TWEEJAARLIJKS TIJDSCHRIFT VAN SAMENLEVINGSOPBOUW GENT VZW

Transcriptie

1 PB- PP B BELGIE(N) - BELGIQUE TWEEJAARLIJKS TIJDSCHRIFT VAN SAMENLEVINGSOPBOUW GENT VZW Foto s: Graffitiproject Watersportbaan

2 EDITORIAAL UITSPUWEN OF KANSEN BIEDEN We leven in een raar tijdsgewricht. Politici vinden het lonend flinkse praatjes te verkopen, waarbij meer en meer uitgegaan wordt van rechten afhandig maken. De vreemdelingenwet gaat over het afnemen van de nationaliteit. De pensioenhervorming dringt pensioenrechten terug. Het tijdskrediet zonder motivatie wordt afgevoerd. Er wordt nagedacht om werkloosheidsuitkering en zelfs ziekte-uitkeringen in de tijd te beperken. En steeds blijkt een grote onderstroom van Vlaanderen het blijkbaar eens met deze verschraling van rechten. Waar het eerst populair was om een rechten en plichten verhaal te reciteren, gaat het al lang niet meer alleen daarom. We spreken nu over inperken en zelfs afbreken van (sociale) rechten. In zo n era een opdracht uitvoeren die vertrekt vanuit emanciperend werken wordt moeilijker en moeilijker. Het middenveld is, vanuit strategische of opportunistische redenen, deels gevolgd in het rechten en plichten discours. Meer en meer komt ze nu zelf in de verdrukking door deze rechtenverschraling. Als middenveld kunnen we mensen niet versterken als er geen maatschappelijke incentives kunnen verstrekt worden. Hoe je die euro ook draait en keert, als die niet geïnvesteerd wordt ten bate van maatschappelijk kwetsbare groepen mensen, dan worden hun kansen om vooruit te geraken beknopt. De markt zal dit niet oplossen. Sociale innovatie, hoe inventief ook, ook niet. Cruciale vraag voor elke maatschappelijke ordening en dus ook voor elke politieke partij blijft dan ook: willen we een sociaal inclusief beleid of willen we een beleid dat mensen die niet 100 % voldoen langs de kant laat staan. Zonder gezondheidszorg, zonder huisvesting, zonder inkomen? Of alleszins met een kleiner inkomen, minder gezondheid, minder woning? Een maatschappij met marge of één met een grote groep in de marge? Maatschappelijk kwetsbare groepen vertellen vaak eenzelfde verhaal. Het aangeboden krijgen van kansen leidt tot verandering. We zien dat in de vele getuigenissen over vrijwilligerswerk of lokale diensteneconomie. Kansen geven en oplossingen op maat zorgen ervoor dat mensen volwaardig deel uitmaken van een samenleving. Ze bieden de beste garantie op toekomst en perspectief. Op inkomen, vooruit gaan, ontwikkelen. Dat wensen we iedereen toe en daartoe willen we ons blijven engageren. Foto: Geertje Franssen INHOUD 2 Editoriaal 13 Alternatieve munt 3 Lokale diensteneconomie 19 Vrijwilligers 8 Kort nieuws 24 Column: Alain Platel 11 Standpunt 2

3 LOKALE DIENSTENECONOMIE Tekst: Stéphanie Staïesse en Lut Vael - Interview: Wahiba Benafla Foto s: Samenlevingsopbouw Gent DE LOKALE DIENSTENECONOMIE. NIEUWE ZUURSTOF VOOR ONZE PROJECT- WERKINGEN ARBEID? WERKEN IS EN BLIJFT DE BELANGRIJKSTE MANIER OM EEN IN- KOMEN TE VERWERVEN. In deze bijdrage willen we inzoomen op de systemen die onze overheid reeds uitdacht in het verleden en meer recent om ervoor te zorgen dat inkomen uit werk ook toegankelijk is voor mensen met minder mogelijkheden dan gemiddeld. VOORGESCHIEDENIS Het meekrijgen van kansengroepen in de reguliere economie kent ook in Vlaanderen een lange voorgeschiedenis. Er zijn de sectoren van de beschutte en sociale werkplaatsen die tot op vandaag op een permanente subsidiëring kunnen rekenen. Dankzij deze subsidie kunnen zij mensen tewerkstellen die in het reguliere circuit geen kansen krijgen omdat hun fysieke, mentale of sociale mogelijkheden beperkt zijn. Een ander uitgewerkt systeem is de inschakelingseconomie waarbij getracht wordt om tijdelijke subsidies te voorzien, om mensen via trajecten op maat van de vereisten van het bedrijf te krijgen. De invoegbedrijven zijn hier een voorbeeld van

4 LOKALE DIENSTENECONOMIE 333 Het systeem dat wij hier willen bekijken heet de Lokale Diensteneconomie. In de jaren 90 kende dit model opgang onder de naam buurt- en nabijheidsdiensten. Ze werden gekenmerkt door: het leveren van diensten aan de lokale gemeenschap (vaak zeer kleinschalig, een wijk of een buurt), via een verkregen subsidie, gekoppeld aan een verplichte tewerkstelling van kansengroepen. Deze laatste vereiste plaatst de sector binnen de sociale economie. Immers, bij weglating hiervan, kan men evengoed binnen de reguliere economie diensten gaan verlenen aan de lokale gemeenschap. Met het programma Lokale Diensteneconomie ging de overheid experimenteren. Kort samengevat komt de idee van de Lokale Diensteneconomie voort uit het zogenaamde niche-denken. Men zocht naar diensten die buiten het reguliere aanbod lagen maar wel een antwoord boden op nieuwe maatschappelijke uitdagingen als vergrijzing, combinatie van arbeid en gezin, milieunoden of een versterking van het buurtweefsel konden realiseren. Zo ontstonden plaatsen binnen aanvullende thuiszorg, buurtgerichte kinderopvang, vervoer- en boodschappendiensten, fietspunten, sociale restaurants, buurtsport. Het financieringsmechanisme staat genoegzaam bekend onder de naam klaverbladfinanciering omdat elke belanghebbende zijn/haar steentje dient bij te dragen. Het Vlaams Regeerakkoord van mikte op de versterking van Lokale Diensteneconomie, als één van de twee pijlers van de sociale economie. Dit zou echter enkel gerealiseerd worden indien er ook een sterkere financiering zou worden voorzien. NIEUW! Vlak voor het ter perse gaan van dit artikel bereikt ons het heuglijke nieuws dat Minister Homans nog voor de zomervakantie een beperkt groeipad van 200 VTE zal voorzien. Volgens de Koepel Lokale Diensteneconomie zijn de middelen - voor een prioritair klein deel bedoeld voor de steden Antwerpen en Gent. Het grootste deel wordt verdeeld (middels een gesloten oproep) aan bestaande organisaties die nu al LDE-medewerkers inzetten. Op die manier wil ze onder andere mogelijkheden bieden aan kleine organisaties om te groeien in functie van de verplichte minimale schaalgrootte van 5 VTE. Samenlevingsopbouw Gent is erkend als lokale diensteneconomie-onderneming. Sinds 2012 werkt een groenwerker in onze dienst en in het najaar van 2014 werden twee nieuwe medewerkers aangeworven voor het leveren van diensten op het openbaar terrein (zie interviews verderop). Doordat er een nieuwe oproep komt, is het voor ons mogelijk een volgende stap te zetten in het herverdelen van werk in onze organisatie. Immers, onze corebusiness is opbouwwerkprojecten opzetten. Maar in het verzelfstandigen van deze projecten stoten we vaak op vragen als: wie gaat dit op termijn blijven uitvoeren? wie heeft de tijd en/of de middelen om hier op lange termijn zorg voor te dragen? Opbouwwerkers bedenken samen met bewoners oplossingen die duurzame antwoorden zijn voor concrete problemen in de wijk: ze zetten een composteerplaats op, een fietsherstelplek, een uitleendienst voor werkmateriaal, een sociale kruidenier. In al deze projecten liggen kansen voor leren, opleiding, maatschappelijk engagement, maar ook voor tewerkstelling. 4

5 LOKALE DIENSTENECONOMIE TRAJECTEN DIE WE ZIEN EN WILLEN ONDERSTEUNEN Veel wijkbewoners hebben weinig of geen toegang tot een aantal sociale grondrechten en het regulier maatschappelijk aanbod aan dienstverleningen. Bewoners die al jaren bestempeld worden als niet actief, worden via vrijwilligerswerk (eindelijk) iemand voor de buurt, worden effectief gewaardeerd voor hun engagement, zetten stappen naar anderen toe groeien in hun zelfbeeld en maatschappelijk bewustzijn Door hun vrijwillige actieve inzet in de wijk krijgen ze de kans om in een veilige setting hun competentie te ontdekken, verder aan te scherpen en op te bouwen. Ze krijgen zicht op hun persoonlijke ontwikkeling, vergroten hun netwerk, zetten stappen vooruit. Vanuit deze vrijwilligheid trachten we hun doorgroeikansen op vlak van vorming, opleiding en arbeidstrajecten te stimuleren en aan te bieden. Doorheen de jaren groeiden een aantal vrijwilligers op deze wijze door naar een tewerkstellingstraject: via artikel 60, tewerkstelling in de lokale diensteneconomie, VDAB-opleidingen, Nederlandse lessen... Deze trajecten vormen een belangrijke hefboom naar arbeid en opleiding en de uiteindelijke realisatie van grondrechten zoals inkomen en wonen. Als organisatie willen we deze ruimte graag groter maken: om een reële bijdrage te kunnen leveren in de verduurzaming van onze projectwerkingen, om creatieve en positieve trajecten naar werk als goede praktijken te kunnen voorstellen, om onze personeelsploeg nog diverser te maken op verschillende vlakken, om vanuit het eigen handelen de oplossingsvoorstellen rond arbeid te kunnen stofferen

6 LOKALE DIENSTENECONOMIE SAMENLEVINGSOPBOUW ZET DRIE LDE-MEDEWERKERS IN. Maurice, Emil en Arwa voeren praktische taken uit in groenonderhoud, als chauffeur, als magazijnbediende, als fietshersteller, in het algemeen onderhoud en herstellingen, en als toezichter op het openbaar terrein. Ze werken samen met vrijwilligers. Ze worden begeleid door de opbouwwerkers op het terrein in de uitvoering van hun werk. Twee medewerkers werken voornamelijk in de wijk Rabot. De andere medewerker werkt daarnaast ook in de Dampoort en Nieuw Gent. Eén medewerker wordt ook in Ledeberg ingezet. De LDE-medewerkers krijgen via een langdurig traject in onze projecten interessante leerplekken en kunnen op een laagdrempelige manier concrete technische taken uitvoeren, sociale vaardigheden aanscherpen. Ze krijgen gaandeweg en op vraag ondersteuning op vlak van vorming, opleiding en doorstroming naar de reguliere arbeidsmarkt. Er wordt gekozen voor opleidingstrajecten die hun kansen op de reguliere arbeidsmarkt verhogen. Zo volgt Arwa rijlessen en Emil een cursus fietshersteller. We laten hen graag zelf aan het woord over hun traject. HOE WORDEN ZE OMKADERD? Arwa Op de arbeidsmarkt is de prestatiedruk zo hoog dat men de kans niet krijgt om de mensen waarmee je samenwerkt beter te leren kennen. Via het LDE-statuut krijgt ik de kans om mijn sociale contacten te verbreden. Er wordt natuurlijk ook verwacht dat ik de werkuren respecteer, om zo klaargestoomd te worden voor de stap naar de arbeidsmarkt. Die wordt zo ook gemakkelijker om te maken. We leren samenwerken met elkaar ongeacht onze kennis, taal of achtergrond. Ik krijg ook sommige verantwoordelijkheden op de Site en andere projecten, waardoor ik me gewaardeerd en gerespecteerd voel. Als ik in mijn privéleven een tegenslag te verwerken heb, krijg ik hier ook de nodige ondersteuning. kennis binnen het project verder te ontwikkelen. Ik krijg ook verschillende verantwoordelijkheden waardoor ik het gevoel heb dat ik iemand ben. Bij een mindere dag in mijn privéleven krijg ik de nodige ondersteuning van het team zodat ik de kracht heb om mijn zorgen wat aan de kant te schuiven. Bij het ontvangen van papieren van belangrijke instanties is het voor mij vaak moeilijk om deze brieven te ontcijferen. Dan kan ik bij het team terecht zodat ze deze in een duidelijke taal vertalen en samen zoeken we naar een manier om bepaalde zaken aan te pakken. Zo blijf ik in orde en kan ik verder mijn rechten opbouwen. Indien nodig word ik doorverwezen naar de juiste contactpersoon. De prestatiedruk is hier niet zo hoog als op de reguliere arbeidsmarkt. Maurice Dankzij mijn LDE-statuut kreeg ik de kans om op mijn leeftijd een waardige job te krijgen. Vanwege mijn leeftijd viel ik in de reguliere arbeidsmarkt uit de boot. Zo word ik nu, mijn laatste jaar dat ik werk, volwaardig betaald, gerespecteerd en behoud ik ook mijn nodige rechten om mijn pensioen te starten. Emil Het verschil ligt in de kleine dingen. Het geeft me veel kracht en energie omdat ik word gerespecteerd voor het werk dat ik doe. Dit jaar startte ik een opleiding fietsen herstellen. Ik kreeg zelf een container ter beschikking om mijn 6

7 LOKALE DIENSTENECONOMIE 333 TOEKOMST In de wijk Rabot willen we inzetten op een groter en sterker verhaal rond buurtbeheer. Door de verkaveling van het huidige perceel zal de werking van De Site in het najaar 2017 verplaatst worden naar een aantal plekken in de wijk. Door deze nieuwe decentrale aanpak worden de realisaties een stuk sterker in het wijkleven geïntegreerd. Dit verhoogt de vraag naar enerzijds vrijwilligersinzet dichtbij de concrete initiatieven en anderzijds een ondersteunende vorm van beheer (onder andere onderhoud en herstellingen) die best door professionele LDE-krachten gerealiseerd wordt. Vanaf december verhuist de werking van de Sociale Kruidenier naar een grotere locatie, namelijk het huidige buurtcentrum. Daar zal het samenhuizen met een aantal andere wijkwerkingen zoals Telekleding. Door deze schaalvergroting zal niet enkel het potentieel klantenbestand stijgen maar zal de vraag naar ondersteuning voor deze dienstverlening ook stijgen. Er is in de nieuwe structuur ruimte voor de concrete invulling van een takenpakket voor een LDE-winkelbediende en een LDE-magazijnier/chauffeur. Het korte keten initiatief Rabot op je Bord is door de verhoogde vraag aan opschaling toe. Dit kan enkel slagen door een verdere professionele ondersteuning tijdens de kookmomenten van de vrijwilligersploeg. Er is daarnaast een grote vraag naar de verdeling van de producten van Rabot op je Bord zowel binnen als buiten de wijk. We zien hier eveneens een piste om LDE-medewerkers in te zetten. En dan zijn er nog de uitleendiensten in de wijken Muide-Meulestede, Nieuw Gent en Dampoort. Ook daar onderzoeken we in welke mate er tewerkstellingskansen liggen. Want het aanbod op vlak van jobs op maat van laaggeschoolde mensen is helaas absurd klein. Naast het middenveld heeft ook de overheid hier een taak. We hopen dan ook dat het niet bij 200 plaatsen zal blijven, maar dat er in de nabije toekomst nog een ruimer groeipad komt voor de lokale diensteneconomie. 7

8 KORT NIEUWS Tekst: Lut Vael, Nele De Wulf, Stéphanie Staïesse, Frank Vandepitte, Samenlevingsopbouw Vlaanderen Beeld: Samenlevingsopbouw Gent en Geertje Franssen Samenlevingsopbouw Gent bereikte in 2016: deelnemers via groepssamenkomsten mensen via individuele contacten tot via informatie en /of vorming. RABOT OP JE BORD WINT FOOD WASTE AWARD! Het was even spannend op de uitreiking van de allereerste Food Waste Awards in Leuven op 9 februari Rabot op je bord was namelijk genomineerd in de categorie organisatie die sociaal aan de slag gaat met voedselverlies. Elke week zetten enthousiaste vrijwilligers zich in om producten te vervaardigen met groenten van de stadsakker De Site en kwalitatieve voedseloverschotten. Dus het was een grote eer voor Rabot op je bord en de vrijwilligers om deze award in ontvangst te mogen nemen! Via het winnen van deze award hopen we met Rabot op je bord nog verdere stappen te kunnen zetten in de groei naar meer tewerkstelling op maat via vrijwilligerswerk en sociale tewerkstelling en nog meer in te zetten op het verminderen van de voedselafvalberg. Rabot op je bord staat voor gezondheid, duurzaamheid, korte keten, werk op maat en solidariteit. Wij streven ernaar om toegang tot gezonde voeding te verhogen voor iedereen met specifieke aandacht naar mensen met een laag inkomen. Wie ons product koopt strijdt mee tegen de voedselverspilling en tegen armoede! Producten te koop bij De Sociale Kruidenier en vanaf december ook opnieuw via onze webshop: DAMPOORT KNAPT OP! UITGEBREID Het project Dampoort KnapT OP! liep van 2014 tot Het slaagde erin 10 woningen van noodkopers te renoveren. Energieprestaties en woningkwaliteit werden aantoonbaar verbeterd. In die mate dat het project als sociaal innovatief voorbeeld opgenomen werd in het Vlaams renovatiepact en het energie-armoedeplan. Er is dan ook veel belangstelling voor het project. Dit uit zich in ruime aanwezigheid op een studiedag op 28 november (100-tal deelnemers, brochure: zie website Samenlevingsopbouw Gent), Koninklijke interesse (tijdens 40 jaar OCMW op 15/12), internationaal bezoek (Eurocommissaris voor Energie en vicevoorzitter Commissie Maroš Šefčovič, 30/01) en themabespreking op de Energieklimaatdag (VVSG, 4/05). Allemaal redenen genoeg voor het Gentse OCMW en stadsbestuur om hun goedkeuring te verlenen om het project uit te breiden en verder te zetten. Vanaf mei 2017 wordt een vervolg geschreven aan het eerdere verhaal. Dankzij inspanningen van OCMW Gent, departementen leefmilieu en wonen wordt er financiering voorzien om bijkomend 11 dossiers op te starten in de Dampoortwijk. CLT Gent vzw wordt als partner gevraagd dit project uit te voeren, in samenwerking met diverse stedelijke diensten en lokale partners. Tenslotte is er ook interesse vanuit Vlaams minister van Energie Tommelein om een soortgelijk rollend fonds voor noodkopers op te richten op Vlaams vlak. Op die manier zal dit experiment niet alleen in Gent maar mogelijks in geheel Vlaanderen navolging kunnen krijgen. We bedanken alvast graag de believers van het eerste uur en de eerste 10 bewoners die mee ambassadeur zijn voor dit toonaangevende project. 8

9 KORT NIEUWS VAN COHOUSING TOT VOLKSTUIN - DE OPMARS VAN EEN ANDERE ECONOMIE Gerard Hautekeur Een volkstuin in Zellik, een complementaire munt in Gent, de prefinanciering van energiezuinige toestellen in Antwerpen en de coöperatieve sociale kruidenier voor Vlaams-Brabant. Op het eerste gezicht zijn het vier totaal verschillende projecten. Maar schijn bedriegt. Het zijn vier initiatieven waar burgers en middenveldorganisaties het heft in eigen handen nemen. Sinds de economische crisis zit de sociale en coöperatieve economie in de lift. Maar hebben ook maatschappelijk kwetsbare groepen daar baat bij? Gerard Hautekeur, stafmedewerker bij Samenlevingsopbouw Vlaanderen vzw tot eind 2016, maakte zijn ronde van Vlaanderen. Langs stadslandbouwprojecten, sociaal distributieplatform gezonde voeding, sociale kruideniers, cohousing-projecten, initiatieven van buurteconomie,ruil- of deeleconomie. Langs hoofdrolspelers, bevoorrechte getuigen en experts. Zijn boek inspireert iedereen die wil investeren in alternatieve economische modellen en daarbij uitgaat van het perspectief en de kracht van maatschappelijk kwetsbare groepen. Van cohousing tot volkstuin: de opmars van een andere economie is een uitgave van EPO. Prijs: 22,50 VERHUIS DE SITE EN SLOTEVENT: OOGSTEN OP BETON 27 SEPTEMBER 2017 De centrale werking van De Site gaat in het najaar verhuizen naar verschillende plekken in de wijk Rabot: de stadsakker zal in het nieuwe park van het gerechtsgebouw ingepland worden, 40 volkstuintjes zullen aan de Gashouders uitgewerkt worden met bewoners, op het Witte Kaproenenplein komt een stuk met kruiden en klein fruit, het Boerenhof wordt vanaf september overgenomen door dienst ontmoeten en verbinden, in het bruisend buurtcentrum komen de werking van het fietsatelier, de weggeefwinkel, Rabot op je bord en het Torekesloket. Door deze nieuwe decentrale werking zetten we, samen met vrijwilligers en bewoners, experimenten op om het samenleven in de wijk te verbeteren, maar ook om binnen het nieuwe project LABORAbot een aantal drempels in het kader van opleiding, vorming en werk aan te pakken. Op 27 september (vanaf u.) plannen we een slotevent om de 10 jaar tijdelijke invulling van De Site feestelijk af te ronden. Tijdens een symposium geven onderzoekers Anika Depraetere (KULeuven, Diegem) en Evelyne Deceur (Ugent) hun reflecties over hoe deze tijdelijke invulling de blik van de Stad, de projectontwikkelaar, het middenveld en bewoners op de wijk, participatie, wijkontwikkeling, veranderd heeft. Programma & inschrijving: www samenlevingsopbouwgent.be 9

10 KORT NIEUWS HART BOVEN HARD DE LANGSTE TAFEL Op zondag 7 mei trokken we met een delegatie van Samenlevingsopbouw Gent naar de 3e Hart boven Hard Parade in Brussel. Na een kleine optocht klopten we samen met andere actievoerders op de langste tafel van België. Stipt om 15u30 scandeerden 100 vertegenwoordigers de normaliteitsverklaring, waarbij ze luidop aan beleidsmakers vragen wat nu wel en niet normaal is? Met deze tekst wil Hart Boven Hard een aanzet geven om rond een aantal fundamentele thema s een breed maatschappelijk debat op gang te trekken. Dat moet resulteren in een gedragen verklaring die in het najaar gelanceerd wordt. De volledige tekst vind je online: Ilse Hackethal,directeur Samenlevingsopbouw Antwerpen Stad aan het woord 10

11 STANDPUNT Tekst: Pascal Debruyne, voorzitter Samenlevingsopbouw Gent - Beeld: Samenlevingsopbouw Gent DE NIEUWE VREEMDELINGENWET TOONT ONZE EIGEN VERVREEMDING. OP 9 FEBRUARI KEURDE DE KAMER EEN OM- STREDEN WETSONTWERP VAN STAATSSE- CRETARIS VOOR ASIEL EN MIGRATIE THEO FRANCKEN (N-VA) GOED: DE NIEUWE VREEMDELINGENWET OF DEPORTATIE- WET. Buitenlanders waarvan men vermoed dat die een gevaar vormen voor ons land kunnen worden uitgezet. Nieuw is dat ook buitenlanders die hier zijn geboren als kind of zich hier op jonge leeftijd vestigden, kunnen worden uitgezet. Initieel was het wetsontwerp nog harder. Zelfs CD&V wou als meerderheidspartij een proportionaliteitstoets t is goed in t eigen hert te kijken. Nog even voor het slapen gaan. Of ik van dageraad tot avond Geen enkel hert heb zeer gedaan. voor elke beslissing van uitzetting, en een garantie dat personen die hier al meer dan 10 jaar wonen alleen voor ernstige redenen hun verblijfsrecht kunnen verliezen. CD&V dwong ook hoorrecht af. DVZ moet dat geven aan elkeen die dat vraagt, al is dat uit te oefenen vanuit het thuisland ; whatever that means voor burgers die hier zijn geboren. Er was dus evengoed ruimte om eventueel lobbywerk te doen voor middenveldorganisaties om de wet nog aan te pakken en/ of bij te schaven. De Dienst Vreemdelingen Zaken (DVZ) krijgt via de nieuwe vreemdelingenwet veel macht in handen. En dat los van de reeds bestaan- 333 Vluchtelingen 11

12 STANDPUNT 333 de Commissie van Advies voor Vreemdelingen, een wettelijk orgaan bestaande uit een rechter, advocaat en lid van een NGO, dat adviezen aflevert aan de minister of staatssecretaris over individuele vreemdelingendossiers. In die zin is de nieuwe wet vreemd. Het lijkt deel van politiek spierballengerol, vooral omdat men burgers die veroordeeld zijn voor zware criminele feiten via een proces door een rechtbank al kan uitzetten uit het land. Het meest hallucinante aspect van deze wet is het schenden van het vermoeden van onschuld, het basisprincipe van onze rechtstaat. Daarmee gaat deze wet in tegen onze grondwet. Er moet geen bewijs zijn of veroordeling. Vermoedens vormen de basis van de nieuwe vreemdelingenwet. De Liga voor Mensenrechten bereidt zich dan ook juridisch voor op een procedure bij het Grondwettelijk Hof. Het is enkel nog wachten op de publicatie van de nieuwe vreemdelingenwet in het Belgisch Staatsblad. Van zodra die er is, start de mensenrechtenorganisatie de procedure in de hoop de wet een halt toe te roepen. En dit is waar deze wet ook belangrijk wordt voor sociale middenveldorganisaties zoals het opbouwwerk. Het raakt immers ook burgers waarmee we dagelijks aan de slag gaan. Of anders gezegd, het is een zoveelste boodschap naar burgers met migratieroots dat gelijke rechten niet gelden voor hen. In deze is de boodschap dat het vermoeden van onschuld niet geldt voor vreemdelingen, ook al zijn ze hier geboren. Daarmee wordt een tweederangsburgerschap gecreëerd voor burgers met migratieroots, of een etnische hiërarchie van burgerschap waarbij allochtonen gebombardeerd worden tot levenslange vreemdelingen die een trapje lager staan. En wat betekent dat precies, dat iemand vermoedelijk een bedreiging voor onze samenleving vormt? Kijk maar naar wat er gebeurde met een van de meest gepolitiseerde iconen: Dyab Abu JahJah. Premier Verhofstadt hield op 26 november 2002 voor het parlement een felle toespraak waar hij meldde dat actie tegen Dyab Abou Jahjah op komst was. Dezelfde avond werd Abou Jahjah te Deurne aangehouden op verdenking van de vorming van een privémilitie. Je bent hier net als andere burgers geboren, je ging naar school en werkte, maar in the end heb je niet dezelfde rechten als andere burgers. Want het vermoeden dat je een gevaar voor de samenleving en de nationale veiligheid vormt, is een reden het intrekken van een verblijfsvergunning, voor uitzetting en deportatie. De nieuwe vreemdelingenwet moet samen gezien worden met een batterij van nieuwe wetten zoals de vreemdelingenretributie die de kosten voor papieren opdrijft en de verstrenging van gezinshereniging. Daarnaast worden steeds meer woordelijke verdachtmakingen geuit over minderheden, die hen parkeren in de hoek van de ongewensten: We moeten kinderbijslag beperken voor vluchtelingen om de sociale zekerheid te redden, Al die economen die zeggen dat migratie een zegen is voor de samenleving, de economie en de sociale zekerheid: flauwekul. Als burgemeester van Antwerpen kijk ik naar de cijfers en weet ik genoeg (Bart De Wever), de economische meerwaarde van Marokkaanse, Congolese en Algerijnse migranten zou betwijfelbaar zijn (Theo Francken), of Vooral Berbers. Dat zijn zeer gesloten gemeenschappen, met een wantrouwen tegenover de overheid." "Onze afwijzing komt ergens vandaan (Bart De Wever). Dat toont de woordelijke macht aan die moet worden bestreden, en dus evengoed de nood aan tegenwoordelijke macht: een tegenvertoog vanuit sociale organisaties. En hier is t is goed in t eigen hert te kijken. Want al predikt het sociale middenveld dat het hun politieke missie is om de grondrechten te verdedigen met en voor kwetsbare doelgroepen, wat vooral opviel in deze is de ongemakkelijke stilte of meer zelfs, de zelfgekozen onmondigheid om dit feitelijk te doen, om de stem te verheffen en acties te ontwikkelen. Of meer zelfs, waar gaven wij mensen met migratieroots die we tot onze achterban rekenen, een stem en gezicht in deze? Was er dan geen middenveldstem te horen? Ja, nadien aangespoord door De Wereld Morgen, toen de stemming over de vreemdelingenwet al was voltrokken. Op enkele uitzonderingen als VZW Orbit, een journalist als Joel De Ceulaer van De Morgen en Denktank Minerva na, die vooraf signalen gaven hierover. Kortom, sociale organisaties slaagden er niet in om hun politieke opdracht waar te maken. De civiele samenleving slaagde er niet in om te mobiliseren tegen deze vreemdelingenwet en om de impact op onze burgers met migratieroots publiek te maken. Dat de transformatie van onze organisaties en praktijk in een superdiverse samenleving ons zoekend maakt is ergens begrijpelijk. Dat we in eigen rangen moeten evolueren richting meer diversiteit zodat we een spiegel van die superdiverse stad worden, kan je nog een proces noemen. Maar duidt de politieke onmondigheid in dit dossier niet op een gebrek aan empathie om effectief in de leefwereld van de Ander gaan staan? Zijn we net daardoor niet onvoldoende waakzaam wanneer hun grondrechten worden geschonden? Falen we daarom niet om vanuit die leefwereld van burgers met migratieroots, grondrechten te verdedigen en meer gelijkheid te bewerkstelligen? Deze vreemdelingenwet terugdraaien kan alleen door juridische procedures bij het Grondwettelijk Hof. In de tussentijd kan dit tekortschieten ons beter aanzetten om kritisch te reflecteren over onze politieke opdracht. Zou wat zelfreflexiviteit ons in deze niet goed doen? Waarin zit die vervreemding van de leefwereld van onze eigen deelnemers met migratieroots precies? Kunnen we die Andere leefwereld wel voldoende verbeelden? Want eens die andere leefwereld voldoende zichtbaar wordt voor sociaal werkers, kunnen we ons kompas daar op afstemmen. Onze politieke opdracht ligt precies daar waar we de alledaagse leefwereld verknopen met de realisatie van grondrechten. t is goed in t eigen hert te kijken. Nog even voor het slapen gaan. Of ik van dageraad tot avond. Geen enkel hert heb zeer gedaan. 12

13 ALTERNATIEVE MUNT Tekst: Tom Dutry. Interviews: Anissa Boutiebi en Dagmar De Potter - Beeld: Muntuit NAAR EEN GENTSE ALTERNATIEVE MUNT? OVERAL IN DE WERELD WINNEN LOKALE MUNTEN AAN POPU- LARITEIT. De inwoners van Bristol steunen met hun eigen Bristol Pound de lokale economie. In Beieren investeert de Chiemgauer in plaatselijke verenigingen en projecten. Dichter bij huis bewijzen de Torekes al jaren hun belang voor de bewoners van het Rabot. Gemeenteraadslid Dirk Holemans (Groen) lanceerde onlangs het idee voor een Gentse stadsmunt, waarop schepen Christophe Peeters (open VLD) enthousiast reageerde. Maar hoe bouw je zo n munt? En waarom zou je je eigen munt invoeren? Op 29 maart 2017 organiseerden de Buren van de abdij, in samenwerking met het pas opgerichte Muntuit en Samenlevingsopbouw Gent vzw, een gespreksavond met de uitdagende titel: Een eigen Gentse munt, zin of onzin? Sander Van Parijs van Muntuit leidde de gespreksavond in met een beknopte uitleg hoe ons huidig monetair systeem in elkaar zit en hoe je als gemeenschap zelf een munt kunt opstarten. Over gemeenschapsmunten kan je zelf afspraken maken, er eigen doelstellingen en afspraken aan koppelen. Lokaal geld kan langer binnen de gemeenschap circuleren, wat dan weer op termijn lokale handelaars en consumenten ten goede komt. Gemeenschapsgeld kan ook positief gedrag belonen of maatschappelijke projecten ondersteunen. Het verhoogt de sociale en economische slagkracht van een gemeenschap. Zowel schepen Peeters als Dirk Holemans, zijn gewonnen voor een (stedelijke) gemeenschapsmunt. We laten ze graag aan het woord om hun visie te verduidelijken. 333 Op het Italiaanse Sardinië is het complementair ruilnetwerk Sardex een succesverhaal. 13

14 ALTERNATIEVE MUNT 333 INTERVIEW SCHEPEN CHRISTOPHE PEETERS Waarom moet er een stadsmunt opgericht worden in Gent? Vindt u dat dit een goede maatregel zou zijn? We hebben al een paar complementaire muntsystemen lopen in een aantal wijken. Ik denk dat het bekendste voorbeeld de Torekes zijn in het Rabot, die gebruikt wordt vanuit een meer sociale inclusie doelstelling. Dat is heel lokaal en wijkgebonden en heeft vooral betrekking op een aantal lokale initiatieven zoals klusjesdiensten, burendiensten, het sociale restaurant, Wij willen een Gentse stadsmunt naar het voorbeeld van de Bristol Pound in Engeland, waar de economische component een belangrijk doel is. Met zo n munt kan je lokale handel stimuleren en investeringen en geldbesteding in Gent houden. Anderzijds kan je tegelijkertijd een aantal diensten die momenteel niet gewaardeerd worden, belonen met een lokale munt. On(der)gewaardeerde inzet kan ruim worden geïnterpreteerd: gaande van vrijwilligerswerk tot een aantal dienstverleningen die we op die manier kunnen activeren. Ik denk dat er veel mogelijkheden zijn voor de handelaars in onze (binnen)stad waarbij we een meerwaarde kunnen creëren en tegelijkertijd extra comfortdiensten kunnen aanbieden: bijvoorbeeld handenvrij winkelen, een nieuwe stadsdistributie, het gebruik van park & ride. Met een lokale munt kan je dergelijke diensten waarderen, waardoor het geld veel meer blijft circuleren in de lokale economie. Het is ook een leukere manier om via complementaire munt een bepaald gedrag bijvoorbeeld inzake mobiliteit te gaan aanmoedigen, dan het te bestraffen via boetes in euro s. Als we kijken naar projecten zoals de Torekes in Gent en de Bangla-pesa in Kenia dan hebben ze allebei een conversie 1 naar de officiële munt. Is dat ook de bedoeling met een stadsmunt? Absoluut. Want anders kom je terecht in een spaarsysteem zoals de Frequent Flyer Miles of de zegeltjes van Valois (voor de wat oudere lezers). Dat is eigenlijk een klassiek (punten)systeem. Ik ben overtuigd dat, als je de lokale handel wil stimuleren, dat er dan wel een conversie moet zijn. Anders heb je het risico dat er op een gegeven 14

15 ALTERNATIEVE MUNT moment mensen met een overtal aan lokale munten zitten. Ik merk dat de systemen, zoals in Beieren of in Bristol, toch altijd uitgaan van een conversie. Ik denk dat het trouwens nodig is om banken te laten meespelen en je de mogelijkheid moet bieden om rekeningen te openen in een complementaire munt. Ik ga niet zeggen dat je een pariteit moet hebben, maar wel een zekere conversie. We hebben al de Torekes, de Pluimen, de Stropkes hier in Gent. Zouden die wijkmunten kunnen blijven bestaan naast de stadsmunt of zouden die met de tijd gewoon verdwijnen? Of ze met de tijd verdwijnen, dat valt nog te bezien. Ik denk dat de doelstellingen anders liggen en dat we, als we naar een Gentse gemeenschapsmunt gaan; moeten opletten dat de Torekes niet worden weggedrukt. Waar wij naartoe willen met die stadsmunt, is een monetair systeem met duurzaamheid als hoofddoel. Uiteraard speelt het sociaal aspect daar ook een rol in. Ik denk dat - in de eerste fase - de bestaande wijkmunten wel kunnen blijven bestaan. Er is ook niks dat belet om, als daar een goeie converteerbaarheid is, munten op diverse niveaus te hebben. Dat kan perfect, als die allemaal met elkaar converteren aan een zeker wisseltarief. Je zou er bijvoorbeeld kunnen aan denken om de Torekes niet meer om te zetten in euro s, maar in de Gentse stadsmunt. Je moet natuurlijk wel rekening houden met een aantal duidelijke regels, zoals het drukken van een stadsmunt. Een onbeperkte uitgave leidt tot inflatie van je munt, een vermindering van de waardering. Als er zo n stadsmunt geïmplementeerd wordt, hoe zit het dan met buurtparticipatie? Wie zou dit moeten sturen: de stad of burgers? Er moet sowieso een instantie zijn die de uitgifte controleert. De stad heeft als emittent een heel belangrijke rol. Op de één of andere manier ga je dit toch samen gaan organiseren met een aantal organisaties en handelaarsverenigingen. Het lijkt mij ook logisch dat er dan een complementair muntcomité gevormd moet worden, de Gentse versie van de Federal Reserve Board. Dat zou op zich wel mooi zijn, maar je moet opletten dat je dit niet teveel loslaat. Bovendien is de rol van de overheid, en dat merken we ook in het buitenland, toch wel heel belangrijk, gezien het feit dat ze garant staat voor de inwisselbaarheid. Bijvoorbeeld een handelaar die met een overschot aan complementaire munten zit, wil die op een gegeven moment omzetten in euro s bij een bank. Dan zal dat pas lukken als die bank weet dat het gedekt is vanuit de stad. Wij (n.v.d.r.: de stad Gent) kunnen daar wel buffer in spelen. We hebben wel de omvang en de liquiditeit daarvoor om dat te gaan doen. In Bristol is het zeer duidelijk dat de stad daar een aanzienlijke rol in speelt. Als bepaalde inspanningen (zoals vrijwilligerswerk) beloond worden, kan een gemeenschapsmunt bekeken worden als een opstapje richting arbeidsmarkt of denkt u dat het eerder een puur waarderingssysteem moet blijven? Ik denk dat je heel hard moet opletten dat je met dit verhaal geen parallelle economie gaat ontwikkelen, waarbij je enerzijds mensen en jobs hebt die betaald worden in gemeenschapsmunten en anderzijds mensen en jobs die betaald worden in, wat we gemeenzaam, echt geld noemen. Mettertijd krijg je dan een soort schaduweconomie. Ik denk dat we daar heel voorzichtig mee moeten zijn, zodat we geen bijkomende kloof veroorzaken in de samenleving. Er zijn andere mechanismen om naar de reguliere economie door te stromen. Mensen die bijvoorbeeld werken in de sociale economie, moeten nog altijd betaald worden in euro s, zodat ze zelf kunnen kiezen hoe ze hun geld besteden. Vrijwilligerswerk is iets helemaal anders omdat het per definitie vandaag onbetaald is (tenzij een kleine vrijwilligersvergoeding). Ik weet dat veel verenigingen vrijwilligers belonen; die worden eens getrakteerd op een etentje of krijgen een Fnac-bon. Eigenlijk is dat een gelijkaardig systeem van belonen. Alleen heb je veel meer mogelijkheden met een complementaire munt tot vrije besteding. Ik zou niet willen meemaken dat we in een duale maatschappij terechtkomen. In de Sovjet Unie hadden ze ook op een gegeven moment certificaat roebels waar de elite mee betaald werd en waar je alleen mee terecht kon in bepaalde winkels voor specifieke producten (waar anderen geen recht op hadden). Dat is een soort samenleving waar ik helemaal niet naartoe wil. Zit de complementaire munt op dit moment nog in een groeifase of kunnen we er eigenlijk bij wijze van spreken morgen mee aan de slag gaan in Gent? Morgen zou wat vroeg zijn, maar ik wil toch proberen om iets op gang te krijgen nog voor het einde van deze legislatuur. Ik denk dat de geesten daarvoor rijp zijn, maar het duurt even vooraleer je systemen opgezet hebt. Ik wil wel starten met het voorbereidend werk. Als je het goed wilt doen, vergt de praktische uitwerking voldoende tijd. Het zal misschien niet morgen zijn, maar laat ons mikken op overmorgen Met conversie wordt bedoeld dat er een geldwaarde gekoppeld is aan de lokale munt. In sommige muntsystemen is het ook toegelaten om de lokale munt om te wisselen in de officiële munt. 15

16 ALTERNATIEVE MUNT 333 INTERVIEW DIRK HOLEMANS Waarom zou er in Gent zo n stadsmunt opgestart moeten worden? Daar zijn verschillende goede redenen voor. Als je kijkt naar andere steden waar zo n stadsmunt reeds bestaat, zie je dat dat op verschillende niveaus positieve effecten heeft. Allereerst gaat het over democratie en burgerschap. Meestal denken we dat geld iets is wat de banken maken en we daar niets over te zeggen hebben. Terwijl geld een deel is van onze democratie. Geld is een afspraak, het regelt hoe we bepaalde dingen waarderen en we gebruiken het om dingen te ruilen of om te sparen. Dus we kunnen dat ook zelf in handen nemen. Een tweede reden is dat er in Gent heel veel goede, nieuwe initiatieven lopen, die elk op hun manier werken aan een duurzame economie. Onze huidige economie genereert ongelijkheid en creëert daarenboven milieuproblemen. We moeten dus werken aan een nieuwe economie. We zien veel hoopvolle initiatieven, zoals mensen die bijvoorbeeld werken aan lokale voedselproductie, mensen die een energiecoöperatie opzetten om zonnepanelen en windmolens te plaatsen zodat we de kerncentrales kunnen sluiten, enz. En dan is de vraag: hoe kun je al die initiatieven verbinden met elkaar en versterken? Als we kijken naar projecten zoals de Torekes in Gent en de Bangla-pesa in Kenia dan hebben ze allebei een conversie naar de officiële munt. Is dat ook de bedoeling met een stadsmunt? Dat is niet noodzakelijk. Er bestaan munten zonder conversie, maar dat maakt het moeilijker om er ook economische activiteiten bij te betrekken. Handelaars worden gemakkelijker overtuigd om een lokale munt te aanvaarden als je bijvoorbeeld stropkes bij een kredietmaatschappij kan omruilen in euro s, dan een systeem waar je alleen maar bij jouw lokale handelaars iets kan aankopen. Anderzijds is een van de meest bepalende factoren voor het succes van een alternatieve munt, de actieve rol die de overheid speelt. Van zodra de overheid bepaalde betalingen doet en aanvaardt in die munt, dan krijgt die een grotere geloofwaardigheid en zorgt die overheid ook mee voor het sluiten van de cirkels. We hebben al de Torekes, de Pluimen, de Stropkes hier in Gent. Zouden die wijkmunten kunnen blijven bestaan naast de stadsmunt of zouden die met de tijd gewoon verdwijnen? Absoluut! We zitten nu met een enorm kwetsbaar financieel systeem: we hebben één munt, de euro, die kan kapseizen tijdens een financiële crisis. Ik vergelijk dat graag met een boer die maar één soort gewas op zijn veld heeft staan. Als er dan een bepaalde ziekte de groente aantast, is heel zijn oogst verloren. Dat is dus enorm kwetsbaar. Dat is hetzelfde met één munt, dat is ook een kwetsbare monocultuur. Als we echter evolueren naar een diversiteit, zit dat anders. Als diezelfde boer vier gewassen kweekt, en één gewas wordt aangetast, overleven de drie andere. Diversiteit is dus beter en sterker. Ik denk dan ook niet dat de Torekes weggeduwd worden.elke munt heeft zijn eigen ontwerp of design, met bepaalde regels. Als je je regels zorgvuldig bepaalt, kunnen die verschillende munten elkaar versterken. Samengevat: je behoudt gewoon het gegeven dat mensen Torekes kunnen verdienen in de wijk Rabot. Tegelijk zal je met een stadsbreed project Stropkes kunnen verdienen, waar je weer andere dingen mee kan doen. Als er dan zo n stadsmunt geïmplementeerd wordt, hoe zit dat dan met die buurtparticipatie? Wie zou dit moeten sturen? Ik denk dat we best starten met een cocreatieproject. Dat betekent dat de overheid samen met alle geïnteresseerde organisaties een proces doorloopt: waarvoor moet die munt dienen, hoe moet ze eruitzien, misschien samen een pilootproject opzetten En dat doe je natuurlijk stadsbreed, wat niet belet om precies in dat proces na te denken hoe buurten daar sterker van worden. Een stadsbreed proces kan ook verbindend werken: mensen van Ledeberg en Brugse Poort, Rabot en Drongen, samen zetten en kijken wat zij samen zouden kunnen doen met die lokale munt. De uitdaging is om duurzame economische initiatieven en sociale doeleinden met elkaar te verbinden. Een andere manier om dat uit te drukken is een partnership. Ik geloof heel sterk in een nieuwe visie van de overheid: de partnerstaat. Partner zijn betekent dat je, net zoals in een relatie, samenwerkt op evenwaardige basis. Ik denk dat de tijd voorbij is dat je politici verkiest die het een paar jaar voor het zeggen hebben. Veel burgers zijn terecht kritischer en mondiger. Ik zie dus een partnership waarbinnen je die dingen samen ontwerpt en samen beheert. Als bepaalde inspanningen (zoals vrijwilligerswerk) beloond worden, kan een gemeenschapsmunt bekeken worden als een opstapje richting arbeidsmarkt of denkt u dat het eerder een puur waarderingssysteem moet blijven? Ik denk dat de Torekes op dat vlak een voorbeeldig pilootproject is. Zoals de documentaire Insite-Outsite 1 over de Torekes mooi laat zien, kan een complementaire munt treden onderaan de maatschappelijke ladder bij creëren. Waardoor mensen sneller die ladder kunnen betreden. Mensen voor wie de trede naar de formele arbeidsmarkt te hoog is, laat je beroepservaring opdoen door bepaalde vormen van vrijwilligerswerk die je vergoedt met een lokale munt. Je kan tegelijk ook met die stadsbrede complementaire munt andere eman- 16

17 ALTERNATIEVE MUNT cipatorische projecten opzetten. Dat is de essentie: we zijn getraind in het denken in termen van monoculturen en concurrentie, nu is het tijd om volop te leren denken in termen van samenwerking en complementariteit. Verschillende projecten, ook verschillende munten in een stad kunnen elkaar versterken, als we daar maar goed over nadenken bij de uitbouw. Dus ja, als mensen bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen en daarvoor een vergoeding in stadsmunt ontvangen, kan dat een opstap zijn naar de arbeidsmarkt, absoluut! Zit de complementaire munt op dit moment nog in een groeifase of kunnen we er eigenlijk bij wijze van spreken morgen mee aan de slag gaan in Gent? Ik zou het liefst hebben dat we het proces snel opstarten, dat de stad met geïnteresseerde burgers en organisaties rond de tafel gaat zitten om te bepalen waarvoor die munt moet dienen. Voor die volwaardig functioneert, heb je waarschijnlijk toch nog twee jaar nodig. Ik denk niet dat we morgen, na één gesprek, een kredietinstelling hebben opgericht of er één hebben overtuigd om mee te doen. Er valt veel te regelen: een kredietinstelling die garant staat voor de conversie, maar evengoed een relevant aantal handelaars overtuigen om die munt te aanvaarden. Zo n munt is geen doel op zich. Ze maakt deel uit van de zoektocht naar hoe je van Gent een duurzame stad kan maken. Waarbij het zowel gaat over de sociale, de ecologische als de economische dimensie. Dat uitgangspunt is cruciaal want we hebben nu een economisch systeem dat het sociale verwaarloost en het ecologische beschadigt. We moeten naar een economisch systeem waarin iedereen mee kan, iedereen gewaardeerd wordt, met minder ongelijkheid en meer respect voor de aarde. Dat is de kern van een goede economie en dat is een intrigerende zoektocht waarvan een stadsmunt een bouwsteen is. 1 De video vind je terug op: DE ROL VAN SAMENLEVINGSOPBOUW GENT? De gespreksavond leerde ons dat de mogelijkheid van een lokale Gentse stadsmunt begeesterend werkt. Het is een uitdagende gedachte om een instrument uit te werken dat positief gedrag beloont. Dé uitdaging zit hem in het benoemen van het doel en effect dat men wil bereiken met het invoeren van een munt: de twee interviews tonen mooi aan hoe verschillend Christophe Peeters en Dirk Holemans kijken naar een stadsmunt: een meer economisch, (lokale) handel-stimulerende systeem bij Peeters, terwijl Holemans de munt ziet in een breder perspectief, waarbij duurzaamheid, ecologie, gelijkwaardigheid en samenwerken het doel en uitgangspunt zijn. Samenlevingsopbouw Gent staat mee aan de wieg van twee kleinschalige projecten in twee Gentse wijken, en wij herkennen uiteraard het verhaal van Dirk Holemans. Ervaring leert dat een gemeenschapsmunt zorgt voor een boost in de wijk: de complementaire munt stimuleert de samenwerking; herwaardeert inzet voor elkaar, voor de buurt, voor de stad; stimuleert lokale verankering, en doet bewoners, bestuurders en handelaars niet alleen nadenken over dat wat ons verbindt, maar er wordt ook naar gehandeld. Intussen hebben we de experimenteerfase van de eerste complementaire munt in Vlaanderen achter de rug. De geesten zijn gerijpt, en verschillende steden en gemeenten en de provincie Limburg zijn intussen gestart met een eigen munt. Met de ervaringen die we hebben, kan Gent de eerste grootstad in Vlaanderen (en België) zijn die een stadsmunt uitbouwt. Samenlevingsopbouw Gent is bereid om hier mee zijn schouders eronder te zetten. We zijn ervan overtuigd dat de ervaringen van afgelopen jaren het uiteindelijke Gentse resultaat positief zullen kruiden en verrijken. 17

18 VRIJWILIGGERS Tekst: Dimitri Vandenberghe - Beeld: Samenlevingsopbouw Gent DRINGT EEN ANDERE ARBEIDSMARKT ZICH OP!? VEEL VAN DE INACTIEVE MENSEN SLAGEN ER NIET IN OM IN HET NORMALE ECONOMISCHE CIRCUIT MEE TE DRAAIEN. Het zou hen ontbreken aan competenties, taalkennis, of kunnen de snelheid van de band niet aan... Maar, het is op zijn minst opmerkelijk dat een hele groep mensen die door arbeidsbemiddelingsdiensten gekwalificeerd worden als 'niet inzetbaar' en omschreven worden als inactief erg actief aan de slag zijn in het Rabot. In het DieGem-onderzoek van 2015 belichten Depraetere en Van Bouchaute verschillende aspecten die mensen toch overhalen om weliswaar arbeid onder een andere vorm te verrichten. De arbeid zoals die georganiseerd wordt via de Torekes verschilt dan ook van de term arbeid die gehanteerd wordt op de reguliere arbeidsmarkt. Het onderzoek geeft aan dat de betekenis van arbeid binnen het Torekesproject op verschillende vlakken in vraag wordt gesteld. Via een reeks interviews met betrokken bewoners (zie verder cursief) illustreren we dit graag, aangezien wij de komende jaren binnen het project LABORAbot verder willen onderzoeken hoe we via deze vormen van arbeid mensen verder kunnen ondersteunen in hun maatschappelijke participatie en hun recht op arbeid. Rabot-Blaisantvest is een dense wijk in de 19de eeuwse gordel rond Gent. Het is een superdiverse wijk met erg veel verloop. Er wonen verhoudingsgewijs meer etnisch culturele minderheden en niet-belgen dan in andere wijken van Gent. Daarenboven is het Rabot een arme wijk. Het gemiddeld netto inkomen is er lager en er wonen veel leefloners en werklozen. Sinds 2011 kunnen bewoners van Rabot-Blaisantvest Torekes verdienen in ruil voor hun inzet in de buurt, voor de buren en voor een beter milieu. De vele initiatieven in het Torekesproject balanceren tussen het aanpassen van cultureel diverse en vooral sociaal kwetsbare groepen binnen bestaande sociale verhoudingen en maatschappelijke structuren, maar bovenal verstoren ze bestaande verhoudingen en structuren. 18

19 VRIJWILLIGERS Enerzijds bevordert het Torekes project integratie in de bestaande sociale orde. De superdiverse gemeenschap integreert zich in de Vlaamse vrijwilligerscultuur. Ze stappen mee in een vorm van sociale activering en verwerven daardoor een plaats in de bestaande gemeenschap. Ze leren zich te gedragen om aanvaard te worden in de lokale wijkgemeenschap. Een bescheiden waardering van 25 Torekes per uur ( 2,50) wordt hen toegekend wat zorgt voor een kleine inkomensverhoging. Hierdoor vinden ze net iets meer aansluiting bij de logica van een competitieve arbeidsmarkt. De Torekes zorgen ervoor dat je misschien een beter gevoel krijgt omdat je iets goed gedaan hebt, je krijgt contact met anderen en je zorgt dan nog een keer voor een netter plein of goeie groenten, het is alsof je gaat gaan werken, je gaat ook graag gaan werken omdat je dan iets teweeg brengt Eigenwaarde, betrokkenheid in de samenleving, uw zelfontplooiing als individu. (Ibrahim) For newcomers it is an interesting way to try to get involved, know what is going on, start to integrate, interact with other people. This is interesting, most of the time when newcomers come, they put them together in one class and they start teaching we will integrate you This is different, it is more exposed and direct, this is really from the ground level, getting involved. (Sunny) It is important in a neighbourhood where a lot of newcomers are arriving that a project as the Site exists, you can try to get involved, know what is going on, you have to interact with other people, it is integrating the people. (Alexander) Maar het Torekesproject verstoort ook de bestaande orde. In het Torekesproject is waardering niet gekoppeld aan productiviteit. De deelnemers bepalen zelf wanneer en hoe lang ze meewerken en de taken sluiten aan bij hun specifieke mogelijkheden

20 VRIJWILLIGERS Soms kan je mensen hebben die twee stenen verleggen op een uur en die hebben hard gewerkt en er zijn mensen die tien stenen verleggen op een uur en die zijn lui geweest. Het leuke is dat je die twee snelheden naast elkaar kunt laten bestaan met zo n systeem, je kan die op dezelfde manier belonen. (Opbouwwerker Rabot) Daarnaast bemoeien de deelnemers zich al doende met de inrichting en vormgeving van de publieke ruimte en verstoren ze de heersende planningslogica. Ze willen gezien worden als te respecteren medebewoners die niet noodzakelijk en altijd op de onderste trede van de sociale ladder in de wijk moeten staan. Een beetje verloederd, een paar bomen, een beetje gras en trek uw plan. Eigenlijk hebben we dat openbaar domein helemaal ingenomen. We hebben daar terrassen aangelegd, we hebben daar tuintjes aangelegd, we hebben zones aangelegd waar mensen kunnen tuinieren. Dat petanque terrein, die kippenren, dat is eigenlijk ingenomen terrein. (David) De groendienst, die mannen kunnen daar niet mee om. Wat moeten wij nu doen, moeten wij nu nog altijd het gras afmaaien? en jullie komen hier het vuil oprapen en wij moeten dat normaal doen en die balk is misschien een beetje te hoog, als daar een auto tegen rijdt. Die zijn helemaal in paniek. Ze hebben duizend richtlijnen over hoe een openbare ruimte er moet uitzien, maar niet één richtlijn als een bewoner zegt ik wil hier wel gewoon wat sla zaaien. (Opbouwwerker Rabot) Andere wijkbewoners stellen de stigmatiserende etiketten die ze aan sommige personen en groepen in de wijk toeschrijven in vraag. De mensen in de buurt vinden dat project heel goed, vooral als het mensen zijn die niet werken en stempelgeld krijgen, die zitten thuis en in feite zouden ze toch moeten iets moeten doen. Zo van jullie krijgen steun maar toch een keer ergens een paar uurtjes als vrijwilliger... Mensen die werken vinden het heel erg dat mensen gewoon thuis zitten en geld krijgen en er niets voor doen. (Yvette) 20

21 VRIJWILLIGERS DE BETEKENIS VAN ARBEID BINNEN HET TOREKESPROJECT: VIER ASPECTEN. TIJD: autonomie om te bepalen wanneer en hoe lang De deelnemers hebben een grote autonomie om te bepalen wanneer en hoe lang ze meewerken (tijd). Nomina: Mijn ziekte gaat op en af, soms voel ik me heel goed, andere dagen zeer slecht. Ik heb al veel nagedacht om me uit te schrijven van de ziekte-uitkering en terug te gaan werken maar ik ben bang dat, wanneer ik me terug ziek voel weeral die ganse rompslomp moet doorlopen om terug mijn uitkering te krijgen. Zou het geen idee zijn om een soort van interim bureau op te starten waar ik bijvoorbeeld kan kiezen welke job of taak ik in de wijk zou kunnen uitvoeren als ik een goeie dag heb, daarbij zou mijn uitkering wel behouden moeten worden. Bijvoorbeeld meehelpen op de nieuwe Site of een namiddag mee koken met Rabot Op Je Bord. Ik zou me dan kunnen inzetten voor iets wat ik graag doe als ik me niet ziek voel. Petra: Ik heb de keuze gemaakt om niet te werken, de combinatie werken-huishouden was te moeilijk. Ik was verantwoordelijk voor een team van vijf en had het gevoel die functie niet te kunnen combineren. Ik werkte toen halftijds, te moeilijk om dossiers op een goeie manier op te volgen. Ik moest de keuze maken om fulltime te werken en dat wilde ik niet. Hadden ze mij minder verantwoordelijkheden gegeven zou ik misschien nog werken. Ik koos ervoor om loopbaanonderbreking te nemen dit voor zeven jaar. Uiteindelijk heb ik mijn ontslag gegeven en heb daar geen spijt van. In het begin dacht ik dat ik mijn job ging missen maar dat is niet zo. Ik ervaar heel veel vrijheid, als ik geen goesting heb om iets te doen, dan doe ik dat niet. Nu heb ik tijd voor de kinderen en mezelf, het huishouden. Ik hoef niet op zaterdag naar de winkel te gaan, ik bepaal zelf wat en wanneer ik doe. Naar de kinderen toe moet ik bv ook niet kiezen, ik moet geen verlof nemen om bijvoorbeeld op school te helpen met de voorleesweek. INHOUD: taakverdeling op basis van onderling overleg Op de plekken waar men Torekes kan verdienen, krijgt men een intensieve, persoonlijke en omvattende ondersteuning en begeleiding. Er wordt meer begrip opgebracht voor de situatie van de persoon en het werktempo ligt lager dan in het normaal economische circuit. De taken worden in onderling overleg ingevuld vanuit de mogelijkheden maar ook de wensen van elke deelnemer (inhoud). Er wordt vertrokken vanuit hetgeen de mensen kunnen, vanuit de bijdrage die ze willen leveren. Hier kan ik kiezen hoeveel en welke taken ik wil opnemen, welke verantwoordelijkheid ik wil aannemen. (Wim)

22 VRIJWILLIGERS 333 VERHOUDING: gelijkwaardige relaties op basis van vertrouwen Er is veel aandacht voor de opbouw van gelijkwaardige, vertrouwensvolle relaties tussen de deelnemers en met de opbouwwerkers. Er wordt op een andere manier omgegaan met mens en maatschappij. Op werk kan je niet zoveel babbelen als hier. Hier is voordeel dat mensen geen psycholoog of psychiater moeten betalen. Hier luisteren we naar elkaar en praten we over problemen. Hier moet je ook presteren maar op een ontspannen manier. In een gewone job jagen ze u voortdurend op. (Sultan) Petra: bijvoorbeeld met het netheidcharter steken we de Torekes in een pot en dan gaan we één maal per jaar samen gaan eten, dat is goed voor het groepsgevoel. Vrijwilligerswerk is voor mij een hobby, voor anderen is het een noodzaak om te overleven. Tarik: Tijdens mijn vrijwilligerswerk kan ik bijvoorbeeld ook bidden. Ik weet niet of dat dat kan in een gewone job. Ik ervaar meer vrijheid binnen het vrijwilligerswerk, de regels zijn minder strak dan in de klassieke jobs, dat betekent niet dat we mogen doen wat we willen, maar het is een meer menselijke sfeer. Yasmina: Ik heb veel respect gekregen voor jullie die de projecten ondersteunen. Jullie behandelen iedereen op gelijke basis en hanteren een groot rechtvaardigheidsprincipe. WAARDERING: betekenisvol werk voor zichzelf en anderen Meewerken aan de Torekes geeft een gevoel van betekenis voor zichzelf en in de ogen van anderen binnen de wijk (waardering). Hierdoor ontstaat er bij de deelnemers een gevoel van verantwoordelijkheid en betrokkenheid bij het Siteproject waarin ze werken (Depraetere & Van Bouchaute, 2015). Barbara: Ik voel bij mezelf dat ik enorm geëvolueerd ben als persoon door mee te draaien als vrijwilliger bij Rabot op je bord. Enerzijds ben ik enorm geschrokken dat in een rijk land als België er zoveel armoede bestaat. Anderzijds zorgt het vrijwilligerswerk ervoor dat ik extra moed krijg om vooruit te gaan met mijn leven en zo uit de armoede te geraken. Ik wil graag iets terug doen voor de maatschappij. Ik bevind me in een moeilijke situatie die ik zelf niet gekozen heb. Mijn leven was gericht op familie, een vriendenkring had ik niet. Hier heb ik de kans gekregen om mezelf te socialiseren en een netwerk uit te bouwen. Stilaan kwam ik los van het isolement. Loes: Ik voelde meteen dat werken in de natuur verbindend werkt. Planten als ruilmiddel, dieren als netwerkers. Als mensen te dicht op elkaar zitten komt er ruzie. We hebben diverse acties georganiseerd om mensen mee te krijgen in het groenverhaal en daar zijn we in geslaagd. Dat maakt me trots! Yasmina: Ik voel me trots dat ik kan meewerken op de stadsakkers van De Site. Ik heb daar vooral mensen op een andere manier leren kennen. De vormingen die jullie aanbieden hebben me veel bij gebracht op gebied van ecologisch tuinieren. Ik ben altijd blij als ik bijvoorbeeld Arwa of Danny zie passeren met een bakfiets vol groenten die ze gaan leveren in Eetcafé Toreke of de Sociale Kruidenier. Ik zeg dan tegen mezelf: ik heb daaraan meegewerkt! 22

23 VRIJWILLIGERS Sultan: We worden aangezet om meer creatief na te denken. We hebben ook leren vergaderen, op tijd komen en we leerden luisteren naar de begeleiders. Ik heb op de stadsakkers van De Site de truken van de foor geleerd: bijvoorbeeld aanplanten op één lijn met touw en stokjes. Mijn netwerk is vergroot. Ik heb veel nieuwe mensen leren kennen. Ik heb ze beter en dieper leren kennen. Het geeft me nieuwe inzichten en dat voelt goed aan. Catharina: Ik ben eigenlijk maar een halve vrijwilliger. Ik ben vooral betrokken op de ontmoetingsruimte in de kruidenier. Ik probeer de klanten te ondersteunen met uitleg te geven over allerhande zaken zoals uitleg geven over het derde betalerssysteem van de tandarts of ik verwijs mensen door naar allerhande diensten of bedrijven. Zo heb ik onlangs iemand geholpen bij het zoeken naar een goedkope beerput kuiser. Ik lees van alles en weet dus van alles, die info deel ik graag met mensen. Ik organiseer ook ontmoeting bij mij thuis voor een aantal klanten van de Sociale kruidenier. Zo heb ik Martine uitgenodigd voor haar verjaardag bij mij thuis. Ik hou ervan om te werken aan een hechte band tussen de klanten vrijwilligers. We zijn ervan overtuigd dat de arbeidsmarkt heel wat kan leren van het Torekesproject en dit wordt ook erkend door Freddy Vanmalderen ( Directeur Arbeidsmarktwerking VDAB Oost-Vlaanderen): of we nu willen of niet, we gaan de arbeidsmarkt moeten hervormen en belangrijk daarbij is dat we de werkgevers heropvoeden. Als we willen dat iedereen aan boord geraakt van de arbeidsmarkt moet er ruimte, tijd en aandacht besteed worden aan het welzijn van de werknemers, anders zal het niet lukken. Vanuit LABORAbot houden we de komende jaren de vinger aan de pols om op basis van de noden in de wijk samen met bewoners en vrijwilligers verder te experimenteren rond nieuwe vormen van arbeid en toeleiding op maat naar vorming, opleiding en tewerkstelling. Enkel door or hier concreet mee aan de slag te gaan kunnen we er voor zorgen dat meer mensen een kans krijgen op de arbeidsmarkt. is het tijdschrift van Samenlevingsopbouw Gent vzw en verschijnt tweemaal per jaar, in mei en november. werkten mee aan dit nummer: Wahiba Benafla, Anissa Boutibie, Pascal Debruyne, Dagmar De Potter, Wannes Degelin, Tom Dutry, Alain Platel, Stéphanie Staïesse, Lut Vael, Dimitri Vandenberghe, Frank Vandepitte. eindredactie: Wannes Degelin, Jan Rooms, Lut Vael, Dimitri Vandenberghe en Frank Vandepitte. adresbeheer: jan.rooms@samenlevingsopbouw.be vormgeving: Herman Belgy, derkapellmeister@me.com fotografie: Samenlevingsopbouw Gent, Wannes Degelin, Geertje Franssen, Pixabay, Dimitri Vandenberghe, Chris Van der Burght, Muntuit. verantwoordelijke uitgever: Lut Vael, coördinator, Blaisantvest 70, 9000 Gent Samenlevingsopbouw Gent vzw, Blaisantvest 70, 9000 Gent T.: E.: info.gent@samenlevingsopbouw.be W. INVESTEERT IN DE KRACHT VAN MENSEN, ZET POLITICI AAN TOT SOCIAAL BELEID Samenlevingsopbouw Gent vzw werkt met een 30-tal medewerkers in Ledeberg, Nieuw Gent, het Rabot, de Dampoortwijk, Muide-Meulestede, de Brugse Poort en aan de Watersportbaan, aan thema s zoals wonen, arbeid en maatschappelijke dienstverlening. We ondersteunen en versterken kwetsbare groepen zodat zij zelf mee oplossingen kunnen zoeken voor problemen in hun omgeving en opnieuw greep krijgen op hun leven. Samen met deze kwetsbare groepen zetten we politici er toe aan om uitdrukkelijk te kiezen voor duurzame en structurele oplossingen voor sociale achterstelling, armoede en uitsluiting, omdat iedereen wint bij sociaal beleid. Samen met de bewoners waarmee we werken, bouwen we aan een samenleving die solidair, democratisch en intercultureel is. Indien je Samenlevingsopbouw Gent vzw wil steunen in de uitvoering van haar verschillende projecten kan je een gift storten op rekeningnummer BE

24 COLUMN SAMEN Begin jaren 80 van de vorige eeuw (!) werkte ik als gewetensbezwaarde op de Dienst Monumentenzorg en Stadsarcheologie van de Stad Gent. Hoe ik daar terecht gekomen ben, is op zich al een apart verhaal. Pas afgestudeerd als orthopedagoog wilde ik mijn burgerdienst doen in het Speeltheater (huidige Kopergietery) van Eva Bal. In die periode bestond namelijk nog de verplichte legerdienst of kon je als gewetensbezwaarde ter vervanging twee jaar burgerdienst doen, maar het Speeltheater beschikte toen nog niet over de juiste papieren om die gewetensbezwaarden in dienst te nemen. In die periode woonde ik in een gemeenschapshuis waar ook Joan Vandenhoute en zijn gezin leefden. Joan was de directeur van de Dienst Monumentenzorg en Stadsarcheologie en zijn vrouw, Marijke Huvenne, was een goeie vriendin van Eva Bal. Joan, genereus als hij was, stelde mij voor om officieel bij hem te komen werken en in t geniep toch nog in het Speeltheater rond te hangen. Een aantal dagen per week was ik dus op die stadsdienst en aanvankelijk wisten ik noch de medewerkers wat ik met mijn diploma orthopedagogiek voor Monumentenzorg kon betekenen. En toch, geleidelijk aan vond ik er een weg en werden die twee jaren een ontzettend belangrijke ervaring in mijn leven. Ik trok mee met de medewerkers die de stad als hun binnenzak kenden, bezocht alle wijken van Gent, leerde de geheimen achter gevels en muurtjes kennen en ik werd ook een directe getuige van de allereerste stappen in de ontwikkeling en uitvoering van de Gentse stadsvernieuwing waarvoor Joan en zijn medewerkers de grondplannen hadden getekend. Gent was eind jaren 70 een uitgeleefd industriestadje. Grijs en grauw, de Leie, de Lieve en de Schelde waren nog open riolen, overal reden er auto s, alle pleintjes waren parkings en vele historische panden stonden leeg en te verkrotten. Tot kort daarvoor bestonden er zelfs plannen om historische wijken af te breken, pal in het centrum moderne hoogbouw op te trekken en in de waterwegen metrolijnen te leggen. Het project Stadsvernieuwing had als bedoeling van Gent opnieuw een leefbare stad te maken waarbij een goed evenwicht zou worden gezocht tussen wonen werken vrije tijd, tussen nieuwbouw en restauratie van historische panden, tussen stenen en groen en tussen oorspronkelijke bewoners, inwijkelingen, toeristen, arm en rijk oud en jong... Ook na mijn burgerdienst ben ik het stadsvernieuwingsproces blijven volgen en het bleef ongemeen boeiend te zien hoe Gent stapje voor stapje open bloeide. Om dat te bereiken heb je in de eerste plaats moedige stadsbesturen nodig, maar ook het engagement en de volledige medewerking van de bewoners. De dialoog opzetten tussen het bestuur en haar bewoners is niet eenvoudig maar burgemeesters als Frank Beke en Daniel Termont en hun teams waren/zijn meesterlijk in het opzoeken en aangaan van directe contacten met de inwoners van àlle wijken. De fietstochten van Frank Beke doorheen de stad en zijn huis aan huis bezoeken kunnen memorabel worden genoemd. Ik herinner mij straffe momenten onderweg: de bezetting van de Vooruit, de gevechten (soms letterlijk!) in het Patershol Alain Platel om het Pand te behouden, het afbreken van alle gebouwen aan de Zuid (waaronder een gezellige filmzaal, een Art Deco feestpaleis, een hotel met oude grandeur en alle groezelige dansplekken op de Kuiperskaai waar we toen nog konden uitgaan ) en in de plaats daarvan het verschijnen van wat ze in Gent al snel het paleis van Ceausescu gingen noemen De eerste poging om een deel van de stad verkeersvrij te maken, het bouwen van de ondergrondse parkings aan de Kouter, Vrijdagmarkt en het Sint- Pietersplein, het heraanleggen van de Korenmarkt, de Gras- en Korenlei, de deining rond het Forum dat nu De krook is geworden, het dispuut rond de Schaapsstal (Stadshal) Ik heb de voorbije 30 jaar gezien hoe Gent langzaam transformeerde naar wat men terecht één van de prachtigste Vlaamse steden noemt, waar dat evenwicht tussen wonen werken vrije tijd langzaam wordt gevonden. Er is nog ontzettend veel mogelijk én nodig, maar het is precies dàt trage maar zorgvuldig wordingsproces wat de geschiedenis van een stad maakt. Momenteel trekt Gent het voortouw in het verder uitbreiden van de zones waarin de auto zoveel mogelijk wordt geweerd (persoonlijk denk ik zelfs dat de huidige plannen nog niet ver genoeg gaan!). Dat lijkt mij de evidentie zélf, zéker wanneer we beseffen dat we er àlles aan moeten doen om het milieu te redden voor de volgende generaties. En toch zijn er nog die op de rem willen gaan staan. Dat men probeert om tóch nog een volksraadpleging te organiseren maanden nadat het circulatieplan al is ingevoerd én nadat is gebleken dat er onvoldoende handtekeningen werden verzameld, lijkt mij dan ook een absurd idee. Als we bovendien weten dat het organiseren van zo n referendum de stad om en bij de 1 miljoen euro zou kosten, dan durf ik hierbij de initiatiefnemers dringend vragen om deze claim te laten vallen (die 1 miljoen euro zijn zo hard nodig voor zoveel andere zaken: de voortdurende en dringende armoedebestrijding is er bijvoorbeeld één van). Ik wil hen uitnodigen om samen te werken met alle mensen die op dit ogenblik nadenken over creatieve oplossingen voor de (eventuele) problemen die zijn ontstaan naar aanleiding van de invoering van het nieuwe circulatieplan. Dat blijken er toch een pak minder te zijn dan oorspronkelijk werd gevreesd, dus er zal nog veel tijd overblijven om samen terraskes te doen! Alain Platel, les ballets C de la B Chris Van der Burght Alain toert momenteel met twee voorstellingen: Nicht schlafen (volgend seizoen in Gent, nu op Europese toer) en En avant, marche! - een samenwerking met Frank Van Laecke (in juni in Canada) 24