~ H.D. Niewenhuijse~ - 0 -

Transcriptie

1 ~ H.D. Niewenhuijse~ - 0 -

2 Eerste Wereldoorlog - Aanleiding o Hoe begon de Eerste Wereldoorlog?...er is altijd wel iets daarvóór gebeurd, een voorgeschiedenis. Ook de Eerste Wereldoorlog had zijn voorgeschiedenis. Het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog is wat ingewikkelder dan het ontstaan van de Tweede Wereldoorlog: 1 Dat komt op de eerste plaats omdat de Tweede Wereldoorlog veel korter geleden is gebeurd. De verhalen en gegevens zijn makkelijker terug te halen. Misschien ken je nog wel oudere mensen die die oorlog hebben meegemaakt en die je erover kunnen vertellen (opa, oma, of misschien zelfs overgrootvader of overgrootmoeder) 2 Op de tweede plaats waren de oorzaken en omstandigheden veel ingewikkelder. 3 Tevens is die oorlog wat moeilijker te begrijpen omdat landen die nú bestaan, toen nog niet bestonden. Landkaart rond = Ierland 2 = Groot-Brittannië 3 = Noorwegen 4 = Zweden 5 = Nederland 6 = België 7 = Portugal 8 = Spanje 9 = Frankrijk 10 = Duitsland 11 = Zwitserland 12 = Italië 13 = Oostenrijk-Hongarije 14 = Rusland 15 = Montenegro 16 = Albanië 17 = Servië 18 = Roemenië 19 = Bulgarije 20 = Griekenland 21 = Spaans Marokko 22 = Marokko 23 = Algerije 24 = Tunesië 25 = Libië 26 = Egypte 27 = Ottomaanse Rijk o Wat waren de belangrijkste landen in die tijd in Europa? Het land Oostenrijk-Hongarije, midden in Europa, valt erg op. Het was een belangrijk land. Wat ook opvalt is, dat Turkije nog niet bestond. Het huidige Turkije was destijds een deel van het Ottomaanse Rijk (ook wel genoemd het Osmaanse Rijk). De oorzaken voor de Eerste Wereldoorlog vinden we voor een deel terug in de negentiende eeuw. Aan het begin van die 20e eeuw groeide de vijandigheid tussen de Europese landen. Europa was verdeeld door politieke tegenstellingen. Voortdurend waren er ruzies over belangen in en buiten Europa (over handel, over koloniën). Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland wedijverden met elkaar over de handel en over de koloniën (overzeese gebiedsdelen). Oostenrijk-Hongarije en Rusland probeerden alle twee meer invloed te krijgen in de Balkan-staten (Zuidoost- Europa). Als landen ruzie hadden, zochten ze bondgenoten. Dan stonden er twee kampen tegenover elkaar. Kaiser Wilhelm II werd in 1888 keizer van Duitsland. Deze keizer probeerde Duitsland te veranderen in een wereldmacht. Maar met zijn aanvallende gedrag kreeg hij ruzie met andere Europese landen, vooral Groot-Brittannië en Frankrijk. ~ H.D. Niewenhuijse~ - 1 -

3 o De Balkan Na 1900 heerste er grote onrust in de Balkan. De Balkan op het kaartje (nr boven) zijn de landen: Montenegro, Albanië, Servië, Roemenië en Bulgarije.Die onrust kwam vooral doordat het Ottomaanse Rijk steeds meer macht verloor. Oostenrijk-Hongarije, Rusland, maar vooral Italië probeerden daar meer macht te krijgen. De Balkan wordt zodoende het zogenaamde 'kruitvat' van Europa, omdat er veel kans was dat hier de onrust zou "ontploffen". Het bleek erg moeilijk om de vrede te bewaren. Oostenrijk-Hongarije en Duitsland besloten elkaar te gaan helpen als het gevaarlijk zou worden. Deze 2 landen werden dus elkaars vrienden (= bondgenoten). Intussen veroverde Rusland gebieden van het Ottomaanse Rijk. o De onrust begint In 1908 viel Oostenrijk-Hongarije een land aan en bezette het. Dat land was Bosnië- Hercegovina. Servië, het Turkse Rijk en vooral Rusland reageerden heftig. Maar Rusland durfde er niets tegen te doen, omdat zijn bondgenoten Frankrijk en Groot-Brittannië er niets aan wilden doen. Vooral het land Servië was erg ongerust. Misschien zouden zíj hierna ook aangevallen worden! De Serviërs zochten meteen steun bij het grote Rusland. Zij spraken met elkaar af dat Rusland altijd het kleine Servië zou gaan helpen als het werd aangevallen door Oostenrijk-Hongarije. De Balkan behoorde bij het Turkse Rijk. Maar dit eens zo sterke rijk viel uiteen. Rusland en Oostenrijk-Hongarije wilden die macht overnemen. Maar de vele volkeren op de Balkan hadden zo ook hun eigen wensen. Zij wilden niet meer overheerst worden. De ruzie op de Balkan liep uit de hand. In braken er twee grote oorlogen uit in de Balkan. Tegen 1914 was de politieke situatie erg gespannen. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog waren er twee machtsblokken. 1 De Geallieerden [Frankrijk, Engeland, Rusland] 2 De Centralen [Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Ottomaans Rijk] 1 2 Frankrijk Engeland Rusland Duitsland Oostenrijk- Hongarije Ottomaans Rijk o Oorzaken en omstandigheden De belangrijkste oorzaken voor de oorlog waren deze: 1 De Franse revanche-gedachte Frankrijk wilde zich wreken voor de nederlaag in de Frans-Duitse oorlog uit Frankrijk was toen in een korte veldslag verslagen en moest de oost-provincies (Elzas en Lotharingen) aan de Duitsers afstaan. Dat zat de Fransen niet lekker. Ze bouwden een sterk leger op om - zo gauw de gelegenheid zich voor deed - wraak te nemen op de Duitsers. Ze wilden dan tevens Elzas-Lotharingen terug. ~ H.D. Niewenhuijse~ - 2 -

4 2 De Duitse vlootbouw werd steeds meer een bedreiging voor de Engelsen. Hoe groter de Duitse vloot werd, hoe bedreigender dit werd voor de Engelsen. Tot op dat moment was Groot-Brittannië op zee alle anderen de baas. 3 Het ongelijke aandeel van Duitsland in bezit van koloniën. De Duitse eis om ook koloniën te mogen hebben was een bedreiging voor zowel Engeland als Frankrijk. Deze laatste twee hadden veel overzeese koloniën. 4 Rivaliteit tussen Engelse en Duitse industrie Met andere woorden: wie is (wordt) het machtigste industrieland. De snel groeiende Duitse industrie deed de Engelse fabrieken concurrentie aan. Daardoor ontstond in Engeland een anti-duitse stemming. 5 Nationalisme van de landen Het nationalisme (= liefde voor het eigen land) wakkerde in elk land de strijdlust aan. o De aanleiding, een moord ~ krantenbericht uit 1914 ~ MOORDAANSLAG OP FRANZ FERDINAND SARAJEVO, 28 juni De Oostenrijkse kroonprins Franz-Ferdinand (50) en zijn vrouw Sophie zijn vanmiddag bij een aanslag om het leven gekomen. Vanuit een dichte menigte werden ze beschoten door een in Bosnië wonende Servische nationalist Gavrilo Princip. Sophie was op slag dood, de kroonprins overleefde de kogels nog enkele ogenblikken. Zijn laatste woorden zouden geweest zijn: "Het is niets". Franz-Ferdinand en Sophie brachten een officieel bezoek aan de hoofdstad van Bosnië-Hercegovina, dat door de Oostenrijkers ingenomen was. 's Morgens was al een aanslag tegen hun leven gepleegd, daarbij twee lijfwachten licht gewond werden. Even voor de middag was het prinsenpaar met zijn gevolg vertrokken uit het stadhuis. ~ H.D. Niewenhuijse~ - 3 -

5 De terrorist Prinzip had postgevat op het punt waar de stoet langzamer moest gaan omeen steeg in te rijden. Hij vuurde verschillende schoten af op de auto van Franz-Ferdinand en Sophie voor hij door omstanders kon ontwapend worden. Hij is aangehouden. De student Prinzip is lid van de nationalistische organisatie "Jong Bosnië", die zich verzet tegen de inlijving van Bosnië-Hercegovina bij het Oostenrijkse keizerrijk. "Jong Bosnië" wordt in het geheim gesteund door de Servische terreurorganisatie "Zwarte hand", ook "Verbond van de dood" genoemd. Aan het hoofd van dit geheim legertje staat een Servische generaal, die in Belgrado ook de Servische militaire inlichtingendienst leidt. Servië zit achter alle afscheidingsbewegingen die in Bosnië actief zijn en houdt de haat warm tegen alles wat Oostenrijks is. Nationalistische kringen van Bosnië-Hercegovina beschouwden het bezoek van de Oostenrijkse kroonprins als een provocatie. Het Keizerlijke hof in Wenen was vooraf gewaarschuwd voor een samenzwering. Na de eerste, mislukte aanslag had Franz-Ferdinand aan zijn gevolg trouwens gezegd dat "hem nog wel kogels rond de oren zouden fluiten in Sarajevo". De Eerste Wereldoorlog begon toen de Oostenrijk-Hongaarse troonopvolger, Franz Ferdinand en zijn vrouw werden doodgeschoten in de stad Sarajevo, de hoofdstad van Bosnië-Hercegovina. Bosnië-Hercegovina was sinds 1908 een deel van Oostenrijk- Hongarije, maar het land werd opgeëist door het aangrenzende Servië. Hoewel een Bosniër de moord op Franz Ferdinand en zijn vrouw had gepleegd, gaf Oostenrijk- Hongarije Servië daarvan de schuld, omdat er Servische plannen waren om meer gebieden in de Balkan te veroveren. Oostenrijk-Hongarije verklaarde toen het kleine Servië de oorlog. Of Servië helemaal niets van de aanslag afwist, is zeer twijfelachtig! Rusland ging Servië helpen. Duitsland steunde Oostenrijk-Hongarije. Frankrijk steunde Rusland weer. Groot-Brittannië had aan België beloofd dat het zou helpen als het aangevallen zou worden. Toen Duitsland België in 1914 binnenviel, om zodoende - via een kortere weg - sneller Frankrijk te kunnen veroveren, verklaarde Groot-Brittannië aan Duitsland de oorlog. Of het verdrag met België de échte reden voor Groot-Brittannië was geweest om Duitsland de oorlog te verklaren, is helemaal niet zeker. Misschien hadden de Engelsen hiermee gewoon 'een goede smoes' gevonden om de oorlog deel te kunnen nemen. o We kunnen niet wachten om te gaan vechten Iedere burger wilde gewoon graag oorlog om de zaak 'recht te kunnen zetten'. Hun idealisme en hun patriottisme was erg groot! Men was gewoon 'gebrand' op een oorlog. Veel vrijwilligers melden zich aan bij het leger. Zeker in Engeland! Dit land kende namelijk maar een klein leger! En als je je niet als man aanmeldde voor het leger (zoals in Engeland), dan werd je neerbuigend aangekeken, vooral door de vrouwen. Je kreeg dan (symbolisch) een witte veer aangereikt door vrouwen, ten teken van lafheid. En dat vond iedere man een schande! Zodoende werden ze gewild of ongewild de oorlog in 'gedreven'. Kortom, de Eerste Wereldoorlog was begonnen! Met alle koloniën meegerekend, was driekwart (75%) van de wereld in oorlog. Argentinië, Chili, Denemarken, Mexico, Nederland, Noorwegen, Portugal, Spanje, Venezuela, Zweden en Zwitserland. Slechts deze elf landen waren in neutraal. De rest van de wereld (34 staten) was met elkaar in oorlog. ~ H.D. Niewenhuijse~ - 4 -

6 Eerste Wereldoorlog Aanleiding [vraagbaak] 1 Noem drie redenen waarom de voorgeschiedenis van de Eerste Wereldoorlog ingewikkelder is dan de voorgeschiedenis van de Tweede Wereldoorlog? 1] 2] 3] 2 a) Noem de 5 Balkanlanden? b) Welke andere landen probeerden veel invloed in dit gebied te krijgen? c) Wat bedoelen ze met kruidvat?... 3 Er ontstonden twee enorme machtsblokken. Benoem deze machtsblokken en schrijf erbij welke landen bij deze machtsblokken horen? 1) 2) 4 Bekijk het onderstaande schema en verbindt de goede met elkaar. 1 Franse Revanche gedachte Liefde voor het eigen land/vlag/volkslied e.d. 2 Nationalisme Concurrent van de Engelsen 3 Industrie Elzas/Lotharingen terug veroveren op de Duitsers 4 Duitsland wil meer koloniën Frankrijk en Engeland zagen dit als bedreiging van hun eigen handel 5 Duitse vlootbouw Duitsers zorgden voor veel moderne fabrieken ~ H.D. Niewenhuijse~ - 5 -

7 5 Lees het krantenbericht nog eens en beantwoordt erna de vragen. a) Wat waren de laatste woorden van Franz Ferdinand? b) Wat kan je vertellen over de morgen van deze zelfde dag? c) Schrijf op wat de organisatie Jong Bosnië voor doel heeft? En door wie worden ze gesteund? d) Noem de andere omschrijving van de Zwarte Hand e) Zoek in je woordenboek het volgende op: Provocatie = ~ H.D. Niewenhuijse~ - 6 -

8 Eerste Wereldoorlog De Oorlog o Het begin Oostenrijk-Hongarije had Servië de oorlog verklaard vanwege de moord op Franz Ferdinand. Omdat Rusland Servië wilde helpen, verklaarde Duitsland aan Rusland de oorlog (want Duitsland was een bondgenoot van Oostenrijk-Hongarije). Omdat Rusland weer een bondgenoot van Frankrijk was, ging Frankrijk alvast zijn soldaten klaar maken voor de strijd. Dat was lastig voor Duitsland! Al sinds het einde van de 19e eeuw was Duitsland er bang voor dat het een oorlog aan twee kanten moest voeren: 1 In het oosten tegen de Russen 2 In het westen tegen de Fransen De kans voor Duitsland om zo'n 'twee-frontenoorlog' oorlog te winnen was klein. De Fransen gingen er van uit dat de Duitsers in het Noordoosten zouden aanvallen, want België was neutraal (= niet bij de oorlog betrokken), net als Nederland. Daarom had een Duitse veldmaarschalk een plan ontwikkeld om Frankrijk snel te kunnen verslaan! Dan zou Duitsland zich daarna alleen nog maar met Rusland bezig hoeven te houden. Maar om dit plan (Frankrijk snel te verslaan) uit te kunnen voeren moest het Duitse leger om het Franse leger heen, en daarom door België trekken. Op 4 augustus 1914 staken de Duitse troepen de Belgische grens over. Ze ondervonden weinig weerstand van het Belgische leger. Omdat België was aangevallen, maar ook omdat Duitsland nu wel heel dicht bij de Engelse kust kwam (de zee tussen Engeland en België is maar 100 km!) verklaarde Groot-Brittannië aan Duitsland de oorlog. De Duitsers werden bij de plaats Ieper door de Belgen en Engelsen tegengehouden. Eind augustus viel het Duitse leger Frankrijk binnen. Duitse troepen op weg naar Parijs! Aftocht Belgisch leger in 1914 Tijdens de 'Slag om de Marne' (een rivier in Noord-Frankrijk) werd begin september 1914 de Duitse opmars tot staan gebracht en ze werden teruggedrongen tot achter de rivier de Aisne. Tegen Kerstmis 1914 wonnen beide legers geen terrein meer. De vijandelijke legers stonden in een 'patstelling' (onbesliste, vaste stelling) tegenover elkaar langs een lijn die liep van de Belgische kust in het noorden naar de Zwitserse grens in het zuiden. Aan beide kanten groef men zich in. Dat wil zeggen: men maakte sleuven in de grond om elkaar van daaruit te bestoken met kogels, granaten en ander oorlogstuig. Deze sleuven noemt men loopgraven. ~ H.D. Niewenhuijse~ - 7 -

9 o Nieuwe manier van oorlog voeren Door de eeuwen heen was oorlog altijd een strijd van man tegen man geweest. Bij aanvallen trokken de soldaten te voet (= infanterie) en te paard (= cavalerie) massaal op de vijand af. Het tempo van het leger werd bepaald door de soldaten die moesten lopen en de paarden die de voorraad en het materiaal meesleepten. Echter door de uitvindingen in de 19e eeuw veranderde er veel in de manier van oorlogvoeren. Aan de weg werden spoorwegen gebruikt, eerste voor soldaten, daarna ook voor materiaal en voorraden. Ook werd het geweer regelmatig verbeterd. Kon je in het begin maar één schot in 2 minuten afvuren, toen de mitrailleur echter was uitgevonden had die een kracht van 50 of 100 geweren tegelijk. Soldaten konden zodoende dus niet meer schouder aan schouder aanvallen. Ze zouden worden neer gemaaid. Dus moest de oude manier van oorlogvoeren worden aangepast. Soldaten konden maar één ding doen om zich te beschermen: wegkruipen in de grond. En dat deden ze dan ook! Er werden massaal loopgraven aangelegd. Het uitbreken van de oorlog betekende een grote verandering in het leven van miljoenen mannen. Beroepsmilitairen, oud-militairen, enthousiaste vrijwilligers, dienstplichtigen (= mensen die verplicht in dienst, in het leger moesten). Iedereen werd in deze oorlog gesleurd! Velen van hen hadden in hun leven zelden een geweer vast gehouden. Zelfs uit verre koloniën werden mensen opgeroepen. Bij het uitbreken van de oorlog hadden alle Europese landen een groot leger van dienstplichtigen klaar staan. Behalve Groot- Brittannië. Dat had een klein vrijwilligersleger. Een oproep van de minister van Oorlog bracht 2½ miljoen vrijwilligers op de been! Maar er waren er meer nodig! Daarom werd in Groot-Brittannië in 1916 de dienstplicht ingevoerd voor alle (ongetrouwde) mannen tussen 18 en 41 jaar. Ieder land dat aan de oorlog deelnam had natuurlijk behoefte aan veel soldaten. Er werd dan ook 'reclame' gemaakt om het leger in te gaan. Ieder land probeerde zo zijn eigen volk te overtuigen dat het goed was om te vechten voor zijn eigen vaderland. Dit werven van mensen voor het leger noemt men rekruteren. Een rekruut was dus iemand die zich pas in het leger had ingeschreven. Een nieuwe soldaat dus. Hieronder zie je 'reclame' posters uit verschillende landen. Veel mensen waren erg 'nationalistisch'. Dat betekent dat je veel van je eigen land hield, en dat je er alles voor over zou hebben om je land te verdedigen. v.l.n.r.: Amerikaanse, Franse, Russische en Duitse poster ~ H.D. Niewenhuijse~ - 8 -

10 Elke soldaat in het leger kreeg een 'noodrantsoen'. Dat bestond uit: harde biscuits, cornedbeef (vlees), een blikje thee en bouillonblokjes. Tot het 'dagelijkse rantsoen' behoorden: brood, pekelvlees, hutspot in blik, varkensvlees in blik, bonen, suiker, thee, pruimenjam, appeljam en boter in blik. De bevoorradingstroepen waren weer andere soldaten die het eten naar het front (= de voorste strijdlinie) moesten brengen. Ze brachten dit eten in 'zandzakken'. Vaak konden de bevoorradingstroepen de frontlinies niet snel genoeg bereiken, waardoor de soldaten vaak honger leden. Eerste Wereldoorlog De Oorlog [vraagbaak] 1 Wat is de Duitse twee-fronten-oorlog? 2 Waarom was het plan van de Duitse veldmaarschalk niet slim en aan de andere kant weer wel slim?... 3 Omschrijf de oude manier van oorlogvoeren. Gebruik in je antwoord de volgende woorden: infanterie / cavalerie / man tegen man / geweer enkel schot 4 Noem eens twee dingen waardoor oorlogvoeren moderner werd? 1] 2] 5 a) Wat kan jij vertellen over de dienstplicht in Groot Brittanië? b) Hoe noem je het werven van soldaten? 6 Verbind de goede zaken met elkaar d.m.v. een lijn 1 Neutraal De voorste strijdlinie 2 Patstelling Mensen werven voor het leger 3 Soldaten te voet Verplicht in het leger dienen 4 Soldaten te paard Cavalerie 5 Dienstplichtigen Infanterie 6 Rekruteren Onbesliste, vaste stelling 7 Front Niet met de oorlog betrokken ~ H.D. Niewenhuijse~ - 9 -

11 Eerste Wereldoorlog De loopgraven o De loopgravenoorlog Na de overwinning van de Geallieerden bij de Slag aan de Marne dachten de Fransen en de Engelsen dat de oorlog met Kerstmis wel voorbij zou zijn. Helaas lukte dat niet, en omdat men niet kon overleven in het open veld moesten de legers zich ingraven. De loopgravenoorlog was begonnen. Oprukken kon niet, dus begonnen beide partijen zich zijwaarts te bewegen. Al snel breidden de loopgraven zich uit van de Belgische kust tot Zwitserland. Ongeveer drie jaar zou het front niet meer van plaats veranderen. Bekijk de afbeelding hiernaast. Door de 'pat'stelling (= men veroverde geen terrein en men verloor geen terrein) kwam de nachtmerrie van het Duitse strategisch denken uit: een 'twee-frontenoorlog'. Snel Frankrijk veroveren lukte dus namelijk niet, en Rusland kon daardoor op tijd een leger op de been brengen tegen Duitsland aan de andere kant (het oostfront). o De loopgraven zelf Een loopgraaf was opgebouwd uit 3 loopgraaflinies (= loopgraaflijnen): 1 De voorste, de 'hoofdweerstandslijn', lag op een afstand van 45 tot 1600 meter van de vijandelijke stellingen. 2 Vanuit deze linie drongen kleinere loopgraven, de zgn. 'sappen', door tot in het niemandsland. Het niemandsland is het land tussen de twee loopgraven van de vijandelijke legers. Deze 'sappen' leidden naar waarnemingsposten, mitrailleursnesten en granaatposities. 3 Verder naar voren, buiten het bereik van handgranaten, lag prikkeldraad. Aanvankelijk slechts enkele rollen, maar later groeiden deze uit tot een dicht woud. Alle loopgraven waren met elkaar verbonden door verbindingsloopgraven. Vaak liepen deze door tot in een stad of dorp. Elke loopgraaf was minstens 2 meter diep. De Duitsers hadden soms loopgraven van 9 meter diep, compleet met aparte kamers voor soldaten waar ze even konden uitrusten. De eerste loopgraven werden in oktober 1914 aangelegd, in de herfst dus, als er veel regen valt. Het grondwaterpeil steeg dan, waardoor er elke dag modder en water in de loopgraven lag. Een groot gevaar van leven in de loopgraven was dat door het grote gewicht van het water in de grond de wanden in konden stortten. Daarom werden later de loopgraven aan de zijkanten van planken voorzien. Duitse loopgraven waren veel beter voorzien en gebouwd dan de Britse loopgraven. De Britten hadden simpele, ondiepe en slecht voorziende loopgraven. De Duitsers daarentegen hadden een soort stad waar de loopgraven voorzien waren van pompen die het water eruit wegpompten. Ondergrondse kamers hadden deurbellen, watertanks met kranen, spiegels en kasten. Officiersonderkomens hadden elektrisch licht en zelfs iets wat op meubilair lijkt. ~ H.D. Niewenhuijse~

12 Duitse loopgraaf Een van de grootste gevaren van het leven in loopgraven was de mogelijkheid dat je levend werd begraven als de wanden instortten. Daarom waren de Duitsers in 1915 begonnen met het aftimmeren van hun wanden, vloeren en plafonds, en was er een werkend afvoersysteem. De Britten en Fransen legden maar simpele loopgraven aan, omdat ze dachten dat ze maar korte tijd zouden blijven, omdat er weer snel opgetrokken zou worden om nieuw land te heroveren op de Duitsers. Elke soldaat had een zogenaamde pioniersschop. Daarmee kon hij een greppel graven (een eenvoudige loopgraaf) als hij op open veld door vijandelijke vuur werd overvallen. Hij kon hem ook gebruiken om een loopgraaf die door vijandelijk vuur (granaten, explosies, e.d.) was beschadigd, te herstellen en te verbeteren. Elke loopgraaf kreeg een naambord, om te zorgen dat niemand 'verdwaalde' tijdens een aanval. Op naamborden werden vaak bijnamen gebruikt. o Het leven in een loopgraaf Een dag in de loopgraven bestond afwisselend uit korte tijd van doodsangst, en langere tijd van verveling. Het meeste werk werd 's nachts gedaan: 1 Patrouilles werden op pad gestuurd om vijandelijke loopgraven te onderzoeken (= observeren) en te overvallen. 2 Verdedigingswerken werden hersteld. 3 Vanuit de achterhoede werden hout, zandzakken, geteerd zeil, golfplaten, pompen, etc. naar de loopgraven gesleept. Het kwam wel eens voor dat 2 soldaten van beide partijen elkaar tegenkwamen tijdens het verkennen of patrouilleren. Meestal gingen ze dan gewoon verder met waar ze mee ~ H.D. Niewenhuijse~

13 bezig waren om een extra gewonde of overledene te voorkomen. In dat soort gevallen kwam het vaker voor dat ze sigaretten uitwisselden, dan dat ze op elkaar gingen schieten. Tijdens de ochtendschemering en avondschemering was de kans op een aanval het grootst. Alle manschappen waren dan 'paraat', ze stonden klaar. Overdag was het meestal rustig. De frontsoldaten probeerden dan slaap in te halen, terwijl wachtposten de vijandelijke loopgraven in de gaten hielden. De soldaten bleven een week in de frontlinie. Daarna werden ze naar de 'reservelinies' (invallinies) overgeplaatst, en tenslotte verder weg in een gebied in het achterland om uit te rusten. Hier kregen ze een bad en schone kleren..., voordat ze weer terugmoesten naar de loopgraven, waar ze dan weer geplaagd werden door luizen, vlooien en ratten, soms ter grootte van een kat. De meeste actie vond plaats als de soldaten uit de loopgraven kwamen om met elkaar te vechten op open terrein: het niemandsland (= het lege stuk grond tussen de loopgraven van de beide vijandelijke frontlinies). In het echt kwamen deze gevechten in niemandsland' veel minder voor dan de voortdurende strijd tussen soldaten in hun tegenover elkaar liggende loopgraven. Vanuit de loopgraven werd iedereen die zich aan de vijand vertoonde beschoten. Zelfs soldaten die probeerden hun gewonde kameraden in het 'niemandsland' te redden, of lichamen die in de rollen prikkeldraad waren blijven hangen en werden teruggehaald. Ook die werden als doelwit gezien. Ook waren er aanvallen van de ene frontlinie op de andere. Deze harde uitputtingsoorlog hield elke soldaat voordurend paraat. De vijandelijke linies moesten namelijk elk uur van de dag in de gaten worden gehouden. o De waanzin van de oorlog De bekendste verbroedering tussen soldaten van beide vijandelijke kanten is het zogenaamde Kerstbestand in Tegen Kerstmis 1914 waren de soldaten in Frankrijk uitgeput en geschokt door de zware verliezen. Op kerstavond daalde de temperatuur tot beneden het vriespunt, en op sommige plaatsen sneeuwde het. De soldaten werden droevig en dachten aan thuis waar hun familie waarschijnlijk in een warme woonkamer met een kerstboom gezellig aan het haardvuur zat om cadeautjes uit te pakken. Vanuit de Britse loopgraven konden de soldaten een Duits mannenkoor kerstliederen horen zingen. Elders zagen militairen in de voorste loopgraaf ongebruikelijke lichtjes aan Duitse zijde. Volgens enkele officieren waren de Duitsers een aanval aan het voorbereiden. Maar al snel riep een stem vanuit de Duitse linies: "Hé Engelsen, Gelukkig Kerstfeest! Waar zijn jullie kerstbomen?". Even later liet een Duits orkest het Engelse en Duitse volkslied horen, en daarna 'Stille Nacht, Heilige Nacht'. In het 'niemandsland' verzamelden Duitse en Britse soldaten zich, waar zij gezamenlijk zongen en sigaretten uitdeelden. Soldaten zeiden tegen elkaar dat ze het verschrikkelijk vonden om aan te vallen. Er werden afspraken gemaakt: als werd bevolen om aan te vallen, zou men eerst fluiten of een steen met een berichtje naar de vijand gooien om te zeggen dat er binnenkort aangevallen zou worden. Het Kerstbestand was niet het enige voorbeeld van contacten tussen de twee vijanden. Ook is er een verhaal bekend van een Britse soldaat die enkele malen aan Duitse zijde heeft gegeten uit protest tegen het slechte Britse voedsel. De soldaten aan beide kanten begonnen in te zien dat het de ~ H.D. Niewenhuijse~

14 officieren waren die vijandig gezind waren, en níet de soldaten die aan het front vochten. o Ziektes in de loopgraven Vijandelijke soldaten wensen elkaar Gelukkig Kerstfeest. Tijdens de lange aanwezigheid in de loopgraven ontstonden er behalve de vele ongemakken van ongedierte (luizen, vlooien en ratten) ook diverse ziektes. Behalve de bekende ziektes in onverzorgde situaties (zoals cholera, tyfus, tuberculose, schurft), kwamen met name loopgravenkoorts, loopgravenvoet (trench foot) en Shellshock voor. Loopgravenkoorts: De loopgravenkoorts is een verschijnsel wat zich alleen tijdens de oorlog voor deed. Daarna verdween deze epidemie weer heel snel. Het was een vorm van tyfus, en kwam erg vaak voor bij soldaten. Het is een besmettelijke ziekte die koorts en pijn in de gewrichten, botten en spieren veroorzaakte. Het werd veroorzaakt doordat een bacil op de lichaamsluis bij een beet in het bloed terecht kwam. De koorts liep vaak erg hoog op, tot 39 graden. Soms stierven soldaten hier ook aan. Loopgravenvoet: De loopgravenvoet kwam ook al in de tijd van Napoleon voor. De oorzaken waren koude en natte omstandigheden. De soldaten stonden vaak en lang in natte en koude omstandigheden in de loopgraven. Vaak tot hun knieën in modder of water. Door die kou en nattigheid zwollen de voeten eerst op en werden vervolgens rood en gevoelloos. Op de voet ontstonden bloedblaren. Naarmate de zwelling weer afnam werd de pijn steeds heviger. Tenslotte werden de zenuwen van de voet aangetast. Warmte en droogte hielp de voet weer verbeteren. Maar dat kon in dergelijke omstandigheden moeilijk. Amputatie van de voet was in het uiterste geval soms nodig. Shellshock: Shellshock was een naam die stond voor: emotionele geschoktheid, hersenschudding, zenuwuitbuitingen en andere dergelijke aandoeningen. Dit kwam vooral door de gruwelijkheid van de oorlog die de soldaten meemaakten. Eerste Wereldoorlog De loopgraven [vraagbaak] 1 Maak met behulp van de omschrijvingen op blz. 10 een zo n goed mogelijke weergave van een loopgraaf. Let op: Er zijn twee legers! ~ H.D. Niewenhuijse~

15 2 a) Schrijf de verschillen op tussen een Duitse en Britse loopgraaf? *... *. *. *. b) Noem het een groot gevaar van een loopgraaf, wat niet echt met oorlogvoeren te maken heeft? 3 Benoem de drie meest voorkomende werkzaamheden in een loopgraaf? 1] 2] 3] 4 Omschrijf het weekschema van een frontsoldaat eens? 5 a) Wat is het niemandsland? b) Hoe komen ze aan die naam denk jij? ~ H.D. Niewenhuijse~

16 6 Welke 3 ziekten kwamen veel voor in de loopgraven? Omschrijf ze kort 1]. 2]. 3]. ~ H.D. Niewenhuijse~

17 Eerste Wereldoorlog Op het slagveld o Wat gebruikte men om te vechten De slagvelden van de Eerste Wereldoorlog werden vooral bepaald door geschut (= geweren, mitrailleurs, kanonnen). Een ander woord voor geschut is artillerie. Een goed gemikte beschieting kon vijandelijke loopgraven vernietigen en verbindingslijnen uitschakelen. Tevens kon het een infanterieaanval stuiten (infanterie = soldaten te voet). Maar bij elke partij werden de verdedigingsposities steeds sterker. Daardoor werden ook de beschietingen langer en heviger. Hoe moest men de vijandelijke linies nu breken? Wat het beste hielp was het zogenaamde 'gordijnvuur'. Hierbij kwam een 'gordijn' van hevig aanhoudend vuur vlak voor de aanvallende infanterie terecht, zodat ze niet verder konden oprukken. Je snapt wel dat er hierdoor ontzettend veel doden vielen!als de vijandelijke verdediging door beschietingen was verzwakt, klommen de soldaten uit de loopgraven en bestormde die vijandelijke linies. Dat was erg gevaarlijk. Want vaak was niet al het vijandelijk geschut uitgeschakeld, en waren prikkeldraadversperringen nog intact (nog goed). De eerste tanks werden voor het eerst in 1916 ingezet door de Britten. Ze waren echter nog érg onbetrouwbaar. In 1917 gebruikte men de tanks om vóór de infanterie uit te rijden. Zodoende konden deze tanks de prikkeldraadversperringen plat rijden, én de soldaten daarachter beschermen tegen beschietingen. In 1918 speelden tanks een belangrijke rol in de veldslagen. Toen de Duitsers enkele Britse tanks hadden buit gemaakt, probeerden ze die in hun fabrieken na te maken. Ze werden toen verder geperfectioneerd (= beter gemaakt). In een tank was het leven niet prettig. Het was er vaak erg heet en benauwd. De bemanning werd daardoor vaak misselijk, of viel flauw. Soms was de hitte in een tank zó groot, dat de munitie explodeerde (= ontplofte). Duitse artillerie Britse tank Big Willie In de Eerste Wereldoorlog maakte men ook gebruik van 'vlammenwerpers'. De eerste vlammenwerpers werden door de Duitsers gebruikt in 1915 bij de Franse plaats Melancourt. Om 12 uur 's middags spoten straalpijpen een moordend vuur op de Franse loopgraven over een breedte van 700 meter. In angst en paniek vielen de Fransen terug op hun tweede stelling. De eerste vlammenwerperaanval was een feit. Het is april Bij het plaatsje Ieper zien Franse soldaten een groengele wolk. Vanaf het Duitse front dreef die wolk op hen af. Deze wolk bestond uit chloorgas. Dit was een gifgas. Dit was de eerste keer dat er in deze oorlog gifgas werd gebruikt. Veel soldaten raakten in paniek. Ze hadden namelijk geen bescherming tegen het verstikkende effect van het gas. In de loop van de volgende jaren gebruikten beide partijen gifgas. In het begin liet men de gifgaswolken los uit vaten. Met de wind mee dreven ze dan naar de vijand. Dit had echter één probleem. Als de wind ging draaien! Later gooide men met gas ~ H.D. Niewenhuijse~

18 gevulde granaten naar de vijand, of werd ook gas vanuit vliegtuigen ingezet. In totaal werden er aan beide kanten soldaten vergast! o Verschillende veldslagen De Eerste Wereldoorlog kende enkele belangrijke veldslagen. We zetten ze even op een rijtje, zodat het beter te begrijpen is. 1 1 e Slag aan de Marne e Slag bij Ieper e Slag bij Ieper Slag bij Verdun Slag aan de Somme 1916 Somme is een rivier 6 3 e Slag bij Ieper 1917 Slag bij Passendale 7 2 e Slag aan de Marne 1918 Van deze veldslagen uit de Eerste Wereldoorlog is de 'Slag bij Verdun' wel de grootste uit de wereldgeschiedenis was een bijzonder slecht jaar voor de Geallieerden. De verliezen stapelden zich op en vooruitgang werd er niet geboekt. De Duitse opperbevelhebber 'Von Falkenhayn' adviseerde aan de Duitse keizer om eerst Frankrijk te verslaan en als dit eenmaal gebeurd was, zou de strijd voor de Britten geheel nutteloos zijn. Om dit te bereiken kozen de Duitsers een plaats in Frankrijk. Die plaats was Verdun. De Duitsers wilden deze keer hun doel bereiken zonder zinloze en bloedige man-tegenman gevechten. De opperbevelhebber beval een grootse artillerie-beschieting waarna de Duitse infanterie moeiteloos de laatste Franse stellingen kon vernietigen. Op zich was dit een goed plan maar Von Falkenhayn maakte enkele tactische fouten. In 1916 stonden zo'n Duitse soldaten gereed voor een van de grootste en langste veldslagen uit de geschiedenis! Op 21 februari 1916 zette Duitsland een massale aanval in op Verdun, de Franse vestingstad. Verdun lag vlak bij de Duitse grens, en beheerste de toegang tot Oost- Frankrijk. Belangrijk voor de Duitsers dus! Na een 8 uur durende beschieting, rukte de Duitse infanterie op. De Fransen waren verrast, verloren in het begin enkele van hun posities, maar in december hadden ze de Duitsers weer teruggedrongen tot hun oorspronkelijke posities. De verliezen waren enorm! Aan Franse kant meer dan doden, gewonden en vermisten. Aan Duitse zijde meer dan De Duitse generaal 'von Falkenhayn' verklaarde later dat hij had geprobeerd de Fransen te laten 'doodbloeden'. Hij slaagde daar echter niet in! De 'Slag bij Verdun' duurde van februari 1916 tot december Het is de grootste en verschrikkelijkste veldslag uit de geschiedenis. Bij deze veldslag kwamen zeer veel soldaten om het leven. En de terreinwinst was bijna NIETS! Gesneuvelde soldaten Franse soldaten in de aanval ~ H.D. Niewenhuijse~

19 De 1e Slag om de Ieper werd gestreden toen de wedloop naar de zee in 1914 eindigde en de Duitsers en Geallieerden vochten om Ieper. De stad kwam echter in Geallieerde handen. De 2e Slag was in de lente van 1915 toen het Duitse leger een nieuw offensief lanceerde, waarbij geëxperimenteerd werd met chloorgas. Maar de Britten hadden gevochten voor Ieper, dus zouden ze de strijd niet zomaar opgeven. Uiteindelijk werd ook de 'Tweede Slag om Ieper' afgeslagen door de Britten. De 3e Slag, ook wel de 'Slag om Passendale' genoemd, vond plaats tussen juli en november Ook nu gebruikten de Duitsers gas. Ditmaal geen chloorgas maar het moordende mosterdgas. Wat de 3e Slag om Ieper tot symbool maakte was de modder en de hevige regenval. Het front bereiken was haast onmogelijk, laat staan een aanval. Auto's gleden van de wegen af, paarden zakten weg in de modder waardoor ze verdronken en lijken werden als stapstenen gebruikt. De zomer van 1917 was de natste zomer ooit. Uiteindelijk beëindigden de Engelsen de slag bij Ieper. Er waren van de stad nog slechts een paar ruïnes half weggezakt in de modder over. De slag die tot een doorbraak had moeten leiden, liep uit op een bloedbad en eindigde zelfs niet in een 'gelijkspel'. Na hevige gevechten en het laten ontploffen van tunnels onder elkaars loopgraven bedroeg de Britse terreinwinst amper 8 km. Ook in deze 3e Slag bij Ieper waren de verliezen aan beide kanten heel hoog. Geschat wordt dat de Britten hier zo'n man verloren, terwijl de Duitsers ongeveer gesneuvelden hadden. Franse troepen bij rivier de Marne De natste zomer ooit Het laatste offensief (= aanval) dat de Duitsers inzetten was op 15 juli Wéér bij de rivier de Marne in Frankrijk. Zij noemden het de 'Friedensturm' (= de vredesaanval). De Fransen en de Engelsen waren totaal uitgeput van de oorlog, dus de Duitsers hadden goede kans van slagen. Echter de hulp van de Amerikanen aan de Fransen en Britten op dát moment was hen erg welkom! Die hulp en steun werd teveel voor de Duitse soldaten. Het werd de definitieve genadeslag voor hen. Ze trokken zich steeds meer oostwaarts terug, en sloegen ten slotte op de vlucht. Eerste Wereldoorlog Op het slagveld [vraagbaak] 1 Omschrijf op welke manier de eerste tanks werden ingezet? ~ H.D. Niewenhuijse~

20 2 a) Welke is de grootste veldslag van de Eerste Wereldoorlog? b) Hoe heette de Duitse opperbevelhebber tijden deze slag? c) Wat zijn man tegen man gevechten? d) Welke tijdspanne is goed over de Slag bij Verdun? 0 Februari tot December Maart tot November Februari tot December Februari tot September a) Noem de andere naam voor de 3 e Slag bij Ieper? b) Welk moordwapen gebruikten de Duitsers? c) Wat werd het symbool van of bij deze strijd? 4 Ik las ergens: Bemoeienis Amerikanen wordt Duitsers te veel. Leg jij dat eens uit. Gebruik de volgende woorden: 15 juli 1918 / Friedensturm / Totaal uitgeput / Hulp / Definitieve genadeslag Verbind de goede omschrijvingen met elkaar 1 Artillerie Vlammenwerper Duitsers vluchten 3 Gifgassen 3 e Slag om Ieper 4 Slag bij Verdun Moordend vuur 5 Natste zomer ooit Slag om Passendale soldaten 7 Amerikanen Geschut ~ H.D. Niewenhuijse~

21 Eerste Wereldoorlog De Luchtoorlog De geschiedenis van de luchtvaart was pas nauwelijks 10 jaar oud toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak. De eerste oorlogsvliegtuigen waren niet meer dan verkenningsvliegtuigen. Ze bekeken vijandelijke linies en artilleriebeschietingen. Al snel maakten beide partijen gespecialiseerde gevechtsvliegtuigen. Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog was de rol van militaire vliegtuigen veranderd van die van 'hulpje' voor de grondstrijdkrachten in die van een belangrijke zelfstandige strijdmacht. Piloten zaten in een 'open' cockpit en droegen zachte, leren jassen, met schapenbont gevoerde laarzen en handschoenen om de kou te weren. De eerste bommen werden letterlijk over boord gegooid door de piloot. Later werd er een vizier aangebracht op de bommenwerpers, en werden er bommenrekken en afwerpsystemen voor de bommen onder aan de romp gemonteerd. Die werden door de piloot of een ander lid van de bemanning bediend. De beste piloten werden 'azen' genoemd. Om aas genoemd te worden moest men minstens 10 vijandelijke vliegtuigen neerhalen. De best scorende aas uit de Eerste Wereldoorlog was ongetwijfeld de Duitse graaf 'Manfred Von Richtenhofen'. Hij haalde maar liefst 80 geallieerde vliegtuigen neer voor hij zelf werd neergehaald. Von Richtenhofen werd ook wel 'De Rode Baron' genoemd, omdat hij altijd in een rood vliegtuig vloog. Voorjaar De eerste luchtschepen (zeppelins) verschijnen boven Groot-Brittannië. Ondanks de paniek (omdat men verwachtte dat er een bommenregen uit 'die dingen' zouden vallen) speelden luchtschepen nauwelijks een rol in de Eerste Wereldoorlog. Maar bommen vielen er wel uit de zeppelin. Zoals boven Londen, met de hand gegooid. De naam 'zeppelin' komt van de ontwerper van deze luchtschepen: de Duitse graaf Ferdinand von Zeppelin. In het begin was het onmogelijk om de zeppelins neer te halen, omdat ze hoger vlogen dan vliegtuigen. Ze waren dan ook perfecte 'bommenwerpers'. Later, toen vliegtuigen hoger konden vliegen, werden ze vaak uit de lucht geschoten. Tegen 1917 werden de meeste zeppelins (Duitse én Britse) alleen nog gebruikt voor verkenningswerk boven zee. Zelfstandige strijdmacht Een open cockpit ~ H.D. Niewenhuijse~

22 Bommen met de hand gegooid Zeppelin Eerste Wereldoorlog De oorlog op Zee De marine van een land noemen we ook wel de zeemacht, de oorlogsschepen. Soms wordt hiervoor ook wel het woord 'vloot' gebruikt, maar dit woord betekent eigenlijk: álle gezamenlijke schepen van een land (handelsschepen, oorlogsschepen, bevoorradingsschepen, enz.). Als we de zeemacht (de marine) bedoelen, dan kunnen we dus beter zeggen: de 'oorlogsvloot'. Vanaf het begin van de Eerste Wereldoorlog was de invloed de vloot belangrijk. De Engelse vloot bleek zeer sterk, en begon een blokkade tegen Duitsland. Een blokkade met schepen is het versperren van zeeën en wateren, zodat vijandelijke schepen er niet door kunnen. Het gevolg was, dat de aanvoer van goederen, zoals wol, rubber, olie en koper voor Duitsland moeilijk gemaakt werd. Zodoende ontstonden er op grote tekorten voor de Duitsers. Ze konden gewoonweg niet uitvaren door die blokkade. Al spoedig kon Duitsland alléén nog maar iets kopen via de neutrale landen. Hoewel één van de oorzaken van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog die Duitse vlootbouw was geweest (ze werden immers wél steeds sterker daarmee), bleek de Duitse vloot te zwak voor de Engelsen. Gedurende de hele oorlog was er eigenlijk maar één zeeslag. Dat was in 1916 bij Jutland (voor Denemarken). Hoewel de strijd onbeslist was, werden de Duitsers teruggedrongen, en sindsdien kwamen hun oorlogsvloten niet meer uit haar havens. Behalve de duikboten! De duikbootoorlog daarentegen was veel belangrijker! De Duitse onderzeeërs, ook wel U- boten genoemd, richtten véél meer schade aan dan de Duitse oorlogsschepen óp het water. Al in het begin van de oorlog kondigde Duitsland een 'onbeperkte duikbootoorlog' af. Dat betekende dat ze alle schepen die ze tegen kwamen zouden aanvallen. Zo werd óók het Engelse passagiersschip de 'Lusitania' met mensen aan boord tot zinken gebracht. Daaronder bevonden zich ook 128 Amerikanen. Dit voorval zorgde er echter voor dat de mensen in Amerika zich steeds meer tégen Duitsland gingen keren. Dit had Duitsland wel in de gaten, en ze hieven daarom die 'onbeperkte duikbootoorlog' op. Maar later, in 1917, werd die opheffing weer ongedaan gemaakt, omdat de Engelse schepen nóg steeds een blokkade vormden. De Duitsers zouden weer op álle boten (van de vijand én van neutrale landen) schieten. En dat bleek inderdaad één van de redenen te zijn voor de Amerikanen om aan de oorlog deel te nemen. ~ H.D. Niewenhuijse~

23 De andere reden was het onderscheppen van een telegram: Het bericht was bedoeld voor een Duits diplomaat in Mexico (Dit land grenst in het zuiden aan Amerika).Als Mexico met Duitsland zou meevechten, zou het als beloning sommige stukken van Amerika krijgen. Het bericht werd onderschept door de Engelse inlichtingendienst, en aan de Amerikanen gegeven... Op 6 april 1917 verklaarde Amerika de oorlog aan Duitsland. Na 2½ jaar strijd in Europa, was deze oorlog een echte wereldoorlog geworden! De duikbootoorlog bracht de Geallieerden veel ellende. Ze verloren er bijna de oorlog door, omdat door toedoen van de Duitse oorlogsschepen, de bevoorradingsschepen van de Geallieerden de legers in Frankrijk in gevaar brachten. Maar een eenvoudig, maar goed idee bracht de uitkomst. Men besloot de schepen niet meer alleen te laten varen, maar in konvooi, in groepen dus, onder begeleiding van oorlogsschepen. Hierdoor liepen de verliezen snel terug, en konden de legers weer voorzien worden van materiaal en andere benodigde zaken. Eerste Wereldoorlog Lucht / Zee oorlog [vraagbaak] 1 Wat kan je zeggen over de luchtmacht aan het einde van de Eerste Wereldoorlog? Kruis de goede aan 0 Hulpje van de grondstrijdkrachten 0 Belangrijke zelfstandige strijdmacht 0 Het had geen enkele betekenis 2 a) Wat was een aas? Wanneer werd je dat? b) Wie was de Rode Baron? Mocht hij zichzelf aas noemen? 3 Vertel waar ze een Zeppelin eerst voor gebruikten en wat ze er later mee deden tijdens de Eerste Wereldoorlog? 4 Waarom spreken we van een zeemacht en niet van een vloot?. 5 Bekijk het plaatje op blz. 21 en beantwoordt erna de vragen a) Hoe heet dit passagierschip? b) Hoe kwam het dat de Amerikanen nu mee gingen vechten? c) Wat betekent: Onbeperkte Duikbotenoorlog? ~ H.D. Niewenhuijse~

24 Eerste Wereldoorlog Nederland en WO I Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal gebleven. Eigenlijk had Nederland wél aangevallen moeten worden, volgens het 'Von Schieffenplan'. Want Nederland was belangrijk voor de bescherming van de aanval van de Duitsers door België. Maar door veranderingen in het plan, bleef Nederland gelukkig buiten schot. Toen het duidelijk werd dat er oorlog zou uitbreken, mobiliseerde ook Nederland zijn leger. Je kon maar nooit weten! Alle mannen tot 40 jaar die ooit in dienst waren geweest, moesten weer het leger in. Het was dan voor veel mannen een verrassing om in dienst te worden geroepen. Na de spanning van de eerste dagen nadat ze opgeroepen waren, brak er een lange periode van wachten en verveling aan. Men probeerde alert te blijven door oefeningen. En soms kwam de koningin ook op bezoek. Koningin Wilhelmina op bezoek Oefeningen o Hoe kreeg Nederland tóch met de oorlog te maken? 1 De ligging van Nederland maakte dat veel handelaren er wel voordeel in zagen om door de handel met Duitsland grote winsten te maken. Tevens kon door de oorlog gewoon minder handel gedreven worden met andere landen dan voorheen. Door deze mindere handel, kwamen er ook minder producten in Nederland. Veel producten werden dus schaars (= moeilijk te verkrijgen). Daarom gingen veel dingen op de bon. Zodoende werd het voedsel gelijk verdeeld onder alle mensen. Iedere Nederlander kon op zo'n bon een gelijke hoeveelheid koffie, brood, boter of thee krijgen. 2 Waar men méér van de oorlog merkte was in plaatsen aan de grens met België (in het zuiden). Na de val van Antwerpen (in 1914) kwamen heel veel Belgische vluchtelingen naar Nederland. De Duitsers probeerden de mogelijkheid om van België naar Nederland te vluchten onmogelijk te maken. Langs de hele grens kwam een muur van prikkeldraad onder dodelijke stroom te staan ( volt). Bijna 200 km lang en 2 meter hoog. De draad liep door dorpen en bossen, over weilanden, landerijen en beken; zelfs laag over de brede Maas was de draad gespannen. Wie de draad aanraakte was dood. Dat overkwam onvoorzichtige Nederlandse soldaten en burgers. Soms bleven er smokkelaars aan hangen. Maar het merendeel van de slachtoffers waren Belgen, jonge mannen die via het neutrale Nederland het geallieerde leger trachtten te bereiken. 3 Nederland moest 'schipperen' tussen de Geallieerden en de Centralen. Nederland vormde in de ogen van de Geallieerden een zwakke schakel in de blokkade. We moesten ervoor zorgen dat andere landen gingen denken dat we 'partij zouden kiezen' als we met het een of ander land gingen handelen. De torpedering van Nederlandse schepen door de Duitse U-boten vormde een reden voor de Engelsen ~ H.D. Niewenhuijse~

25 en Fransen om Nederland over te halen de kant van de Geallieerden te kiezen. Toen de Duitsers op 1 februari 1917 de onbeperkte duikbotenoorlog afkondigden, werd het gevaar voor de Nederlandse koopvaardijschepen nog groter. In maart 1918 legden de Engelsen beslag op de Nederlandse koopvaardijschepen. Men beschuldigde Nederland van het helpen van de Duitsers. Nederland kon hier weinig tegen doen, men was afhankelijk van de Engelsen voor de eigen bevoorrading over zee. 4 Tenslotte vroeg de Duitse keizer op 10 november 1918 asiel aan in Nederland. Ondanks protesten van de Geallieerden, kreeg hij dat toch. Ook al namen we niet deel aan de oorlog, toch waren er nogal wat doden te betreuren. Dat kwam doordat vissersschepen op mijnen waren gevaren en koopvaardijschepen getorpedeerd waren. Distributiebonnen Elektrische draad Eerste Wereldoorlog De Vrede Op 11 november 1918 was de wapenstilstand gesloten. Maar het zou nog ruim 7 maanden duren voordat écht de vrede was vastgelegd. Op 18 januari 1919 stonden er veel mensen in Parijs bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze waren uitgelopen om de leiders van de landen te zien die gingen deelnemen aan de vredesvergadering (= vredesconferentie). In de vredesonderhandelingen vonden de Geallieerden (en met name Frankrijk) dat Duitsland 'als een citroen moest worden uitgeperst'. Zeker Frankrijk had genoeg van de Duitse agressiviteit (vanaf 1870). De Duitsers kregen geen stem in het vredesoverleg: ze mochten niet deelnemen aan deze vergadering. Op 28 juni 1919, precies 5 jaar na de moord op Franz Ferdinand in Sarajewo, wordt het vredesverdrag in Versailles ondertekend. Het verdrag werd door de Duitse bevolking als een straf ervaren. De Duitse leiders hadden geen inbreng bij de vredesonderhandelingen, zij moesten overal mee akkoord gaan. Daarom werd er in Duitsland ook wel gesproken van een 'opgelegde vrede'. Het vredesverdrag had voor Duitsland veel harde en soms vernederende bepalingen. Het was voor velen de vraag of Duitsland de herstelbetalingen zou kunnen nakomen. Maar even belangrijk was de vraag of er in Duitsland, door de harde behandeling, geen wraakgevoelens zouden kunnen ontstaan. In het vredesverdrag stonden veel bepalingen waaraan o.a. Duitsland zich moest houden, maar er waren ook gevolgen van deze Eerste Wereldoorlog: ~ H.D. Niewenhuijse~

26 1 Er ontstonden nieuwe landen 2 Oprichting Volkenbond Een organisatie waar alle landen lid van waren. Het doel was om de vrede te bewaren en ruzies tussen landen bij te leggen. 3 Landen als Rusland en Duitsland kregen nieuwe grenzen. 4 Europa was zijn leidende rol kwijt geraakt. Op economisch gebied had de Verenigde Staten deze leidende rol overgenomen. 5 Er moest veel worden hersteld en opgebouwd worden in de landen waar de oorlog veel had verwoest. 6 Het Europees gezag in de koloniën was ernstig verzwakt. De landen daar wilden onafhankelijk zijn. Het zelf voor het zeggen hebben. Situatie vóór 1914 Situatie ná Verdrag v. Versailles Het meest opvallend op de nieuwe kaart van Europa zijn: Duitsland, Turkije en Oostenrijk-Hongarije (de landen die verloren in de Eerste Wereldoorlog). Maar óók Rusland moest gebieden in het westen weggeven. Door alle voorwaarden en (onredelijke?!) eisen aan Duitsland wordt deze vrede ook wel 'de verloren vrede' genoemd. Hoe triest kan een respectabel en heldhaftig leven eindigen: versleten, gehandicapt, afgedaan, afhankelijk, afgedankt en veelal vergeten. Of het nu Britten, Fransen, Duitsers, Russen, Hongaren, Oostenrijkers, Turken of Amerikanen zijn. Ooit de 'steun' van het vaderland... ~ H.D. Niewenhuijse~

27 Eerste Wereldoorlog Nederland en Vrede [vraagbaak] 1 Waarom waren er in de Eerste Wereldoorlog distributiebonnen (dus voedsel op de bon) in Nederland? 2 Hoe hebben de Duitsers geprobeerd Belgische vluchtelingen tegen te houden die naar Nederland wilden vluchten? 3 Er zijn 2 zaken waardoor veel Nederlanders zijn omgekomen? Welke twee 1] 2] 4 a) Waar werd het Vredesverdrag getekend? b) Wanneer [datum]? Wat is hieraan opvallend? c) Waarom vonden de Duitsers het een opgelegde vrede? 5 Noem eens drie gevolgen van de Eerste Wereldoorlog? 1] 2] 3].. 6 Deze lesbrief eindigt met Ooit de steun van het vaderland! Leg dat eens uit? Extra opdracht: Maak alleen of met z n tweeën een poster of blad, waarbij je de plaatjes achterin mag gebruiken. Schrijf er ook bij wat het is en laat zien wat jij geleerd hebt over de Eerste Wereldoorlog. Succes ermee! ~ H.D. Niewenhuijse~

28 Eerste Wereldoorlog De Tijdlijn juni Moord op Franz Ferdinand 28 juli Oostenrijk verklaart oorlog aan Servië 30 juli Mobilisatie in Rusland 1 augustus Mobilisatie in Duitsland en Frankrijk. De oorlogsverklaring van Duitsland aan Rusland 2 augustus Duits ultimatum aan België waarin vrije doortocht wordt geëist 3 augustus Oorlogsverklaring van Duitsland aan Frankrijk 4 augustus Duitsland valt België binnen De oorlogsverklaring van Groot-Brittannië aan Duitsland aug. Duitsers verslaan de Russen bij Tannenberg 5-9 sept. De slag aan de Marne De Duitse aanval wordt tot stilstaan gebracht 14 september De eerste slag aan de Aisne Hier begint de 'loopgravenoorlog' 10 oktober De val van Antwerpen okt. Zeebrugge, Oostende en Brugge worden door de Duitsers veroverd 19 okt.-22nov. De eerste slag om Ieper 30 okt.-18 nov. De slag aan de IJzer jan. Duitse luchtschepen vallen Engeland aan 1 maart Het passagiersschip de 'Fabala', met aan boord Amerikaanse burgers, wordt tot zinken gebracht 22 april-25 mei De tweede slag bij Ieper Voor het eerst strijdgas (chloor) aan het westfront 25 april De Britse landing op Gallipoli 7 mei Het passagiersschip de 'Lusitania' wordt door een Duitse duikboot tot zinken gebracht 1 juli Een nieuw Duits offensief in Rusland 22 september Begin van de gevechten in de streek 'Champagne' februari Begin van de slag bij Verdun 31 mei Zeeslag in het Skagerrak (Denemarken) 1 juli-30 nov. De slag om de Somme 15 september Voor het eerst worden er tanks ingezet (aan de Somme) 18 december Einde van de slag bij Verdun ~ H.D. Niewenhuijse~

29 januari Duitsland verklaart de onbeperkte duikbootoorlog 16 maart De Russische tsaar wordt gevangengenomen De communisten nemen de macht over 6 april De Verenigde Staten verklaren de oorlog aan Duitsland mei juni Muiterijen in het Franse leger De eerste Amerikaanse troepen komen aan in Europa 7 juni De strijd bij Mesen 31 julinovember De derde slag bij Ieper (Passendale) 15 december Wapenstilstand tussen Duitsland en Rusland Duitse troepen worden overgeplaatst naar het westen maart-4 april Het Duitse lenteoffensief De Britten worden teruggedrongen april Duits offensief in Vlaanderen 27 mei Duitsers vallen aan tussen Soissons en Reims juni 9 juni-7 augustus De Amerikanen worden voor het eerst op grote schaal ingezet Duits offensief tussen Montdidier en Noyon 18 juli Tegenoffensief onder leiding van de Franse generaal Foch 8 augustus Duitsers lijden zware nederlaag tussen Ancre en Avre Dit is de zwartste dag van het Duitse leger! september Amerikaans succes bij Argonne en St. Michiel 28 september Het geallieerde eindoffensief gaat van start okt-nov. Het Duitse leger weet geen stand meer te houden 5 oktober De Duitsers bieden een wapenstilstand aan 10 november De Duitse keizer vlucht naar Nederland 11 november De wapenstilstand tussen de Geallieerden en de Duitsers is van kracht juni Verdrag van Versailles 'Ik hou van de oorlog. Het is als een picknick zonder het bezwaar tegen een picknick.' ~ H.D. Niewenhuijse~

30 ~ H.D. Niewenhuijse~

31 1 Moord op Franz Ferdinand 2 Duitse troepen naar front 3 Franse soldaten 4 Duitse soldaten 5 Water uit loopgraaf gepompt 6 Pioneersschep 7 Ingraven van de soldaten 8 Vliegtuig van de Rode Baron 9 Engelse oorlogsboot 10 negen tot elf miljoen doden 11 Vrede?! 12 Verdrag van Versailles ~ H.D. Niewenhuijse~