De spellingsregels. Nederlands. Mevrouw Rozendaal 1

Transcriptie

1 De spellingsregels Nederlands Mevrouw Rozendaal 1

2 punt. komma, puntkomma; dubbele punt: aanhalingstekens vraagteken? uitroepteken! (haakjes) beletselteken leestekens Mevrouw Rozendaal 2

3 punt aan het eind van een zin bij afkortingen G. A. Bredero, enz., m.i.v. maar schrijf afkortingen die als WOORD worden uitgesproken, zonder punten TROS, havo, NAVO schrijf maten en gewichten zonder punt mg, km Mevrouw Rozendaal 3

4 komma tussen de onderdelen van opsommingen Jay, Kevin, Ziking tussen twee persoonsvormen Wat je daar doet, vind ik onaanvaardbaar. voor of na een aanspreking of tussenwerpsel Hé, wanneer kom je langs, Jelmer? voor en na een bijstelling Mevrouw Rozendaal, mijn docent Nederlands, legt uit. (in lange zinnen) voor het voegwoord, waarmee de bijzin begint De docent wil mij niets meer uitleggen, omdat ik mijn huiswerk nooit maak. Mevrouw Rozendaal 4

5 puntkomma Een puntkomma betekent en. tussen zinnen die sterk met elkaar samenhangen Het is slecht weer; ik ga met de auto. tussen delen van opsommingen, zeker als het om zinnen gaat. In het examenjaar komen diverse interessante onderdelen aan de orde: jullie maken een leesdossier; je werkt aan een schrijfdossier; je doet een mondeling examen literatuur. Mevrouw Rozendaal 5

6 dubbele punt om een opsomming aan te kondigen De Peugeot 108 heeft veel voordelen: hij is klein, mooi vormgegeven, niet duur en rijdt zuinig. om de directe rede aan te kondigen De rector zei: We moeten maatregelen nemen. om een verklaring aan te kondigen Ik wil niet naar Engeland: daar regent het altijd. Mevrouw Rozendaal 6

7 aanhalingstekens bij een citaat De roman Bint begint met de zin De Bree zijn denken was hoekig en nors. maar bij gedachten geen aanhalingstekens bij een directe rede Hij zei: Zoiets heb ik nog nooit gezien. Waarom ga je niet mee? vroeg Jeroen. Het wordt vast gezellig. LET OP: plaats leestekens binnen de aanhalingstekens om aan te geven dat een woord een andere betekenis heeft dan normaal Schrijf je schrijven met een v of een f? Die 4,0 voor de toets was een prima resultaat. Mevrouw Rozendaal 7

8 vraagteken aan het eind van een letterlijk gestelde vraag Wie weet waar Willem Wever woont? maar in de indirecte rede gebruik je dus geen vraagteken Celina vroeg wat ik daar deed. Mevrouw Rozendaal 8

9 uitroepteken aan het eind van een zin met een bevel of uitroep Halt of ik schiet! Verdwijn uit mijn les! riep de lerares. Mevrouw Rozendaal 9

10 haakjes toelichting, uitleg of voorbeeld maar zo min mogelijk, want ze verstoren de tekst Drie leerlingen uit de klas (Linde, Lavignia en Zinho) haalden een 10 voor de toets spelling. Mevrouw Rozendaal 10

11 beletselteken DRIE puntjes aan het einde van een zin die niet af is; de puntjes suggereren iets Tja, als alles zo makkelijk uit te leggen was om onvolledige citaten aan te duiden zet er dan haakjes om De minister beloofde de vluchtelingen dat Nederland zich ( ) aan zijn afspraken zal houden. Hier is weggelaten: ook in de toekomst en onder moeilijke omstandigheden. Mevrouw Rozendaal 11

12 HOOFDLETTERS alleen het eerste woord van een zin begint met een hoofdletter als de zin begint met een apostrof dan schrijf je het tweede woord met een hoofdletter s Middags doet mijn vader altijd een dutje. als een zin met een cijfer begint, krijg je GEEN hoofdletter 25 leraren waren ziek. Mevrouw Rozendaal 12

13 namen schrijf je met een hoofdletter Gerrit M. Betzema mevrouw Ten Brink Marianne Betzema-Ten Brink Boschstraat Gelderland Het hemelse gerecht Feyenoord de Tweede Wereldoorlog Mevrouw Rozendaal 13

14 boven brieven en in adressen schrijf je een hoofdletter Geachte redactie, Beste tante Truus, Geachte heer/mevrouw, De heer Mertens Jasmijnplantsoen DB Renkum Aan de redactie van het Brabants Dagblad Postbus BD Den Bosch Mevrouw Rozendaal 14

15 namen van volkeren schrijf je met een hoofdletter Arabier, Eskimo, Palestijn en Bosjesman Mevrouw Rozendaal 15

16 Maar namen van dagen, maanden, windstreken en jaargetijden, schrijf je met een kleine letter zaterdag, december, noordnoordoost en winter tijdperken schrijf je volgens de nieuwe spellingregels met een kleine letter middeleeuwen, renaissance en romantiek Mevrouw Rozendaal 16

17 van namen afgeleide woorden krijgen een kleine letter luthers en victoriaans Mevrouw Rozendaal 17

18 afkortingen van instellingen, bedrijven en politieke partijen schrijf je met hoofdletters en zonder puntjes FBTO, RTL4, VVD en SP Maar let op: het is PvdA ingeburgerde afkortingen: als een afkorting veel gebruikt wordt, m.a.w. ingeburgerd is, schrijf je ze met een kleine letter btw en cao Mevrouw Rozendaal 18

19 meervoudsvorming meervoud op s meervoud met en meervoud met s of en vreemde meervouden Mevrouw Rozendaal 19

20 -s er aan vast of s? de -s schrijf je er aan vast als dat geen probleem voor de uitspraak oplevert sektes, tantes, printers en bureaus als je een fout bij de uitspraak kunt maken schrijf je - s auto s, piano s, alinea s, baby s, jury s en ski s Mevrouw Rozendaal 20

21 Café tje, saté s / cafeetje, satees / satés? Wat zijn de juiste meervoudsvormen en verkleinvormen in de volgende zin? 'In bijna alle eetcafés/eetcafees/eetcafé's waren de satétjes/sateetjes/saté'tjes op, maar gelukkig had ons favoriete cafétje/cafeetje/café'tje nog wel satés/satees/saté's.' De juiste zin luidt: 'In bijna alle eetcafés waren de sateetjes op, maar gelukkig had ons favoriete cafeetje nog wel satés.' Mevrouw Rozendaal 21

22 In het meervoud krijgen woorden die eindigen op een enkele klinker meestal apostrof + s: schema's, aloë's, controles, Mini's, auto's, accu's, baby's; die apostrof geeft aan dat de klinker lang is. In woorden die op meer klinkers eindigen, zoals abonnees, bureaus, taboes, milieus en etuis, is de apostrof voor de meervouds-s niet nodig, Ook in woorden die eindigen op een e met een accent aigu is die apostrof niet nodig: in cafés en satés zorgt het accent aigu ervoor dat deze meervouden goed worden uitgesproken. Mevrouw Rozendaal 22

23 woorden op ik je schrijft 2 k s als de klemtoon op ik valt snikken, blikken, likken en tikken je schrijft 1 k als de klemtoon niet op ik valt monniken, viezeriken en leeuweriken Mevrouw Rozendaal 23

24 woorden op -ie of -ee je schrijft ën erbij als de klemtoon op de ie of ee valt feeën, genieën en reeën je schrijft n en een trema erbij als de klemtoon er niet op valt bacteriën, poriën en oliën Mevrouw Rozendaal 24

25 woorden op -f of -s de f wordt meestal een v en de s vaak een z kloven, staven, laarzen en kluizen Maar fotografen, parafen en kaarsen! Mevrouw Rozendaal 25

26 Let op: Sommige woorden hebben (ook) een Latijns meervoud politici, medici, mediums/media, museum/musea Mevrouw Rozendaal 26

27 tussenklank in samengestelde woorden: -s of e(n)? tussen s tussen e of -en Mevrouw Rozendaal 27

28 De tussen -s Hoofdregel in samenstellingen wordt een -s geschreven, wanneer deze ook wordt uitgesproken stationsplein, moederskindje en scheepswrak Mevrouw Rozendaal 28

29 De tussen -e of -en Hoofdregel de tussen -en wordt geschreven wanneer het eerste woord van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat alleen een meervoud heeft op en kippenei, want het meervoud van kip is alleen kippen maar het is aspergesoep en gedaanteverwisseling, want het meervoud van asperge is asperges, terwijl het meervoud van gedaante zowel gedaanten als gedaantes kan zijn. Mevrouw Rozendaal 29

30 uitzonderingen Sommige woorden houden een -e als tussenletter, hoewel ze als je de hoofdregel zou volgen -en zouden moeten krijgen! 1. Woorden die verwijzen naar een unieke persoon of zaak. zonnestraal, maneschijn en Koninginnedag 2. In bijvoeglijke naamwoorden waarvan het eerste deel alleen maar wordt gebruikt als versterking van het bijvoeglijke tweede deel apetrots, boordevol, reuzeleuk en beregoed Mevrouw Rozendaal 30

31 3. Woorden van het type dier+plant vallen vanaf 2005 onder de hoofdregel en krijgen een tussen-n eendenkroos, rattenkruid en paardenbloem 4. Het eerste deel van het woord is een zelfstandig naamwoord zonder meervoud rijstepap en roggebrood 5. Woorden die historisch gezien wel een samenstelling zijn, maar die niet meer als zodanig worden herkend (we noemen dit versteende samenstellingen) ruggespraak en elleboog Mevrouw Rozendaal 31

32 6. Het eerste deel van het woord is een zelfstandig woord met alleen een meervoud op s aspergekweker, etagewoning 7. Het eerste deel van het woord is een bijvoeglijk naamwoord hogeschool, blindedarm Mevrouw Rozendaal 32

33 verkleinwoorden verkleinwoorden maak je door je, -kje, -pje, -tje of etje achter het zelfstandig naamwoord te zetten kind kindje, koning koninkje, tekening tekeningetje korte klanken worden in het verkleinwoord soms lang blad - blaadje Mevrouw Rozendaal 33

34 Let op bij woorden die op een klinker eindigen pyjama pyjamaatje, café cafeetje, radio radiootje, paraplu parapluutje, ski skietje, baby baby tje afkortingen krijgen een apostrof A4 tje, tv tje, 6 jes en 7 tjes Mevrouw Rozendaal 34

35 Bij de verkleinvorm van woorden die op een enkele klinker eindigen, wordt die klinker juist wél verdubbeld: het is sateetjes en cafeetje, en ook schemaatje, autootje en accuutje. Als een woord op een i eindigt, wordt dat in de verkleinvorm ie: Mini - Minietje, ski - skietje. Woorden op een enkele y krijgen een apostrof: baby - baby'tje. Daarnaast is het display - displaytje; nu staat er een a voor de y. Mevrouw Rozendaal 35

36 aan elkaar of los Aan elkaar! samenstellingen van twee of drie woorden huissleutel, derdewereldland pianospelen, televisiekijken, gebruikmaken veelzeggende, hoogoplopend, koolzuurvrij Mevrouw Rozendaal 36

37 Aan elkaar! getallen tot honderd (in letters) vierendertig samenstellingen met honderd en duizend vijfhonderd, vijftienduizend maar drie miljoen, zes miljard Mevrouw Rozendaal 37

38 Aan elkaar! voornaamwoordelijke bijwoorden (er, hier, daar, waar + voorzetsel) waarheen, eronderdoor, hiertegenover Mevrouw Rozendaal 38

39 liggend streepje Een liggend streepje gebruik je om: af te breken Als een woord niet meer op een regel kan, gebruik je het streepje om af te breken. Een woord mag je alleen afbreken aan het einde van een lettergreep. Mevrouw Rozendaal 39

40 te scheiden Om te voorkomen dat er uitspraakproblemen ontstaan, gebruik je een streepje als scheidingsteken zee-eend, zo-even en gedachte-experiment Mevrouw Rozendaal 40

41 en te koppelen Het koppelteken gebruik je: in namen van getrouwde vrouwen mevrouw Jansen-Van Kempen na voorvoegsels als: adjunct-, non-, niet-, oud- en s(s)int adjunct-commies, non-actief, niet-roker, oud-ambassadeur, sint-bernard in samengestelde aardrijkskundige namen Noord-Hollands, Zuid- Amerikaans, Noordoost- Duitsland, Noord-Brabant in samenstellingen van symbolen en afkortingen 65-jarige, tv-toestel,?-teken Mevrouw Rozendaal 41

42 in samenstellingen waarvan de beide delen gelijkwaardig zijn minister-president, rooms-katholiek na Griekse en Latijnse voorvoegsels komt geen koppelteken locoburgemeester, vicepremier, antiautoritair, coassistenten Maar co-ouderschap en re-integreren (klinkerbotsing) Mevrouw Rozendaal 42

43 koppelteken om uitspraakproblemen te voorkomen auto-ongeluk, koffie-uurtje, ski-jack maar reclameafdeling, giroafschrift Mevrouw Rozendaal 43

44 weglatingsstreepje Gebruik het weglatingsstreepje om aan te geven dat een deel van het woord is weggelaten. De voor- en nadelen van het besluit worden tegen elkaar afgewogen. Maar als je een heel woord weglaat, gebruik je het streepje niet. In Nederland wordt onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden. Mevrouw Rozendaal 44

45 trema Als het woord geen samenstelling is, gebruik je een trema poëzie, zeeën coördinatie, financiën In cijfers en getallen gebruik je een trema tweeënvijftig, drieëntachtig Maar Latijnse en Franse woorden die eindigen op -ei, -eus, -eum, en -ien krijgen geen trema museum, opticien, petroleum Mevrouw Rozendaal 45

46 apostrof Een apostrof gebruik je: Als je letter(s) weglaat s nachts, t fokschaap Om een verkeerde uitspraak te voorkomen auto s, piano s, alinea s In een tweede naamval die eindigt op een sisklank Floris schrift, Beatrix verjaardag, Mulisch boek In bepaalde combinaties van letters havo er, NEC er, AOW er, KPN er Mevrouw Rozendaal 46

47 accenten accent aigu (streepje voorover: é) accent grave (streepje achterover: è) accent circonflexe (dakje: ê) Mevrouw Rozendaal 47

48 accenttekens komen eigenlijk alleen voor op de letter e café, paté, coupé ampère, scène, crème enquête, gêne Mevrouw Rozendaal 48

49 slechts in enkele woorden komen ze ook voor op andere letters maîtresse, twee à drie liter, coûte que coûte Mevrouw Rozendaal 49

50 klemtoon aangeven gebruik op alle klinkers om klemtoon aan te geven het accent aigu Ben je nou helemáál gek geworden? Dat is volgens mij dé oplossing. Ik heb één dochtertje. maar Wilt u een van de docenten spreken? Mevrouw Rozendaal 50

51 cedille de cedille onderaan de c (ç) zorgt ervoor dat de c als s klinkt, wanneer die voor een a, o of u staat reçu, Curaçao normaal klinkt de c in die gevallen als een k cactus, cursus Mevrouw Rozendaal 51

52 getallen getallen tot twintig schrijf je in letters zes, negen, elf, negende cijfers gebruik je bij getallen boven de twintig, behalve bij ronde getallen. Bij een ongeluk met een veerpont zijn 115 mensen omgekomen. Mijn woonplaats telt momenteel inwoners. Zij verkochten wel tweehonderd koeien aan een Duitse boer. Mevrouw Rozendaal 52

53 Voor tientallen tot honderd, honderdtallen tot duizend, duizendtallen tot twaalfduizenden en woorden als miljoen, miljard, drie biljoen en zesmiljoenste gebruik je letters. Bij de demonstratie kwamen maar vierhonderd mensen opdagen. Ons koor heeft wel dertig alten. De tienduizendste bezoeker kreeg een cadeau. Mevrouw Rozendaal 53

54 voor gewichten, maten, temperaturen, bedragen, adressen, datums en rekeningnummers gebruik je cijfers 500 gram, 13 C, 19,95, 26 millimeter, Hoofdstraat 25, 19 oktober 1999 en gironummer NLABNB Mevrouw Rozendaal 54

55 sommige of sommigen? sommige, vele, enkele, beide, andere met e als ze bijvoeglijk gebruikt worden vele vriendinnen, enkele kopjes koffie als ze betrekking hebben op zaken of dieren Van die crackers eet ik er dagelijks meerdere. De aapjes waren alle verzwakt door de verre reis. Mevrouw Rozendaal 55

56 met en als ze zelfstandig gebruikt worden én betrekking hebben op personen Slechts enkelen kwamen op tijd aan. Alle aanwezigen hadden een uitnodiging gekregen. Mevrouw Rozendaal 56

57 met en zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden doven en slechthorenden, ouderen, alleenstaanden, alle aanwezigen Mevrouw Rozendaal 57

58 Maar -e als het woord betrekking heeft op personen die al eerder genoemd zijn in dezelfde zin De werknemers waren teleurgesteld en sommige (werknemers) dreigden met een staking. Mevrouw Rozendaal 58

59 probleemwoorden Bij sommige woorden twijfel je altijd over de schrijfwijze. Gok niet, maar kijk in het woordenboek. abonnees alleszins barbecueën caissière chagrijnig sowieso per se Mevrouw Rozendaal 59