Integratie van energieprestatie. Aanpak. in vastgoedprocessen
|
|
- Timo Timmermans
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 2 Integratie van energieprestatie Aanpak in vastgoedprocessen
2 Introductie Het EPI-CREM project (Energy performance Integration in (public) Corporate Real Estate Management) heeft als hoofddoel het bevorderen van de integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen, in Engelstalig vakjargon aangeduid als Corporate Real Estate Management. Tot nu toe wordt er binnen veel (publieke) vastgoedmanagementorganisaties weinig aandacht besteed aan energie-efficiëntie binnen het nemen van beslissingen in het gebouwbeheer. Een van de redenen hiervoor is het ontbreken van instrumenten om het integrale besluitvormingsproces te faciliteren. EPI-CREM voorziet in een organisatorische aanpak en een set met instrumenten voor gebouweigenaren en gebruikers om energie te integreren in de besluitvorming bij vastgoedmanagement. In deze brochure wordt aandacht besteed aan de organisatorische aanpak om energie te integreren in vastgoedmanagement. 2 Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen Vastgoedprocessen Vastgoedprocessen zijn in elke organisatie weer anders ingericht, maar in hoofdlijn zijn er een aantal universele deelgebieden te benoemen. Voor het totaal aan vastgoedprocessen is er onderscheid gemaakt naar een viertal aandachtsgebieden, te weten: 1. Portfolio Management (strategisch beleid, verwerving en vervreemding vastgoed) 2. Asset Management (optimaliseren van financieeleconomische prestaties) 3. Facility Management (gebruikersprocessen) 4. Property & Maintenance management (technisch beheer en onderhoud) Bij elk van deze management gebieden doen zich vragen voor op het raakvlak van energieprestatie, zoals: Speelt energieprestatie een rol bij strategische vastgoedbeslissingen, zoals aankoop van vastgoed? (Portfolio Management) Hoe zien de financiële structuur en kaders eruit ten aanzien van mogelijke (extra) investeringen? Zijn financiële structuren of mechanismen mogelijk een belemmering voor integratie van energiemaatregelen in het vastgoedmanagement? (Asset Management) Is er ruimte voor investeringen; zijn er financieringsmogelijkheden? (Asset Management) Is er bewustwording en aandacht voor energiebesparing bij gebruikers? (Facility Management) Kan het energiethema worden gekoppeld aan een direct belang voor het primaire proces, zoals comfort, beperking ziekteverzuim; beter binnenklimaat? (Facility Management) Wordt er actief naar mogelijkheden gezocht om onderhoud, functionele aanpassingen en energetische maatregelen optimaal te combineren? (Maintenance Management) 3 Conclusie: energieprestatie raakt aan alle deelprocessen in vastgoedmanagement.
3 Integratie van energieprestatie in vastgoedmanagement Om er voor te zorgen dat energieprestatie een blijvend aandachtspunt wordt, moet het thema energieprestatie in deze vastgoedprocessen geborgd worden. Essentie is namelijk dat er niet eenmalige acties worden opgezet in het kader van een project, maar dat alle betrokkenen in hun werkzaamheden voor het vastgoed, energiebesparing als automatisme meenemen in onderzoek, inventarisatie, advies, besluitvorming en uitvoerende werkzaamheden. Het voorgaande geeft aan dat er een structurele verandering nodig is. Verandering in denken en doen, om energieprestatie een vaste, blijvende plaats te geven in vastgoedprocessen. Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen impliceert dat in elk van deze processen wordt gekeken naar wat er nodig is voor blijvende verandering. Om (organisatie)verandering tot stand te brengen en te borgen zijn vele methoden en technieken beschikbaar. Op basis van al bestaande modellen voor het borgen van blijvende verandering is het volgende model met negen voorwaarden voor integratie opgezet. Het model bestaat uit drie hoofdelementen: willen, kunnen en doen. 9 voorwaarden voor integratie van energie 4 5 Noodzaak en veranderingsbereidheid Willen Kunnen Doen Gedeelde visie op verandering Inspirerend leiderschap & draagvlak Effectiviteit van individuen en teams Inrichten organisatie Capaciteit en middelen Procesbegeleiding Communicatie Prestatiemanagement GEINTEGREERDE ENERGIEPRESTATIE Geen initiatief Geen richting Geen voorbeeldgedrag Geen vaardigheden Geen verankering Geen middelen Geen voortgang Geen informatie Geen resultaat GEINTEGREERDE ENERGIEPRESTATIE
4 Voorwaarden voor succes De essentie is dat deze voorwaarden als een soort keten werken. Als één van de schakels ontbreekt, ontstaat er geen blijvende verandering en wordt werkelijke integratie van energieprestatie niet bereikt. Het willen heeft te maken met het open staan voor het onderwerp energieprestatie. Dit betekent allereerst herkennen en erkennen dat er een bepaalde noodzaak is om tot actie te komen. Zonder het willen ontstaat er geen initiatief. Het kunnen heeft vooral te maken met de beschikbare mensen, capaciteit en deskundigheid en ook financiële middelen. Zonder het kunnen kan er geen uitvoering worden gegeven aan realisatie. Het doen ten slotte is uiteraard essentieel om daadwerkelijk resultaten te bereiken. Er moeten besluiten worden genomen en zaken tot uitvoering worden 6 gebracht. Zonder het doen blijft energieprestatie hangen doelstellingen toe te werken; teamvorming. 7 in mooie voornemens. Deze elementen hebben een onderlinge relatie waarbij zij voorwaardelijk zijn voor elkaar, maar niet per definitie in chronologische volgorde. Het niet kunnen nemen van energiebesparende maatregelen, kan bijvoorbeeld de opvattingen over het willen nemen van energiebesparende maatregelen negatief beïnvloeden. Elk van de drie hoofdelementen is verdeeld in drie aandachtsvelden. Aldus zijn er negen voorwaarden, waaraan een daadwerkelijke, blijvende integratie van energieprestatie zou moeten voldoen. In het schema rechts wordt ingegaan op wat er nodig is om deze voorwaarden in te kunnen vullen. DOEN KUNNEN WILLEN Noodzaak en veranderingsbereidheid Gedeelde visie Inspirerend leiderschap en draagvlak Kennis en vaardigheden Inrichten organisatie Capaciteit en middelen Procesbegeleiding Communicatie Monitoring 9 voorwaarden voor integratie van energieprestatie Wat is hiervoor nodig? Politiek/Beleidsbesluit om energieprestatie mee te nemen als vast onderdeel en aandachtspunt in alle processen met betrekking tot Corporate Real Estate Management. Oriëntatie en vaststellen van ambitie en te bereiken doelstellingen; visie langs welke wegen deze doelen bereikt kunnen worden. Ambassadeurs die visie uitdragen, organisatie enthousiasmeren, mensen mobiliseren om de gewenste veranderingen tot stand te brengen. Kennis en vaardigheden om gezamenlijk vanuit verschillende belangen/disciplines naar gemeenschappelijke Werkprocessen, functies, verantwoordelijkheden moeten zijn ingericht om integratie van energieprestatie te borgen. Begrotingen moeten zijn aangepast op eventuele budgettaire gevolgen t.a.v. investeringen en exploitatiekosten; benodigde personele inzet moet geborgd worden. Integratie van energieprestatie in vastgoedmanagement gaat niet vanzelf en zal begeleid, gestuurd en gefaciliteerd moeten worden. Informatie moet voldoende beschikbaar en toegankelijk zijn om gestelde doelen te kunnen bereiken. Inrichten proces en implementeren methodieken om de resultaten van energiemaatregelen periodiek te kunnen monitoren, evalueren en eventueel bij te sturen.
5 Checklist voor de integratie van energie in vastgoedmanagement Op basis van het principe van de negen voorwaarden is er een serie van checklisten uitgewerkt, waarin relevante aandachtspunten op het raakvlak van energieprestatie en het betreffende vastgoedproces staan vermeld. Hierbinnen is aangegeven wat er voor nodig is om betreffend aspect te borgen. Onderstaand een voorbeeld voor het niveau Portfolio Management: Proces Portfolio Management Procesonderdelen/Activiteiten check Wat is hiervoor nodig? Instrument/tool Algemeen: is invulling gegeven aan de negen voorwaarden voor integratie van energieprestatie? Besluit om energieprestatie mee te nemen als vast onderdeel en aandachtspunt in alle deelprocessen van Portfolio Management. Intentieverklaring/startdocument/beleidsdocument. Check op de negen voorwaarden en inzet en of aanpassing van de bijbehorende aanpak/instrumentarium. Strategisch vastgoedbeleid Is energieprestatie opgenomen als een van de criteria bij beleid en keuzen vastgoedbeleid? Vastgesteld beleid om het vastgoed in portefeuille te laten voldoen aan bepaalde gemiddelde minimum energieprestatie/kwaliteit en/of bepaalde minimum Vastgestelde doelen met betrekking tot energieprestatie van de portefeuille; meerjarenplan met ijkpunten; budgetplanning om doelen te bereiken. 8 kwaliteit per object. 9 Telt energieprestatie mee als criterium in het proces van verwerven en/of ontwikkelen van vastgoed? Telt energieprestatie mee als criterium in het proces van verkoop/afstoot van vastgoed? Vastgesteld beleid om te verwerven vastgoed met bepaalde minimum energieprestatie/kwaliteit te verwerven, dan wel met de mogelijkheid om na verwerving deze kwaliteit te bereiken; gekoppeld aan besluit om dit niveau dan ook te realiseren. Vastgesteld beleid ten aanzien van energiekwaliteit van af te stoten vastgoed. Keuzen of slechte energieprestatie aan de markt wordt over gelaten, of vanuit maatschappelijke verantwoordelijkheid in eigen beheer renoveren of amoveren. Energieprestatie eisen voor te verwerven/ontwikkelen vastgoed opgenomen in Programma van Eisen. Model om maatregelen en investeringen af te wegen bij upgrading van te verwerven vastgoed. Eventuele minimum eisen voor energieprestatie waaraan vastgoed moet voldoen bij verkoop ten behoeve van voortgezet gebruik.
6 Het managen van organisatieverandering De negen voorwaarden uit het model zijn vervolgens de basis voor een stappenplan om inzichtelijk te maken waar, op welke plek in de organisatie je het beste kunt beginnen en met welke activiteiten. Qua ontwikkelproces kan het volgende onderscheid leidraad zijn bij de aanpak; 1. Ontwikkeling vanuit de werkprocessen zelf, bottom-up benadering; 2. Ontwikkeling van bovenaf, top-down benadering. Vanuit deze twee uitersten zijn er vele tussenvarianten in een mix van beide benaderingen denkbaar. verandering is een combinatie gewenst van een topdown regie met een bottom-up inbreng: Top-down: omdat overzicht en afstemming nodig is in de samenhang tussen verschillende belangen en doelen in de organisatie. Het benodigde mandaat is op dit niveau aanwezig. Het biedt borging en zekerheid voor degenen die er echt mee aan de slag willen; Bottom-up: omdat verschillende partijen of organisatie-onderdelen vanuit hun verantwoordelijkheid en belangen de ruimte moeten krijgen om het proces te beïnvloeden, voorwaarde om enthousiasme en draagvlak te verkrijgen. Projectmatige aanpak: de EPI-CREM benadering In het onderstaande schema is een stapsgewijze aanpak van de integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen weergegeven. Met het doorlopen van deze stappen wordt tevens invulling gegeven aan de negen voorwaarden voor de integratie van energie in vastgoedmanagement. De stappen in het ovale veld betreffen de organisatorische integratie. De stappen daaronder worden gemaakt met behulp van de EPI-CREM (software) tools. De EPI-CREM project resultaten De EPI-CREM methode en software tool en de EPI-CREM energie integratie aanpak zijn aanvullend op elkaar en faciliteren gezamenlijk de integratie van energieprestatie in de werkprocessen van vastgoedmanagement. Voor meer details over de EPI-CREM methode en software tool, zie ook de brochure EPI-CREM methode en software tool. Zie de introductiebrochure voor een overzicht van de volledige resultaten van EPI-CREM en de EPI-CREM website voor meer informatie en alle projectresultaten. Het initiatief kan overal in de organisatie liggen. Meestal is het echter nodig om dit op managementniveau te borgen voor continuïteit. Voor een blijvende integrale Intentieverklaring Visie/ambitie Plan van aanpak 10 Plan/middelen 11 Opleiding/training Inrichten organisatie Communicatieplan Verzamelen data Portfolio management aankoop/verkoop/aankoop herontwikkeling Asset management financieel beheer investeringen upgrading Input EPI-CREM software Output software: scenario s Afstemming CREM processen: beeldvorming uitwerking realisatie projecten Monitoren/evalueren Facility management afstemming gebruikers huurdersovereenkomsten Property & Maintenance management meerjarenplan uitvoering technische projecten
7 Contactinformatie René Leeuw, Rijksgebouwendienst Tel: +31 (0) Olaf Ooijevaar, BuildDesk Tel: +31 (0) Rofaïda Lahrech, CSTB Tel: +33 (0) Susanne Geissler, Austrian Energy Agency Tel: +43 (0) Gerhard Moritz, Energie:bewusst Kärnten Tel: +43 (0) This project is supported by the Community s Intelligent Energy - Europe programme under the contract EIE/07/129/S Disclaimer The sole responsibility for the content of this webpage lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Communities. The authors and the European Commission are not responsible for any use that may be made of the information contained therein.
Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen. Introductie
1 Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen Introductie Introductie De afkorting EPI-CREM staat voor Energy Performance Integration in Corporate Real Estate Management oftewel de integratie
Nadere informatieIntegratie van energieprestatie in vastgoedprocessen. EPI-CREM pilot projecten
4 Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen EPI-CREM pilot projecten Introductie De afkorting EPI-CREM staat voor Energy Performance Integration in Corporate Real Estate Management oftewel de
Nadere informatieSTEAM-UP Stand van Zaken
STEAM-UP Stand van Zaken Synergie met Onderhoud Co-funded by the Intelligent Horizon2020 Energy Europe Programme Programme of the European of the European Union Union The The sole sole responsibility responsibility
Nadere informatieEnergie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa
Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Rotterdam, 29 September 2015 1 Inhoud EU project Transparense Voordelen Energie
Nadere informatieBewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen. Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft
Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft Inhoud Inleiding Doel Onderzoeksaanpak Resultaten/ analyse Conclusie Vooruitzichten
Nadere informatieDe MKB Energy Check Up. VNO-NCW Midden & CCS Energieadvies
The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsiblefor
Nadere informatieConsumentenvertrouwen door kwaliteitsborging
Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging COHERENO Business Collaboration Event Arnhem, 08/10/2014 Erwin Mlecnik OTB, Faculteit Bouwkunde, TU Delft BENG-renovatie: een complexe uitdaging Rijtjeswoning
Nadere informatieEPC ESCO VME. Sven Wuyts Factor4
EPC ESCO VME Sven Wuyts Factor4 Energie Prestatie Contract Energy Service COmpany Vereniging van MedeEigenaars Sven Wuyts Factor4 Factor4: Antwerpen en Amsterdam Ingenieurs en financieel experts Energiebesparingsprojecten
Nadere informatieLessen uit Europa. Een stimulans voor energieprestatiecontracten. Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Utrecht. 12 Februari 2014
Lessen uit Europa Een stimulans voor energieprestatiecontracten Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Utrecht 12 Februari 2014 1 SER Energieakkoord: inzet van ESCo s actief stimuleren Marktpartijen worden
Nadere informatieWilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen?
Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen? De Universiteit van Luik is betrokken geweest bij vele jaren in Europese projecten op het vlak van het milieu en energie. Dit jaar zijn we op zoek naar partners
Nadere informatienzeb markt Nederland
Ad Straub, TU Delft nzeb markt Nederland Initiatieven overheid: Subsidieprogramma Blok voor Blok Innovatieprogramma Energiesprong: Gemeenten: Lokaal Alle Lichten op Groen Pioniers: Huis Vol Energie Het
Nadere informatieProcedure voor de selectie van adviseurs
Procedure voor de selectie van adviseurs Project: SME Energy CheckUp Contract Number: IEE/13/384/S12.675577 Deliverable: D 4.2 Status: Public Date: 1/09/2015 Authors: Daniele Forni, Claudia Samarelli,
Nadere informatieProcedure voor de selectie van installateurs
Procedure voor de selectie van installateurs Project: MKB Energy CheckUP Contract Number: IEE/13/384/S12.675577 Deliverable: D 4.1 rev 7 Status: Openbaar Datum: 1/06/2015 Auteurs: Daniele Forni, Claudia
Nadere informatieLeverbare 6.2 PPT-presentatie. RenoValue. Drijvende krachten voor verandering: Versterking van de rol van taxateurs binnen de markttransitie
Leverbare 6.2 PPT-presentatie RenoValue Drijvende krachten voor verandering: Versterking van de rol van taxateurs binnen de markttransitie IEE/13/618/SI2.675119 (van 13-02-2014 tot 13-02-2016) Achtergrond:
Nadere informatie6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN
6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN INLEIDING Het Nieuwe Werken is in de afgelopen jaren op vele plekken geïntroduceerd om slimmer om te gaan met de beschikbare middelen binnen organisaties
Nadere informatieIEE/12/046/SI2.645700 2013-2016
IEE/12/046/SI2.645700 2013-2016 04/07/2014 Disclaimer The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union.
Nadere informatieBantopa Terreinverkenning
Bantopa Terreinverkenning Het verwerven en uitwerken van gezamenlijke inzichten Samenwerken als Kerncompetentie De complexiteit van producten, processen en services dwingen organisaties tot samenwerking
Nadere informatieC-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe
C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe DELIVERABLE n. 7.1 TRANSFERABILITY PLAN FOR LOCAL GOVERNMENTS ON ENERGY SAVING AND SUSTAINABLE
Nadere informatieLOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST
LOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST Wat is het Covenant of Mayors netwerk? Alle gemeenten kunnen zich aansluiten bij een Europees netwerk van gemeenten: het Covenant of Mayors (burgermeestersverdrag).
Nadere informatieThe Road to Working Capital Excellence. Werken aan structurele verbeteringen door het tussen de oren krijgen van werkkapitaal
The Road to Working Capital Excellence Werken aan structurele verbeteringen door het tussen de oren krijgen van werkkapitaal The road to Working Capital Excellence Vraag Aanpak Toepassing Resultaat Quick
Nadere informatieNaar een integraal aanbod van bijna-energieneutrale (BEN) renovaties van eengezinswoningen in België
Naar een integraal aanbod van bijna-energieneutrale (BEN) renovaties van eengezinswoningen in België FRDO Lunchdebat Brussel, 19 januari 2014 Erwin Mlecnik, TU Delft Faculty of Architecture and the Built
Nadere informatieADMINISTRATIEVE EN WETTELIJKE ASPECTEN BIJ DE TOEPASSING VAN ZONNESTROOM IN NEDERLAND PV LEGAL / PV GRID. Holland Solar Arthur de Vries
ADMINISTRATIEVE EN WETTELIJKE ASPECTEN BIJ DE TOEPASSING VAN ZONNESTROOM IN NEDERLAND PV LEGAL / PV GRID Holland Solar Arthur de Vries Eindhoven, 13 september 2012 PV LEGAL Eenvoudiger, goedkoper en sneller
Nadere informatieProject ESCO Service Center / Servicepunt Duurzame Energie Onderwerp Plan van aanpak verduurzaming Datum 19 juni 2013 Status [Status]
Project ESCO Service Center / Servicepunt Duurzame Energie Onderwerp Plan van aanpak verduurzaming Datum 19 juni 2013 Status [Status] 13181693560drs. ir. E.I. BurdorfESCO Service Center / Servicepunt Duurzame
Nadere informatieVeelgestelde vragen in EPC-projecten
Veelgestelde vragen in EPC-projecten European Energy Service Initiative 2020 EESI 2020 IEE/12/686/SI2.644738 December 2013 Opgesteld door Factor4, Johan Coolen and Charles-Henri Bourgois Disclaimer: The
Nadere informatieBantopa Kennismaken met Samenwerken
Bantopa Kennismaken met Samenwerken Vernieuwen door Samenwerken Samenwerken als Kerncompetentie De complexiteit van producten, processen en services dwingen organisaties tot samenwerking met andere bedrijven
Nadere informatieC h r i s L o r i s t, V N O - N C W. M a r n i x va n Os, C o t r u s t. B a r t Ve r h a g e n, C C S E n e r g i e - ad v i e s
The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. Itdoes not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsiblefor
Nadere informatie[Cursus Risicomanagement in onderhoud en beheer]
[Cursus Risicomanagement in onderhoud en beheer] Bestemd voor: Managers die verantwoordelijk zijn voor het onderhoud, het (installatie)beheer of de bedrijfsvoering van technische systemen. Technici die
Nadere informatieOp weg naar een integraal kindcentrum. Janny Reitsma
Op weg naar een integraal kindcentrum Janny Reitsma Programma: Verkenning van het integraal kindcentrum Leiderschap: mensen in beweging zetten Leiderschap: planmatig organiseren Leren als strategie voor
Nadere informatieSPP TENDER MODEL. Inkoop groene elektriciteit. Afkomstig van additionele, lokale bronnen. kale bronnen
SPP TENDER MODEL Inkoop groene elektriciteit Afkomstig van additionele, lokale bronnen kale bronnen Opdrachtgever: Contract: Gemeente Den Haag 15 jaar leveringscontract voor elektriciteit uit wind en zon
Nadere informatieJOB OPENING OPS ENGINEER
2016 DatacenterNext All rights reserved Our Mission Wij zijn een On-Demand Technology Office die bedrijven helpt technologie te organiseren, zekeren en innoveren. Dit stelt onze klanten in staat, vertrouwende
Nadere informatieAdvies. Advies over en ondersteuning bij het (initieel) inrichten/optimaliseren van de structuur van de(it Service Management)organisatie
DIENST Advies over en ondersteuning bij het (initieel) inrichten/optimaliseren van de structuur van de(it Service Management)organisatie Advies over en ondersteuning bij het initieel inrichten/optimaliseren
Nadere informatieHoe gaan zorginstellingen om met het energievraagstuk?
Hoe gaan zorginstellingen om met het energievraagstuk? Conclusies nav onderzoek in Opdracht van agentschap NL Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Dit rapport is bestemd voor de organisatie
Nadere informatieMCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen
MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen Maureen Rutten-van Mölken SELFIE tweede nationale workshop 29 maart 2018 Agenda 12:00 12:30u Inloop met koffie, thee en broodjes 12:30 12:45u Voorstelrondje 12:45
Nadere informatieChecklist borging tweede doelstelling ESF gelijke kansen en nondiscriminatie
Checklist borging tweede doelstelling ESF 2014-2020 gelijke kansen en nondiscriminatie Projecten in het programma ESF 2014-2020 hebben twee doelstellingen: op de eerste plaats het bevorderen van actieve
Nadere informatieInleiding... 9. Hoofdstuk 2: Positie van de leidinggevenden op middenkaderniveau
Inhoud Inleiding... 9 Hoofdstuk 1: Managen versus leidinggeven... 13 1.1 Management... 13 1.2 Leiding geven... 13 1.3 Competenties en taakaspecten van de leidinggevende... 16 1.4 Samenvattend... 16 Hoofdstuk
Nadere informatieBeleid en implementatie aanpak ouderenmishandeling.
Beleid en implementatie aanpak ouderenmishandeling. 1. Sociaal beleid in breder verband Ontwikkelen beleid: een complex proces Het ontwikkelen en implementeren van beleid voor preventie en aanpak van grensoverschrijdend
Nadere informatieENERGiE BOEKHOUDING. Empowered by KU Leuven, VITO, imec & UHasselt
ENERGiE BOEKHOUDING Empowered by KU Leuven, VITO, imec & UHasselt JOINT ENGAGEMENT FOR ENERGY This project has received funding from the European Union s Horizon 00 research and innovation programme under
Nadere informatieTools Vastgoedmanagement. 19 juni 2014
Tools Vastgoedmanagement 19 juni 2014 Welkom! Joyce Theijn, gemeente Dordrecht Bouwstenen Eva; Verkennend onderzoek Thijs; Tips en houvast Informatiemarkt en workshops Verkennend onderzoek Eva van Bunningen
Nadere informatieWerken aan resultaat, altijd en overal
Werken aan resultaat, altijd en overal Congres Over Het Nieuwe Werken Programma HNW Belastingdienst Dr. Y. Boutachekourt 19 november 2013 2 Visie film HNW Belastingdienst 3 Veranderdoelen van de Belastingdienst
Nadere informatieGovernance. Informatiemanagement. Architectuur. Gemeenschappelijk
Beleggen Bewaken Sturen Informatiemanagement Inspireren Verbinden Organiseren Architectuur Verbeelden Structureren Afstemmen Gemeenschappelijk Communiceren Adviseren Beïnvloeden Beleggen: kan taken, verantwoordelijkheden
Nadere informatieEmployabilityDriver. Waarom een strategische discussie over employability beleid?
EmployabilityDriver Waarom een strategische discussie over employability beleid? We weten al een tijd dat door vergrijzing en ontgroening de druk op de arbeidsmarkt toeneemt. Het wordt steeds belangrijker
Nadere informatieProfessionalisering van Levensduurverlenging
Professionalisering van Levensduurverlenging De toegevoegde waarde van VITALE Rob van Dongen 9 februari 2012 Agenda 1 2 3 4 Levensduurverlenging volgens VITALE Het referentiemodel Toepasbaarheid VITALE
Nadere informatieEnquête + Vragenlijst + Onderzoek + Panel = thesistools.com 15-01-13 10:43 Adoptie van BIM Geacht lid, Bouwend Nederland voert onderzoek uit naar de adoptie van BIM onder haar leden. Hiervoor is een enquête
Nadere informatieInspirerend Management. in de zorg. Een modulaire aanpak gericht op de ontwikkeling van nieuw leiderschap
Inspirerend Management Development in de zorg Een modulaire aanpak gericht op de ontwikkeling van nieuw leiderschap Behoefte aan effectief leiderschap Vergroting van de invloed van de politiek en zorgverzekeraars
Nadere informatieORGANISATORISCHE IMPLENTATIE BEST VALUE
ORGANISATORISCHE IMPLENTATIE BEST VALUE EEN ONDERZOEK NAAR DE IMPLEMENTATIE VAN BEST VALUE BINNEN EEN SYSTEMS ENGINEERING OMGEVING STEPHANIE SAMSON BEST VALUE KENNIS SESSIE WESTRAVEN 17 JUNI 09.00 12.00
Nadere informatiefactsheet #2 MOBILITEITSMANAGEMENT MAATREGELEN VOOR SCHOLEN Informatie voor scholen, besturen, ambtenaren en mobiliteits- en onderwijsorganisaties
Informatie voor scholen, besturen, ambtenaren en mobiliteits- en onderwijsorganisaties factsheet #2 MOBILITEITSMANAGEMENT MAATREGELEN VOOR SCHOLEN De Verkeersslang is een campagne waarbij kinderen, ouders
Nadere informatieBentVoorbeeld. Proces en informatie onderzoek DECLA. consultancy. Versie : 1.0 Datum : 3 juli 2013 Auteur : D.W.F.
BentVoorbeeld Proces en informatie onderzoek DECLA consultancy Versie : 1.0 Datum : 3 juli 2013 Auteur : D.W.F. Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 2 INTRODUCTIE... 4 3 OPDRACHTOMSCHRIJVING EN SCOPE... 5 4
Nadere informatieDoel. Context VSNU UFO/INDELINGSINSTRUMENT FUNCTIEFAMILIE MANAGEMENT & BESTUURSONDERSTEUNING DIRECTEUR BEDRIJFSVOERING VERSIE 3 APRIL 2017
Directeur bedrijfsvoering Doel Zorgdragen voor de beleidsontwikkeling en, na vaststelling van het te voeren beleid door anderen, voor beleidsimplementatie en -evaluatie van (deel)processen in de bedrijfsvoering
Nadere informatieBantopa (Samen)werken aan Samenwerken
Bantopa (Samen)werken aan Samenwerken Masterclass - Alliantievaardigheden Een praktische leidraad voor toekomstige alliantiemanagers Samenwerken als Kerncompetentie De complexiteit van producten, processen
Nadere informatieBijdragenr. 32. Verkeerskundig beheer van verkeerslichten en andere verkeerssystemen
Bijdragenr. 32 Verkeerskundig beheer van verkeerslichten en andere verkeerssystemen ****** Erna Schol (Rijkswaterstaat Dienst Verkeer en Scheepvaart, Groene Golf Team) Emile Oostenbrink (CROW) Samenvatting
Nadere informatieCyclus 2014-2016. Sessie 1 23/10/2014
Cyclus 2014-2016 Sessie 1 23/10/2014 The sole responsibility for the content of this presentation lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EASME
Nadere informatieProvincievergelijking
Provincievergelijking De belangrijkste conclusies per provincie op een rij: Informatieveiligheid onder controle Mens en organisatie Basisinfrastructuur ICT De Conclusies De provincie stuurt voldoende op
Nadere informatieOPTIMISE YOUR ASSET PERFORMANCE IN REAL ESTATE WITH. 1
OPTIMISE YOUR ASSET PERFORMANCE IN REAL ESTATE WITH www.oxand.com 1 OXAND IN ÉÉN OOGOPSLAG UITROL Simeo IN EUROPA 201 VESTIGINGEN SECTOREN REAL ESTATE 2011 START OXAND UNITED KINGDOM INFRASTRUCTUUR Londen
Nadere informatieWater governance Vergelijking van de EU actiegebieden
Water governance Vergelijking van de EU actiegebieden Belgische WaterProtect stakeholder workshop 6 december 2018 Els Belmans (ILVO) Eva Kerselaers (ILVO), Ellen Pauwelyn (Inagro), Elien Dupon (Inagro),
Nadere informatieCorporate Real Estate Management en portefeuille sturing
Corporate Real Estate Management en portefeuille sturing Lectoraat (Maatschappelijk) Vastgoed Annette Tjeerdsma MSc en dr.ing Jan Veuger MRE FRICS 17 maart 2017 netwerk Vastgoedsturing bij gemeenten VIB-managementmodel
Nadere informatieHet Nieuwe Werken is voor iedereen
Het Nieuwe Werken is voor iedereen Lessen uit 10 Best Practices 2010 Corporate Facility Partners Het Nieuwe Werken inhoud Korte Introductie Het Nieuwe Werken is voor iedereen Gefaseerde aanpak van Het
Nadere informatieMIJLPALENSPEL. Deze tool is ontwikkeld door Between-us
MIJLPALENSPEL Deze tool maakt onderdeel uit van het project Kompas Duurzaam Goederenvervoer. Dit project is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling in
Nadere informatieGrenzeloos samenwerken in de zorg
Woonzorgnet@work Grenzeloos samenwerken in de zorg De wereld wordt gemaakt door wie iets onmogelijks aandurft H. Roose, 2002 Zorg voor ouderen - ouderenzorg Diversiteit aan vragen neemt toe Meerlagigheid
Nadere informatieHistoriana s gebruikershandleiding
Historiana s gebruikershandleiding Historiana is een online leeractiviteitenplatform, ontwikkeld door geschiedenisonderwijsgevenden uit heel Europa en daarbuiten. Het doel is om collega s the helpen bij
Nadere informatieISO9001:2015, in vogelvlucht. Door Tjarko Vrugt
ISO9001:2015, in vogelvlucht Door Tjarko Vrugt 18-11-2015 - Qemc - Tjarko Vrugt Bron: NEN - Delft 2 DE NIEUWE NEN EN ISO 9001 : 2015 Deze presentatie beperkt zich tot de essentie Sktb besteed in 2016
Nadere informatieEnergiemanagement Actieplan
1 van 8 Energiemanagement Actieplan Datum 18 04 2013 Rapportnr Opgesteld door Gedistribueerd aan A. van de Wetering & H. Buuts 1x Directie 1x KAM Coördinator 1x Handboek CO₂ Prestatieladder 1 2 van 8 INHOUDSOPGAVE
Nadere informatieLEAN bij de overheid 2 oktober 2015
LEAN bij de overheid 2 oktober 2015 Programma SV&V: Mark Blaauw Charlotte Kuijs Programma SV&V Doel: Te komen tot verbetering en versnelling van de werkprocessen binnen de strafrechtketen. Met de methodiek
Nadere informatieEFP CONGRES 'THE FUTURE OF FORENSIC CARE, SOLUTIONS WORTH SHARING' MANAGEMENT IN PROGRESS WOUTER TEN HAVE 7 JUNI 2012. 29 mei 2012
EFP CONGRES 'THE FUTURE OF FORENSIC CARE, SOLUTIONS WORTH SHARING' 1 MANAGEMENT IN PROGRESS WOUTER TEN HAVE 7 JUNI 2012 2 DE STRATEGY-TO-PERFORMANCE GAP (MANKINS EN STEELE) 3 37% Gemiddelde prestatie verliezen
Nadere informatiede toegevoegde waarde
de toegevoegde waarde MEER DAN EEN DAK BOVEN JE HOOFD ONZE ERVARING LEERT DAT... Driehoek Vastgoed biedt u expertise op het gebied van huis vesting en vastgoedbeheer. Voor iedere organisatie is huisvesting
Nadere informatieProject Portfolio Management. Doing enough of the right things
Project Portfolio Management Doing enough of the right things BPUG, Hilversum, 24 juni, 2015 Inhoud 1 2 3 4 Introductie Het belang van portfolio management Project portfolio management volgens MoP 3a 3b
Nadere informatieProgramma. Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS) 5/24/2013. Integriteit verankeren. Introductie. Over BIOS. Wat is integriteit?
Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS) Integriteit verankeren Marijntje Zweegers, Hoofd BIOS 23 mei 2013 1 Programma Introductie Over BIOS Wat is integriteit? Visie op integriteit Verankeren
Nadere informatieFUNCTIEDOCUMENT. Sector : Management Datum : december 2011 Functie : Manager Functienummer : 1.1
FUNCTIEDOCUMENT RWS Sector : Management Datum : december 2011 Functie : Manager Functienummer : 1.1 CONTEXT RWS heeft vier afdelingen (Strategie & Beleid, Klant, Vastgoed en Bedrijfsvoering). Deze afdelingen
Nadere informatieFAST LANE Grip op de verduurzaming van vastgoed
FAST LANE Grip op de verduurzaming van vastgoed Royal HaskoningDHV Smart Solution 2018 Portefeuille eigenaar We moeten 7.000 gebouwen verduurzamen. Waar moeten we beginnen? Gemeente Kunnen we het aanbestedingstraject
Nadere informatiePositionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Almere, 18 november 2016
Positionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Almere, 18 november 2016 Programma PVGsessie 10.00 Welkom Jan Veuger, lector Maatschappelijk Vastgoed Henk Hoogland, gemeente Almere en gastheer 10.30
Nadere informatieISO55000: Harde norm voor assetmanagement in de context van organisatiecultuur AMC Seminar 2014
ISO55000: Harde norm voor assetmanagement in de context van organisatiecultuur AMC Seminar 2014 Robert van Grunsven, Adviseur CMS Asset Management Inhoud assetmanagement Assetmanagement ISO55000 assetmanagementsysteem
Nadere informatieHandleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school
Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school Inhoudsopgave 1. INTRODUCTIE 3 1.1 Wat is de Verkeersslang? 3 1.2 Waarom de Verkeersslang? 3 1.3 Tijdsplanning 3 2. SPELMATERIALEN
Nadere informatieRisicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II
Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II AG Commissie ERM Leidraad: overzicht wetgeving en vereisten Introductie In dit document is een overzicht opgenomen van de vereisten aan de risicomanagement
Nadere informatieVerbeterplan visitatie 2011-2014
Verbeterplan visitatie 2011-2014 Managementafspraken 2011 Hoofddoelen volgend uit visitatieonderzoek 2010 Zes perspectieven en acht hoofddoelen klanten 1. Professionele klanten: Habion onderhoudt voldoende
Nadere informatieGroundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension. Final GIFTED Model May 2013
Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension Final GIFTED Model May 2013 Project Reference no. 517624-LLP-1-2011-1-AT-GRUNDTVIG-GMP Workpackage no. WP 3 Test and Validation Deliverable
Nadere informatieSpinnenweb t.b.v. evaluatie stand van zaken implementatie Zo.Leer.Ik! concept
Spinnenweb t.b.v. evaluatie stand van zaken implementatie Zo.Leer.Ik! concept Dit document beschrijft het model dat binnen het netwerk ontwikkeld wordt om: Aan de ene kant te dienen als een leidraad om
Nadere informatie3.C.1 Communicatieplan CO2-reductiesysteem
3.C.1 Communicatieplan systeem General Document approval by: John Waltman (Europe) Classification: Approved for External / 3rd Party Use Document version: 5.0 Approval status: Approved NON-DISCLOSURE OF
Nadere informatieGroen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.
Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.
Nadere informatieVraag 1: Wat zijn de belangrijkste veranderingen op weg naar 2025 die door inkoop gemanaged moeten worden?
Vraag 1: Wat zijn de belangrijkste veranderingen op weg naar 2025 die door inkoop gemanaged moeten worden? Sneller verbinden Goed opdrachtgeverschap Minder regels transparantie Contracten Relaties Aansturing
Nadere informatieMethodiek. Versie: 16/05/2012 13:42:35
Methodiek Versie: 16/05/2012 13:42:35 Inhoudsopgave Methodiek... 2 Onze visie op het functioneel ontwerp... 2 Stappen in het ontwerpproces... 3 Methodiek Inleiding In dit deel van de encyclopedie wordt
Nadere informatie7.1 Aandachtspunten en acties per hoofdstuk advies
Dit document is een onderdeel uit het advies Drie routes naar een valide examenproduct van mei 2016. De uitwerking van het advies vindt plaats vanaf augustus 2016 door de hiervoor aangestelde kwartiermaker
Nadere informatiePas op: instrumenten!!
DE TOOLBOX VAN COMPETENTIEONTWIKKELING 2009 Dirk Vandecruys itineris bvba Hogedries 29 3990 PEER Tel.: 0497/441.365 1 Voor mens en organisatie Pas op: instrumenten!! Veiligheidswaarschuwing (lezen voor
Nadere informatieNEN 2767 Goede kapstok en basis voor prestatiecontracten met inzet van automatiseringsconcepten
NEN 2767 Goede kapstok en basis voor prestatiecontracten met inzet van automatiseringsconcepten 17 september 2013 Nationale Conferentie Gebouw Automatisering Bijdrage door: Johan Smit Stakeholdersmodel
Nadere informatieHet stappenplan. Inleiding
Het stappenplan Inleiding Op de pagina instrumenten op Overstag.nu vind je instrumenten, informatie en inspiratie om binnen je eigen organisatie met het thema duurzame inzetbaarheid aan de slag te gaan.
Nadere informatieSymposium Groene ICT en duurzaamheid januari 2014
Missie Visie ICT groeit, ongecontroleerd, in een ijzingwekkend tempo. In hetzelfde tempo groeit onze afhankelijkheid, ongecontroleerd. Dit levert een enorm spanningsveld waarvan weinig mensen zich bewust
Nadere informatieDe bedrijven maken 2 soorten producten Alle bedrijven verkopen deze producten in dezelfde markt. Klanten
The Business Game 1 Business Game De bedrijven maken 2 soorten producten Alle bedrijven verkopen deze producten in dezelfde markt Klanten This publication reflects the views only of the author, and the
Nadere informatieGlobal Project Performance
Return on investment in project management PCI DIAGNOSTIEK IMPLEMENTATIE PRINCE2 and The Swirl logo are trade marks of AXELOS Limited. PCI-DIAGNOSTIEK (PEOPLE CENTERED IMPLEMENTATION) Niet zelden zien
Nadere informatieProjectmatig betekent: op de wijze van een project. Je moet dus eerst weten wat een project is. Een eenvoudige definitie van project is:
Projectmatig werken Inhoudsopgave Projectmatig werken vs. niet-projectmatig werken... 1 Projectmatig werken... 1 Niet projectmatig werken... 2 Waarom projectmatig werken?... 2 Hoe herken je wanneer projectmatig
Nadere informatieCultuurmeting in de forensische praktijk. In samenwerking met GGZ Eindhoven
Cultuurmeting in de forensische praktijk In samenwerking met GGZ Eindhoven Doel van een cultuurmeting Inzicht krijgen hoe de organisatie richting geeft aan cultuuraspecten met het oog op veiligheid en
Nadere informatieMeerjarenplan Stichting inzet voor Zorg
Meerjarenplan Stichting inzet voor Zorg 2018-2021 Inleiding Het meerjarenplan 2016-2018 eindigt dit jaar, dat vraagt om een vervolg met inzicht naar een zeer dynamisch zorglandschap in een samenleving
Nadere informatieVoorstel ontwikkeling duurzaamheidsparagraaf Zoetermeer. 1. Inleiding
Voorstel ontwikkeling duurzaamheidsparagraaf Zoetermeer 1. Inleiding Zoetermeer wil zich de komende jaren ontwikkelen tot een top tien gemeente qua duurzaam leefmilieu. In het programma duurzaam Zoetermeer
Nadere informatieAuteurs: Jan van Bon, Wim Hoving Datum: 9 maart 2009. Cross reference ISM - COBIT
Auteurs: Jan van Bon, Wim Hoving Datum: 9 maart 2009 Cross reference ISM - COBIT ME: Monitor & Evaluate Cross reference ISM - COBIT Management summary Organisaties gebruiken doorgaans twee soorten instrumenten
Nadere informatieVergelijking verwerkingsregister AVG
Vergelijking verwerkingsregister AVG Voor een gemeente in Noord-Nederland is een korte vergelijking gedaan van de verwerkingsregisters van en. Hierbij is met name gekeken naar het voldoen aan de wettelijke
Nadere informatieZaakgericht samenwerken. Visie en Koers
Zaakgericht samenwerken Visie en Koers 2009032816 We staan voor diverse ambities en knelpunten Burgers 7x24 inzicht in status aanvragen Efficiënter werken Borgen rechtmatigheid Inzicht bij medewerkers
Nadere informatieEnergie Management Programma. InTraffic
Energie Management Programma InTraffic Wijzigingsblad Versie Datum Auteur Wijzigingen 0.1 17/2/2012 Marije de Vreeze Opzet structuur 0.2 13/3/2012 Marije de Vreeze Gegevens 0.3 5/4/2012 Dirk Bijkerk Input
Nadere informatieStakeholdermanagement
Stakeholdermanagement ONTDEK DE KRACHT VAN DE VOICE OF THE STAKEHOLDERS Van strategie naar implementatie in 4 stappen. 2019 leansixsigmatools.nl versie 7.00 INHOUD Inleiding... 2 1. Stakeholder management
Nadere informatieWIN[S] ANALYSE. Eerste stap naar een Efficiëntere werkplek. 1 of of 81
WIN[S] ANALYSE Eerste stap naar een Efficiëntere werkplek. 1 of 81 1 of 81 HALLO! WIJ ZIJN UFIRST ONZE AMBITIE NL ORGANISATIES (BE)GELEIDEN TOT EEN HOGERE PEFORMANTIE DOOR EFFICIËNTE WERKPLEKDIENSTEN EN
Nadere informatieStappenplan voor het juist inrichten van uw BHV-organisatie Een essentieel onderdeel van integrale (brand)veiligheid
Stappenplan voor het juist inrichten van uw BHV-organisatie Een essentieel onderdeel van integrale (brand)veiligheid 2 Stappenplan voor het juist inrichten van uw BHV-organisatie: Een essentieel onderdeel
Nadere informatieLessons Learnt: de Inzichten
Lessons Learnt: de Inzichten De pilot asset management vindt plaats bij het district Haaglanden. Het doel van de pilot is tweeledig: het helder krijgen van de rollen en bevoegdheden van de verschillende
Nadere informatieCentrum voor Jeugd en Gezin. Bouwstenen voor de groei
Centrum voor Jeugd en Gezin Bouwstenen voor de groei Moduleaanbod Stade Advies Centrum voor Jeugd en Gezin; Bouwstenen voor de groei Hoe organiseert u het CJG? Plan en Ontwikkelmodulen: Module Verkenning
Nadere informatie