De flora van Drentse wegbermen, nog niet zo lang geleden en nu

Transcriptie

1 De flora van Drentse wegbermen, nog niet zo lang geleden en nu Manifestatie Heel Drenthe Zoemt Provinciehuis Assen, 17 november 2017 Ben Hoentjen, Werkgroep Florakartering Drenthe (WFD)

2 Stichting Werkgroep Florakartering Drenthe (WFD) Vrijwilligersorganisatie, opgericht in 1982 Doelstelling: verzamelen van gegevens over verspreiding en ontwikkeling wilde flora in Drenthe t.b.v. bescherming en beheer o.a. door: Inventarisaties : Atlas van de Drentse flora (1999) monitoring (Florameetnet Drenthe) meewerken aan soortbeschermingsprojecten, zoals voor Stengelloze sleutelbloem, Zwartblauwe rapunzel en Kleine schorseneer landelijke inventarisatieprojecten van Floron (district Drenthe) Foto: Joop Verburg WFD krijgt ook voor 2018 een waarderingssubsidie van de provincie Drenthe van 1000 euro. In samenwerking met Provincie Drenthe Foto: Hans Dekker Foto: Els Heijman

3 Eerste doel: verwezenlijkt in 1999 in samenwerking met Provincie Drenthe Foto: Bert Oving Verspreiding van 900 in Drenthe inheemse planten in de periode In deze presentatie gebruikt als referentie voor voor- of achteruitgang van (berm)soorten, op basis van WFD-Florameetnet Drenthe

4 De ene berm is de andere niet: -langs verharde of onverharde weg -landschappelijke ligging Foto s: Hans Dekker N48, Steenberger Oosterveld Hezenes, Diever

5 De ene berm is de andere niet: - langs verharde of onverharde weg - landschappelijke ligging - nauwelijks een meter of tientallen meters breed ==== verschil in beïnvloeding van buiten af en in beheer Foto: Hans Dekker A28 bij Spier

6 Alle bermen samen: ongeveer 1,5% oppervlakte van Drenthe (2683 km2): 4000 ha aan halfnatuurlijke landschapselementen. Vormen samen met o.a. houtwallen, sloten, watergangen de blauwgroene dooradering van het agrarisch gebied: ecologische verbindingen tussen grote èn kleine natuurgebieden en bossen. Dus ideaal refugium voor onze wilde flora en fauna in het landelijk gebied! Of toch niet (meer)? Foto: Ru Bijlsma Berm langs Grietmanswijk, Bovensmilde

7 Begroeiing bermen: graslandvegetatie Soortensamenstelling en soortenrijkdom afhankelijk van: aard van de bodem grondsoort voedselrijkdom ph (zuurgraad) vochthuishouding beheer beschaduwing In Drenthe van oorsprong twee hoofdtypen: - Droge zandige bermen in alle delen van Drenthe - Vochtige, matig voedselrijke tot voedselrijke bermen vooral in laagveengebieden NW- en ZW-Drenthe en de beekdalen Hoe zagen de bermen eruit tijdens de eerste Drentse fiets4daagse, in 1966?

8 Droge zandige bermen: Open, schrale begroeiing van planten aangepast aan droge en voedselarme omstandigheden met algemene soorten als Gewoon struisgras, Schapenzuring, Biggenkruid, Sint Janskruid en Duizendblad, met ertussen ruimte van een keur aan laagblijvende en ijle soorten, zoals Muizenoor Foto Joop Smittenberg Zandblauwtje en Zilverhaver Klein vogelpootje Akkerhoornbloem Akkerviooltje Overige foto s: Joop Verburg

9 Droge zandige, schrale bermen ook belangrijke groeiplaats van ander kleinood van de Drentse flora: Grasklokje Foto Geert de Vries Verspreiding Grasklokje in Drenthe Bron: Atlas van de Drentse flora (1999)

10 Droge zandige bermen met lemige, niet te zure bodem: Open, heischrale grazige begroeiing met kieskeurige plantensoorten, zoals Hondsviooltje Foto s: Joop Verburg Mannetjesereprijs Heidekartelblad

11 Droge zandige bermen met lemige, niet te zure bodem: Open, heischrale grazige begroeiing met kieskeurige plantensoorten en zeldzaamheden als Middenveld Ees Knollathyrus Foto s: Hans Dekker

12 Schrale zandige bermen met lemige, niet te zure bodem, maar iets vochtiger: Open, heischrale grazige begroeiing met plantensoorten van vochtige heiden die bestand zijn tegen maaien, zoals Blauwe knoop Foto: Joop Verburg Gewone dophei Foto: Bert Oving

13 Droge zandige bermen licht beschaduwd Open, grazige begroeiing met vaak Gladde witbol en algemene zoomplanten, zoals Stijf en Schermhavikskruid, maar af en toe ook Echte guldenroede en Hengel Echte guldenroede Hengel Foto s: Joop Verburg

14 Vochtige, matig voedselrijke tot voedselrijke bermen: Vegetatie van hooilandplanten, met algemene soorten als Pinksterbloem, Rode klaver, Scherpe boterbloem, Veldzuring en Echte witbol met soms Echte koekoeksbloem Foto s: Joop Verburg Berm met hooilandsoorten, Leggelderveld Rode klaver Foto Hans Dekker

15 Wat zien de deelnemers aan de 53 e Drentse fiets4daagse onderweg?? Nog steeds wel hier en daar schrale, bloemrijke bermen, maar de vegetatie is vaak veel dichter geworden omdat grassen en ruigtekruiden de overhand hebben gekregen: nogal wat soorten kunnen hier niet tegenop boksen en verdwijnen. Oosterweg, Zuidwolde Foto: Joop Verburg

16 Bovendien zijn de droge en schrale bermen ook steeds meer op de voedselrijkere bermen gaan lijken. Oorzaken: Inwaai van meststoffen en stikstof vanuit de lucht Verstoring bodem door graafwerkzaamheden Kapot rijden bermen door steeds breder en zwaarder (landbouw)verkeer Opbrengen voedselrijke grond Klepelmaaibeheer zonder afvoer gewas Nederlandse naam Floron Verschil Trend Nederlandse naam Floron Verschil Trend Rode lijst 2012 (%) Rode lijst 2012 (%) Gewone vleugeltjesbloem Kwetsbaar Gewone dophei -17 = Kleine tijm Bedreigd Liggend walstro -15 = Kleine ratelaar Gevoelig Blauwe zegge -11 = Heidekartelblad Kwetsbaar Tormentil -10 = Blauwe knoop Gevoelig Pilzegge -9 = Spaanse ruiter Kwetsbaar Zandblauwtje -7 = Echte guldenroede Kwetsbaar Struikhei -6 = Kruipbrem Kwetsbaar Muizenoor -4 = Knollathyrus Ernstig bedreigd Stijve ogentroost Gevoelig -1 = Zandstruisgras Vroege haver -1 = Hengel Gewoon biggenkruid 0 = Hondsviooltje Gevoelig Schapenzuring 2 = Eenjarige hardbloem Klein tasjeskruid 9 = Borstelgras Gevoelig Mannetjesereprijs 14 = Dicht havikskruid Klein vogelpootje 32 + Slofhak Kwetsbaar Zilverhaver 32 + Stekelbrem Gevoelig Dwergviltkruid Tandjesgras Kleine bevernel Wilde bertram Akkerhoornbloem Gewone rolklaver Kamgras Gevoelig Grasklokje Schrale soorten onder druk Bron: WFD-florameetnet , op basis van 324 km-hokken Natuur in Drenthe, zicht op biodiversiteit (Provincie Drenthe, 2010) Foto s Hans Dekker

17 Grasklokje, ook in de gevarenzone Verspreiding Grasklokje op de Hondsrug Bron: Flora- en vegetatiekartering 3 e ronde Provincie Drenthe Foto Ru Bijlsma

18 Alle hens aan dek voor de Knollathyrus bij Weerdinge, Parochieweg Foto s Hans Dekker

19 Effect van beheer Klepelen Omgeving Spier Foto Hans Dekker Maaien en afvoeren

20 Effect van beheer Foto Hans Dekker Soortenarme klepelberm bij Lheebroek Foto Hans Dekker Verruigde berm met Grote brandnetel en Ridderzuring Omgeving Fort Foto Joop Verburg

21 Effect van beheer Het behoud van Zwartblauwe rapunzels in de wegberm tussen Loon en Gasteren valt of staat met goed beheer door de gemeente Assen en deze spoorberm bij Pesse vraagt zorgvuldig beheer door Pro Rail Foto s Hans Dekker

22 Bloemrijke bermen, met soorten die vroeger niet of veel minder in Drenthe voorkwamen Wat zien de deelnemers aan de 53 e Drentse fiets4daagse onderweg, wat de fietsers in 1966 niet of veel minder zagen? Foto Hans Dekker Jakobskruiskruid in berm Drentse hoofdvaart met rupsen St. Jakobsvlinder Foto Jelle de Vries Met eenjarigen ingezaaide bermen (berm Drentse hoofdvaart Smilde) Foto Hans Dekker

23 Bloemrijke bermen, met soorten die vroeger niet of veel minder in Drenthe voorkwamen Foto Willem Braam Foto s Joop Verburg Bron: NDFF-Verspreidingsatlas Foto s Hans Dekker

24 Bloemrijke bermen, met soorten die vroeger niet of veel minder in Drenthe voorkwamen Foto s Hans Dekker Een zee van (ingezaaide) margrieten op het bermtalud van de N34 bij Gasselte. met ook rijke bloei van Valkruid uit zaad van naburige populatie dankzij de leemondergrond

25 Samenvatting: - Nog steeds mooie bloemrijke bermen, maar veel trajecten (veel) soortenarmer - Vooral soorten van schrale voedselarme omstandigheden zijn (hard) achteruitgegaan - Voor behoud en herstel van ouderwetse soortenrijkdom is gedegen ecologisch beheer eerste vereiste: maaien en afvoeren op het juiste moment, met de juiste frequentie en gefaseerd - Maar door veel te hoge stikstofdepositie is goed beheer dweilen met de kraan open - Een wegberm is geen akker, dus liever geen inzaai van (niet-drentse) tuin-eenjarigen - Gebruik bij inzaai bloemrijke graslandplanten regionale zaadmengsels zoals bijv. samengesteld door Landschapsbeheer Drenthe in samenwerking met De Cruydthoeck - Er is dringend een PAS voor het agrarisch gebied nodig om de verdere aftakeling van de natuurwaarden tegen te gaan Foto Henk-Jan Ottens Kremersdijkje, Alteveer (foto Hans Dekker) Foto Joop Verburg

26 Met dank aan: Alle fotografen voor het beschikbaar stellen van hun foto s Oud-collega s Team water-natuur voor de informatie over de provinciale flora- en vegetatiekartering en monitoring Ruud Beringen (Floron) voor NDFF-gegevens WFD-vrijwilligers voor hun veldwerk Berm schelpenpad door Fochteloërveen (foto Hans Dekker) en dank voor Uw aandacht!