De verschillende vormen van het werkwoord

Transcriptie

1 De verschillende vormen van het werkwoord PV tt stam ( bij ik ervoor en erachter, bij je/jij erachter) Stam + t ( bij alle andere vormen van enkelvoud) Meervoud ( bij alle vormen van meervoud) Ik loop--- ik word, ik vind, ik houd enz. Loop ik word ik, houd ik, brand ik enz. Loop je/jij word je/jij, hou je/jij enz Jij loopt jij wordt, jij vindt, jij houdt enz.. Hij loopt hij wordt, hij houdt enz. PV vt stam + te(n) werkte(n) zwakke ww. Stam + de(n) speelde(n) zwakke ww. Bij twijfel: t ex-kofschip Klankverandering lopen liepen sterke ww. Voltooid deelwoord- nooit het enige ww - Altijd in combinatie met hebben, zijn worden - 90% begint met ge Zwakke volt.deelw. eindigen op t of d ( langer maken) Ik heb gewerkt. Ik heb gespeeld. - Sterke volt.deelw. eindigen op en ( Ik heb gelopen) Onvoltooid deelwoord Het hele ww. + d lopend, fietsend enz. Infinitief Bijvoeglijk nw Dit is het hele ww. Ik moet mijn repetitie nog maken. ( maken is de infinitief) Schrijf je zo eenvoudig mogelijk. - Het gestrande schip ( Dit bnw. is afgeleid van het volt.deelw. gestrand. Er komt een e achter, dus gestrande) - De vergrote foto; - De verbrede weg; - Het te maken proefwerk ( Dit bnw is afgeleid van de infinitief( hele ww); - De hollende kinderen. ( Dit bnw is afgeleid van van het onvolt. deelw)

2 Leestekens Punt: aan het einde van een zin: bij afkortingen: J. de Boer, t.z.t. Let op: afkortingen die je als woord uitspreekt (acroniemen), schrijf je zonder punt: AVRO, HEMA, havo, enz. Maten en gewichten schrijf je ook zonder punt: kg, cm, dl, enz. Komma Tussen de onderdelen van een opsomming: appels, peren, aardbeien en bananen; Tussen twee persoonsvormen: Als je het goed leert, haal je een mooi cijfer. Na een aanspreking: Zeg, wil je even komen?; Voor en na een bijstelling: Meneer Klomp, onze sectorleider, deelt de formulieren uit; Voor een voegwoord waarmee een bijzin begint: Ik kom niet, want ik moet vanavond oppassen bij onze buren. Puntkomma Tussen zinnen die sterk met elkaar samenhangen: Het gaat ijzelen; er gebeuren vast veel aanrijdingen.; Tussen lange delen van opsommingen. Dubbele punt Om een opsomming aan te kondigen: De meeste mensen houden niet van de volgende groenten: spruitjes, witlof en prei. Om de directe rede aan te kondigen: Ze zei : Ik doe dat wel even voor je. Om een verklaring aan te kondigen. Ik kom niet: ik ben moe. ( In plaats van de dubbele punt, kun je het voegwoord want zetten.) Aanhalingstekens Bij een citaat: als je een zin uit een boek of verhaal letterlijk weergeeft; Bij de directe rede: o Ze zei : Ik doe dat wel even voor je. o Dat doe ik wel even voor je, zei ze. o Dat, zei ze, doe ik wel even voor je. o Doe je dat even voor me? vroeg ze. Om aan te geven dat je het woord anders bedoelt: Dat heb je weer super gedaan! Als je een woord zelf bedoelt en niet de betekenis: schrijf je onmiddellijk met twee keer een d en twee keer een l? Geen aanhalingstekens gebruik je bij het weergeven van gedachtes.

3 Vraagteken Aan het eind van een letterlijk gestelde vraag. Uitroepteken Aan het eind van een zin met een bevel of uitroep; Let op: je schrijft nooit meer dan één uitroepteken. Haakjes Bij informatie die je geeft als toelichting. Gebruik haakjes zo min mogelijk. Beletseltekens: Wat ik toen hoorde Wanneer je delen van een citaat weglaat. Hoofdletters schrijf je: Aan het begin van een zin; Bij alle namen: personen, aardrijkundige namen, instellingen, bedrijven, diensten, historische gebeurtenissen, feestdagen, titels van boeken en films. Let op. Jan de Boer, J. de Boer, meneer De Boer Kleine letters schrijf je: Bij de dagen, de maanden, de seizoenen, de windstreken; Religies : joods, hindoe, islam enz.; Historische perioden: middeleeuwen, renaissance; Soorten, spa, edammer, bordeaux Meervoudsvorming: Op s : lepels, tafels, dictees, cafés, cowboys ( door de klinker voor de y komt de s eraan vast) Op s: voor de uitspraak: wc s, oma s, radio s, menu s, baby s, (De medeklinker voor de y zorgt voor het loslaten van de y, dus s) Op en: deuren, kaarsen, gevaren, brief- brieven, fotograaf- fotografen: Let op: bus- bussen, blik blikken, MAAR: monnik- monniken, luiwammesluiwammesen, kievit kieviten!

4 Als de klemtoon op de eerste lettergreep valt, mag je de laatste letter niet verdubbelen. Vgl. kopie - kopieën porie - poriën Woorden die eindigen op ie krijgen soms een s zoals functie- functies, injectie- injecties, maar in alle andere gevallen een n of een en. De regel luidt: o Klemtoon op ie meervoud met ën -melodie melodieën o Klemtoon niet op ie meervoud met n en een trema op de ie die er al staat. Bacterie bacteriën (zie ook de regel hierboven) o Let op: zee zeeën, twee--tweeën Op s en op en : sommige woorden kennen twee meervoudsvormen groenten groentes, giraffen giraffes, gedachten gedachtes, appelen appels, knechten knechts. Vreemde meervouden: museum musea---- museums mag ook; datum data, medium media, medicus medici Tussenklanken in samenstellingen Tussen s : hoor je een s, dan schrijf je een s. stadswacht, beroepsmilitair, stationsklok. Let op: stationsstraat( een tussen s en de s van straat); Tussen en: Als het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is met een meervoud op en, dan schrijf je en tussen het eerste en het tweede deel van de samenstelling. o Hond honden hondenhok o Boek boeken boekenkast Je schrijft alleen een e tussen de delen van de samenstelling: o Het eerste deel heeft een meervoud op s: parade parades paradepaard; o Het eerste deel heeft twee meervouden: groenten groentes groentesoep; o Van het eerste deel is er maar één: maneschijn, zonneschijn; o Het eerste deel versterkt het tweede: beregezellig, reuzeleuk; o Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord: rodekool, rijkelui;

5 o Het woord wordt niet meer als samenstelling gezien: schattebout, apekool. Verkleinwoorden Van veel zelfstandige naamwoorden kun je een verkleinwoord maken door er je, -kje-, -pje, -tje, - etje achter te zetten. Huisje, boompje, kettinkje, riviertje, torretje; Korte klanken worden verkleind soms lang: vat vaatje Let op woorden die op een klinker eindigen: oma omaatje, piano pianootje, logé logeetje, bikini bikinietje, pony pony tje, sms je, wc tje, A4 tjes. Aan elkaar of los Samenstellingen van twee of drie woorden schrijf je aan elkaar. Het gaat daarbij om één begrip met één klemtoon.: bagagedrager, kortetermijnlening, koffiezetten enz. Getallen tot duizend ( in letters) en samenstellingen met honderd en duizend schrijf je aan elkaar: drieëntwintig, achthonderdtien Woorden als: erin, eruit, daarover, hierin, eronderdoor, erbovenop. Liggend streepje Koppelteken Om uitspraakproblemen te voorkomen: giro-overzicht, mee-eten, zo-even; In woorden met de voorvoegsels : o Adjuncto Aspiranto Collegao Exo Interim o Nieto Nono Oud- Voor een hoofdletter:: anti-duits, pro-russisch, commissie-deetman;; In combinaties van titels: geneesheer-directeur, procureur-generaal; In aardrijkskundige namen: Noord- Holland, s- Gravenhage; Bij cijfers, letters en andere tekens: hbo-docent, 30+- kaas, sint-bernardshond;

6 In woorden die anders onoverzichtelijk worden; huis-aan-huisblad, peper- enzoutstel Weglatingsteken Als je een deel van een woord weglaat: in- en uitvoer; Afbreekstreepje Tussen de lettergrepen als het woord niet meer op de regel past: on-denkbaar, ko-nin-klijk, zwaai-en, pu-bliek; Trema Om uitspraakproblemen te vorkomen in woorden die geen samenstelling zijn: Vacuüm, feeën, industriële, reünie, ruïne, geïrriteerd, geërgerd; Let op: Je schrijft geen trema bij woorden op eum en cien! Dus: museum, atheneum, elektricien! Let op: Geen trema bij ea, beo, geo, Dit zijn geen tweeklanken zoals : oe, eu, eu, ie, ei, au, ou. Dus: georganiseerd, beoordelen enz. Apostrof De apostrof wordt gebruikt als weglatingsteken en om uitspraakproblemen te voorkomen. Op de plaats waar een letter is weggelaten: m n, s morgens; Op de plaats waar de bezits-s is weggelaten: Kees boek ( Keess!); Voor de uitspraak: oma s tuin; In afleidingen van letterwoorden: vmbo er, CDA er, ge-sms t; Bij verkleinwoorden op y: pony tje, baby tje. Accenten Er zijn drie accenttekens: é, è, ê. Accenttekens komen vooral voor op de letter e: logé, crèche, crêpe; maître;

7 Een ç- teken komt vooral voor onder de letter c en zorgt ervoor dat je de letter c uitspreekt als s wanneer die voor een a, een u, of een o staat.: reçu. Getallen Getallen schrijf je in letters tot en met twintig, voor tientallen, voor getallen als honderd, duizend, miljoen, miljard en biljard; Cijfers schrijf je voor getallen boven de twintig, uitgezonderd de getallen als honderd enz.; Maten, gewichten, data adressen, rekeningnummers schrijf je ook in cijfers. Sommige of sommigen Woorden als sommige, enkele, vele, beide, schrijf je alleen met een n erachter als het om mensen gaat en dan zelfstandig gebruikt: Sommigen deden mee aan de wedstrijd.. De meesten van de leerlingen hadden een voldoende. Maar: De meeste leerlingen hadden een voldoende. Sommige mensen deden mee aan de wedstrijd.