Kwaliteitsborging van asfalt in de weg met CE-gemarkeerde asfaltspecie

Transcriptie

1 Kwaliteitsborging van asfalt in de weg met CE-gemarkeerde asfaltspecie Frits Stas, Jacob Groenendijk, Peter Collard (KOAC NPC) Samenvatting Sinds de invoering van de CE-markering van asfaltspecie moeten de asfaltproducenten een voorgeschreven systeem van kwaliteitsbewaking hanteren, de zogenaamde Factory Production Control (FPC). In dit systeem is zelfs sprake van externe controle door een Notified Body. Toch stellen de Standaard RAW Bepalingen (actualisering november 2007) dat het asfalt in de weg ten bate van de oplevering nog een heel scala aan keuringen moet ondergaan, waarbij eigenlijk geen enkele aandacht wordt besteed aan de kwaliteitsinspanningen van de asfaltproducent. Dit artikel wil middels enkele algemene beschouwingen over kwaliteitsborging en bijbehorende stellingen bijdragen aan de discussie over de gewenste opzet van de kwaliteitsborging van asfaltwerken, en de mogelijke rol van de FPC daarin. 1

2 1. Inleiding Sinds de invoering van de CE-markering van asfaltspecie moeten de asfaltproducenten een voorgeschreven systeem van kwaliteitsbewaking hanteren, de zogenaamde Factory Production Control (FPC). In dit systeem is zelfs sprake van externe controle door een Notified Body. Toch stellen de Standaard RAW Bepalingen (actualisering november 2007) dat het asfalt in de weg ten bate van de oplevering nog een heel scala aan keuringen moet ondergaan, waarbij eigenlijk geen enkele aandacht wordt besteed aan de kwaliteitsinspanningen van de asfaltproducent. Enerzijds is dit wel begrijpelijk, omdat er tussen de specieproductie en het eindproduct asfalt in de weg nog de processtappen transport en verwerking plaatsvinden. Hierbij kan de kwaliteit van het product nog verslechteren door bv ontmenging, onvoldoende verdichting of juist verbrijzeling. Ook kan men zich afvragen of de eisen aan de FPC überhaupt wel toereikend zijn om een voldoende hoge kwaliteit asfaltspecie te garanderen. Die eisen zijn immers Europees vastgesteld en niet alle Europese lidstaten hebben dezelfde technologische kwaliteit als Nederland. Er is misschien wel wat teveel Europees water bij de Nederlandse kwaliteitswijn gedaan, bij wijze van spreken. Anderzijds is het natuurlijk vreselijk jammer als de kwaliteitsbeheersing van de asfaltproducent helemaal geen toegevoegde waarde zou kunnen hebben voor de kwaliteitsborging van het eindproduct asfalt in de weg. Dit artikel wil middels enkele algemene beschouwingen over kwaliteitsborging en bijbehorende stellingen bijdragen aan de discussie over de gewenste opzet van de kwaliteitsborging van asfaltwerken, en de mogelijke rol van de FPC daarin. Dit artikel gaat uitdrukkelijk niet in op de kwaliteitsborging van andere facetten van het infrabouwproces, zoals aanbestedingsprocedures, keuzes van contractvormen, selectie en gunning, ontwerp (inclusief toetsing daarvan en consequenties van eventuele onjuistheden), et cetera. 2. Kwaliteitsborging, algemeen Kwaliteitsborging is gedefinieerd als "alle activiteiten gericht om in voldoende mate vertrouwen te geven dat aan de gestelde kwaliteitseisen zal worden voldaan". Kwaliteitsborging in de asfaltwegenbouw is in Nederland met behulp van de Standaard RAW Bepalingen 1995 geïntroduceerd. Deze Standaard bood aannemers en opdrachtgevers voor het eerst de mogelijkheid om de resultaten van de kwaliteitsborging van de aannemer op te nemen in de contractverhouding. Wezenlijke onderdelen van kwaliteitsborging zijn het projectkwaliteitsplan, de verificatie, de doorlichting en de evaluatie van het kwaliteitssysteem. In de kwaliteitsborging wordt de bedrijfscontrole van de aannemer geverifieerd door een deskundig, onafhankelijk en geaccrediteerd laboratorium. Het verificatieonderzoek loopt parallel aan de bedrijfscontrole. In een vooraf door de opdrachtgever opgesteld Beheersplan is omschreven op welke wijze door middel van aselecte steekproeven de bedrijfscontrole wordt geverifieerd. Het Beheersplan is opgesteld op basis van een beoordeling van het projectkwaliteitsplan, risicoanalyse en beheersmaatregelen, keuringsplan en kwaliteitsdossier van de aannemer. 2

3 Het verificatieonderzoek keurt steekproefsgewijs een proces (de bedrijfscontrole), niet het product (het asfalt)! Bij een positief resultaat van de verificatie EN een positief resultaat van de bedrijfscontrole kan worden overgegaan tot deeloplevering (op basis van resultaten bedrijfscontrole) en/of vermindering van de verificatiefrequentie. Voorbeeld: stel de vereiste verdichtingsgraad is ten minste 99%, de verificatietolerantie (=toelaatbaar verschil tussen bedrijfscontrole en verificatieonderzoek) = ±2%, de bedrijfcontrole vindt 100% en de verificatie vindt 101%. In dit geval is iedereen blij, want de verificatie geeft aan dat de bedrijfcontrole OK is en die geeft aan dat het product OK is. Een negatief resultaat van de verificatie kan leiden tot een of meer van de volgende acties: twijfel aan productkwaliteit aanvullend productonderzoek, om definitief beeld van productkwaliteit te krijgen nader onderzoek om omvang van tekortkomingen vast te stellen 'procesonderzoek' naar oorzaak verschillen tussen bedrijfscontrole en verificatieonderzoek verhoging verificatiefrequentie NB! Bij deze opzet kunnen situaties ontstaan die voor veel mensen "raar" lijken. Voorbeeld 1: stel de vereiste verdichtingsgraad is ten minste 99%, de verificatietolerantie is ±2%, de bedrijfcontrole vindt 100% en de verificatie vindt 103%. Iedereen lijkt het er over eens te zijn dat de verdichtingsgraad wel goed is, maar het verschil tussen bedrijfscontrole en verificatie is te groot. Er heerst dus twijfel aan de bedrijfscontrole (of de verificatie?) en dus ook aan de gevonden 100%. Er wordt dus niet zomaar goedgekeurd. Voorbeeld 2: vereiste verdichtingsgraad weer ten minste 99%, verificatietolerantie weer ±2%, de bedrijfcontrole vindt weer 100% maar de verificatie vindt 98,5%. De conclusie is nu dat alles OK is! Immers: de verificatie geeft binnen de tolerantie hetzelfde resultaat als de bedrijfscontrole, dus de bedrijfscontrole is betrouwbaar en dus kan het product worden goedgekeurd op basis van de bedrijfscontrole. Dat bij de verificatie resultaten zijn gevonden die niet aan de producteisen voldoen is niet relevant, want het verificatieonderzoek keurt de bedrijfscontrole en niet het asfalt! Kwaliteitsborging in de asfaltwegenbouw kent een aantal belangrijke voordelen: met minder of gelijke controle-inspanningen van de directie-uav kan dezelfde of hogere zekerheid met betrekking tot het kwaliteitsniveau van het geleverde werk worden verkregen bij kwaliteitsproblemen kunnen direct preventieve en/of herstelmaatregelen worden genomen (met minder interventiekosten) bedrijfscontrole aannemer heeft meerwaarde de directie-uav kan zich sneller/gerichter overtuigen of aan de besteksverplichtingen is voldaan het werken onder kwaliteitsborging is een geschikt hulpmiddel om aan te tonen dat de kwaliteitsbeoordeling van het werk op objectieve en voldoende zorgvuldige manier gebeurt (politiek!) stijging algehele kwaliteitsniveau van het geleverde werk 3

4 3. Kwaliteit in de keten, algemeen Voor de kwaliteit van het eindproduct moet de hele keten van actoren worden beschouwd: grondstofleverancier --> asfaltproducent --> transporteur --> asfaltverwerker --> wegbeheerder. Hierbij zijn vooral de overdrachtsmomenten van tussenproducten (met bijbehorende kwaliteitsverklaringen) en de daarmee samenhangende risico's van belang. Voor het principe van kwaliteitsborging moeten de verschillende actoren telkens apart worden beschouwd. Hierbij maakt het in principe niet uit of verschillende actoren verenigd zijn in één rechtspersoon (bv bedrijf, concern of overheid) of dat zij telkens "juridisch los staan". Voor de praktische invulling kan het wel uitmaken, want bij risicooverdracht binnen dezelfde rechtspersoon worden vaak veel "lossere" kwaliteitsbeheersingsystemen toegepast, omdat er een groter onderling vertrouwen tussen de actoren is, omdat "iedereen in hetzelfde schuitje zit". Ook binnen dezelfde rechtspersoon kunnen echter verkokering en tegenstrijdige belangen heersen... Elke actor in de keten dient de kwaliteit van zijn eigen processen en producten te beheersen. Bovendien dient hij daarover voldoende vertrouwen te scheppen bij de volgende actor in de keten. Daarbij behoort niet alleen controle van zijn eigen processen en producten, maar ook een ingangscontrole van de kwaliteit uit voorgaande processen. Hierbij dient de kwaliteitsborging van die voorgaande processen te worden benut. Belangrijk hierbij is de duidelijkheid waar de verantwoordelijkheidsgrenzen van de verschillende processtappen liggen. Voor de acceptatie van de kwaliteitsverklaringen van een actor A door de volgende actor B is het nodig dat B vertrouwen heeft in de volgende zaken: worden de volgens B "juiste" zaken gecontroleerd (d.w.z. de dingen die voor B risico's vormen)? (zowel van A's eigen activiteiten en resultaten als van de input voor A) worden die (volgens B) voldoende vaak gecontroleerd? (zijn de controleresultaten voldoende representatief voor de gehele productie?) zijn de controleresultaten (volgens B) voldoende nauwkeurig? zijn de controleresultaten (volgens B) voldoende betrouwbaar? Vooral voor vertrouwen van B in het laatste punt zijn controles, die alleen door A zelf worden uitgevoerd, veelal onvoldoende. Extra controles (verificatie) door B zelf of door een onafhankelijk deskundige derde zijn nodig om dit vertrouwen te scheppen. Geen borging zonder verificatie! Bovenstaande geldt voor alle overdrachtspunten in de keten. Om bovenstaande goed te kunnen invullen is een gedegen risico-analyse nodig van alle actoren en processen in de keten, waarbij rekening gehouden moet worden met de verschillen in risico's (en de perceptie daarvan) voor de verschillende actoren. Bij de kwaliteitsborging liever een meetmethode met een mindere betrouwbaarheid maar een grote dekking (homogeniteitscontrole) dan puntmetingen met grote nauwkeurigheid (maar onvoldoende representativiteit). "I'd rather be approximately right, than precisely wrong" 4

5 Bij het uitvoeren van werken onder kwaliteitsborging is (en blijft) de aannemer verantwoordelijk voor het bereiken van de vereiste kwaliteit. Met zijn kwaliteitssysteem, de wijze van uitvoering en de bedrijfscontrole bewaakt hij de kwaliteit en toont deze aan. De opdrachtgever heeft daarbij een belangrijke toetsende, controlerende en sturende taak. Ook bij innovatieve contracten moet de opdrachtgever controleren (product, proces, organisatie). Vaak blijven er na de contractduur diverse risico's die onvoldoende kunnen worden beoordeeld. Kwaliteitsbeheersing door alleen de aannemer geeft een beperkte zekerheid over de geleverde kwaliteit; deze is immers gebaseerd op een eenzijdige risicoanalyse. Dit geldt niet alleen voor de traditionele rollen "opdrachtgever" en "aannemer", maar voor alle combinaties van opeenvolgende actoren in de keten. Wel kan de contractvorm bepalend zijn voor de risicoverdeling, daarmee voor de vraag wie gebaat is bij de beheersing van bepaalde risico's, en daarmee de keuze om e.e.a. formeel te beheersen/borgen (met externe verificatie) of informeel te beheersen/bewaken. 4. Kwaliteit van de grondstoffen De producent/leverancier van bouwgrondstoffen verricht bepaalde inspanningen bij de productie om te waarborgen dat het product dat hij op de markt brengt voldoet aan de door hem op de CE-markering verklaarde eigenschappen. Onderzocht moet worden of dit systeem een voldoende kwaliteit grondstoffen borgt voor de volgende actoren in de keten. Worden de juiste dingen voldoende vaak, voldoende nauwkeurig en voldoende betrouwbaar getoetst? Zo niet, dan dient aanvullende kwaliteitsbeheersing te worden opgetuigd. Afhankelijk van het probleem kan dit door uitbreiding en/of verscherping van de eigen controle van de grondstoffenproducent en/of door uitbreiding/verscherping van de externe verificatie. 5. Kwaliteit van de asfaltspecie Ook de asfaltproducent verricht bepaalde inspanningen bij de productie om te waarborgen dat het product dat hij op de markt brengt voldoet aan de door hem (op basis van Type Testing) verklaarde eigenschappen. Dit gebeurt conform de NEN-EN Factory Production Control (FPC) met een gecertificeerd controlesysteem. Onderzocht moet worden of dit systeem een voldoende kwaliteit asfaltspecie borgt. Hierbij is een analyse nodig welke speciekwaliteit (bv homogeniteit) nodig is om bij redelijke tot goede proceskwaliteit van transport en verwerking een voldoende kwaliteit asfalt in de weg te borgen. Hierbij is nodig dat helder wordt vastgelegd wat die "voldoende kwaliteit" van het asfalt in de weg is. Indien de FPC geen voldoende speciekwaliteit borgt, dient weer aanvullende kwaliteitsbeheersing te worden opgetuigd. Afhankelijk van het probleem kan dit door uitbreiding en/of verscherping van de eigen controle van de specieproducent (zonodig inclusief ingangscontroles) en/of door uitbreiding/verscherping van de externe verificatie. 5

6 Indien de FPC wel voldoende speciekwaliteit borgt, hoeft de transporteur geen ingangscontrole uit te voeren. Geldt dat echter ook voor de verwerker? Verder zou de bedrijfscontrole van transporteur en verwerker en de opleveringscontrole van het asfalt in de weg zich kunnen beperken tot de factoren die samenhangen met transport en verwerking, omdat immers de speciekwaliteit nu geborgd is. 6. Kwaliteit van het asfalt in de weg De potentiële eigenschappen van asfaltspecie, zoals bepaald tijdens de Type Testing, geven onvoldoende vertrouwen in de kwaliteit van het asfalt in de weg. Controle van transport en verwerking blijft noodzakelijk (zowel proces- als productcontrole). Voor de kwaliteitsborging van de asfaltverwerking kan worden gedacht aan een procescertificaat voor de asfaltverwerker. Let op: procesborging garandeert nog geen productkwaliteit! Aanvullend wordt voorgesteld de artikelen in de Standaard RAW- Bepalingen met betrekking tot asfaltsamenstelling te wijzigen naar een "steekproef" voor de bepaling van de asfaltsamenstelling, waarbij gekeken wordt naar ontmenging en eventueel optredende verbrijzeling (invloed verwerking). De opzet van het verificatieonderzoek en de daaruit volgende acties dienen in Nederland te worden gestandaardiseerd. Grontmij hanteert een methode waarbij aan de verschillende asfalteigenschappen ten opzichte van de Standaard RAW Bepalingen strengere eisen aan individuele bepalingen worden gesteld. De eisen aan het gemiddelde komen te vervallen. Tekorten worden tijdens de aanleg gecorrigeerd (in de volgende laag). De wijze waarop deze tekorten worden gecorrigeerd (lage verdichtingsgraad fundering leidt tot dikkere onderlaag asfalt) behoeft nader onderzoek. KOAC NPC hanteert een methode gebaseerd op verificatietoleranties die hun oorsprong hebben in uitgebreide kennis en ervaring (zie volgende aandachtspunt) Nader onderzoek dient te worden uitgevoerd naar de bij het verificatieonderzoek gehanteerde toleranties. (Dit is het toelaatbaar positief of negatief verschil tussen het verificatieonderzoek en de bedrijfscontrole, dus de afkeurgrenzen van het bedrijfscontroleproces, niet de afkeurgrenzen van het product!). Door KOAC NPC worden verificatietoleranties (zie onderstaande tabel) gehanteerd die niet zijn opgenomen in de Standaard RAW Bepalingen. 6

7 Tabel 1 Verificatietoleranties KOAC NPC De onderzoeksmethoden gehanteerd bij de bedrijfscontrole en het verificatieonderzoek dienen meer op elkaar te worden afgestemd om toetsing beter mogelijk te maken. Voorbeeld: bepaling holle ruimte asfalt. Bij de bedrijfscontrole wordt veelal de holle ruimte berekend met de theoretische dichtheid mengsel uit het vooronderzoek. Bij het verificatieonderzoek wordt van ieder monster afzonderlijk de dichtheid mengsel bepaald (zoals ook wordt voorgeschreven in de Standaard RAW-Bepalingen) Bekeken moet worden of wel de juiste eigenschappen worden gecontroleerd in het kwaliteitsonderzoek van het asfalt in de weg. In de huidige keuringspraktijk van asfalt in de weg wordt bijvoorbeeld niet of nauwelijks gekeken naar belangrijke invloedsfactoren voor rafeling, zoals verbrijzeling of naar de treksterkte van het asfalt (i.v.m. het "kapotwalsen" van het asfalt indien te koud wordt gewalst). Zijn alle afwijkingen van de mengselsamenstelling (bv korrelverdeling) wel relevant voor de uiteindelijke prestatie / levensduur in de weg? Nader onderzoek is wenselijk naar eenvoudige proeven (zgn. KISS-proeven, "Keep It Simple, Stupid!") die op het in het werk aangebrachte asfalt kunnen worden uitgevoerd. Het zou wenselijk zijn dat deze een directe relatie hebben met functionele eigenschappen, door die eigenschappen direct te testen. Een simpele proef op een heel andere eigenschap die echter goed correleert met wel/niet goed functioneren is echter ook zeer welkom. (Een koortsthermometer is een prima eerste-orde indicator of iemand ziek is of niet, al zegt het niets over virussen of bacteriën. Helaas zijn er ook nog diverse gemene ziekten die geen koorts opleveren...) 7

8 7. Samenvatting Gepleit wordt voor het uitvoeren van een risicoanalyse waarbij de verschillende stappen worden bekeken van potentiële kwaliteit bouwstof- en mengseleigenschappen, via productie en verwerking, tot een asfalt met een zekere levensduur. Deze analyse stuurt in eerste instantie de bedrijfscontrole van de eigen processen/producten van de verschillende actoren aan, in tweede instantie de toetsing en verificatie door een onafhankelijke en geaccrediteerde organisatie, en in derde instantie de ingangscontrole van de opvolgende actor in de keten. 8. Stellingen Risicoanalyse en risicomanagement zijn belangrijke onderdelen bij kwaliteitsborging in de asfaltwegenbouw. Belanghebbenden bij zowel aannemers als opdrachtgevers zijn gebaat bij cursussen over deze onderwerpen. Over beide onderwerpen bestaat op dit moment veel onwetendheid en onbekendheid. Leermomenten bij het werken onder kwaliteitsborging worden door aannemers en opdrachtgevers te weinig benut c.q. kenbaar gemaakt. Productcertificaten, zelfs met externe controle, zijn niet heilig. Indien het keuringsregime adequaat is ingericht geven ze een gerechtvaardigd vertrouwen dat het product voldoet aan de in het certificaat vermelde eisen. Ze geven echter geen garantie dat het product geschikt is voor de beoogde toepassing. Het is mogelijk (hoewel onzinnig) om een productcertificaat in te richten voor betonnen zwemvesten. Ze voldoen keurig aan de betoneisen en de eisen aan de oranje kleur en het fluitje klinkt hard genoeg, maar als er geen eisen aan het drijfvermogen zijn gesteld kan er groot verdrinkingsrisico ontstaan... Destructief onderzoek aan asfalt in de weg dient zoveel mogelijk te worden beperkt. Daarom liever monsters vlak voor de balk dan uit boorkernen. Verdichtingscontrole bij voorkeur nucleair, elektromagnetisch of door meting/registratie toegevoegde verdichtingsenergie. 8