% eigendom van de Zweedse staat. Met de integratie van Nuon heeft Vattenfall een belangrijke positie verworven in de gassector.

3 Leeswijzer Sinds 2002 brengt Nuon jaarlijks een maatschappelijk verslag uit. Wij doen dit om verantwoording af te leggen over de maatschappelijke resultaten van het voorafgaande jaar en om inzicht te bieden in onze ambities voor de komende jaren. Het Nuon Maatschappelijk Verslag bevat verschillende soorten informatie: Actuele maatschappelijke thema s en de rol van Nuon binnen deze thema s; Een verdiepingslag waarin voor dezelfde thema s concreet door ons behaalde resultaten centraal staan; De Global Reporting Initiative-index (GRI-index); hier kan de lezer een bepaalde indicator en de bijbehorende resultaten vinden. Nuon past in haar maatschappelijke verslaggeving het internationale GRI-framework toe. Opmerkingen, vragen of suggesties zijn zeer welkom. Deze kunt u mailen naar sustainability@nuon.com Disclaimer Indien in dit verslag wordt gesproken over wij, Nuon, Nuon Energy, de onderneming, de Nuon Energy-groep, de Nuon-groep of vergelijkbare aanduidingen, dan wordt daarmee N.V. Nuon Energy en haar dochtermaatschappijen bedoeld. N.V. Nuon Energy is voortgekomen uit de splitsing van de voormalige moedermaatschappij n.v. Nuon in een productie- en leveringsonderneming, N.V. Nuon Energy, en een netwerkonderneming, Alliander N.V. De aandelen van beide ondernemingen en hun respectievelijke dochtermaatschappijen waren tot 30 juni 2009 in handen van n.v. Nuon. De voormalige holdingmaatschappij n.v. Nuon bleef aan het hoofd staan van het netwerkbedrijf en kreeg na de splitsing een nieuwe naam: Alliander N.V. Om verwarring te voorkomen worden de namen Alliander of de Alliander-groep in dit verslag gebruikt om te verwijzen naar n.v. Nuon, Alliander N.V. en/of Liander N.V. met hun respectievelijke dochtermaatschappijen die gezamenlijk het netwerkbedrijf vormen. Waar de naam Nuon wordt gebruikt in benamingen, projectnamen of andere kwalificaties, zoals Nuon Magnum en Nuon Solar Team, hebben deze betrekking op activiteiten die onder de Nuon Energy-groep vallen. De naam Vattenfall, Vattenfall-groep of soortgelijke uitdrukkingen verwijzen naar Vattenfall AB en haar dochtermaatschappijen. Op 1 juli 2009 verwierf Vattenfall 49% van de aandelen van N.V. Nuon Energy. De resterende 51% wordt de komende zes jaar overgenomen. Aangezien Vattenfall feitelijk de operationele zeggenschap over Nuon Energy heeft verkregen, worden de financiële cijfers van Nuon Energy vanaf 1 juli 2009 geconsolideerd in de jaarrekening van Vattenfall. Onderdelen van dit jaarverslag bevatten vooruitzichten op de toekomst. Deze onderdelen kunnen zonder beperking verwachtingen bevatten over toekomstige operationele resultaten, overheidsmaatregelen, de invloed van andere regulerende maatregelen op alle activiteiten van Nuon Energy als geheel, het aandeel van Nuon Energy en dat van haar dochterondernemingen en joint ventures in bestaande en nieuwe markten, industriële en macro-economische trends en de prestaties van Nuon Energy daarin. Dergelijke uitspraken worden voorafgegaan door, gevolgd door of bevatten woorden als gelooft, verwacht, meent, anticipeert of vergelijkbare uitdrukkingen. Deze toekomstgerichte uitspraken zijn gebaseerd op de huidige aannames over toekomstige activiteiten en zijn onderhevig aan bekende en onbekende factoren en andere onzekerheden waarvan vele buiten de invloedssfeer van Nuon Energy liggen, waardoor toekomstige feitelijke resultaten materieel kunnen afwijken van deze verwachtingen. Dit Maatschappelijk Verslag 2009 is een vertaling van het Engelse maatschappelijk verslag van N.V. Nuon Energy over het jaar Alhoewel aan deze vertaling alle mogelijke zorg is besteed, kunnen er desalniettemin afwijkingen zijn van het Engelse maatschappelijk verslag waardoor de informatie in dit verslag verkeerd geïnterpreteerd kan worden of andere conclusies getrokken kunnen worden. In die gevallen is het Engelse Maatschappelijk Verslag 2009 doorslaggevend.

4 Inhoud Algemene informatie 2 Voorwoord 2 MVO in één oogopslag 4 Nuon en de maatschappij 7 Geld verdienen door energie te besparen 8 Naar CO 2-neutraal 12 Flexibiliteit is de sleutel 16 De energie van samengaan 20 Werkgeverschap in evenwicht 24 De verdieping 28 De betaalbaarheid van energie 29 Klimaat en milieu 33 Voorzienings zekerheid 49 Nuon en Vattenfall in de geliberaliseerde markt 57 Werkgeverschap 63 Overig 71 Over dit verslag 71 Assurance-rapport 75 Begrippenlijst 77 GRI-index 78

5 Kerncijfers Operationeel Totaal aantal fte s Productie duurzame energie GWh Aantal klanten in de kernlanden circa 3 miljoen Financieel Netto-omzet miljoen Bedrijfsresultaaat 196 miljoen Nettowinst 200 miljoen Belangrijkste resultaten van 2009 in vogelvlucht Opgestelde duurzame productiecapaciteit (MW) Investeringen in duurzame productiecapaciteit ( miljoen) Investeringen in warmtenetten (bruto) ( miljoen) 58,1 44,5 CO 2-emissie per geproduceerde kwh 3 (g/kwh) Totaal aantal werknemers Werkervaringsplaatsen Step2Work Ziekteverzuim 4 (%) 5,2 4,3 Ongevallen met verzuim tot gevolg Vanwege een verschil in de reikwijdte (medewerkers Verenigd Koninkrijk en Roemenië zijn buiten beschouwing gelaten) is het aantal fte s dat hier wordt gerapporteerd niet vergelijkbaar met het aantal dat genoemd staat in het Financieel Jaarverslag De reikwijdte van dit maatschappelijk verslag wordt verklaard in het hoofdstuk Over dit verslag. 2 In het verslag over 2008 is een waarde van 48 MW gerapporteerd voor het opgestelde vermogen aan windenergie in het buitenland in Deze waarde is met terugwerkende kracht aangepast naar 8 MW vanwege de verkoop van onze Arctic Wind-assets in december Dit betreft de CO2-emissiefactor van de brandstofmix energieproductie Nederland. 4 Waarde voor Nederland, inclusief deelnemingen Feenstra, Nuon Beveiliging en Nuon Isolatie. Structuur Vattenfall Group per 1 januari 2010 Board of Directors Chief Executive Officer Group Shared Service Group Functions Business Group Nordic Business Group Central Europe Business Group Benelux Wind Hydro Mining & Generation Exploration & Production Trading Business Group Pan Europe Nuclear Distribution Transmission Power, Heat & Services Engineering Sales Distribution Sales Heat Sales Services Heat Shared Services Centres

6 2 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Voorwoord Verandering was hét sleutelwoord voor Nuon in We hebben een nieuwe partner gevonden en maken inmiddels deel uit van Vattenfall, een van de grootste energiebedrijven van Europa. Deze stap ondersteunt ons streven naar een betrouwbare en betaalbare energievoorziening, waarbij wij tegelijkertijd toewerken naar een volledig CO 2 -neutrale bedrijfsvoering in Øystein Løseth CEO Nuon tot 1 april 2010 Voorzitter Raad van Commissarissen vanaf 8 april 2010 Al vraagt de economische crisis om realisme, wij houden vast aan onze ambities. Sinds 1 juli 2009 maakt Nuon deel uit van de Vattenfall-groep. Een resultaat dat we samen met onze aandeelhouders, met de Raad van Commissarissen, van wiens ervaring we konden profiteren, en met de Centrale Ondernemingsraad, die volledig bij het proces betrokken was, hebben bereikt. Onderdeel worden van een andere onderneming is niet iets wat je alleen kunt doen. Goede communicatie en samenwerking zijn essentieel. Ik ben blij dat uiteindelijk de keuze voor Vattenfall kon rekenen op algemene instemming. Nuon en Vattenfall hebben hun krachten gebundeld tot een sterk, geïntegreerd energiebedrijf dat toonaangevend is op de Europese markt. Samen werken aan een oplossing Een ander voorbeeld waaruit het belang van samenwerking blijkt, is de hervatting van de bouw van de Nuon Magnum-centrale in Noord- Nederland. Belanghebbenden zoals milieuorganisaties vanaf het allereerste begin betrekken bij een project wordt steeds belangrijker. Het Nuon Magnum-project ligt nu op koers, mede dankzij de noordelijke provincies en gemeenten. Het feit dat de Nederlandse overheid bezig is de vergunningsprocedures voor grote infrastructurele projecten te stroomlijnen, laat zien dat in Nederland de bereidheid bestaat om problemen samen op te lossen. Voor grote internationale ondernemingen als Vattenfall is dit een positief gegeven wanneer zij moeten beslissen in welk land ze investeringen zullen doen.

7 Voorwoord 3 Ambitieuze klimaatdoelstellingen We hopen dat overheden dezelfde ondernemersgeest tonen als het gaat om het verwezenlijken van de extra capaciteit aan windenergie op land en in de Noordzee die wij willen neerzetten. Slagkracht en snelheid zijn van cruciaal belang om de nationale en Europese klimaatdoelstellingen te realiseren. Veel ondernemingen zijn bereid om te investeren in duurzame productie, maar dan moeten de omstandigheden op de Nederlandse markt wel verbeteren. Zoals we er nu voor staan, duurt de ontwikkeling van offshore en onshore windenergieprojecten zo n zeven jaar en dat komt vooral door vergunningsprocedures. Tel daarbij op dat subsidie maar in beperkte mate beschikbaar is en het wordt duidelijk dat onze doelstellingen voor duurzame energieproductie steeds meer onder druk komen te staan. Dat neemt niet weg dat we ons inzetten om de afspraken die gemaakt zijn in het Sectorakkoord na te komen. Daarom blijven we ook in 2010 samenwerken met de overheid om het investeringsklimaat in Nederland te verbeteren. Voor ons is het verkrijgen van de eerste vergunningen voor het geplande offshore windpark Nuon Beaufort (circa 340 MW) een belangrijke stap op weg naar het invullen van onze klimaatambities. Geld besparen door het milieu te sparen Naast klimaatverandering vormen ook energiekosten een steeds belangrijker maatschappelijk thema, niet in de laatste plaats vanwege de financiële crisis. Minder energie verbruiken heeft een positief effect op het milieu én op de portemonnee. Deze win-winsituatie kan niet genoeg benadrukt worden. De sleutel tot een lagere energierekening ligt in het tegengaan van energieverspilling energie die wordt gebruikt zonder dat je het in de gaten hebt. Hiermee kan de klant geld besparen, wordt de uitstoot van schadelijke emissies teruggedrongen en het is zelfs goed voor ons als bedrijf: energiebesparing levert een positieve businesscase op. In 2009 hebben we wederom bewezen dat we op kop lopen als het gaat om energie besparen. We hebben maar liefst m 2 aan isolatie geïnstalleerd en keer energiebesparingsadvies gegeven aan klanten, zowel persoonlijk als online. productie- en leveringsbedrijf (Nuon). Toen de zoektocht naar een partner, gevolgd door de integratie met Vattenfall. Tegelijkertijd zorgde de economische crisis voor turbulentie. Maar samen zijn we deze uitdagingen aangegaan en hebben we goede resultaten geboekt. Ik ben vooral onder de indruk van de energie die onze medewerkers in hun dagelijkse werkzaamheden stoppen. Of het nu gaat om het helpen van klanten en ervoor zorgen dat die tevreden zijn met onze service en producten, het bereiken van een mijlpaal in het splitsen van onze IT-systemen of het realiseren van groei op de Belgische markt. De inzet en wil om de klus te klaren maken echt het verschil. Die inzet is ook terug te zien in hoe wordt omgegaan met veiligheid. In 2009 zijn we erin geslaagd onze prestaties op het gebied van veiligheid flink te verbeteren, waarbij een bijzonder positieve trend te zien is bij onze elektriciteitscentrales en andere productieeenheden. Dit is het resultaat van heel hard werken. En hoewel de race nog niet is gelopen, kunnen we wel stellen dat we op de goede weg zijn om onze ambities op het gebied van veiligheid waar te maken. Nieuwe energie In 2009 hebben Vattenfall en Nuon de krachten gebundeld om een toonaangevend Europees energiebedrijf te vormen. Ook in 2010 staan wij voor het garanderen van een betrouwbare energievoorziening, inclusief de productie van gas, en het aanbieden van betaalbare energie en energiebesparende oplossingen aan klanten. We gaan door met de ontwikkeling van duurzame energie en we blijven fossiele brandstoffen steeds schoner inzetten, bijvoorbeeld door afvang en opslag van CO 2. Al heeft het economische klimaat ook op ons bedrijf zijn sporen nagelaten en vraagt dit om financieel realisme op de korte termijn, wij houden vast aan onze ambities: Nuon staat voor betrouwbare en betaalbare energie, boekt jaarlijks vooruitgang als het gaat om schonere productiemethoden en werkt gestaag door aan een CO 2-neutrale bedrijfs voering in Woelige tijden Voor onze medewerkers was 2009 een behoorlijk turbulent jaar, zowel binnen het bedrijf als daarbuiten. Eerst was er de splitsing van onze bedrijfsactiviteiten in een netwerkbedrijf (Alliander) en een Amsterdam, 8 april 2010 Øystein Løseth

8 4 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 MVO in één oogopslag Nuon is een inspirerend energiebedrijf dat blijvende waarde en groei creëert door grenzen te verleggen. Om invulling te geven aan deze missie is onze visie dat wij een internationaal, geïntegreerd energie bedrijf willen zijn dat: Financiële resultaten boekt waarmee we tot het topsegment behoren; Een betrouwbare energieadviseur is voor onze klanten; Toonaangevend is in het terugdringen van CO2-uitstoot; Een aantrekkelijke werkgever is. Duurzaamheid als integraal onderdeel van de bedrijfsstrategie Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) betekent voor ons dat we een zorgvuldige afweging maken ten aanzien van de zorg voor klimaat en milieu, de belangen van klanten, van onze medewerkers en van de samenleving. Financieel rendement gaat zo hand in hand met maatschappelijk rendement. Daaruit vloeit voort dat doelstellingen op het gebied van duurzaamheid een integraal en onlosmakelijk onderdeel vormen van de ambities en bedrijfsvoering van onze organisatie. Nuon brengt maatschappelijk verantwoord ondernemen vanuit drie logische rollen in de praktijk: Nuon als energiebedrijf; Nuon als werkgever; Nuon in de maatschappij. Nuon als energiebedrijf Een duurzame energievoorziening is naar onze mening schoon, betaalbaar en betrouwbaar. Nuon wil een vooraanstaande positie innemen op het gebied van duurzame productiecapaciteit, energiebesparing en technologieën om fossiele brandstoffen zo schoon mogelijk in te zetten. Het is onze ambitie om CO 2-neutraal te zijn in Onze primaire doelstellingen op dit gebied zijn: Innovatieve, duurzame oplossingen ontwikkelen op het gebied van energiebesparing, duurzame productie en technologieën om fossiele brandstoffen zo schoon mogelijk in te zetten; Vergroten van onze duurzame productiecapaciteit in lijn met de overheidsdoelstellingen; Zo schoon mogelijk inzetten van fossiele brandstoffen door continue verbetering van de efficiëntie van onze centrales en door verdere ontwikkeling van de afvang van CO 2. Nuon als energiebedrijf Onze ambities Actielijnen Activiteiten Vooraanstaande positie in duurzame productiecapaciteit: CO2-neutraal in 2050 Vooraanstaande positie in energiebesparing en energie-efficiëntie Vergroten duurzame productiecapaciteit 22,1 miljoen geïnvesteerd in ontwikkeling duurzame productiecapaciteit in 2009 Totaal opgesteld duurzaam vermogen in 2009: 368 MW Productie van GWh duurzame energie in 2009 Investeringen in technologie Voortzetten proef CO2-opvang in de Buggenum-centrale schoon fossiel Verdere ontwikkeling Nuon Magnum met mogelijkheid tot afvang van CO2 Investeringen in innovatieve duurzame Investering in slimme netwerktechnologie via duurzame energiefonds energietechnologie Yellow & Blue Proeffabriek zonnecelfolie Nuon Helianthos gebouwd 58,1 miljoen geïnvesteerd in warmte- en koudenetwerken in 2009 Verdere stimulering van duurzame koeling door gebruik oppervlaktewater Aanpassen bestaande installaties op Vergunningen in het kader van Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) basis van de best beschikbare technologie Verhogen rendement centrales Betrouwbare energieadviseur voor onze klanten Realiseren van energiebesparing bij onze klanten Focus op energiebesparingsproducten zoals zonnepanelen, HRe-ketels en isolatie Lancering landelijke campagne om energieverspilling tegen te gaan Energieadviezen voor onze zakelijke klanten Duurzame bedrijfsvoering Ketenmanagement Verdere ontwikkeling van het corporate social responsibility-beleid betreffende, bijvoorbeeld, inkoop van grondstoffen en energie Duurzaam energiegebruik eigen faciliteiten Energiebesparingsmaatregelen in eigen gebouwen Maximale toegankelijkheid van producten en diensten Maximaliseren klanttevredenheid Lichte daling van klanttevredenheid onder Nederlandse consumenten van 89% in 2008 naar 88% in 2009

9 MVO in één oogopslag 5 We helpen onze klanten energie te besparen door het aanbieden van energieadvies en energiebesparende producten. Ons doel hierbij is om energiebesparing te realiseren in de huizen en bedrijven van onze klanten en tegelijkertijd de klanttevredenheid verder te verbeteren. Nuon als werkgever Als werkgever zijn onze hoogste prioriteiten dat we onze medewerkers een veilige werkomgeving bieden en dat we een vooraanstaande positie innemen als aantrekkelijke werkgever. Ook onze eigen bedrijfsvoering proberen wij steeds verder te verbeteren. We houden nauwlettend toezicht op het energieverbruik en de CO 2- uitstoot van onze belangrijkste faciliteiten en nemen daar waar nodig energie besparings maatregelen. Van onze leveranciers vragen we dat ze de MVO-richtlijnen van Nuon onderschrijven. We willen medewerkers het volgende bieden: Een veilige en inspirerende werkomgeving; Uitdagend werk en carrièrekansen; Ontwikkelingsmogelijkheden; Aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden. Nuon als werkgever Onze ambities Actielijnen Activiteiten Medewerkersbestand is een afspiegeling van de samenleving Vooraanstaande positie als aantrekkelijke en veilige werkgever Bevorderen diversiteit in medewerkersbestand Veiligheid Gezondheid- en verzuimmanagement Verdere organisatie activiteiten van WINergy, vrouwennetwerk van Nuon Activiteiten MegaWatt, het jongerennetwerk van Nuon 42 langdurig werklozen zijn begonnen aan een werkervaringtraject met Step2Work Start veiligheidsprogramma om veiligheidsstructuur en veiligheidsbewustzijn verder te ontwikkelen Veiligheid eerste bespreekpunt wekelijkse agenda Raad van Bestuur 972 medewerkers doen mee aan het Duurzaam Fit-programma Nuon in de maatschappij Onze ambities Actielijnen Activiteiten Actieve dialoog met maatschappelijke stakeholders Grote maatschappelijke betrokkenheid van medewerkers Partnerschappen met Natuurmonumenten en Foundation Rural Energy Services (FRES) Strategische stakeholderdialoog Nuon Foundation Energiebesparende maatregelen met Natuurmonumenten, zoals bouw klimaatneutrale blokhut, installatie zonnepanelen en energie uit aardwarmte Samenwerkingsovereenkomst tussen Nuon, FRES en het ministerie van Buitenlandse Zaken Opmaat naar maatschappelijk convenant Noord-Nederland ten behoeve van Nuon Magnum Betrokkenheid aandeelhouders in splitsings- en partneringproces Activiteiten voor specifieke stakeholdergroepen, zoals klantenpanels, servicecalls, klankbordgroepen, werkbezoeken etc. Sponsorloop georganiseerd voor Stichting Regenboog, ruim 134 medewerkers namen deel, met een totale opbrengst van ruim Duurzame bedrijfsvoering Certificering en standaarden Maatschappelijk verslag volgens Global Reporting Initiative (GRI), niveau A +

10 6 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Onze ambitie is om een aantrekkelijke werkgever te zijn. Daarom bieden we onze medewerkers een omgeving waar iedereen zich gewaardeerd voelt en zich kan ontwikkelen, ongeacht leeftijd, geslacht, religie of culturele achtergrond. We hebben een aantal activiteiten ontwikkeld voor afgestudeerden en jonge professionals. Ook bieden we werkervaringsprogramma s. Zo dragen we met ons project Step2Work bij aan het verminderen van de jeugdwerkloosheid. Ook stellen we onze medewerkers in staat om werk en privéleven in balans te houden. Op deze manier kunnen we (top)talent aantrekken, verder ontwikkelen en behouden. Nuon in de maatschappij Maatschappelijk verantwoord ondernemen betekent voor ons ook een actieve dialoog met belangengroepen en milieuorganisaties, vakbonden, klanten, gemeenten, provincies en de landelijke overheid en politiek. Op deze wijze streven we naar transparantie richting onze stakeholders en een grote maatschappelijke betrokkenheid van onze medewerkers. Nuon als onderdeel van Vattenfall Het feit dat Nuon deel uitmaakt van Vattenfall versterkt onze ambities. De gedeelde doelstelling om CO 2-neutraal te zijn in 2050 heeft ervoor gezorgd dat Nuon wordt opgenomen in Vattenfalls CO 2 roadmap, waarbij het doel is om de CO 2-uitstoot uit de productie van energie en warmte terug te brengen tot nul in De gedeelde visie om employer of choice te worden komt onder meer tot uitdrukking in de mogelijkheden die Nuon-medewerkers krijgen om deel te nemen aan trainingprogramma s van Vattenfall. Verder hechten beide organisaties veel belang aan de dialoog met stakeholders. Om die reden publiceren Nuon en Vattenfall jaarlijks een maatschappelijk verslag. Governance Maatschappelijk verantwoord ondernemen vormt een integraal onderdeel van de (financiële) doelstellingen van de bedrijfsonderdelen. Nuon External Affairs & Sustainability stemt als stafafdeling de verschillende duurzaamheidstrategieën en -activiteiten binnen het bedrijf af. Dit team zorgt ook voor monitoring van en rapportage op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. De prestaties meten we periodiek en belonen we als onderdeel van de standaard prestatiemanagement cyclus. Verder hanteren de Raad van Bestuur en de divisies van Nuon de Corporate Social Responsibility Index die jaarlijks wordt bijgehouden (zie hieronder). Sturing van het sociaal-ethische gedrag van Nuon, haar medewerkers en leveranciers wordt gedaan aan de hand van de Gedragscode voor medewerkers en de Gedragscode voor leveranciers. De Gedragscode voor medewerkers wordt door alle Nuon-medewerkers ondertekend en de Gedragscode voor leveranciers maakt integraal deel uit van contracten met leveranciers. Meer over Nuons beleid op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen en de bereikte resultaten is te vinden in De verdieping. Meer informatie over governance en de remuneratie van de Raad van Bestuur, inclusief MVO-doelstellingen, is te vinden in het financieel jaarverslag. CSR Index Ambitie Omschrijving Belangrijkste acties Doel 2009 Resultaat 2009 Innovatie % van de omzet geïnvesteerd in innovatie 1% van de omzet geïnvesteerd in innovatie 1% 1% Groei 2020-doelstelling duurzame Opties ingediend voor het behalen productiecapaciteit van MW Verbetering van dienstverlening Klanttevredenheid Prestaties beter dan de benchmark gemeten in een geauditeerd klanttevredenheidonderzoek Nr. 1 in de consumentenmarkt Nr. 1 Aantallen consumenten Behoud van totaal aantal klanten in alle markten (NL & BE) 100% 100% Veiligheid en gezondheid Dodelijke ongevallen Geen dodelijke ongevallen 0 0 LTIF (Lost Time Injury Frequency) 30% verbetering versus budget ,6 1,3 voor PH&S en BD&P

11 Nuon en de maatschappij 7 De thema s in dit verslag zijn gebaseerd op maatschappelijke dilemma s en discussies die ook Nuon aangingen in Welke rol speelde Nuon in deze dilemma s? Welke meningen leefden er in de maatschappij en wat was ons standpunt? Welke acties heeft Nuon ondernomen en tot welke resultaten heeft dat geleid? Hierover gaan de hoofdstukken in Nuon en de maatschappij. Nuon en de maatschappij Geld verdienen door energie te besparen Naar CO 2 -neutraal De betaalbaarheid van energie Klimaat en milieu Flexibiliteit is de sleutel De energie van samengaan Voorzieningszekerheid Nuon en Vattenfall in de geliberaliseerde markt Werkgeverschap in evenwicht Werkgeverschap

12 Geld verdienen door energie te besparen

13 Energiebesparing: Nederland wil wel, maar doet nog te weinig. Nuon helpt klanten om minder energie te gebruiken. Goed voor de klant, goed voor het milieu en goed voor Nuon. Hoe voeren we het tempo op? Geld verdienen door energie te besparen Nederland verkeert een groot deel van 2009 in recessie. Nog nooit gingen er zo veel bedrijven failliet, meldt het CBS. Veel werknemers raken hun baan kwijt. Maar liefst 40% van de Nederlanders ondervindt de gevolgen van de crisis aan den lijve, zo blijkt in oktober 2009 uit onderzoek van Centiq, een consumentenplatform voor geldzaken dat is ingesteld door het ministerie van Financiën. Omdat de crisis het bedrijfsleven en de consument rechtstreeks treft in de portemonnee, verhoogt dit het kostenbewustzijn. Bedrijven en consumenten stellen niet alleen grotere aankopen uit, maar zetten ook het mes in de uitgaven. Zo willen ondernemers dit jaar dubbel zoveel besparen, concludeert accountantskantoor Deloitte op basis van onderzoek. Voor de klanten van Nuon is een lagere energierekening een van de mogelijkheden om de financiële armslag te vergroten. Energiebesparing is hiervoor zowel voor consumenten als bedrijven de meest geëigende weg.

14 10 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Geld verdienen door energie te besparen Veel ruimte voor energiebesparing Door structureel aandacht te geven aan energiebesparing kunnen bedrijven hun energie- efficiëntie jaarlijks gemiddeld met zo n 2,4% verbeteren. Dat blijkt uit de resultaten van het programma Meerjarenafspraken energie-efficiency (MJA) die daags na Prinsjesdag zijn gepresenteerd. Maar ook voor consumenten zijn er forse mogelijkheden om te besparen. Onderzoek van de Europese Commissie toont aan dat een gezin gemiddeld 5,7% van zijn huishoudbudget kwijt is aan energie. Een Nederlands huishouden betaalt jaarlijks gemiddeld bijna aan gas en elektriciteit. Wie erin slaagt zijn energiegebruik te verminderen, merkt dat dus direct in de portemonnee. In Nederland is daarvoor een enorm potentieel, meent Hans Mart Groen, Nuon Head of Sales. Nederlandse huishoudens gebruiken bijna evenveel energie als gezinnen in de doorgaans veel koudere Scandinavische landen. Bovendien zijn de huizen daar vaak vrijstaand, terwijl er in ons land veel rijtjeshuizen staan. Veel consumenten verbruiken energie zonder dat zij dat weten, bijvoorbeeld door onvoldoende isolatie of inefficiënte verwarming. Er zijn in Nederland dus enorme besparingen mogelijk. Leest het complete interview met Chris Bruijnes (Meer met Minder) op maatschappelijkverslag Hoe verleid je energiegebruikers? In de gebouwde omgeving huizen en kantoren is de vuistregel dat 30% bespaard kan worden op de energierekening, zegt Chris Bruijnes, algemeen directeur van de stichting Meer met Minder, die eigenaren van huizen en kantoorgebouwen stimuleert om energie te besparen in het kader van het overheidsprogramma Schoon en Zuinig. Zo bekeken kunnen Nederlandse gezinnen miljarden besparen op de energierekening. Toch laten veel energiegebruikers deze besparingsmogelijkheden links liggen. Hoe kan dat?

15 Geld verdienen door energie te besparen Nuon en de maatschappij 11 Volgens Bruijnes ligt het in elk geval niet aan de techniek: Die bestaat al vele jaren. Isolatie, dubbel glas en zuinige verwarmingssystemen: het zijn allemaal bewezen effectieve oplossingen. Waar het om gaat is dat de consument die technieken toe gaat passen. Dat is een samenspel tussen communicatie, financiering, kwalitatief hoogstaande oplossingen en het ontzorgen van consumenten. Alle vier die zaken moet je op een hoger plan brengen om de klant te verleiden tot energiebesparing. Hans Mart Groen van Nuon beaamt dit. Het realiseren van energiebesparing begint volgens hem met goede informatie beschikbaar stellen over de mogelijkheden, waaruit blijkt dat je niet hoeft in te leveren op comfort. Als je mensen aanspreekt op besparen, dan moet je niet beginnen over een extra warme trui. Wij willen laten zien dat er onnodig veel energie verbruikt wordt zonder dat je dat merkt en dat energie besparen prima kan zonder in te leveren op comfort. Verspil het niet, dat is de boodschap. Resultaten energiebesparing zonnepanelen verkocht hr-ketels verkocht energielabels verstrekt energieadviezen aan consumenten verstrekt m 2 isolatie aangebracht Energiebesparing als succesvolle businesscase Nuon beschouwt energiebesparing als een belangrijke commerciële activiteit: goed voor de klant, goed voor het milieu en goed voor Nuon. En die aanpak werkt. Binnen de klantenkring van Nuon zien we dat we de energiebesparingsdoelen van de overheid op korte termijn gaan halen. Wij liggen dus op koers. Maar het is de vraag of dit genoeg is. Veel consumenten blijven toch afwachtend met energiebesparing, waardoor de klimaatambities van de Nederlandse overheid op de langere termijn niet gehaald dreigen te worden. Er gaan daarom steeds meer stemmen op om energiebesparing te verplichten in de gebouwde omgeving. Zo pleitte de PvdA er in de Tweede Kamer voor om isolatie van woningen te verplichten. Aan de andere kant is bijvoorbeeld de Vereniging Eigen Huis hierop tegen. Meer met Minder wil het genuanceerd bekijken. Hoe nu over verplichtingen gesproken wordt, is veel te kort door de bocht, meent Chris Bruijnes. Het lukt blijkbaar nog niet goed genoeg om consumenten over te halen. Dan moet je eerst kijken naar de oorzaken en vervolgens een aantrekkelijker aanbod doen voordat je van marktwerking afstapt. Want ook bij verplichtingen zal stimulering en organisatie van de markt nodig blijven. Dat kan betekenen dat je als overheid dieper in de buidel moet tasten om de consument over de streep te trekken. Maar de energiesector heeft hierin ook een belangrijke rol. De energiebedrijven zouden die taak volgens mij beter kunnen én moeten invullen. Hierin is Nuon overigens een positieve uitzondering: het is knap hoe zij van energiebesparing een winstgevende bedrijfsactiviteit hebben gemaakt. Het kan dus blijkbaar wel; het energiebedrijf als hoeder van je energierekening. Hans Mart Groen ziet de noodzaak tot een versnelling in besparen op de langere termijn: De overheidsdoelstellingen voor gerealiseerde energiebesparing op de korte termijn gaan we halen. Maar voor de uiteindelijke besparingsdoelstellingen moet het tempo omhoog. Het is de vraag of de kosten voor het over de streep trekken van klanten dan niet zó hoog worden, dat bijvoorbeeld energiebesparingseisen stellen aan bestaande woningen en gebouwen veel efficiënter blijkt. Er is een grens aan verleiden. Lees meer over de betaalbaarheid van energie vanaf pagina 29.

16 Naar CO2- neutraal

17 Kopenhagen heeft niet geleid tot bindende afspraken over een drastische reductie van CO 2 -uitstoot. Een afwachtende houding is geen optie. Daarvoor is de klimaatproblematiek te urgent. Hoe ziet Nuon de weg naar CO 2 -neutraliteit? Naar CO 2 -neutraal Probleem: we hebben als energieverbruikende mensheid sinds de industriële revolutie, vooral vanaf midden negentiende eeuw, in een steeds hoger tempo CO 2 de atmosfeer in geblazen. De wereld is verslaafd geraakt aan fossiele brandstoffen. Als we daar nog een paar decennia mee doorgaan zadelen we onszelf en onze kinderen op met onoverkomelijke problemen. Zo schetste Tweede Kamerlid Diederik Samsom voorjaar 2009 de urgentie bij de presentatie in de Tweede Kamer van zijn tienpuntenplan dat het PvdA-standpunt over het klimaatbeleid verwoordt. Zijn boodschap was duidelijk: als wij nu niet ingrijpen, leidt dat onvermijdelijk tot opwarming van de aarde. De oplossing lijkt in mondiaal verband niet eenvoudig te organiseren: 192 landen bereikten in Kopenhagen eind 2009 slechts een mager akkoord. Niet de duidelijke besluiten en krachtdadige stappen waarop Nuon had gehoopt.

18 14 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Naar CO 2 -neutraal Vattenfalls klimaatambities 2030: 50% CO 2-reductie ten opzichte van : CO 2-neutrale bedrijfsvoering Lees het complete interview met Jan Terlouw op maatschappelijkverslag Lees het complete interview met Ron Wit (Natuur en Milieu) op maatschappelijkverslag Kopenhagen: teleurstelling en winst Zeer teleurstellend noemt Jan Terlouw, oud-minister van Economische Zaken, voormalig D66-senator en de huidige voorzitter van het Platform EnergieTransitie Gebouwde Omgeving (PeGO) de uitkomst van de klimaattop in de Deense hoofdstad. De kern van het probleem wordt nog steeds niet aangepakt en die kern is dat jaarlijks wereldwijd nog altijd 400 miljard dollar wordt geïnvesteerd in fossiele brandstoffen. Dat moet anders. De grote marktspelers moeten gaan investeren in duurzame energie. Liefst op vrijwillige basis, maar anders moet de overheid dat afdwingen en tegelijkertijd voor alle partijen een gelijk speelveld creëren. De markt zal niet zorgen voor de toekomst van de aarde, in ieder geval niet zonder een overheid die zorgt voor regulering en richting geeft. Voor Ron Wit, teammanager van Stichting Natuur en Milieu, is Kopenhagen ook teleurstellend, maar hij ziet daarnaast winst. Door de klimaattop en de aanloop ernaartoe is men zich overal veel meer bewust geworden van de problemen en van het feit dat er veel moet gebeuren. De politieke leiders hebben geen harde afspraken gemaakt, maar op andere niveaus zijn bijvoorbeeld steden, bedrijven, organisaties en individuele burgers echt serieus aan de slag. Bovendien: de Nederlandse en Europese klimaatdoelstellingen blijven overeind. Op alles inzetten Ook bij Nuon blijft het klimaatvraagstuk hoog op de agenda staan. Arnoud Kamerbeek, Nuon Head of Business Development & Projects: We willen in 2050 CO 2-neutraal opereren.

19 Naar CO 2-neutraal Nuon en de maatschappij 15 Om dat te bereiken richt Nuon zich op drie sporen: energiebesparing, duurzame productie van energie en in laatste instantie het zo schoon en efficiënt mogelijk gebruiken van fossiele brandstoffen. We kunnen het ons niet veroorloven om maar één weg te bewandelen; er is geen ei van Columbus, het is én én én. Als we niet op meerdere oplossingen inzetten, halen we het nooit om in 2050 CO 2-neutraal te zijn, concludeert Kamerbeek. Concreet betekent dit dat Nuon klanten stimuleert om energie te besparen en hen daarbij ondersteunt. Voor het tweede spoor is de doelstelling om het aandeel duurzaam geproduceerde energie te verhogen overeenkomstig de overheidsdoelstellingen. Om die reden werkt Nuon aan projecten op het gebied van vooral biomassa en windenergie, zoals de ontwikkeling van windpark Nuon Beaufort (circa 340 MW) dat gepland is 24 kilometer uit de kust van Zuid-Holland. De intentie is om voor 2020 in totaal MW aan windenergie te ontwikkelen. Wat betreft het derde spoor schoon fossiel richt Nuon de pijlen onder meer op CCS, het afvangen, transporteren en opslaan van CO 2. Bij de elektriciteitscentrale in het Limburgse Buggenum loopt een pilot met CO 2-afvang. Deze technologie kan, eenmaal verfijnd, ook bij de geplande Nuon Magnum-centrale in Groningen worden ingezet voor de afvang van CO 2. CCS-testinstallatie in Buggenum Nuon is in 2009 bij haar elektriciteitscentrale in Buggenum van start gegaan met de bouw van een innovatieve testinstallatie voor het afvangen van CO 2. Het gaat hier om CO 2-afvang in combinatie met vergassing van kolen en biomassa. Deze techniek maakt het mogelijk om CO 2 af te vangen vóór het verbrandingsproces (pre-combustion). De technologie die in Buggenum wordt beproefd, wil Nuon ook gaan inzetten bij de Nuon Magnum-centrale in de Eemshaven. Volgens Ron Wit is Nuon zeker op de goede weg als het gaat om de ondersteuning van de klant bij het besparen van energie. Ik denk dat Nuon het verst van de energiemaatschappijen is in het regelen van een totaalpakket voor de klant. Toch heeft Wit ook wensen, bijvoorbeeld als het gaat om schoon fossiel. Natuur en Milieu ziet graag dat er een norm komt voor de uitstoot van de hoeveelheid CO 2 per geproduceerde kwh. Hoe bedrijven dat inrichten is aan hen; bijvoorbeeld door CCS of bijstook van biomassa. Nuon zou hier in mijn optiek openlijk voor moeten lobbyen. Zeker omdat Nuon beschikt over de benodigde technologie, een CO 2-afvangpilot heeft lopen en ruime ervaring heeft met het meestoken van biomassa. Bouwen op duidelijkheid Als knelpunt signaleert Wit het niveau van investeringen in duurzame energieproductie. Dat moet omhoog, anders blijven de doelstellingen buiten bereik. Wit rekent dit Nuon zeker niet alleen aan. Ook het overheidsbeleid is hier volgens hem debet aan, want het succes van duurzame energie is in hoge mate afhankelijk van financiële ondersteuning en andere vormen van stimulering vanuit de overheid. Arnoud Kamerbeek sluit zich hierbij aan: Het is van wezenlijk belang dat de overheid een duidelijke visie op de toekomst formuleert. Het is alleen mogelijk om een duurzame business case te bouwen op duidelijkheid voor de langere termijn, met name wat betreft een stabiel investeringsklimaat en commitment vanuit de overheid. Lees meer over onze duurzame energieproductie vanaf pagina 49.

20 Flexibiliteit is de sleutel ENERGIE- ADVIES Energiebesparing Duurzame productie Schoon fossiel CO 2

21 Wind, zon, kolen, biomassa, aardgas voor onze energievoorziening zijn er vele mogelijkheden. Welke keuzes maken we? Hoe maken we de overgang naar een duurzame en tegelijkertijd betrouwbare en betaalbare energievoorziening? Flexibiliteit is de sleutel De energievraag stijgt en de noodzaak van een meer duurzame productie neemt toe. De afgelopen decennia zijn naast traditionele bronnen voor energieproductie zoals gas en kolen ook duurzame bronnen zon, wind, biomassa interessanter geworden als energiebron. Bovendien vindt de productie van energie niet langer alleen centraal plaats, maar op tal van locaties, zowel klein- als grootschalig: steeds meer consumenten hebben een zonneboiler, er zijn windmolenparken op land en op zee en veel tuinders produceren hun eigen energie via warmtekrachtkoppelinginstallaties. Het in toenemende mate duurzame, maar ook wisselende aanbod van energie de wind waait niet altijd vraagt van energiecentrales dat zij flexibel genoeg zijn om als back-up te fungeren. Hoe ziet de energievoorziening van de toekomst eruit? En hoe stappen we over van de huidige generatie van energieproductie naar de volgende?

22 18 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Flexibiliteit is de sleutel Duurzaam en toekomstgericht Wind en biomassa zijn in Nederland de belangrijkste bronnen voor verduurzaming van de elektriciteitsvoorziening voor de komende twintig jaar. Zeker bij de geplande inzet van windenergie heeft Nederland flexibele, op fossiele brandstoffen gestookte energiecentrales nodig die de grote wisselingen in het aanbod van windenergie kunnen opvangen, benadrukte de Energieraad al in Maar hoe is die behoefte aan flexibiliteit te rijmen met de plannen voor nieuwe kolencentrales? Siegbert van der Velde, directeur van de Milieufederatie Groningen, schrijft in Het Financieele Dagblad van 27 oktober 2009 dat conventionele kolencentrales vanwege het feit dat die qua vermogen moeilijk regelbaar zijn de ontwikkeling van zonne- en windenergie zelfs blokkeren en daarmee een effectief klimaatbeleid in de weg staan. Maar naast aardgas hebben we voorlopig nog steeds kolen nodig om de energievoorziening betrouwbaar en betaalbaar te houden. Deze fossiele brandstoffen moeten we in de overgangsfase naar een meer duurzame energievoorziening dan wel zo schoon mogelijk inzetten. In lijn met het dringende advies van de Energieraad stelt Van der Velde dat de overheid zich daarom met regelgeving en subsidies zou moeten richten op de techniek van kolenvergassing in combinatie met de afvang en opslag van CO 2 (CCS). Hiermee kiest de overheid voor de meest flexibele en toekomstgerichte technologie. Flexibele centrales Nuon zet met de bouw van flexibele centrales een belangrijke stap op weg naar de nieuwe energiegeneratie. Zo is Nuon Magnum uiteindelijk geschikt voor kolen, gas én biomassa (multifuel). Bovendien worden de kolen en biomassa niet verbrand, maar onder hoge druk omgezet in een synthetisch gas (syngas). Dit wordt vergassing genoemd. Het syngas dat hiermee ontstaat,

23 Flexibiliteit is de sleutel Nuon en de maatschappij 19 kan gebruikt worden om elektriciteit te produceren, maar als er voldoende aanbod is van bijvoorbeeld windenergie, kan de centrale ook worden ingezet voor de productie van onder meer synthetische brandstof of waterstof (multi-product). Bovendien is kolenvergassing milieuvriendelijker dan conventionele verbranding, omdat stoffen zoals kwik en zwaveloxiden uitgefilterd kunnen worden. Daarnaast biedt deze techniek de mogelijkheid om CO 2 aan het syngas te onttrekken en af te vangen voor hergebruik of ondergrondse opslag. De capaciteit van deze centrale MW is genoeg om zo n twee miljoen huishoudens van energie te voorzien. Brandstofmix energieproductie Nederland % Risico s spreiden Het is duidelijk dat flexibiliteit een sleutelbegrip is, benadrukt ook Coby van der Linde, directeur van het Clingendael International Energy Programme. Vanwege de economische crisis en de teleurstellende uitkomst van de top in Kopenhagen bevinden we ons in een onzekere fase. Zo is er nog onvoldoende duidelijkheid over waar het heengaat met de CO 2-prijs, wat invloed heeft op de voortgang van bijvoorbeeld CCS. In deze onzekere fase op weg naar een duurzame energievoorziening is de keuze voor grote, flexibele energiecentrales zoals Nuon Magnum een positieve ontwikkeling. En in het verlengde daarvan is het verstandig om verschillende opties in de brandstofkeuze te hebben. We weten dat fossiele brandstoffen voorlopig nog nodig zijn voordat duurzame energie volwassen is; 20% duurzaam geproduceerde energie in 2020 betekent nog steeds 80% fossiele brandstoffen. De keuze voor aardgas ligt in een gasrijk land als Nederland voor de hand. Bovendien kan er met aardgas goed worden ingespeeld op een fluctuerend aanbod van bijvoorbeeld windenergie. Het beleid van Nuon voor het gebruik van aardgas is in lijn met deze visie. We hebben een sterke positie op de gasmarkt, zegt Thijs van Lotringen, Nuon Head of Exploration & Production. De internationale gasmarkt is de afgelopen tijd mede door de kredietcrisis en door nieuwe gasvondsten in de Verenigde Staten van een krappe markt veranderd in een overaanbod. Tegelijkertijd weten we dat de jaarlijkse gasbehoefte van Nuon juist zal stijgen, onder meer door de bouw van nieuwe gascentrales in Amsterdam en Diemen en door de ontwikkeling van Nuon Magnum. Ons uitgangspunt is daarom dat we inkoop- en prijsrisico s willen spreiden, om zo de beschikbaarheid van gas zeker te stellen. Dat doen we bijvoorbeeld door in zee te gaan met verschillende aanbieders en korte- en langetermijncontracten af te sluiten. Verder beschikken we over eigen gasvelden en gasopslag, van belang voor de voorzieningszekerheid. Jan Homan, Nuon Head of Power, Heat & Services, voegt hieraan toe: De gasopslag van Nuon in Epe, Duitsland, wordt uitgebreid. We zijn nu in de uitvoeringsfase en het project is in 2011 klaar. Daarnaast werken we aan ondergrondse gasopslag in zoutcavernes in het Groningse Zuidwending. Het is onze verantwoordelijkheid om proactief om te gaan met ontwikkelingen in de energiemarkt en flexibel op de vraag in te spelen. Een zo betrouwbaar en duurzaam mogelijke energievoorziening tegen een betaalbare prijs. Alles wat we doen is daarop gericht. 34,2% Kolen 28,5% Aardgas-WKC's 15,8% Aardgascentrales 12,6% Hoogovengas 1 8,4% Wind 2 0,5% Waterkracht 0,1% Biomassa 0,03% Zon 1 In onze centrales in Velsen worden de restgassen die vrijkomen bij de staalproductie van Corus ingezet als brandstof voor de productie van elektriciteit. Op deze wijze worden de hoogovengassen door Nuon nuttig gebruikt. De gassen bevatten een hoog percentage CO 2. Met ingang van 2006 is met de Energiekamer van de NMa afgesproken dat Nuon de CO 2-emissie in de brandstofmix van de productie corrigeert in verband met dubbeltelling. De CO 2-emissiefactor van hoogovengas wordt hierin berekend op basis van de inzet van aardgas. 2 De windproductie betreft alle elektriciteit die Nuon als producent en economisch eigenaar via een netaansluitpunt op het elektriciteitsnet zet. Lees het complete interview met Coby van der Linde (Clingendael) op maatschappelijkverslag

24 De energie van samengaan

25 In 2009 ging Nuon samen met Vattenfall. Een logische stap in een energiemarkt die steeds meer volwassen wordt. Wat betekent dit voor de oorspronkelijke aandeelhouders? En hoe krijgt de integratie nu gestalte? De energie van samengaan Sinds het volledig vrijgeven van de energiemarkt in juli 2004 is deze steeds meer volwassen geworden. Uitgangspunten waren meer concurrentie en meer keuzevrijheid voor de klant. Iedereen kan zelf zijn bakker of supermarkt kiezen, dus waarom niet zijn energieleverancier? Vijf jaar na de liberalisering van de energiemarkt ziet de Energiekamer van de NMa als toezichthouder inderdaad een actievere energieconsument en meer concurrentie tussen energiebedrijven. Het samengaan van Nuon met Vattenfall op 1 juli 2009 was in dit proces een historische stap. Een grote Nederlandse speler op de energiemarkt en een toonaangevend internationaal energieconcern bundelden de krachten. Dat leidde tot verhitte debatten. Blijft Nuon een bedrijf met ambitieuze duurzaamheiddoelstellingen? Betekent de verkoop van Nuon het verkwanselen van Nederlands erfgoed? Begin 2009 werd de voorgenomen overeenkomst tussen Nuon en Vattenfall in alle geledingen van de politiek flink langs de meetlat gelegd.

26 22 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 De energie van samengaan Historie 2001 liberalisering groenestroommarkt 2004 liberalisering totale Nederlandse energiemarkt voor consumenten 2008 besluit splitsing Nederlandse energiebedrijven Februari 2009 aankondiging voorgenomen partnerschap Nuon en Vattenfall 1 juli 2009 samengaan Nuon en Vattenfall Energie verhit de gemoederen Binnen de jarenlange discussie over de liberalisering en privatisering van de energiemarkt was de splitsing van energiebedrijven in energieproducenten en -leveranciers enerzijds en netbeheerders anderzijds een paradepaardje van de politiek. Die splitsing maakte de weg vrij voor producenten en leveranciers om aansluiting te zoeken bij een (internationale) partner. Dat was voor sommige commentatoren in media en politiek aanleiding om te spreken van krokodillentranen bij de verkoop van energiebedrijven: dat was immers de logische uitkomst van een eerder genomen politiek besluit. Voor Nuon was het samengaan met Vattenfall het sluitstuk van een periode van circa vier jaar waarin diverse vormen van samenwerking werden onderzocht om de strategische positie van Nuon op de Europese energiemarkt te versterken. Om de langetermijnstrategie van Nuon te borgen hebben Nuon, haar aandeelhouders, de Raad van Commissarissen en de Centrale Ondernemingsraad een aantal criteria opgesteld waaraan de partner moest voldoen. Duurzaamheiddoelstellingen, een stabiele werkgelegenheid en financiële slagkracht spelen daarin een belangrijke rol. Vattenfall voldoet aan deze doelstellingen. De integratie tussen Nuon en Vattenfall verloopt voorspoedig, zegt Peter Smink, CFO van Nuon. Het gaat zelfs zo goed dat we na een halfjaar feitelijk verder zijn dan we durfden hopen. En dat betekent soms even pas op de plaats maken en over de schouder kijken naar wat de randvoorwaarden en uitgangspunten van het samengaan waren. In een dergelijk proces is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de blik naar binnen naar de organisatie niet de blik naar buiten verdringt. Daarnaast betekent deze overgang een andere relatie met onze aandeelhouders. Als ervaren partij kunnen wij hen bijvoorbeeld helpen bij het invullen van hun duurzaamheidambities.

27 De energie van samengaan Nuon en de maatschappij 23 Van aandeelhouder naar partner Carolien Gehrels, wethouder Bedrijven en Deelnemingen van Amsterdam, was nauw betrokken bij de verkoop van de aandelen Nuon van de gemeente. Zij kijkt met een goed gevoel terug op dit proces: Nuon was er goed van doordrongen dat deze verkoop voor ons een majeur besluit was. Ze namen ons mee in het proces, informeerden het bestuur en de raadsleden goed, tijdig en helder. Uiteindelijk was iedereen blij met de uitkomst. Op termijn is de gemeente Amsterdam niet meer als aandeelhouder bij Nuon/Vattenfall betrokken. Toch betekent dit volgens Gehrels geen afscheid. Nuon blijft voor Amsterdam een partner op het gebied van energie- en klimaat doelstellingen. Denk alleen al aan het ontwikkelen van duurzame energie en ons oplaadnetwerk voor elektrisch vervoer Amsterdam Elektrisch. Graag zie ik dat Nuon/Vattenfall en Amsterdam de komende honderd jaar zaken blijven doen. En daar is alle reden toe, want we passen bij elkaar: als creatieve zakenstad kunnen we samen met Nuon vorm geven aan duurzaamheid. Binnen de energiemarkt verschuiven de rollen van provincies en gemeenten steeds meer. Waren ze eerst vooral aandeelhouder, nu kunnen ze als klant mede de agenda voor de energiemarkt bepalen. Specifieke publieke belangen borgen De provincie Gelderland was de grootste aandeelhouder van Nuon. Gedeputeerde Harry Keereweer maakte het proces van de verkoop van aandelen van dichtbij mee. Ik zag het als een noodzaak: als kleine regionale partij kún je gewoonweg geen aandeelhouder van een groot commercieel bedrijf zijn, zoals Nuon na de splitsing. Met zo n risico kunnen we de twee miljoen inwoners van Gelderland niet opzadelen. Toen is er direct een partneringproces op gang gekomen om de toekomst van Nuon te borgen. En laat ik voorop stellen: ik kijk heel positief terug op het proces van de verkoop en ben trots op de nieuwe partner Vattenfall. Nu is het van belang duurzame energie samen op te pakken en een betrouwbare en betaalbare energievoorziening te blijven garanderen. Het is de taak van de overheid om dit te bewaken en ervoor te zorgen dat Nederland zijn positie van energie-innovator behoudt. Het is in dat kader goed dat de maatschappelijke afspraken die gemaakt zijn met Nuon/Vattenfall de komende jaren worden bewaakt in een stichting. Gabrie Hage, voorzitter van de Centrale Ondernemingsraad (COR) van Nuon: De medezeggenschap is vanaf het opstellen van de visie en strategie tot aan de keuze voor de uiteindelijke partner betrokken geweest in het proces. De instelling was om gezamenlijk op te trekken. De COR heeft daarbij zijn eigen afwegingen kunnen maken naast die van de directie, Raad van Commissarissen en aandeelhouders. Uiteraard staan wij als ondernemings raad voor de medewerkers, maar ook voor de toekomst van ons bedrijf. Het afgelopen jaar hebben we met z n allen veel bereikt: het oude Nuon is gesplitst, we hebben een partner gevonden en de integratie met Vattenfall verloopt positief. Daar zijn wij trots op. De directie heeft ons vertrouwen gegeven en dat heeft zich uitbetaald. Een onderdeel van de transactie is het instellen van een stichting Nuon Energy Public Assurance, zei Maria van der Hoeven (minister van Economische Zaken) op 11 maart 2009 in een spoeddebat. [...] Het belangrijke daarvan is dat de stichting als taak heeft om erop toe te zien dat de gemaakte afspraken tussen Vattenfall en Nuon worden nageleefd. Rard Rijcken, Nuon Head of Corporate Affairs, licht toe: Deze stichting gaat uit van de stakeholdersgedachte. Ze bewaakt de businessdoelstellingen en de belangen van medewerkers, aandeelhouders, klanten en de maatschappij. Daarmee wordt dus ook de gewenste maatschappelijke verankering geborgd. Daarbij hoort onder meer de langetermijnstrategie voor de productie van duurzame energie, een geleidelijke overgang van het merk Nuon naar Vattenfall en behoud van het hoofdkantoor in Amsterdam. Lees meer over de Nuon Energy Public Assurance Foundation vanaf pagina 57.

28 Werkgeverschap in evenwicht

29 De arbeidsmarkt verandert. De beroeps bevolking vergrijst. Nieuwe generaties kijken anders aan tegen werk en carrière. Hoe zorg je er als werkgever voor dat je nieuw talent aan je weet te binden én aantrekkelijk blijft voor bestaande medewerkers? Werkgeverschap in evenwicht Nederland werd in 2009 geconfronteerd met economisch zwaar weer. De werkloosheid steeg en het aantal vacatures daalde. Om te overleven moesten veel ondernemingen de broekriem aanhalen. Kostenbesparingen en het schrappen van arbeidsplaatsen zijn vaak het gevolg. Daarmee lijkt de crisis op de korte termijn bezworen, maar is deze aanpak ook heilzaam voor de langere termijn? In de nabije toekomst dienen grotere uitdagingen zich aan, zoals vergrijzing, juist krapte op de arbeidsmarkt en verhoging van de AOW-leeftijd. Organisaties moeten de juiste balans vinden tussen de crisis doorkomen en klaar zijn voor de toekomst, is de stellige overtuiging van Annemarie Kuks, Nuon Head of HRM & Safety. Het opbouwen van een evenwichtig en divers personeelsbestand is daarbij van groot belang. Goede mensen behouden en motiveren en nieuw talent aantrekken zijn dan ook absolute topprioriteiten voor Nuon.

30 26 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Werkgeverschap in evenwicht Step2Save Totaal aantal bezoeken: huishoudens Hoeveelheid CO 2 bespaard door energieboxen: kg Investeren in nieuwe aanwas Door de recessie lijken vergrijzing of een mogelijk tekort aan technici minder urgent. De sense of urgency om te investeren in nieuwe aanwas is nu afwezig, maar als de economie weer opveert, worden bedrijven keihard geconfronteerd met de gevolgen van een in sommige regio s nu al krimpende beroepsbevolking. In onze kennisgedreven economie worden bedrijven steeds afhankelijker van jong talent, voorspelt prof. dr. Michiel Schoemaker, hoogleraar Talentmanagement aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Dat was veertig jaar geleden veel minder relevant, toen Nederland een industriële samenleving was met volop beschikbare arbeidskrachten. Kuks bevestigt dit. Wie nu niet investeert in verfrissing en verversing, heeft over vijf, zes jaar een probleem, omdat een hele managementlaag niet wordt aangevuld of kostbare kennis verloren gaat. Juist nu is het zaak om onder anderen jonge technici en toekomstige managers aan te nemen. Als je dat niet doet, ben je eigenlijk een dief van je eigen portemonnee en pleeg je een aanslag op het toekomstig collectief geheugen van het bedrijf. Generatie X en generatie Y Maar hoe pak je dat aan? Hoe speel je in op de behoeften en wensen van verschillende generaties en zorg je er tegelijkertijd voor dat Nuon klaar is voor wat de toekomst brengt? En hoe voorkom je een ware clash van generaties binnen je organisatie? Want dat gevaar dreigt met het toetreden van nieuwe generaties op de arbeidsmarkt, schrijven Jolink, Korten en Verhiel in het onderzoek Jongleren met talent (2009). Uit het onderzoek blijkt dat iedere generatie andere eisen stelt aan werk en loopbaan. Zo kijkt generatie Y, geboren tussen 1970 en 1985, heel anders aan tegen de work-life-balance dan voorgaande generaties.

31 Werkgeverschap in evenwicht Nuon en de maatschappij 27 Generatie Y hecht veel waarde aan vrijheid, maar is ook ambitieus. Deze generatie kiest eerder voor zelfontplooiing dan status. De babyboomers en generatie X, geboren tussen 1945 en 1970, houden er een heel ander arbeidsethos op na. Zij zetten vooral in op hard werken, presteren en carrière maken. De naoorlogse generaties zijn heel loyaal aan werkgevers, terwijl generatie Y veel makkelijker van baan wisselt. One size fits all volstaat niet (meer) Een one-size-fits-all-aanpak volstaat niet meer, vindt Kuks. Het reguliere HRM-beleid en de instrumenten die daarbij worden ingezet, zijn vaak niet aangepast aan de behoeften en wensen van verschillende doelgroepen. Schoemaker benadrukt dat het erg belangrijk is om als organisatie duidelijk te maken wat je doet, waar je voor staat en wat voor mensen er bij je werken. Kijk naar je eigen identiteit en toon die, ook aan de arbeidsmarkt. Wat heb je als organisatie bijvoorbeeld te bieden op het gebied van loopbaanbegeleiding, traineeships en de balans tussen werk en privé? Nuon is hier volop mee bezig. Annemarie Kuks: Zo hebben we onderzocht of onze manier van opleiden en ontwikkelen geschikt is voor de jongere generaties. Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot een aanpassing van het managementtraineeprogramma. Ook is er regelmatig overleg met MegaWatt, het jongerennetwerk van Nuon, om te toetsen of het HRMbeleid van Nuon aansluit bij de wensen en behoeften van die generatie. Ervaren medewerkers worden uitgenodigd om als mentor of praktijkbegeleider hun ervaring te delen met jongere collega s en studenten. Niet alleen sluit dit aan bij de behoefte van oudere medewerkers om kennis over te dragen of coachingsvaardigheden te ontwikkelen, maar zij vormen op die manier ook een brug tussen verschillende generaties. Safety first Het bieden van een veilige werkomgeving voor medewerkers is een van de topprioriteiten van Nuon. Daarom streeft Nuon ernaar het aantal bedrijfsongevallen terug te brengen tot nul. Een veiligheidscultuurplan moet ervoor zorgen dat veiligheid een vanzelfsprekend onderdeel wordt van de bedrijfscultuur en prestaties van Nuon. Want veiligheid is niet alleen een onderwerp voor medewerkers die fysiek werk verrichten, maar gaat iedereen aan. Daarom werkt iedereen bij Nuon volgens dezelfde veiligheidstandaard. Dit beleid werpt zijn vruchten af: in vergelijking met 2008 nam in 2009 het aantal ongevallen dat resulteert in afwezigheid af. Aantrekkelijke werkgever In economisch zware tijden is het behouden van goede mensen en hen motiveren minstens zo belangrijk als het aantrekken van nieuwe medewerkers. En dat is Nuon gelukt zonder de eigen identiteit te verliezen. Met het oog op het samengaan met Vattenfall een prestatie van formaat, vindt Kuks. Het individu centraal stellen, zelfontplooiing, loopbaanontwikkeling en verantwoordelijkheid zijn daarbij sleutelbegrippen. Een aantrekkelijke werkgever zijn, zit m vooral in de ruimte en de mogelijkheden die medewerkers krijgen en de inhoud van het werk. Zet de mensen op de juiste projecten en laat ze meedenken. Zo blijven medewerkers betrokken en gemotiveerd. Alleen dan zijn we in staat om met zijn allen de Nuon-doelstellingen te bereiken. Het samengaan met Vattenfall heeft de loopbaanmogelijkheden voor Nuonmedewerkers verbreed. Nuon gelooft sterk in een persoonsgerichte benadering: wat heeft iemand op een bepaald moment nodig? Om hier achter te komen gaan we het gesprek aan met individuele medewerkers. Vervolgens kun je inspelen op hun specifieke behoeften. Deze tijd vraagt om maatwerk.

32 28 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 In De verdieping geven wij een uitgebreid beeld van de resultaten op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen die Nuon in 2009 heeft gerealiseerd. Ontwikkelingen in de resultaten worden verklaard en binnen beleidskaders geplaatst. De gerapporteerde resultaten passen in de Global Reporting Initiative Index (GRI-index) en zijn gegroepeerd onder dezelfde thema s als in Nuon en de maatschappij. De verdieping De betaalbaarheid van energie Klimaat en milieu Geld verdienen door energie te besparen Naar CO 2 -neutraal Voorzieningszekerheid Nuon en Vattenfall in de geliberaliseerde markt Flexibiliteit is de sleutel De energie van samengaan Werkgeverschap Werkgeverschap in evenwicht

33 De betaalbaarheid van energie De verdieping 29 De betaalbaarheid van energie Gezien de wereldwijde economische ontwikkelingen is er in 2009 voor zowel onze particuliere als zakelijke klanten meer nadruk komen te liggen op de kosten van energie. We blijven onze klanten helpen zuiniger om te springen met energie, omdat dit een van de belangrijkste manieren is om energie betaalbaar te houden. Geld verdienen door energie te besparen Beleidskader Energiebesparing is een integraal onderdeel van de Nederlandse klimaatdoelstellingen. Dit komt tot uiting in initiatieven van de overheid zoals het programma Meer met Minder en het nationale energiebesparingsprogramma voor de gebouwde omgeving in Nederland. De landelijke energiebesparingsdoelstelling is gesteld op 2% per jaar tot 2020, wat zal leiden tot 20% minder energieverbruik in 2020 ten opzichte van In het actieplan Schoon en Zuinig is uitgebreide informatie te vinden over de geïntegreerde aanpak die wordt ingezet om deze klimaatdoelstellingen te realiseren. Wat energiebesparing betreft ligt de focus op industriële efficiëntie en energiebesparing in bestaande gebouwen. Het convenant Meer met Minder onderdeel van Schoon en Zuinig is in januari 2008 ondertekend door de overheid, de bouw- en installatiesector en Nederlandse energiebedrijven. Dit landelijke programma is erop gericht in de jaren tot ,4 miljoen bestaande woningen en gebouwen 30% energiezuiniger te maken. Op basis van nationale streefcijfers wordt beoogd om in 2020 een energiebesparing te realiseren van 100 PJ. Energiebesparing is een van de speerpunten van de strategie van Nuon, en zal dat ook in de toekomst blijven. Wij zijn ervan overtuigd dat we uitstekend gepositioneerd zijn om actief te participeren in initiatieven op dit vlak. Ons uitgebreide pakket van diensten, onze sterke portefeuille van (innovatieve) producten en services en de samenwerkingsverbanden die we in de loop der jaren hebben opgebouwd geven ons de flexibiliteit die nodig is om in te spelen op de marktomstandigheden. Bewustwording De eerste stap op weg naar energiebesparing houdt voor Nuon in dat we onze klanten bewust maken van hun energieverbruik en van manieren om dat verbruik terug te dringen zonder verlies van comfort, en daarbij tegelijkertijd geld te besparen. Verspillingscampagne In 2009 hebben we onze Verspillingscampagne voortgezet onder de naam Energie is mooi. Verspil het niet. De onderliggende boodschap van deze campagne blijft dezelfde: het energiegebruik in Nederlandse huishoudens kan worden verminderd zonder verlies van comfort. De bij de campagne ingezette middelen zijn succesvol gebleken en worden daarom nog steeds gebruikt. Zo maken we bijvoorbeeld nog steeds gebruik van de Verspillings- Check en Energieadvies Online. Om onze boodschap nog nadrukkelijker onder de aandacht van onze klanten te brengen, heeft de campagne in 2009 een kleine emotionele en persoonlijke dimensie toegevoegd aan het verband tussen energie en het dagelijks leven van onze klanten. Gezien het feit dat huishoudens gemiddeld zorgen voor zo n 30% van de totale nationale verspilling van energie, hopen we dat dit bewustwordingsproces bijdraagt aan een aanzienlijke vermindering van dit percentage. Nuon MijnVerbruik Nuon MijnVerbruik is een online dienst waarmee onze zakelijke klanten hun gas- en stroomverbruik kunnen monitoren. Op deze manier krijgen zij inzicht in mogelijkheden om energie te besparen en maatregelen die ze kunnen nemen om die besparing te realiseren. Via een op afstand

34 30 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 afleesbare meter kunnen de hoeveelheid energie en het tijdstip van verbruik nauwkeurig worden bijgehouden. Het overzicht biedt gegevens die per 15 minuten worden geregistreerd en gaat terug tot Aan de hand van deze gedetailleerde informatie kunnen onze zakelijke klanten mogelijkheden voor energiebesparing identificeren. Ook kunnen ze de effecten van specifieke maatregelen op hun verbruikcijfers meten. Bovendien kunnen gebruikers van Nuon MijnVerbruik vanaf 2009 informatie downloaden over de indicatieve uitstoot van CO 2 in relatie tot hun energieverbruik. Nuon MijnVerbruik werd in 2007 geïntroduceerd als pilot en wordt nu actief aangeboden aan alle zakelijke Nuon-klanten. De teller van de geregistreerde zakelijke gebruikers stond in 2009 op 389; in 2008 ging het om 189 gebruikers. Energiedisplay In juli 2009 is het project Amsterdam Smart City van start gegaan, een initiatief in samenwerking met IBM en Cisco. Bij dit project worden 500 woningen in Amsterdam voorzien van een innovatief intern energiebeheersysteem. Bewoners kunnen op een schermpje het patroon van hun energieverbruik aflezen en analyseren, en kunnen per huishoudelijk apparaat precies zien wat het verbruikt. Dit schermpje is draadloos verbonden met de gas- en elektriciteitsmeters. Hiermee willen we consumenten inzicht bieden in hun energieverbruik. Dit stelt hen in staat hun gedrag aan te passen en bij de aanschaf van nieuwe apparaten een bewustere keuze maken. Het project is een vervolg op de veelbelovende resultaten die werden bereikt met een pilot op kleinere schaal in Arnhem, door Nuon en SenterNovem uitgevoerd tijdens de winter van Daaruit bleek dat er een gemiddelde besparing was bereikt van 9% op elektriciteit en 14% op gas, met enorme uitschieters van maximaal 34% op elektriciteit en 32% op gas. De gemiddelde jaarlijkse besparing komt uit op ongeveer 200 per woning. In 2010 gaan we door met het monitoren van de ontwikkelingen in deze pilot in Amsterdam om de voorlopige resultaten te kunnen toetsen en de technologie verder te verbeteren. Dit project is onderdeel van Amsterdam Smart City en wordt mede gefinancierd door het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Energieadvies voor onze zakelijke klanten Samen met ons dochterbedrijf Ebatech willen we onze zakelijke klanten een totaalpakket aan zakelijke adviesdiensten bieden. Daarbij maken we gebruik van speciale software voor energiebeheer om de verkregen verbruiksinformatie te vertalen naar praktische besparingsmogelijkheden. Deze maatregelen beogen een bijdrage te leveren aan een meer duurzame bedrijfsvoering voor onze klanten, door te zorgen voor minder energieverbruik en CO 2-uitstoot en tegelijkertijd kosten te besparen. Wij bieden de volgende diensten aan: EnergieScan: op basis van informatie die onze adviseurs verzamelen (zoals energieverbruik, gegevens over het pand zelf en energienota s), worden op de klant afgestemde maatregelen aangeboden om zakelijke klanten te helpen efficiënter om te gaan met energie; EnergieManagement: bij deze service houdt Nuon continu het energie- verbruik van zakelijke klanten in de gaten. Onze adviseurs krijgen hiermee inzicht in hoe, waar en wanneer er energie wordt gebruikt. Hierbij wordt tevens nagegaan wat de CO 2-voetafdruk van het bedrijf is. Vervolgens wordt er in nauw overleg met de klant een concreet plan opgesteld, waarin maatregelen staan beschreven die de klant kan nemen om het verbruik terug te dringen. Deze maatregelen richten zich op drie hoofdpunten: technologie, gedrag en organisatie. Wanneer de maatregelen zijn doorgevoerd kunnen de effecten worden gemeten via continue monitoring. Het jaar 2009 was een moeilijk jaar voor veel bedrijven. Nuon is erin geslaagd ondernemingen te helpen hun bedrijfsvoering duurzamer te maken en tegelijkertijd te bezuinigen op de energiekosten. Zo heeft Ebatech bijvoorbeeld onderzocht hoeveel er bespaard kan worden in winkelcentrum Villa Arena en alle afzonderlijke winkels in dit centrum. In 2010 willen we ons vooral gaan richten op het ontwikkelen van nieuwe diensten als Energie Consultancy, waarmee we meer klanten kunnen helpen sneller rendement te behalen op hun investeringen door slimme oplossingen te implementeren. Ook streven we naar een verdere integratie van de adviesdiensten binnen Nuon. Energiebesparende producten en diensten Nuon heeft een breed aanbod aan producten en diensten om energiebesparing bij consumenten en zakelijke klanten te bevorderen. In 2009 zijn er: zonnepanelen verkocht; hr-ketels verkocht of geïnstalleerd, globaal ongeveer evenveel als in 2008, maar met een duidelijke stijging in de vraag naar vervangingsinstallaties; energielabels uitgegeven; energiebesparingsadviezen gegeven aan huishoudens. In 2009 heeft Nuon de Energiewinkels ingezet als een nieuw medium om energieadvies te verstrekken aan particuliere klanten door middel van het organiseren van gratis toegankelijke workshops of themaweken per winkel. In november hebben de Nuon Energiewinkels bijvoorbeeld

35 De betaalbaarheid van energie De verdieping 31 een subsidieweek georganiseerd om bezoekers gratis advies te geven over het aanvragen van subsidie voor energiebesparende maatregelen in bestaande woningen; m isolatie aangebracht. Verbeterde woningisolatie kan een belangrijke bijdrage leveren aan energiebesparing en daarmee aan het reduceren van de energievoetafdruk van klanten. Net als in 2008 bestond in 2009 het grootste gedeelte van de aangebrachte isolatie uit spouwmuurisolatie. Sinds juli 2009 geldt er voor verschillende vormen van isolatie een verlaagd btw-tarief (van 6% in plaats van 19%), wat heeft bijgedragen aan de groei van genomen isolatiemaatregelen. Nuon Energiewinkels In de Nuon Energiewinkels zijn alle producten en diensten van Nuon te vinden. Bezoekers kunnen op één plek de producten bekijken, vergelijken en ervaren. Er is een uitgebreid assortiment hr-ketels en designradiatoren. Ook zijn er elektronische beveiligingssystemen, isolatieoplossingen, producten voor energiebesparing, abonnementen voor service en onderhoud van verwarmingsinstallaties en contracten voor gas en elektriciteit. Ten slotte kunnen onze klanten in de Energiewinkel terecht met allerlei vragen over de verdere dienstverlening van Nuon. In 2009 zijn er verschillende initiatieven op het gebied van energiebesparing georganiseerd in de Nuon Energiewinkels. In november was er bijvoorbeeld een gelegenheid om oude gloeilampen in te wisselen voor gratis spaarlampen. In 2009 hebben we ons gericht op twee nieuwe producten: Zonneboilers In de zomer van 2009 heeft Nuon de zonneboiler toegevoegd aan het assortiment. Deze levert warm water op basis van een combinatie van zonne-energie met een hr-ketel. Per huishouden is een reductie mogelijk tot 480 kg CO 2-uitstoot per jaar. Het is niet alleen een duurzamere manier om water te verwarmen, maar kan per woning ook nog een besparing opleveren van maximaal 150 per jaar. Nuon biedt een scherp geprijsd totaalpakket aan. Dit pakket omvat niet alleen de zonneboiler en zonnecollector, maar ook installatieservice, ondersteuning bij subsidieaanvragen en de mogelijkheid van een voordelig servicecontract. ++ HR -glas (isolatieglas) Momenteel bestuderen we de mogelijkheden om hr ++ -glas (isolatie glas) toe te voegen aan ons assortiment isolatieproducten. In dit kader hebben we een pilot opgestart waarmee we de belangstelling voor dit product willen meten. Daarbij willen we bekijken welke productcombinaties het meest effectief zijn en diepgaande kennis verzamelen over isolatieglas. Wij beschouwen het als een logische volgende stap om isolatieglas op te nemen in ons assortiment, omdat we daarmee onze klanten geïntegreerde energiebesparingsmaatregelen kunnen bieden. Samen met onze partner GevelBeheer Nederland gaan we een reeks productcombinaties aanbieden (alleen glas of in combinatie met een ruim assortiment kozijnen) die 2,5 keer beter isoleren dan standaard dubbel glas en 5 keer beter dan enkel glas. Het resultaat kan een besparing opleveren van maximaal 300 per jaar. In de tweede helft van 2009 heeft de overheid een subsidie beschikbaar gesteld voor de installatie van hr ++ -glas van 35 per m 2. Nuon bekijkt momenteel de mogelijkheden om de pilot in 2010 voort te zetten en wellicht uit te breiden naar zakelijke klanten. Samenwerkingsverbanden Gemeenten en woningbouwcorporaties In 2009 zette Nuon haar integrale aanpak van de renovatie van bestaande gebouwen voort. Nuon werkte samen met een aantal provincies, gemeenten en woningbouwcorporaties om klanten energieadvies op maat en duurzame energieoplossingen te bieden. Als het enigszins mogelijk is en meerwaarde oplevert, probeert Nuon altijd de mensen in de buurt of wijk te betrekken bij projecten. In 2009 zijn onder meer de volgende projecten gerealiseerd of opgestart: Uw woning in de watten, een project van Isolatie Netwerk, een dochter van Nuon Isolatie. Dit project is uitgevoerd in Apeldoorn in samenwerking met de gemeente en woningcorporatie Ons Huis. Warm welkom in Rivierenland is een project dat valt onder het reeds genoemde programma Meer met Minder in de regio rond Tiel. Nuon maakt gebruik van natuurlijke momenten om energiebesparende maatregelen te nemen in woningen: bij verhuizing of verbouwing. Het project is in juni 2009 van start gegaan en heeft een doorlooptijd van een jaar. Huiseigenaren krijgen een energielabel aangeboden voor hun huis in de huidige staat en krijgen daarbij maatwerkadvies over mogelijke energiebesparende maatregelen. Deelnemers ontvangen 250 korting op de prijs van dit advies. Voor huiseigenaren die het energieverbruik in hun woning met 30% willen terugdringen door energiebesparende maatregelen is een subsidie beschikbaar van De doelstelling van het project is om in totaal 100 huizen 30% energiezuiniger te maken. Partners in dit project zijn de provincie Gelderland en Rabobank. Nuon is ook een samenwerkingsverband aangegaan met de milieu- organisatie Milieudienst West-Holland en de gemeenten Leiden,

36 32 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Noordwijk, Voorschoten en Katwijk. Samen lanceren ze een campagne om huis eigenaren te stimuleren om energiebesparende maatregelen te nemen. Op een speciale website kunnen huizenbezitters voorbeelden zien van maatregelen, investeringen en mogelijke energiebesparing in huizen met dezelfde kenmerken als hun eigen huis. Slim met Gas Nuon neemt deel in de stichting Slim met Gas, samen met GasTerra, Eneco en Essent. De algemene doelstelling is bij te dragen aan een vermindering van gasverbruik door bevordering van innovatieve gasgestookte apparatuur. Om dit te bereiken wil Slim met Gas de introductie faciliteren van micro-wkk s (microwarmtekrachtkoppeling, ook wel HRe genoemd). De micro-wkk levert zowel warmte als elektriciteit dankzij een combinatie van een hr-ketel met een kleine gasmotor die elektriciteit genereert. Bij de productie van elektriciteit stoten micro-wkk s ongeveer de helft van de hoeveelheid CO 2 per kwh uit in vergelijking met netstroom. Na een aantal eerder uitgevoerde kleine pilots worden er in 2010 in Apeldoorn 200 micro-wkk s geïnstalleerd. Voor deze pilot werkt Nuon samen met Liander, GasTerra, de provincie Gelderland, leverancier Remeha en twee plaatselijke woningcorporaties. Step2Save De pilot Step2Save, uitgevoerd in samenwerking met de gemeente Amsterdam en woningcorporatie Ymere, is in 2009 afgerond. Er was een uitbreiding met huishoudens, waarvan in de loop van 2009 persoonlijk advies en een Energiebox kregen. Deze Energiebox bevat een aantal energiebesparende producten, zoals spaarlampen en waterbesparende kranen. De totale hoeveelheid CO 2-uitstoot die wordt vermeden dankzij de in de Energiebox aangeboden maatregelen bedraagt kg. In 2010 werkt Nuon samen met de gemeente Amsterdam en Ymere aan een project waarbij huurhuizen zijn betrokken, in de stadsdelen Noord, Zeeburg en Oost-Watergraafsmeer. Huurders in de sociale woningbouw kunnen gratis advies krijgen om energie te besparen. Dit project is bedoeld voor die mensen die het meeste behoefte hebben aan hulp bij het verlagen van hun energierekening. Voorkomen van beëindiging energielevering 2009 is in financieel opzicht een moeilijk jaar geweest voor een aantal van onze klanten. Nuon heeft zich daarom nog meer ingezet om klanten te helpen schulden en betalingsachterstanden te voorkomen. Een voor de hand liggende manier om op de kosten te bezuinigen is speciale aandacht te besteden aan vermindering van de energieverspilling in woningen. In de tweede helft van 2009 konden we onze energie tarieven verlagen, wat bijdroeg aan de vermindering van de druk op sommige klanten. Het convenant dat Nuon heeft gesloten met verschillende GGD s, schuldhulpverleningsinstanties en kredietinstellingen (zoals de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet, NVVK) is eind 2009 herzien. Een aantal bijzondere clausules is toegevoegd met betrekking tot afsluiting van de energielevering tijdens het winterseizoen. De clausules gelden ook voor de zomermaanden. Verder hebben we onze samenwerking versterkt met andere convenantpartijen. Hierdoor zijn we eerder in staat de sociale dienst en andere gemeentelijke diensten te waarschuwen wanneer klanten financiële hulp nodig hebben, zodat er adequate hulp geboden kan worden. Nuon zet zich ook proactief in om betalingsoplossingen te vinden voor klanten die moeilijkheden ondervinden. Zo verwijst Nuon klanten bijvoorbeeld pas naar een schuldhulpverleningsinstantie wanneer een betalingsregeling is mislukt. Sinds de splitsing van Nuon en Alliander is Nuon niet meer verantwoordelijk voor eventuele afsluiting van de energielevering, maar wordt in plaats daarvan het leveringscontract met de betreffende klant beëindigd. Indien nodig wordt de toevoer afgesloten door de netbeheerder. In 2009 zijn in totaal leveringscontracten beëindigd. Nuon werkt samen met de NVVK aan verkorting van de wachtlijst voor financiële hulpverlening. Deze wachtlijst is ontstaan als gevolg van een stijgend aantal doorverwijzingen. Het percentage succesvol afgeronde betalingsregelingen is in 2009 gestegen met 48%, terwijl het aantal klanten die direct benaderd moesten worden in verband met betalingsproblemen steeg met 4%.

37 Klimaat en milieu De verdieping 33 Klimaat en milieu Nuon zet zich actief in voor een duurzame energievoorziening. Het is onze ambitie om in 2050 CO 2 -neutraal te opereren. Bij alle activiteiten streeft Nuon ernaar de impact op het milieu door bijvoorbeeld CO 2 en verzurende stoffen te minimaliseren en de overlast voor omwonenden tot een minimum te beperken. Naar CO 2 -neutraal Groenestroomproducten Alle Nuon-klanten kunnen kiezen voor groene stroom. Consumenten en kleinzakelijke klanten bieden we een keuze tussen twee producten: Nuon NatuurStroom en Nuon GroenStroom. Nuon NatuurStroom wordt afgedekt met garanties van oorsprong van energie uit zon, wind en kleinschalige waterkracht. Bij Nuon GroenStroom ging het in 2009 uitsluitend om elektriciteit uit windkracht. Van alle energie die onder de naam Nuon NatuurStroom of Nuon GroenStroom wordt aangeboden is de oorsprong volledig gegarandeerd. In 2009 was alle productie onder de naam Nuon NatuurStroom of Nuon GroenStroom afkomstig van productielocaties in Nederland. Aandeel Nuon Natuur- en Nuon GroenStroomklanten in totaal consumenten/kleinzakelijke klanten Nederland % 86,5% Grijze stroom 13,5% Nuon NatuurStroom en Nuon GroenStroom Het totale aantal klanten dat groene stroom bij ons afneemt, is in 2009 licht gestegen. In 2009 leverden wij in totaal GWh groene stroom aan klanten. Dit is weergegeven in de grafiek rechts.

38 34 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 In 2009 leverden we in totaal 490 GWh Nuon NatuurStroom aan ruim klanten. Vergeleken met 2008 is het aantal klanten gestegen. Dit is voornamelijk toe te schrijven aan de stijging in het aantal klanten dat Nuon NatuurStroom afneemt tegen een vaste prijs. Verder leverden we in 2009 in totaal 726 GWh Nuon GroenStroom aan consumenten en kleinzakelijke klanten. Het aantal Nuon GroenStroomklanten is licht gedaald van in 2008 naar in Groene stroom voor onze zakelijke klanten De vraag naar groene stroom onder onze grotere zakelijke klanten is in 2009 gestegen. Deze trend kan worden verklaard uit een duidelijke toename in duurzame inkoop bij gemeenten en provincies (waaronder de inkoop van groene elektriciteit). De door ons geleverde groene elektriciteit is hoofdzakelijk afkomstig uit geïmporteerde waterkracht. Nuon NatuurStroomlevering per jaar 1 GWh Klanten x Betreft producten voor consumenten/kleinzakelijke en grootzakelijke klanten. Voor Nuon NatuurStroom wordt wind, zon en kleinschalige waterkracht ingezet Totale levering van Nuon GroenStroom aan consumenten/kleinzakelijke klanten 1 GWh Klanten x Betreft product Nuon GroenStroom voor consumenten en kleinzakelijke klanten. Groenestroomproducten Nuon Duitsland en Nuon België Meer dan 50% van de stroomlevering van Nuon België bestaat uit duurzame energie. Ons product Nuon Nature bestaat zelfs voor 100% uit groene stroom. In september 2009 is de verkoop van Nuon Nature sterk gestegen als gevolg van tariefwijzigingen en onze ambitie om Nuon België stevig op de kaart te zetten als leverancier van groene stroom. Voor 2010 verwachten we een verdere stijging door directe marketingcampagnes en de introductie op de markt van een derde Nature-product. De verkoop van groene elektriciteit in België steeg van een volume van 273 GWh in 2008 naar 359 GWh in Overzicht Nuon NatuurStroom 2009 In de tabel rechts is aangegeven waaruit Nuon NatuurStroom is opgebouwd, uitgesplitst naar klantgroep. Ook is er een onderscheid gemaakt tussen productie uit eigen centrales en stroom die bij andere producenten is ingekocht. Onder in de tabel staat een overzicht van het aantal klanten en het totale geleverde volume. Beide zijn uitgesplitst naar consumenten en kleinzakelijke klanten aan de ene, en grootzakelijke klanten aan de andere kant

39 Klimaat en milieu De verdieping 35 NatuurStroomboekhouding 2009 RA-geverifieerd GWh Bronnen gebaseerd op garanties van oorsprong 1 Consumenten/kleinzakelijke klanten Eigen productie Nederland Inkoop Nederland Wind 527, , ,507 Zon 1,515 0,288 1,803 Waterkracht - kleinschalig 4,990 0,010 5,000 Subtotaal 534, , ,310 Totaal Grootzakelijke klanten Wind 2,339 15,557 17,896 Zon Waterkracht - kleinschalig 49,926 0,074 50,000 Subtotaal 52,265 15,631 67,896 Subtotaal 586, , ,206 Overschot 2-726,337 Totaal 489,869 Levering Consumenten/kleinzakelijke klanten Aantal klanten Levering 3 per 31 december 2009 GWh ,973 Grootzakelijke klanten ,896 Totaal ,869 1 In 2009 zijn geen garanties van oorsprong uit buitenlandse productie ingezet. 2 Het overschot aan ingekochte garanties van oorsprong is ingezet voor Nuon GroenStroom, en bestaat uit windproductie. 3 Levering betekent in dit geval levering van groene waarde in de vorm van garanties van oorsprong.

40 36 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Klimaatneutraal gas Naast groenestroomproducten biedt Nuon haar klanten ook producten om de uitstoot van CO 2 uit gasverbruik te compenseren. Dit gebeurt aan de hand van Voluntary Emission Reduction (VER)-certificaten. Voor consumenten en kleinzakelijke klanten bieden we dit product aan onder de naam Nuon Natuurcertificaat. Voor grootzakelijke klanten is er een vergelijkbaar product onder de naam KlimaatNeutraal Gas. Zo n consumenten en kleinzakelijke klanten hebben in 2009 gebruikgemaakt van de mogelijkheid om hun CO 2-uitstoot uit gasverbruik te compenseren via het Nuon Natuurcertificaat. De daarmee samenhangende koop van VER-certificaten kwam neer op een totale compensatie van ton CO 2. De pilot met KlimaatNeutraal Gas leverde niet de verwachte belangstelling van klanten op. In 2010 zal daarom een beslissing genomen worden over het al dan niet voortzetten van deze pilot. Onze brandstofmix voor energielevering Binnen de Europese Unie zijn alle elektriciteitsleveranciers verplicht informatie te publiceren over de brandstofmix van de door hen geleverde stroom en de gevolgen daarvan voor het milieu. Ook binnen de Nederlandse wet- en regelgeving is een dergelijke publicatie verplicht. Voor de berekening van de brandstofmix levering schrijven de richtlijnen een zeer algemene methode voor. Daarom heeft EnergieNed, de brancheorganisatie van Nederlandse energiebedrijven, in 2005 een berekeningsmethode ontwikkeld die alle leveranciers kunnen gebruiken. Deze methode is overigens niet verplicht gesteld. In de afgelopen twee jaar hebben marktpartijen nieuwe methodes geïntroduceerd om hun brandstofmix te berekenen. Dit leidde tot nieuwe energieproducten en inconsistente berekeningsmethodes. Dit staat haaks op de oorspronkelijke gedachte achter de Europese regelgeving, want vermelding van de brandstofmix levering was juist bedoeld als een hulpmiddel voor klanten om een goede vergelijking te kunnen maken tussen de verschillende energieaanbieders. In het licht van deze doelstelling van de regelgeving heeft Nuon ervoor gekozen om de methode van EnergieNed te blijven hanteren. Binnen EnergieNed overlegt Nuon nu over manieren om de huidige situatie te verbeteren zodat klanten over betere informatie kunnen beschikken. Daarnaast voeren we overleg met NGO s die vraagtekens gezet hebben bij ons portfolio op basis van de brandstofmix levering die we naar buiten brachten. Nuon heeft uitgelegd dat de brandstofmix levering van levering de feitelijke levering aan klanten vanaf het net weergeeft. Informatie over Nuons impact op het milieu zou eigenlijk moeten worden verzameld uit de productiemix. Deze geeft namelijk de productiecijfers weer en de brandstoffen die worden gebruikt om elektriciteit op te wekken voor levering aan het Nederlandse elektriciteitsnet. Brandstofmix levering Nuon Groep RA-geverifieerd % Aandeel grijze energie 83,8% Aandeel groene energie 16,3% CO 2-emissiefactor Radioactief afval 51,9% Aardgas 21,8% Kolen 10,3% Waterkracht 6,4% Nucleair 5,5% Wind 3,7% Overig grijs 0,5% Biomassa 0,0% Zon Brandstofmix levering consumenten/kleinzakelijke klanten RA-geverifieerd % 57,5% Aardgas 22,6% Kolen 11,2% Wind 4,8% Nucleair 3,9% Overig grijs 0,0% Waterkracht 0,0% Biomassa 0,0% Zon 396,6 g/kwh 0,00019 g/kwh Aandeel grijze energie 88,8% Aandeel groene energie 11,2% CO 2-emissiefactor 415,8 g/kwh Radioactief afval 0,00015 g/kwh

41 Klimaat en milieu De verdieping 37 De brandstofmixcijfers voor 2009 vormen een afspiegeling van de marktomstandigheden in De productie in Nuons gaswinningscentrales steeg als gevolg van lagere gasprijzen, terwijl de productie in onze centrales in Velsen en IJmond daalde naarmate er minder hoogovengas beschikbaar was. Handelsvolumes en inkoopvolumes bleven redelijk stabiel, wat duidt op minder volatiele prijzen. Inkoop vanuit co-generation installaties steeg, waarbij zowel het aantal klanten als het totale volume toenam. De productie van duurzame energie bleef stabiel met lagere productievolumes afkomstig van windenergie. Het CO 2-emissieniveau daalde aanzienlijk in vergelijking met Dit is vooral toe te schrijven aan een verandering in de manier waarop de Nederlandse overheid dit berekent. In tegenstelling tot voorgaande jaren heeft de Nederlandse overheid co-generation dit jaar als afzonderlijk type brandstof toegevoegd aan de berekening van de Nederlandse energieleveringsmix. Dat betekent dat het gemiddelde gasvolume is gestegen ten opzichte van voorgaande jaren, wat direct van invloed is op de gemiddelde CO 2-emissiefactor. Brandstofmix levering grootzakelijke klanten RA-geverifieerd % 55,7% Aardgas 21,9% Kolen 12,8% Waterkracht 4,7% Nucleair 3,8% Overig grijs 0,9% Biomassa 0,2% Wind 0,0% Zon Brandstofmix levering Nuon België RA-geverifieerd % 47,2% Waterkracht 33,4% Aardgas 13,1% Kolen 2,8% Nucleair 2,3% Overig grijs 1,2% Biomassa 0,0% Wind 0,0% Zon Aandeel grijze energie 86,1% Aandeel groene energie 13,9% CO 2-emissiefactor 403,2 g/kwh Radioactief afval 0,00014 g/kwh Aandeel grijze energie 51,6% Aandeel groene energie 48,4% CO 2-emissiefactor 268,7 g/kwh Radioactief afval 0,00007 g/kwh Brandstofmix levering Nuon Duitsland RA-geverifieerd % 29,1% Nucleair 27,9% Kolen 22,1% Aardgas 12,5% Waterkracht 3,9% Overig grijs 2,5% Wind 1,8% Biomassa 0,1% Zon Aandeel grijze energie 83,1% Aandeel groene energie 16,9% CO 2-emissiefactor 408,0 g/kwh Radioactief afval 0,00087 g/kwh

42 38 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Productie van elektriciteit en warmte Onderstaande grafiek geeft de nettoproductie van elektriciteit en warmte weer. De totale productie vertoont een lichte stijging in elektriciteitsproductie en een daling in warmteproductie ten opzichte van het voorgaande jaar. Meer informatie per locatie is te vinden in de tabel op pagina 56. Totale nettoproductie van elektriciteit en warmte¹ TWh/PJ ,4 15,1 13,8 Elektriciteit duurzaam 1 0,6 Elektriciteit productiecentrales 13,3 13,2 1,4 Warmte 16,7 13,1 1,4 14,4 13,2 1,4 14, De duurzame productie omvat alle duurzame elektriciteit die Nuon als producent en economisch eigenaar via een netaansluitpunt op het elektriciteitsnet zet. In het verslag wordt windproductie uit minderheidsdeelnemingen en derde partijen die wij als economisch eigenaar op het elektriciteitsnet zetten meegeteld en buitenlandse windproductie (die niet door ons op het elektriciteitsnet wordt gezet) niet. De economische crisis heeft een duidelijk effect gehad op onze productie- en verkoopactiviteiten. Veel industriële ondernemingen moesten hun productie verlagen en als gevolg daarvan daalde ook hun vraag naar elektriciteit, stoom en warmte. Dit effect was het duidelijkst te zien bij onze industrieparken, waar onze centrales de industriële activiteiten ter plaatse bedienen. Sommige industriebedrijven moesten hun productie aanzienlijk naar beneden bijstellen of zelfs helemaal stilleggen als gevolg van faillissement. Het directe gevolg voor ons was een daling in onze productie en levering. 11,1 Een ander belangrijk effect was te zien in onze centrales Velsen 24 en 25 en de IJmond-centrale, die draaien op hoogovengas. Vorig jaar werd Velsen 24 intensief ingezet, terwijl Velsen 25 en IJmond om verschillende redenen een zeer lage productie draaiden. Om te beginnen werd de industriële productie en dus de vraag naar energie ook hier beïnvloed door de economische crisis. Daar kwam nog bij dat de centrale Velsen 25 een groot deel van het jaar niet beschikbaar was vanwege een reparatie van de stoomturbine. Het gevolg hiervan was dat de beschikbaarheid van Velsen 25 zeer laag was en de grotere centrale Velsen 24 moest worden ingezet. De terugloop in industriële activiteiten zorgde verder voor een daling in de beschikbaarheid van hoogovengas en een grotere schommeling in de kwaliteit van het gas. Om de betrouwbaarheid van levering te waarborgen is toen besloten om de centrale Velsen 24 op hoge capaciteit te laten draaien en de productie in de IJmond-centrale te verlagen. Onze brandstofmix van energieproductie De totale hoeveelheid stroom die Nuon in Nederland produceert kan worden uitgesplitst naar brandstofsoorten. Deze zogenaamde brandstofmix van de productie geeft in percentages weer welke energiebronnen Nuon heeft gebruikt om elektriciteit te produceren en is zo een goede afspiegeling van alle stroom die Nuon als producent aanbiedt op de elektriciteitsmarkt. Deze stroom is afkomstig van duurzame en grijze productiecentrales, die ofwel volledig eigendom zijn van Nuon of eigendom zijn van partijen met wie Nuon een direct inkoopcontract heeft, zoals eigenaren van windmolens. Wij produceren stroom uit duurzame bronnen (wind, water, zon en biomassa), fossiele bronnen (kolen en aardgas) en uit hergebruikte procesgassen (hoogovengas). Waar mogelijk gebruiken we onze duurzame productiecapaciteit, bestaande uit windmolenparken, waterkrachtcentrales en elektriciteitscentrales die ook stadswarmte leveren. Afhankelijk van vraag en aanbod en van de geldende brandstofprijzen zetten we onze productiecentrales altijd in op volgorde van (energie)zuinigheid en efficiëntie, waarbij we beginnen met de zuinigste centrale. De volgende grafiek geeft een beeld van de brandstofmix van Nuons energieproductie in Nederland. Deze mix was in 2009 voor 9% groen en 91% grijs.

43 Klimaat en milieu De verdieping 39 Brandstofmix energieproductie Nederland % 34,2% Kolen 28,5% Aardgas-WKC's 15,8% Aardgascentrales 12,6% Hoogovengas 1 8,4% Wind 2 0,5% Waterkracht 0,1% Biomassa 0,03% Zon 1 In onze centrales in Velsen worden de restgassen die vrijkomen bij de staalproductie van Corus ingezet als brandstof voor de productie van elektriciteit. Op deze wijze worden de hoogovengassen door Nuon nuttig gebruikt. De gassen bevatten een hoog percentage CO 2. Met ingang van 2006 is met de Energiekamer van de NMa afgesproken dat Nuon de CO 2-emissie in de brandstofmix van de productie corrigeert in verband met dubbeltelling. De CO 2-emissiefactor van hoogovengas wordt hierin berekend op basis van de inzet van aardgas. 2 De windproductie betreft alle elektriciteit die Nuon als producent en economisch eigenaar via een netaansluitpunt op het elektriciteitsnet zet. Milieu-impact van onze energieproductie Emissies naar lucht De verbranding van brandstoffen om elektriciteit op te wekken of warmte te produceren leidt tot uitstoot van kooldioxide (CO 2), stikstofoxiden (NO x) en, in het geval van kolen, zwaveldioxide (SO 2). Deze stoffen hebben een schadelijke impact op het milieu. Nuon streeft er daarom naar haar bijdrage aan deze schadelijke emissies zo veel mogelijk te beperken. We ondersteunen onze klanten actief bij het verlagen van hun vraag naar energie. Dat doen we niet alleen door advies te geven, maar ook door ze een geïntegreerde benadering te bieden om energiebesparende maatregelen te nemen. Waar mogelijk breiden we onze productiecapaciteit van duurzame energie uit en we streven naar een zo schoon mogelijk gebruik van fossiele brand stoffen. Verder zijn we continu bezig met het verhogen van de efficiëntie van onze bestaande centrales en investeren we in nieuwe, zuinige technologie. In de tabel op pagina 56 wordt per productielocatie van Nuon aangegeven wat het opgestelde vermogen is in MW elektrisch (MWe) en MW thermisch (MWth) en hoeveel er geproduceerd is in 2009 en De productie is afhankelijk van vraag en aanbod en van zaken als noodzakelijke reparaties en onderhoud. De grootste verandering in de brandstofmix productie vergeleken met vorig jaar, voltrok zich in onze door hoogovengas aangedreven productie centrales. Hoogovengas wordt alleen gebruikt als brandstof in de productiecentrales in Velsen en IJmond. In 2009 daalde de beschikbaarheid van hoogovengas, waardoor de centrales in Velsen en IJmuiden minder productie draaiden dan in voorgaande jaren. De productiecapaciteit en gerealiseerde productie uit duurzame bronnen staan vermeld op pagina 50. De grafiek op de volgende pagina illustreert de uitstoot van CO 2, NO x en SO 2 in grammen per kwh opgewekte elektriciteit. Meer informatie is te vinden in de volgende paragrafen. CO 2 -uitstoot Om klimaatverandering tegen te gaan moet de uitstoot van CO 2 drastisch worden verlaagd. Binnen de EU zijn er grenswaarden vastgesteld voor de uitstoot van alle grotere centrales in de industriële en energiesector. Voor de meeste van Nuons centrales geldt zo n maximumlimiet voor CO 2-emissies.

44 40 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Emissie CO 2, NO x en SO 2 per eenheid elektriciteitsproductie 1 g/kwh CO 2 -emissie als gevolg van energieproductie 1 kton , , ,50 0,512 0, ,25 0 0,322 0,326 0,327 0,139 0,115 0,092 0,090 0, CO 2 2 NO x SO 2 1 De elektriciteitsproductie betreft de totale productie uit duurzame bronnen en fossiele brandstoffen. 2 Betreft de CO 2-emissiefactor op basis van de productiemix. In onze centrale in Velsen worden de restgassen die vrijkomen bij de staalproductie van Corus ingezet als brandstof voor de productie van elektriciteit. Op deze wijze worden de hoogovengassen door Nuon nuttig gebruikt. De gassen bevatten een hoog percentage CO 2. Met ingang van 2006 is met de Energiekamer van NMa afgesproken dat Nuon de CO 2-emissie in de brandstofmix corrigeert in verband met dubbeltelling. De CO 2-emissiefactor van hoogovengas wordt berekend op basis van de inzet van aardgas. Bij deze waarden is deze correctie ook doorgevoerd. De uitstoot van CO 2 die vrijkomt bij de productie van elektriciteit houdt direct verband met de gebruikte hoeveelheid fossiele brandstoffen. Daarom streven we naar verhoging van het aandeel duurzame energie en blijven we ons inzetten voor verbetering van de efficiëntie van centrales die draaien op fossiele brandstoffen. Daarnaast investeren we in CO 2-afvang om de uitstoot van CO 2 naar de lucht te voorkomen. In april 2009 kondigde Nuon de bouw aan van een proefinstallatie om CO 2 af te vangen bij de kolenvergassingscentrale in Buggenum. Deze installatie wordt naar verwachting in de tweede helft van 2010 in bedrijf gesteld. 1 In onze centrales in Velsen worden de restgassen die vrijkomen bij de staalproductie van Corus ingezet als brandstof voor de productie van elektriciteit. Op deze wijze worden de hoogovengassen door Nuon nuttig gebruikt. De gassen bevatten een hoog percentage CO 2. Met ingang van 2006 is met de Energiekamer van de NMa afgesproken dat Nuon de CO 2-emissie in de brandstofmix corrigeert in verband met dubbeltelling. De CO 2-emissiefactor van hoogovengas wordt berekend op basis van de inzet van aardgas. Bij deze waarden is deze correctie ook doorgevoerd.. Daarnaast zorgen we voor een vermindering van de CO 2-uitstoot via onze projecten om restwarmte uit afvalverbrandingsinstallaties en elektriciteitscentrales te gebruiken voor stadsverwarming. Eind 2009 waren er in totaal woningen aangesloten op stadsverwarmingssystemen van Nuon. Dit zorgde voor het vermijden van kilo aan CO 2-uitstoot, wat gelijkstaat aan de jaarlijkse emissies van personenauto s. CO 2 -emissies uit elektriciteits- en warmteproductie De totale hoeveelheid CO 2-emissies die vrijkomt bij de productie van elektriciteit en warmte in onze centrales steeg van kiloton in 2008 naar kiloton in De voornaamste oorzaak voor deze toename is de stijging in totale elektriciteitsproductie. De uitstoot van CO 2 per kwh daalde van een gemiddelde van 503 gram/kwh in 2008 naar 499,1 gram/ kwh in Details over de uitstoot per productielocatie zijn te vinden in de tabel op de volgende pagina.

45 Klimaat en milieu De verdieping 41 CO 2 -emissie per productielocatie RA-geverifieerd kton CO 2-emissie Buggenum Diemen IJmond Velsen Hemweg Lage Weide & Merwedekanaal BMC Lelystad 0 0 HWC Purmerend 12 6 HWC Kanaleneiland 0 0 HWC Nic. Beetsstraat 2 1 HWC Nieuwegein 3 2 HWC Overvecht 0 0 WKC Purmerend WKC Industriepark Emmtec WKC Industriepark De Kleef WKC Industriepark Sittard 1 4 WKC Industriepark Heerlen 2 5 WKC Industriepark Düren WKC Industriepark Heinsberg 4 7 WKK-park (diverse locaties) Totaal In onze centrales in Velsen worden de restgassen die vrijkomen bij de staalproductie van Corus ingezet als brandstof voor de productie van elektriciteit. Op deze wijze worden de hoogovengassen door Nuon nuttig gebruikt. De gassen bevatten een hoog percentage CO2. Met ingang van 2006 is met de Energiekamer van de NMa afgesproken dat Nuon de CO2-emissie in de brandstofmix corrigeert in verband met dubbeltelling. De CO2-emissiefactor van hoogovengas wordt berekend op basis van de inzet van aardgas. Bij deze waarden is deze correctie ook doorgevoerd.

46 42 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 NO x -emissie per productielocatie ton NO x-emissie Buggenum Diemen IJmond Velsen Hemweg Lage Weide & Merwedekanaal BMC Lelystad HWC Purmerend 6 3 HWC Kanaleneiland 0 0 HWC Nic. Beetsstraat 2 1 HWC Nieuwegein 2 1 HWC Overvecht 0 0 WKC Purmerend WKC Industriepark Emmtec WKC Industriepark De Kleef WKC Industriepark Sittard WKC Industriepark Heerlen 1 WKC Industriepark Düren WKC Industriepark Heinsberg 3 5 WKK-park (diverse locaties) Totaal

47 Klimaat en milieu De verdieping 43 NO x -emissie per jaar kton 10 SO 2 -emissie per jaar kton 2,5 8 7,95 2,0 2,15 6 6,79 5,85 5,15 5,27 1,5 1,59 1,67 1,42 1,33 4 1,0 2 0, NO x -emissies Nederland is op grond van Europese wet- en regelgeving verplicht de totale uitstoot van stikstofoxiden (NO x) te beperken. Vanaf 2010 geldt voor ons land een nationaal emissieplafond van 260 kiloton per jaar. De Nederlandse overheid legt zichzelf een strenger streefcijfer op van 231 kiloton per jaar. Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) heeft een limiet opgelegd aan NO x- emissies in grammen per GJ verbruikte brandstof voor alle installaties. Bedrijven die meer uitstoten dan de limiet kunnen NO x-emissierechten kopen binnen een emissiehandelssysteem en ondernemingen die onder de grenswaarde uitkomen kunnen hun rechten verkopen. De gemiddelde NO x-emissie per geproduceerde kwh steeg licht van 0,325 g/kwh in 2008 naar 0,327 g/kwh in In 2009 zijn we erin geslaagd de NO x-emissies uit onze thermische centrales binnen de toegestane limiet te houden. Het gemiddelde niveau van NO x-emissies in g/gj berekend over alle thermische centrales was in 2009 al aanzienlijk minder dan de maximaal toegestane emissies voor Individueel bleek een aantal van onze centrales nog niet aan deze limiet te voldoen. De totale NO x-emissies in 2009 zijn weergegeven in de grafiek hierboven. Gegevens over NO x-emissies uitgesplitst per productielocatie staan vermeld in de tabel op de vorige pagina. Verbeterde verbrandingstechnologie is een van de belangrijkste mogelijkheden om de NO x-uitstoot te verlagen, bijvoorbeeld door speciale lage-no x-branders te installeren en DeNO x-installaties in te zetten. Door in 2009 te investeren in een nieuwe verbrandingskamer in onze WKK-centrale in Purmerend hebben we een lagere hoeveelheid NO x per geproduceerde kwh gerealiseerd. Ook de opstelling in 2007 van een DeNO x-installatie in onze centrale aan de Hemweg 8 zorgde voor een forse vermindering van NO x-emissies. SO 2 -emissies Emissies van zwaveldioxide (SO 2) veroorzaken verzuring, net als de uitstoot van stikstofoxiden (NO x). Daarom is ook de reductie van deze emissies gewenst. Net als voor NO x zijn er ook voor SO 2 nationale emissieplafonds vastgesteld voor iedere EU-lidstaat. Nederland moet de jaarlijkse uitstoot van SO 2 reduceren tot maximaal 50 kiloton in In 2008 heeft het ministerie van VROM een convenant gesloten met de brancheorganisaties van de energieproducerende sector waarin werd afgesproken dat hun emissies dienen te worden gereduceerd tot 13,5 kiloton in Bij Nuon stoten we SO 2 uit door de verbranding van kolen in onze centrale aan de Hemweg, de kolenvergassing in de Buggenum-centrale en de verbranding van hoogovengassen afkomstig van Corus in de centrales in Velsen en IJmond. Gedeeltelijk worden deze SO 2-emissies gebruikt om grondstoffen te produceren voor andere industrieën, zoals bij de centrales aan de Hemweg en in Buggenum. In 2009 heeft Nuon 1,3 kiloton aan SO 2 uitgestoten. Dit is weergegeven in de grafiek hierboven. Gegevens over SO 2-emissies uitgesplitst per productielocatie staan vermeld in de tabel op de volgende pagina.

48 44 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 SO 2 -emissie per productielocatie ton SO 2-emissie Buggenum Diemen IJmond Velsen Hemweg Lage Weide & Merwedekanaal BMC Lelystad HWC Purmerend HWC Kanaleneiland 0 0 HWC Nic. Beetsstraat HWC Nieuwegein 1 1 HWC Overvecht WKC Purmerend WKC Industriepark Emmtec WKC Industriepark De Kleef WKC Industriepark Sittard WKC Industriepark Heerlen WKC Industriepark Düren 1 1 WKC Industriepark Heinsberg 0 0 WKK-park (diverse locaties) Totaal

49 Klimaat en milieu De verdieping 45 Koelwaterinname energieproductiecentrales 1 Miljoen m 3 /jaar Emissie van warmte in koelwater per jaar 1 Absolute emissies in PJ TJ/GWh ,5 42,0 3,2 48,9 3,5 45,4 3,6 49,7 4,0 3,2 2,4 1, , Sinds 2006 wordt over koelwaterinname gerapporteerd. Relatief naar eenheid productie 2 1 Sinds 2006 wordt over koelwaterinname gerapporteerd. 2 Betreft alleen productie van energieproductiecentrales die warmte lozen. Emissies naar water Bij het produceren van elektriciteit komt warmte vrij. Deze warmte wordt in veel gevallen door het gebruik van koelwater afgevoerd. Net als bij vrijwel alle centrales, worden de meeste centrales van Nuon gekoeld met oppervlaktewater. Na afloop van het productieproces wordt het warme water geloosd in een nabijgelegen rivier of zee. De meeste installaties van Nuon lozen dit warme water in kanalen en waterwegen. Aangezien het geloosde water een hogere temperatuur heeft dan het oppervlaktewater, hebben deze lozingen invloed op het leefmilieu in het water. Daarnaast kan het lozen van warm water ook worden beschouwd als verspilling van een bruikbaar bijproduct. Als we de vrijgekomen warmte gebruiken voor industriële processen of stadsverwarming, kunnen we daarmee niet alleen de warmtelozing verminderen, maar ook een energiebesparing realiseren van maximaal 40%. Op onze industrieparken verkopen we zowel elektriciteit als warmte aan zakelijke klanten die op het terrein gevestigd zijn. Bij onze stadsverwarmingsprojecten wordt energie uit de centrales getransporteerd naar dichtbij gelegen stadsverwarmingssystemen om kantoorgebouwen en woningen te verwarmen. Het aantal aansluitingen op stadsverwarming is in 2009 gegroeid en we zijn doorgegaan met de uitbreiding van onze eigen capaciteit voor warmtelevering. Meer informatie over deze projecten is te vinden in het onderdeel over stadsverwarming in het hoofdstuk over voorzieningszekerheid. Afvalwater De IJmondcentrale maakt hoofdzakelijk gebruik van hoogovengas dat vóór verbranding gereinigd wordt van fijnstof en andere schadelijke componenten. In 2007 is er een zelfreinigend zandfilter gebouwd en gedurende vier maanden getest. Daarbij ging het er vooral om zo veel mogelijk water voor hergebruik in het filter terug te winnen. Als restproduct na het filter blijft er een geconcentreerde vuilwaterstroom over. De proef bleek zo succesvol dat in 2008 besloten is een vergunning aan te vragen voor het zandfilter. De definitieve aanvraag wordt naar verwachting begin 2010 ingediend bij het Waterschap Noord-Holland. Daarvoor is er wel een overeenkomst nodig met Corus over het transporteren van het proceswater via een pijpleiding naar de waterzuiveringsinstallatie van Corus. Lozing van deze afvalstroom op het oppervlaktewater is dan in principe niet meer nodig. Gebruik van reststoffen en biomassa Het gebruik van biomassa kan in belangrijke mate bijdragen aan verduurzaming van de energievoorziening, mits geproduceerd en verwerkt op duurzame wijze. De Nederlandse overheid heeft hiervoor een toetsingskader ontwikkeld bestaande uit de zogenaamde Cramercriteria waaraan biomassa moet voldoen om als duurzaam aangemerkt te worden. Nuon heeft samen met alle relevante stakeholders de afgelopen twee jaar deelgenomen aan een werkgroep om deze criteria uit te werken in meetbare normen en standaarden. De biomassa die Nuon momenteel inzet voor elektriciteitsproductie is milieuvriendelijk.

50 46 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 In de biomassacentrale in Lelystad wordt jaarlijks ongeveer tot ton schoon snoeihout verstookt om circa huishoudens van warmte en stroom te voorzien. Deze houtspaanders komen uit de bossen van Staatsbosbeheer in de directe omgeving. In onze centrale in Buggenum wordt biomassa meegestookt; dat wil zeggen dat we voorafgaand aan de elektriciteitsproductie een deel van de kolen vervangen door biomassa. Het gaat hierbij vooral om houtzaagsel en landbouwreststoffen afkomstig uit ons omringende landen. Bedrijfsafval De hoeveelheid bedrijfsafval van de centrales is afgenomen ten opzichte van In 2009 is er relatief weinig onderhoud uitgevoerd in de centrales, waardoor er minder afvalstromen waren. De hoeveelheid kantoorafval is in 2009 bijna gehalveerd ten opzichte van Afvalstromen ton Energieproductiecentrales 1, Nederland Overige locaties Kantoorafval 1 Papier en karton Klein gevaarlijk Overig Subtotaal Bedrijfsafval Papier en karton Metalen Hout Kunststoffen Grond Overig Subtotaal Gevaarlijk afval 2 Overig Subtotaal Totaal Voor energieproductiecentrales wordt kantoorafval verwerkt met het bedrijfsafval. 2 Aantal gesaneerde of afgevoerde PCB-houdende bedrijfsmiddelen in 2009 is 0.

51 Klimaat en milieu De verdieping 47 Reststoffen energieproductiecentrales voor hergebruik kton Gemelde klachten door omwonenden van bedrijfslocaties Aantal Vliegas Gips Bodemas/slak Zwavel Geluid Roet Stank Licht Overig Reststoffen uit energieproductie Bij centrales waarin kolen worden verbrand of vergast ontstaan reststoffen. Deze reststoffen kunnen worden hergebruikt als grondstof voor andere producten of ze kunnen worden verbrand of afgestort op stortterreinen. Hemweg 8 en Buggenum zijn Nuon-centrales waar reststoffen worden geproduceerd. Op de Hemweg-centrale wordt de zwavel uit steenkool bij het verbrandingsproces afgevangen en omgezet in gips voor toepassing als bouwgrondstof. In de Buggenum-centrale worden de zwavelverbindingen omgezet in elementaire zwavel. Dit wordt als grondstof verkocht aan de chemische industrie. Verder worden vliegas en bodemas geproduceerd in de Hemweg 8- en Buggenum-centrales voor toepassing in de cementindustrie en de wegenbouwsector. Onze omgeving Als energieproducent en -leverancier hebben wij direct en indirect invloed op de sociale, milieu- en economische structuur van onze omgeving. We houden nauwkeurig bij welke klachten we ontvangen en zorgen ervoor dat daar op een goede manier mee omgegaan wordt. Ook op die manier streven we voortdurend naar prestatieverbetering en vermindering van de impact op onze omgeving. Klachten van omwonenden Mensen die vlak bij de centrales wonen, kunnen soms hinder ondervinden. Zo kunnen centrales die op fossiele brandstoffen draaien soms roet uitstoten. Ook vinden sommige mensen dat een windmolenpark te veel geluid produceert. In 2009 ontvingen we in totaal 47 klachten. Naar aanleiding van roestuitstoot van onze centrale Velsen 25 begin 2009 hebben we veel klachten binnengekregen. Er is toen een actieplan ontwikkeld om dergelijke incidenten in de toekomst te voorkomen. Onderdeel van dit plan zijn extra inspecties en onderhoud van de centrale. Het plan is ter goedkeuring voorgelegd aan de provincie Noord-Holland. Incidenten met windmolenparken In 2009 zijn drie incidenten geregistreerd met windmolenparken. In mei is er een rotorblad van een windturbine van het park Harry van den Kroonenberg afgevallen. In november is de bliksem ingeslagen in een wiek op het Eemmeerdijkpark. De wiek is daarbij niet losgeraakt van de windmolen en kon worden verwijderd zodra de weersomstandigheden het toelieten, een week na het incident. Uit veiligheidsoverwegingen heeft de gemeente Zeewolde besloten de weg af te sluiten voor het verkeer totdat de reparatie was voltooid.

52 48 Nuon Maatschappelijk Verslag 2009 Bij een periodieke inspectie van het windmolenpark voor de kust van Egmond aan Zee bleek dat bij enkele windturbines in de fundering kleine speling is opgetreden in verticale richting tussen de funderingspaal en het transitiestuk. Daarop zijn alle turbines van het windmolenpark geïnspecteerd. In vervolg op deze inspectie zijn in het najaar van 2009 reparaties uitgevoerd aan de bases van drie turbines om verdere problemen te voorkomen. Milieu-incidenten In 2009 zijn in totaal 25 milieu-incidenten geregistreerd, die ook zijn gemeld bij het bevoegd gezag. Er zijn in 2009 geen boetes of sancties opgelegd wegens niet-naleving van milieuwet- en regelgeving. Vanwege afnemende kwaliteit van de kolen die worden gestookt in de centrale aan de Hemweg 8 waren er een paar incidenten waarbij de gerapporteerde hoeveelheid vrijgekomen koolmonoxide (CO) boven de waarde lag die voor ons is toegestaan. Ook deze incidenten zijn gemeld bij het bevoegd gezag. In maart 2009 is brand uitgebroken in de generator van de WKK-eenheid nummer 2 op het industriepark Emmtec. Op dat moment was de vraag naar energie op het terrein laag en WKK-eenheid nummer 1 kon de totale energievraag op het bedrijventerrein opvangen. In de zomer is een noodstroomgenerator, een zogenaamde black-start -faciliteit, in Velsen ontmanteld en overgebracht naar het Emmtec-industrieterrein. Onderdelen van deze eenheid werden gebruikt om WKK nummer 2 te repareren en sinds half december 2009 is de eenheid weer in bedrijf. Op industrieterrein Heinsberg (Oberbruch, Duitsland) bevatte het afvalwater van de waterzuiveringsinstallatie enkele dagen lang te veel stikstof. Dit werd veroorzaakt door onvoldoende luchtinjectie als gevolg van afzetting in het ventilatiesysteem. Activiteiten om het systeem te reinigen werden onmiddellijk in gang gezet. In totaal zijn er binnen een week 90 luchtkanalen doorgespoten met perslucht. Kort daarop daalde het stikstofgehalte tot onder de grenswaarde en ook in de dagen daarna bleef het gehalte dalen. Om verdere incidenten te voorkomen is de beluchtingsapparatuur volledig vernieuwd. De Nuon Helianthos-proeffabriek voor de productie van zonnecelfolie had in april 2009 een gaslek in een van de opdampmachines. De oorzaak van deze lekkage was een scheurtje in de afdichting van de koppeling, waardoor een kleine hoeveelheid waterstoffluoride kon ontsnappen uit de gastank. Om ieder risico te vermijden werd het pand geëvacueerd en de hulp van de brandweer werd ingeroepen om de gastank handmatig af te sluiten. Om verdere incidenten te voorkomen is de nieuwe gastank voorzien van een nieuw type afdichting en een op afstand bedienbaar afsluitsysteem. Nuons carbon footprint Onze totale carbon footprint voor 2009 staat vermeld in onderstaande tabel. De berekeningen zijn gebaseerd op het Greenhouse Gas Protocol, de leidende standaard op de zakelijke markt voor carbon footprinting. De totale footprint is toegenomen als gevolg van toegenomen elektriciteitsproductie. Carbon footprint Nuon 1 kton CO2 CO 2-equivalent emissie Productie van elektriciteit en warmte Gebouwen Nuon-locaties 2 8 Reizen en vervoer 3 15 Totaal Samenstelling op basis van het Greenhouse Gas Protocol (A Corporate Accounting and Reporting Standard (2004)); exclusief emissies ten gevolge van levering aan eindgebruikers. 2 De Nuon-locaties in Nederland, op één huurlocatie na, gebruiken NatuurStroom en hebben om die reden geen CO2-uitstoot door elektriciteitsverbruik. Voor kantoorgebouwen van Nuon Isolatie en industrieparken De Kleef, Sittard en Heerlen zijn geen volledige gegevens beschikbaar. 3 Exclusief woon-werkverkeer met privéauto. De CO2-uitstoot door het bedrijfs- en leasewagenpark Nederland (75% van totale transportgerelateerde emissies) is met ingang van 2006 gecompenseerd met de aankoop van vrijwillige CO2-certificaten (VER).

53 Voorzienings zekerheid De verdieping 49 Voorzienings zekerheid Nuon voorziet miljoenen klanten van energie. Onze voornaamste doelstelling is een zo betrouwbare, betaalbare en schoon mogelijke energievoorziening voor nu en in de toekomst. Flexibiliteit is de sleutel Duurzame productiecapaciteit In 2009 heeft Nuon haar opgestelde duurzame energieproductiecapaciteit verder uitgebreid. Hoewel er minder groei werd gerealiseerd dan in voorgaande jaren, blijven Nuons ambities voor de duurzame portefeuille onverminderd groot. Als onderdeel van de transactie met Vattenfall heeft Nuon zich gecommitteerd aan Public Assurances om de langetermijnstrategie voor een duurzame energieportefeuille te waarborgen. Hieronder valt ook de doelstelling om de huidige opgestelde windenergie capaciteit uit te breiden tot MW in 2020 en tevens om als Vattenfall de leidende positie in Europa op het gebied van biomassa, warmte en CCS te behouden. De totale duurzame elektriciteitsproductie in 2009 was GWh, ten opzichte van GWh in In de tabel op de volgende pagina zijn de opgestelde productiecapaciteit en de gerealiseerde productie aan duurzame energie weergegeven naar type bron. Deze tabel bevat alle duurzame productiecapaciteit waar Nuon producent of economisch eigenaar is van de stroom die via aansluitpunten op het net wordt gezet. De totale opgestelde capaciteit in 2009 was bijna hetzelfde als in Wind Het grootste gedeelte van onze duurzame productiecapaciteit bestaat uit windmolens. In mei 2009 hebben we onze plannen aangekondigd om een nieuw offshore windmolenpark te ontwikkelen, 24 kilometer uit de Nederlandse kust. De voorbereidingen van dit nieuwe windmolenpark, Nuon Beaufort, zijn gestart in Het park moet een totale capaciteit krijgen van circa 340 MW en zal daarmee een belangrijke bijdrage leveren aan de ambitie om samen met Vattenfall onze leidende positie in offshore windenergie in Europa te versterken. In het jaar 2010 zal er meer duidelijkheid komen over de plannen voor Beaufort, zodra we meer informatie hebben over welke projecten in aanmerking komen voor subsidie. In 2009 hadden we een totale opgestelde capaciteit aan windenergie van 334 MW; iets meer dan in In Nederland steeg de totale opgestelde capaciteit aan windenergie van 311 MW in 2008 naar 318 MW in Deze stijging is te danken aan onze windmolenparken in Enkhuizen en Echteld, die in 2009 in bedrijf zijn gesteld. Ondanks onze ambitie om de windcapaciteit in de Nuon-portefeuile uit te breiden, hebben verscheidene projecten op het vasteland, in verschillende fases van ontwikkeling, te maken gehad met vertraging, hoofdzakelijk als gevolg van vergunningsprocedures. Dat was het geval voor Duiven (12 MW) en voor de plannen voor een 8 MW-park in Büren.