Bouwsteen Water Baakse Beek-Veengoot

Transcriptie

1 1

2 Bouwsteen Water Baakse Beek-Veengoot Inhoudsopgave 1. INLEIDING Wat zijn bouwstenen? Wat staat er in de Bouwsteen Water? Hoe is de Bouwsteen Water opgebouwd? 5 2. KADERS Kader Richtlijn Water (KRW) Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) Provinciaal Waterplan Waterbeheerplan van het Waterschap Overige beleidsdocumenten Watervisie GGOR-processen 7 3 BESCHRIJVING VAN HET WATERSYSTEEM BAAKSE BEEK-VEENGOOT Gebiedsbeschrijving Beschrijving van het watersysteem Oppervlaktewater Grondwater Waterkwaliteit 14 2

3 4 DE WATEROPGAVE Thema 1: te weinig water Thema 2: wateroverlast Thema 3: waterkwaliteit Thema 4: inrichting Thema 5: beheer en onderhoud 20 5 GEWENSTE MAATREGELEN Thema 1: te weinig water Thema 2: wateroverlast Thema 3: waterkwaliteit Thema 4: inrichting Thema 5: beheer en onderhoud 24 6 HOOFDPUNTEN VAN DE BOUWSTEEN WATER 29 3

4 1. Inleiding Voor het stroomgebied van de Baakse Beek-Veengoot is in 2008 onder aansturing van waterschap Rijn en IJssel een integraal gebiedsproces van start gegaan. In dit gebiedsproces Baakse Beek-Veengoot worden keuzes gemaakt over de inrichting van het gebied en de realisering daarvan. Waterschap Rijn en IJssel is bestuurlijk trekker en regisseur van dit gebiedsproces en is verantwoordelijk voor het realiseren van de wateropgave. Provincie Gelderland heeft een ondersteunende rol. Binnen dit gebiedsproces is samenwerking met gemeenten, gebiedspartijen, terreinbeherende organisaties, gebiedscommissies, belangenorganisaties en maatschappelijke organisaties van groot belang. Daarom zijn deze partners verenigd in een Regiegroep; de Regiegroep denkt mee over de organisatie van het proces en adviseert over de uitvoeringsagenda. Het vastgestelde beleid is een gegeven en een randvoorwaarde voor de nadere invulling. Dit beleid staat verder niet ter discussie, maar samen met het gebied worden: ambities en wensen van het gebied in beeld gebracht keuzes gemaakt over een nadere invulling de uitvoering concreet beschreven: wie, wat, waar en wanneer 1.1. Wat zijn bouwstenen? Om tot een integraal investeringsprogramma te komen, stellen gebiedspartijen samen met deskundigen een zestal sectorale bouwstenen op. In deze bouwstenen worden de wensen c.q. doelstellingen aangegeven voor de volgende sectoren: water, landbouw, natuur, cultuurhistorie, recreatie en leefbaarheid. De informatie uit deze bouwstenen wordt met elkaar vergeleken in de zogenaamde synthesefase. Het resultaat is allereerst een aantal toekomstscenario s en uiteindelijk een integrale investeringsagenda. De Bouwsteen Water omvat de ambitie vanuit de sector water voor het stroomgebied van de Baakse Beek-Veengoot. De Bouwsteen Water is gebaseerd op eerdere documenten, rapporten of plannen. Indien daar aanleiding toe was, is de Bouwsteen Water aangevuld met nieuwe inzichten. Deze bouwsteen vormt de input vanuit de sector water voor de synthesefase van het gebiedsproces Baakse Beek-Veengoot. De Bouwsteen water is opgesteld door het waterschap Rijn en IJssel en is niet vastgesteld door het bestuur van het waterschap Wat staat er in de Bouwsteen Water? In de Bouwsteen Water zijn alle wateropgaven verzameld en geconcretiseerd. Deze concretisering heeft plaatsgevonden aan de hand van de volgende thema s: 4

5 Thema 1: Te weinig water : welke maatregelen worden genomen om de verdroging van natte natuur en vochttekorten in de landbouw tegen te gaan? Thema 2: Wateroverlast : waar is op dit moment sprake van onacceptabele wateroverlast en hoe wordt dit bestreden? Thema 3: Waterkwaliteit : welke problemen zijn er ten aanzien van de waterkwaliteit en welke maatregelen worden genomen om de waterkwaliteit verder te verbeteren? Thema 4: Inrichting : op welke wijze wordt de inrichting van beken met een Specifieke Ecologische Doelstelling (SED), de realisering van de natte ecologische verbindingszones en het realiseren van vispassages vorm gegeven? Thema 5: Beheer en onderhoud : wat is ervoor nodig om het watersysteem ook in de toekomst duurzaam te kunnen beheren en onderhouden? 1.3. Hoe is de Bouwsteen Water opgebouwd? Hoofdstuk 2 geeft een korte beschrijving van de beleidsmatige kaders. Hoofdstuk 3 beschrijft het watersysteem van de Baakse Beek-Veengoot. In hoofdstuk 4 wordt de wateropgave geformuleerd. Hierin is aangegeven wat er (op basis van bestaand beleid) gedaan moet worden voor de sector water. Vervolgens is in hoofdstuk 5 aangegeven op welke manier we denken dat de opgave gerealiseerd zou moeten worden. Ten slotte zijn in hoofdstuk 0 de hoofdpunten van de Bouwsteen Water nog eens op een rijtje gezet. 5

6 2.Kaders Zoals eerder is aangegeven is de Bouwsteen Water hoofdzakelijk gebaseerd op bestaand beleid. Dit hoofdstuk beschrijft de beleidsmatige kaders, die het vertrekpunt zijn voor deze Bouwsteen Water. Het gaat hier onder andere om Europees, provinciaal en waterschapsbeleid Kader Richtlijn Water (KRW) De KRW stelt eisen aan zogenoemde waterlichamen. Binnen de Baakse Beek-Veengoot zijn de Baakse Beek, de Veengoot en de Oosterwijkse Vloed aangewezen als waterlichaam. In waterlichamen wordt gestreefd naar een gezond en duurzaam watersysteem. Dit stelt onder andere eisen aan de waterkwantiteit (stromingscondities), de waterkwaliteit (fysisch chemisch) en de ecologische waarden in de beek (inrichting) Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) Vanuit het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) uit 2003 zijn werknormen voor wateroverlast opgesteld. Door provincie Gelderland zijn de normen geconcretiseerd in de Waterverordening Waterschap Rijn en IJssel (december 2009). In het kort komen deze normen er op neer dat alle gronden die in agrarisch gebruik zijn, niet vaker mogen overstromen dan gemiddeld 1 keer per 10 jaar. Daarbij geldt dat 5% niet aan deze norm hoeft te voldoen. Voor stedelijk gebied geldt een norm van eens per 100 jaar. Bij de bepaling van de huidige inundatiefrequenties is rekening gehouden met de verwachte klimaatsverandering. In Tabel 1 zijn de normen weergegeven zoals opgenomen in de Waterverordening Waterschap Rijn en IJssel. Tabel 1: Normen wateroverlast. Grondgebruik Normsituatie Areaal toegestane onderschrijding Natuur - - Grasland 1:10 <5% Stedelijk gebied 1: Provinciaal Waterplan Het Waterplan van de provincie Gelderland geeft richting aan de inrichting en beheer van de waterhuishouding in Gelderland. Het Waterplan vormt het toetsingskader voor de plannen van de waterbeheerders. Vooral de functiekaart is daarbij van belang, omdat deze leidend is voor het waterbeheer. De belangrijkste functieaanduidingen in het Waterplan zijn: Functie natte natuur. Voor deze gebieden wordt gestreefd naar een optimale situatie, zoals deze verder is uitgewerkt in het provinciale Gebiedsplan Natuur en Landschap. De belangrijkste natte natuurgebieden in de ecologische hoofdstructuur worden beschermd door de beschermingszone natte natuur. In deze gebieden mogen geen maatregelen worden genomen die verdrogend werken. Binnen de beschermingszones wordt o.a. het aanleggen van nieuwe drainage en het plaatsen van grondwateronttrekkingen voorkomen. 6

7 Met de aanduiding van TOP-gebieden heeft de provincie Gelderland prioriteit toegekend aan een aantal verdroogde natte natuurgebieden. In deze natte natuurgebieden wordt de verdroging met voorrang bestreden (2013). Om dit te realiseren, is voor deze gebieden ook financiering toegezegd. Aan een aantal oppervlaktewateren is de aanduiding HEN (Hoogste Ecologische Niveau) of SED (Specifieke Ecologische Doelstelling) toegekend. De gewenste waterhuishoudkundige inrichting voor deze wateren is uitgewerkt in de provinciale Waterwijzers Waterbeheerplan van het Waterschap In het Waterbeheerplan is de functietoekenning uit het provinciale Waterplan overgenomen. In het Waterbeheerplan zijn geen andere eisen gesteld dan in het Waterplan. In het Waterbeheerplan is aangegeven dat het waterschap een functioneel waterbeheer voert. Dat betekent dat watersystemen in balans zijn en tegen een stootje kunnen. Het grondgebruik is daarbij afgestemd op de mogelijkheden en beperkingen van de grond, het watersysteem en het waterbeheer Overige beleidsdocumenten Bovenstaande kaders zijn op onderdelen uitgewerkt in andere beleidsdocumenten. In deze beleidsdocumenten zijn geen nieuwe kaders gesteld, maar zijn gestelde doelen geconcretiseerd Watervisie Waterschap Rijn en IJssel heeft een Watervisie opgesteld. Deze Watervisie beschrijft hoe het waterschap Rijn en IJssel de wateropgaven op langere termijn (2050) duurzaam aanpakt. De Watervisie stelt geen nieuwe doelen, maar geeft op hoofdlijnen aan op welke wijze het waterschap de gestelde opgaven realiseert. De belangrijkste boodschap van de Watervisie luidt Meer ruimte en minder techniek. Het waterschap richt het watersysteem in door te kiezen voor ruimtelijke oplossingen, maar technische middelen blijven altijd nodig. Vitale watersystemen. Als waterschap plannen en kiezen we op het niveau van stroomgebieden. Vasthouden, bergen, afvoeren. Het waterschap wentelt problemen niet af; problemen worden bij de bron aangepakt en opgelost GGOR-processen Binnen de GGOR-processen (Gewenste Grond- en Oppervlaktewater Regime) bekijkt het waterschap in welke mate het huidige watersysteem afwijkt van het watersysteem, zoals dat nodig is voor een optimale bediening van de ruimtelijke functies. Op deze manier komen knelpunten in het huidige waterbeheer in beeld. Via een gebiedsproces wordt op een transparante en begrijpelijke manier een afweging gemaakt voor het te realiseren van de gewenste inrichting van een gebied. 7

8 Op dit moment is het GGOR-proces Lindese Laak-Hallerlaak inhoudelijk afgerond. Het GGOR-proces Baakse Beek- Landgoederenzone is inhoudelijk afgerond. Samen met het gebied is de conclusie getrokken dat lokale maatregelen ontoereikend zijn om de verdroging van natuur op te heffen. Uit een oriënterende verkenning is gebleken dat met regionale maatregelen een veel groter effect op de gestelde doelen te verwachten is. Daarom is het GGOR-proces Baakse Beek-Landgoederenzone opgeschaald naar het GGOR-proces Baakse Beek-Veengoot. Het GGOR-proces Baakse Beek-Veengoot is kort na de zomer van 2009 gestart. Voor dit proces is een klankbordgroep samengesteld met vertegenwoordigers van de landbouw, natuur, landgoederen, gemeenten, Provincie Gelderland en Vitens. 8

9 3. Beschrijving van het watersysteem Baakse Beek-Veengoot Water speelt een belangrijke rol in het landschap. Het landschap is in het verleden immers voor een groot deel gevormd door het water. Door de eroderende werking van water zijn dalen en laagten ontstaan. Door technische ingrepen hebben we het water steeds meer aangepast aan onze wensen. Hierdoor is de relatie tussen water en landschap niet meer, of nog slechts ten dele zichtbaar. We willen dat de symbiose tussen water en landschap weer zichtbaar wordt. Door de inrichting van waterlopen af te stemmen op het landschap, wordt de rol die water heeft als drager in dat landschap versterkt of hersteld. Omdat keuzes voor oplossingsrichtingen voor een groot deel zijn ingegeven door de symbiose van landschap en water, is het van belang om eerst wat dieper op de ontstaansgeschiedenis van het Achterhoekse landschap in te gaan Gebiedsbeschrijving Het stroomgebied van de Baakse Beek-Veengoot heeft een oppervlak van bijna ha. en strekt zich uit van Lichtenvoorde tot Zutphen. Mede als gevolg van de (hydro)geologische opbouw van het gebied, bestaan er grote verschillen in het gebruik en de inrichting van het landschap. Op basis van de (Hydro)geologische opbouw van het gebied, wordt een drietal deelgebieden onderscheiden, elk met een daarvoor typerende beeksysteem: het Oost-Nederlands plateau met de terrasrandbeken het moeraslandschap tussen Lichtenvoorde en Ruurlo met de moeraslandbeken; het landschap met laaglandbeken en temporaire beken. Het functioneren van het grond- en oppervlaktewaterregime is schematisch weergegeven in Laaglandbeken Moeraslandbeken Terrasrandbeken Wiersse/Medler Suideras/Hackfort Wolfersveen Aaltense Goor Figuur 1: Dwarsdoorsnede. 9

10 Figuur 1. Oost-Nederlands plateau met de terrasrandbeken De terrasrandbeken ontspringen aan de rand van het Oost-Nederlandse plateau. Dit deel kent relatief veel hoogteverschil en de terrasrandbeken zijn herkenbaar in het landschap. Het landschap is nog vrij natuurlijk. De terrasrandbeken die hier voorkomen zijn de Lievelderbeek, Vragenderbeek, Weijenborgse Beek, Visserijbeek en de Zilverbeek. De watervoerende dekzandlaag is op de terrasrand erg dun. De terrasrandbeken hebben dan ook een sterke drainerende werking op deze dunne dekzandlaag, die zich hier op een slecht doorlatende pleistocene leemlaag bevindt. Hierdoor zijgt neerslag nauwelijks in, maar wordt het versneld afgevoerd door deze beekjes. Korte en heftige piekafvoeren zijn dan ook kenmerkend voor deze terrasrandbeken. Het uittredend grondwater is vaak zeer ijzerrijk en mede bepalend voor de samenstelling van het beekwater. Uittredend grondwater dat pas aan de rand van het plateau naar de oppervlakte komt, voornamelijk in het Aaltense Goor en Koolmansdijk, is minder ijzerrijk en heeft door beïnvloeding van de kalkhoudende bodem een gebufferde kalkrijke samenstelling. Het moeraslandschap met de moeraslandbeken Het contrast van de overgang van de terrasrandbeken naar de bovenloop van de Baakse Beek en Veengoot ten westen van Lichtenvoorde is groot. Het relatief vlakke gebied van het moeraslandschap wordt begrensd door langgerekte zandruggen zoals de Romienendiek, het Zand en de zandrug bij Ruurlo. Deze ruggen hebben geleid tot stagnatie van afstromend water. Het water, dat door de terrasrandbeken versneld werd afgevoerd, kwam in dit vlakke gebied tot stilstand. Hier ontstond een moeraslandschap, met grote veen- en broekgebieden (zoals het Aaltense Goor, het Wolfersveen en het Ruurlosche Broek). In de loop van de 19 e eeuw is begonnen met de ontginning van dit moeraslandschap. Met cultuurtechnische ingrepen is het gebied geschikt gemaakt voor landbouwkundig gebruik. Daarbij zijn er ook grote ingrepen verricht aan de Baakse Beek. In een later stadium is de Veengoot aangelegd om overtollig water uit het gebied af te voeren. Het gebied vormt nu een grootschalige landbouwgebied. 10

11 Het landschap met laaglandbeken en temporaire beken Ten westen van de zandrug bij Ruurlo, waar de middenloop van de Baakse Beek, de Veengoot en de Lindese Laak beginnen, neemt het verhang richting de IJssel weer toe. Het water dat oorspronkelijk uit de moeraszone kwam, begon hier sneller te stromen en er ontstonden meanderende en vlechtende beeksystemen. Het gebied kenmerkt zich door een afwisselend patroon van ruggen en dalvormige laagtes. Deze afwisseling zorgde ervoor dat dit gebied eerder in cultuur is genomen dan bijvoorbeeld de moeraszone. Door de afwisseling van hoogtes en laagtes was het immers eenvoudiger om nederzettingen te bouwen, met daarom landbouwgronden. Zo heeft zich sinds de vroege Middeleeuwen een kleinschalig kampenlandschap ontwikkeld, waarbij het gebruik op een natuurlijke manier werd afgestemd op de lokale geohydrologische omstandigheden. Dit verklaart ook het grote aantal landgoederen in deze zone (o.a. Wildenborch, Wiersse/Medler, Onstein, Hackfort en Suideras). Mede door deze landgoederen gaan cultuurhistorie, natuur en landbouw hier al eeuwen samen. Afhankelijk van de hoeveelheid voeding die een beek kreeg, ontstonden er laaglandbeken (die gedurende het gehele jaar watervoerend zijn) en temporaire beken. Deze laatste beken vallen regelmatig droog, als gevolg van onvoldoende aanvoer van water. Laaglandbeek (benedenloop Baakse Beek) Vanwege voldoende aanvoer van water van bovenstrooms (de moeraszone) bleef de benedenloop van de Baakse Beek in het verleden gedurende het gehele jaar watervoerend. De benedenloop van de Baakse Beek is dan ook een laaglandbeek. De watervoerendheid van de Baakse Beek is ook de reden geweest dat er in het verleden veel landgoederen langs de Baakse Beek zijn aangelegd. Voor de landgoederen was het water van belang voor de voeding van de vele waterpartijen, het aandrijven van watermolens of voor de bevloeiing van landbouwgronden die deel uitmaakten van deze landgoederen. Met het in cultuur brengen van het moeraslandschap,is ook de natuurlijke bovenstroomse voeding van de Baakse Beek verandert. Door het verdwijnen van het moeras is de natuurlijke sponswerking verdwenen. Hierdoor wordt het water in natte periodes sneller afgevoerd, maar valt de benedenloop van de Baakse Beek in droge periodes droog. 11

12 Temporaire beek (Lindese Laak) Onder andere de Lindese Laak, de Hallerlaak en de Hengelose Beek ontspringen ten westen van de zandrug bij Ruurlo. De beken hebben een verhang (ruim 0,5 m/km) dat vergelijkbaar is met dat van een laaglandbeek. Deze beken worden echter niet gevoed vanuit de moeraslandzone, maar ontspringen bij de zandrug van Ruurlo. Doordat het grondwater hier deels via de goeddoorlatende(zand) ondergrond in de richting van de IJssel verdwijnt, hebben deze beken onvoldoende voeding van water. De beken voeren gedurende 3 tot ruim 6 maanden geen water af of vallen zelfs gedeeltelijk droog. Vanwege een gebrek aan voeding van water is een temporaire beek dan ook een bijzondere vorm van een laaglandbeek Beschrijving van het watersysteem Oppervlaktewater De belangrijkste beken zijn vanzelfsprekend de Veengoot en de Baakse Beek. Deze worden gevoed door de beken die op de terrasrand ontspringen (Lievelderbeek, Vragenderbeek, Weijenborgse Beek, Visserijbeek en Zilverbeek). Deze beken zorgen voor een constante aanvoer naar de bovenlopen van de Baakse Beek en de Veengoot. De Baakse Beek is de noordelijke beek en volgt het oorspronkelijke beekdal; de Veengoot is de zuidelijke beek en is om cultuurtechnische redenen aan de rand van het beekdal aangelegd. De Veengoot vangt veel grondwater af, waardoor het gebied tussen de beken geschikt is gemaakt voor landbouwkundig gebruik. De Veengoot is ruimer gedimensioneerd dan de Baakse Beek en vormt hiermee de belangrijkste afwatering van het gebied. In het verleden is tussen de Baakse Beek en de Veengoot de van Heeckerenbeek gegraven om wateroverlast in de middenloop van de Baakse Beek te voorkomen. Sindsdien worden afvoerpieken op de Baakse Beek niet langer via de benedenloop van de Baakse Beek gestuurd, maar via de van Heeckerenbeek naar de benedenloop van de Veengoot geleid. De middenloop van de Baakse Beek krijgt een min of meer continue basisaanvoer. Als gevolg van een neerslagtekort en wegzijging naar de ondergrond, zakt in de zomer het waterpeil in de Baakse Beek en de Veengoot vaak uit tot onder stuwpeil. Als een droge periode lang genoeg aanhoudt, vallen bepaalde trajecten zelfs geheel droog. Voor piekafvoeren is er in de benedenloop het Groene Kanaal aangelegd. Deze maakt het mogelijk om langer onder vrij verval af te voeren naar de IJssel. Bij hoge IJsselwaterstanden wordt het gebied, benedenstrooms van het verdeelwerk Hackfort, bemalen door gemaal Baakse Beek. Al het water vanuit de Baakse Beek en de Veengoot komt bij verdeelwerk Hackfort bij 12

13 elkaar. Onder normale omstandigheden (als vrije lozing op de IJssel mogelijk is) wordt het water via de Baakse Beek afgevoerd richting de IJssel. Als het peil op de IJssel stijgt, en vrije lozing via de Baakse Beek niet langer mogelijk is, wordt het water afgevoerd via het Groene Kanaal. Omdat het Groene Kanaal een hoger peil heeft, kan via het Groene Kanaal langer vrij worden geloosd. Als het peil op de IJssel nog stijgt tot extreme hoogte en vrije lozing ook niet langer mogelijk is via het Groene Kanaal, wordt het water weer afgevoerd via de Baakse Beek. Dit water wordt dan geborgen in de Bakerwaard en de lage gronden rond Wichmond en middels bemaling door gemaal Baakse Beek geloosd op de IJssel Grondwater Het stroomgebied van de Baakse Beek-Veengoot bestaat in feite uit één groot doorlatend freatisch watervoerend pakket. De grote regionale grondwaterstroming volgt dan ook min of meer het maaiveldverloop: van het zuidoosten naar het noordwesten (richting de IJssel). Als gevolg van verschillen in de opbouw van de ondergrond, is er echter wel sprake van lokale grondwatersystemen. Zo bestaat er op de terrasrand veel variatie; grondwaterstanden variëren hier in de hogere delen van 0,40 tot 0,80 m - mv (bij GHG) tot dieper dan 2,40 m - mv (bij GLG). In de overgangszone, waar het grootste maaiveldverhang is, is het aanzienlijk droger en is de ontwateringsdiepte jaarrond dieper dan 1,40 m - mv. In de gebieden langs de terrasrand komt basenrijke kwel aan de oppervlakte dat afkomstig is van het Oost-Nederlands plateau. In de bovenlopen van de Baakse Beek en de Veengoot is de ontwateringsdiepte gelijkmatiger en zijn er minder lokale peilverschillen. Over het algemeen liggen de hoogste grondwaterstanden tussen 0,40 en 0,80 m - mv en de laagste tussen 1,20 en 1,80 m - mv. Uitzonderingen vormen de omgeving van Koolmansdijk, de omgeving Zieuwent, het Ruurlosche Broek en de omgeving Konijnendijk. Hier is het natter en liggen de grondwaterstanden circa 0,40 m hoger. De bovenloop is overwegend een infiltratiegebied, al bestaat er een aantal locaties waar lokale kwelstromen optreden. Deze kwel kent een grotere landbouwkundige invloed en is over het algemeen voedselrijker dan de kwel van de terrasrand. In de landgoederenzone en richting het rivierengebied worden hoge droge delen afgewisseld met lage natte delen. De hoge droge delen liggen aan de randen (o.a. t Groote Veld en de Lochemse Berg), maar ook de kampen in het landschap hebben een relatief grote ontwateringsdiepte. Deze varieert gedurende het jaar tussen 0,80 en 1,40 m - mv. De natte delen kennen globaal een ontwateringsdiepte van 0,40 tot 0,80 m - mv, waarbij de ontwateringsdiepte in de lage delen van de landgoederen vaak kleiner is dan 0,40 m - mv. In de landgoederenzone komen meerdere kwelstromen aan de oppervlakte. Dit is zowel lokale kwel (afkomstig van de hoge zandgronden aan de randen en de kampen) als diepe kwel. Dit gebufferde kwelwater is kalkrijk, maar de samenstelling varieert afhankelijk van de oorsprong. In het rivierengebied komt het meeste kwelwater aan de oppervlakte. Hier botst het diepe grondwater uit oostelijke richting met het diepe grondwater van de Veluwe en wordt omhoog gestuwd. Met name in de winter en het voorjaar, wanneer ook kwelstromen uit de IJssel naar het gebied optreden, kunnen de grondwaterstanden hier zeer hoog stijgen. In de zomer zakken de peilen onder invloed van een laag IJsselpeil echter ver weg, waardoor er nauwelijks kwel tot aan het maaiveld stijgt. 13

14 In het deelgebied van de Lindese Laak-Hallerlaak bevinden zich ten oosten van de lijn Hengelo- Vorden grote aaneengesloten infiltratiegebieden. Opvallend is de behoorlijke ontwatering door watergangen bovenstrooms in het gebied. Nabij delen van de Hallerlaak (bovenloop) en Lindese Laak (oostzijde golfbaan en tussen Kieftskamp en Zelle) treedt kwel langs de watergangen op, hetgeen duidt op een ontwaterende functie van deze watergangen. Ten westen van de lijn Hengelo-Vorden is sprake van een aaneenschakeling van relatief natte gronden waar kwel optreedt. Doordat de grondwaterstroming in het westelijk deel trager is dan in het oostelijk deel is hier sprake van een geringe stagnatie van grond- en oppervlaktewater. Dit hangt samen met het afnemen van de maaiveldhoogtegradiënt in westelijk richting. In en rond het stroomgebied van de Baakse Beek-Veengoot is een aantal grondwaterwinningen aanwezig: t Klooster (Vorden), Dennewater (Vorden) en Lochem (Lochem). Drinkwaterwinning Lichtenvoorde is afgelopen decennium stopgezet. Drinkwaterwinning t Klooster is sinds 1965 actief en pompt jaarlijks ca. 5 miljoen m 3 grondwater op. Hierdoor zijn de grondwaterstanden in landgoed Zelle gemiddeld met 20 cm gedaald. Om de wateronttrekking gedeeltelijk te kunnen compenseren laat Waterschap Rijn en IJssel sinds december 1997 water vanuit de Veengoot infiltreren in het gebied. Gedurende droge perioden is er echter geen afvoer op de Veengoot en is waterinlaat niet mogelijk. Drinkwaterwinning Vorden ligt ten noordoosten van Vorden. De onttrekking bedraagt hier ca. 2 miljoen m 3 per jaar (de vergunde hoeveelheid bedraagt 3 miljoen m 3 per jaar) Waterkwaliteit De waterkwaliteit in het stroomgebied voldoet over het algemeen aan de daarvoor geldende normen en is in die zin dus goed te noemen. Zowel de Baakse Beek als de Veengoot hebben een goede chemische toestand. De waterkwaliteit is te kenmerken als basenrijk en er zijn geen overschrijdingen van prioritaire stoffen. Wel is het chloride gehalte relatief hoog. De bijdrage van de landbouw aan de totale nutriëntenvracht binnen het stroomgebied van de Baakse Beek- Veengoot is groot, maar het nutriëntengehalte blijft binnen de daarvoor geldende norm. Wat betreft de waterkwaliteit nemen de terrasrandbeken een bijzondere plek in. De waterkwaliteit van deze beken is licht zuur en zeer ijzerrijk, maar dit betreft natuurlijke achtergrondconcentraties. Daarnaast liggen de nutriëntconcentraties van deze terrasrandbeken ver boven de norm. Dit wordt veroorzaakt doordat op de terrasrand een zeer dun watervoerend pakket aanwezig is, waardoor nutriënten sneller tot afvoer komen. Waterzuiveringen In het plangebied ligt een tweetal rioolwaterzuiveringen: RWZI Lichtenvoorde en RWZI Ruurlo. Beide lozen het water op de Baakse Beek. RWZI Lichtenvoorde zuivert het afvalwater van personen en kan maximaal 1 miljoen liter afvalwater per uur reinigen. Het afvalwater is afkomstig uit Lichtenvoorde, Harreveld, Lievelde, Vragender en Zieuwent. RWZI Ruurlo zuivert het afvalwater van personen kan maximaal liter afvalwater per uur reinigen. Het afvalwater is afkomstig uit Ruurlo en een deel van het buitengebied van Hengelo. De zuiveringen hebben een tweeledig effect op de waterhuishouding. Enerzijds vormt het effluent een belasting van nutriënten op de Baakse Beek. Anderzijds levert het effluent een bijdrage in het verlengen van de watervoerendheid van de Baakse Beek. Voor de aanwezige 14

15 aquatische flora en fauna weegt het verlengen van de watervoerendheid belangrijker dan de belasting met het effluentwater. Uit meetgegevens blijkt dat de waterkwaliteit van de Baakse Beek en de Veengoot voldoet aan de normen voor nutriëntenconcentraties. Op basis van deze meetgegevens is de waterkwaliteit van de Baakse Beek benedenstrooms van RWZI Ruurlo geen knelpunt voor het behalen van de ecologische doelen van de Baakse Beek. Benedenstrooms van de RWZI Lichtenvoorde worden vrijwel continu te hoge chloridengehalten gemeten. Dit is een gevolg van industriële lozingen met hoge chloridengehalten op de RWZI. Inmiddels heeft de industriële lozer een voorzuivering in bedrijf genomen (begin 2004) waarmee de lozing van chloride is verminderd en de gehalten zijn gedaald tot onder de MTR. Uit de meetgegevens blijkt ook, dat als gevolg van verdunning, het stikstofgehalte van boven naar benedenstrooms lager wordt. Tabel 2 geeft een overzicht van de gemeten waterkwaliteit in de Baakse Beek en de Veengoot. Tabel 2: Gemeten waterkwaliteit in Baakse Beek en Veengoot. BAB16 BAB12 BAB16 BAB12 Toetsjaar Meetpunt Parameter Bovenstrooms RWZI Stikstof Goed Goed Goed Ruurlo Benedenstrooms RWZI Stikstof Goed Goed Goed Ruurlo Bovenstrooms RWZI Fosfaat NB Matig Matig Ruurlo Benedenstrooms RWZI Fosfaat NB Goed Goed Ruurlo NIB01 BAB01 NIB01 BAB01 Bovenstrooms RWZI Lichtenvoorde Benedenstrooms RWZI Lichtenvoorde Bovenstrooms RWZI Lichtenvoorde Benedenstrooms RWZI Lichtenvoorde Stikstof Ontoereikend Goed Matig Stikstof Goed Matig Goed Fosfaat NB Goed Goed Fosfaat NB Ontoereikend Matig Goed Stikstof 4 mg/l; Fosfaat 0,14 mg/l Matig Stikstof 4-8 mg/l; Fosfaat 0,14-0,19 mg/l Ontoereikend Stikstof 8-12 mg/l; Fosfaat 0,19-0,42 mg/l NB Niet bekend 15

16 4. De wateropgave De opgaven voor de Baakse Beek-Veengoot zijn gebaseerd op vastgesteld beleid en de huidige functietoekenning. Zoals in hoofdstuk 0 is aangegeven, zijn er diverse kaders van waaruit de wateropgaven worden gesteld. Onafhankelijk van het kader dat de opgaven stelt, zijn deze terug te brengen tot een aantal inhoudelijke waterthema s. De volgende waterthema s zijn voor het stroomgebied van de Baakse Beek onderscheiden: Thema 1: te weinig water Thema 2: wateroverlast Thema 3: waterkwaliteit Thema 4: inrichting Thema 5: beheer en onderhoud In de volgende paragrafen worden de opgaven genoemd. Daar waar mogelijk zijn de opgaven zo concreet mogelijk uitgewerkt. Alle wateropgaven zijn opgenomen in het totaaloverzicht in Tabel 5; voor een grafische weergave van alle wateropgaven wordt verwezen naar Figuur Thema 1: te weinig water Bestrijding van verdroging staat al sinds lange tijd op de agenda. Vanwege stagnatie in het terugdringen van de verdroging is in 2006 afgesproken dat provincies een lijst opstellen van concreet aan te pakken verdroogde gebieden: de TOP-lijst van verdroogde gebieden. Tot 2013 vormt de aanpak van deze TOP-gebieden de landelijke doelstelling. Binnen het stroomgebied van de Baakse Beek-Veengoot zijn de volgende gebieden aangewezen als TOP-gebied: Baakse Beek Leeg n Konningstool Landgoed Hackfort/Landgoed Suideras Landgoed Vorden Landgoederen De Wiersse/Medler Lindese Laak Hagenbeek Landgoed Wildenborch Binnen de GGOR-trajecten GGOR Lindese Laak-Hallerlaak, GGOR Baakse Beeklandgoederenzone en het GGOR Baakse Beek-Veengoot zijn de beleidsmatige opgaven voor deze TOP-gebieden nader gespecificeerd. Daarbij is de beleidsmatige opgave van de bestrijding van verdroging geconcretiseerd tot een concrete ontwikkelopgave. Deze concrete opgave per TOP-gebied is opgenomen in Tabel 5. Zoals aangegeven moeten de TOP-gebieden op korte termijn worden gerealiseerd. Buiten deze gebieden zijn er nog andere locaties waar het waterbeheer afgestemd moet worden op terrestrische natuurdoelen. Deze gebieden komen overeen met de functie natte natuur uit de functiekaart van het provinciale Waterplan. Voor deze gebieden is een realisatietermijn van 2027 gehanteerd. Omdat de bestrijding van de verdroging voor deze gebieden pas op de langere termijn plaatsvindt, is de wateropgave voor deze gebieden binnen de diverse GGORprocessen niet nader gespecificeerd. 16

17 Naast verdroging van natte natuurgebieden, kan ook de landbouw te maken hebben met vochttekorten. Om deze vochttekorten gedurende het seizoen voorkomen, wordt dan vaak beregend. De verwachting is dat als gevolg van klimaatsverandering de vochttekorten in de landbouw verder toenemen Thema 2: wateroverlast Vanuit het nationaal Bestuurakkoord Water (NBW) zijn werknormen voor wateroverlast (inundaties) opgesteld die vervolgens door de provincie in de Verordening Waterschap Rijn en IJssel zijn vastgelegd. In het kort komen deze normen er op neer dat alle gronden die in agrarisch gebruik zijn, niet vaker mogen inunderen dan gemiddeld 1 keer per 10 jaar. Voor stedelijk gebied in de bebouwde kom geldt een norm van eens per 100 jaar. Bij de bepaling van de huidige inundatiefrequenties is rekening gehouden met de verwachte klimaatsverandering. In 2007 is het gehele beheersgebied van waterschap Rijn en IJssel getoetst aan deze landelijke normen, waarbij rekening is gehouden met de verwachte klimaatsverandering. Uit deze toetsing is een aantal gebieden naar voren gekomen, dat mogelijk niet voldoet aan de landelijke normen. Vervolgens zijn deze gebieden in de diverse GGOR-processen nader beschouwd of er daadwerkelijk sprake is van onacceptabele wateroverlast. In de gebieden waar voldaan wordt aan de landelijke normen, is het watersysteem wat risico s op wateroverlast betreft, op orde. In het GGOR-proces Lindese Laak-Hallerlaak is geconstateerd dat de gebieden, die in eerste instantie niet leken te voldoen aan de landelijke normen, bij nadere beschouwing geen knelpunt bleken te vormen. Dit omdat inundatie bleek plaats te vinden op gebieden die zijn ingericht als natuur of omdat de berekende omvang van de inundatie in de praktijk niet werd herkend. Samengevat kan worden gesteld dat het stroomgebied van de Lindese Laak-Hallerlaak voldoet aan de norm van eens per 10 jaar. Wel is er lokaal sprake van enige grondwateroverlast in kruipruimtes. Ook binnen het GGOR-proces Baakse Beek-Veengoot is geconstateerd dat een aantal gebieden niet voldoet aan de landelijke normen. Bij een nadere beschouwing van deze gebieden is gebleken dat ze in de praktijk geen knelpunt blijken te zien. Zo voldoet de boezem van Hackfort niet aan de landelijke normen voldoet. Hier is echter sprake van een gebiedsspecifieke norm en is het gebied in het waterbeheerplan opgenomen als reductiereservoir. Voor de gebieden die aan aandachtspunt vormen, zijn maatregelen niet noodzakelijk, maar mogen verdrogingmaatregelen niet leiden tot een verslechtering van de huidige situatie. In Tabel 3 is een overzicht gegeven van de knelpunten wateroverlast. Tabel 3: Aandachtspunten ten aanzien van wateroverlast. Oorspronkelijke NBWlocaties Praktijk ook overschrijding 5% Status overlast areaal Boezem Hackfort ja ja Bestemd als reductiereservoir Wolfersveen nee nee Aandachtspunt Ruurlose Broek ja nee Aandachtspunt 17

18 4.3. Thema 3: waterkwaliteit Waterschap Rijn en IJssel streeft naar een goede chemische kwaliteit van het oppervlaktewater ten behoeve van volksgezondheid en ecologie. De chemische kwaliteit van het water is in orde wanneer concentraties van potentieel gezondheidsbedreigende stoffen in het oppervlaktewater en de waterbodem onder bepaalde normen blijven. Deze normen zijn opgesteld door de Europese Unie, het Rijk of door het Waterschap Rijn en IJssel in overleg met andere waterschappen binnen Rijn-Oost. De waterkwaliteit binnen de Baakse Beek-Veengoot is over het algemeen goed te noemen; de waterkwaliteit voldoet aan de landelijke normen. De terrasrandbeken vormen hierop een negatieve uitzondering; hier liggen de nutriëntconcentraties ver boven de norm. Dit wordt veroorzaakt doordat op de terrasrand een zeer dun watervoerend pakket aanwezig is, waardoor nutriënten sneller tot afvoer komen. Ook de waterkwaliteit van de Baakse Beek, benedenstrooms RWZI Lichtenvoorde, laat nog iets te wensen over. Hoewel het effluent van de RWZI Lichtenvoorde de vergunningsgrenzen niet overschrijdt, wordt de norm voor fosfaat in de Baakse Beek incidenteel overschreden. Gezien deze waterkwaliteit binnen de Baakse Beek-Veengoot, blijft de ecologische kwaliteit van de beken daar nogal bij achter. Dit is niet zozeer te wijten aan de kwaliteit van het water, maar aan de inrichting en de afvoerdynamiek van het watersysteem: door periodieke droogval en een uniforme inrichting van de beken is de ecologische diversiteit van de beken niet optimaal. Voor een verbetering van de ecologische kwaliteit van de beken, wordt dus in eerste instantie gekeken naar de inrichting van het watersysteem en minder naar de waterkwaliteit Thema 4: inrichting Vanuit de KRW worden eisen gesteld aan waterlichamen. In deze waterlichamen wordt gestreefd naar een gezond en duurzaam watersysteem, hetgeen eisen stelt aan de waterkwantiteit (voldoende water en de juiste stromingscondities), de waterkwaliteit (fysisch chemisch) en de ecologische waardering van de beek (inrichting). Binnen de Baakse Beek- Veengoot zijn de Baakse Beek, de Veengoot en de Oosterwijkse Vloed aangewezen als waterlichaam. De Oosterwijkse Vloed heeft het ambitieniveau laag toegekend gekregen. Qua maatregelen betekent dit, dat er alleen regulier beheer en onderhoud wordt gevoerd. Voor de Bouwsteen water ligt er hier dus geen opgave. De Veengoot heeft het ambitieniveau midden toegekend gekregen. Dit betekent dat inrichting plaatsvindt binnen de grenzen van de ecologische hoofdstructuur (EHS). Binnen de EHS is de Veengoot aangewezen als EVZ model kamsalamander. Het realiseren van het model kamsalamander is een inrichtingsopgave, die verder geen eisen stelt aan het functioneren van het watersysteem. Er ligt voor de Veengoot dus geen directe inrichtingsopgave voor het waterschap. Hoewel erg geen concrete opgave ligt voor de Veengoot, is periodieke droogval van de Veengoot wenselijk in verband met de verbetering van de waterkwaliteit (fosfaatbinding). Dit zorgt weliswaar voor vissterfte, maar het maakt de Veengoot aantrekkelijker voor amfibieën. 18

19 Dit betekent echter niet dat er geen ruimte nodig is langs de Veengoot. Bij een herstel van de sponswerking van het stroomgebied van de Baakse Beek-Veengoot, verandert ook de afvoerdynamiek. Om in de toekomst de afvoercapaciteit van de Veengoot tijdens pieksituaties te kunnen waarborgen, zal er toch extra ruimte gezocht moeten worden. De Baakse Beek kent vanuit de KRW het ambitieniveau hoog. De Baakse Beek heeft in de KRW de aanduiding langzaam stromende beek op zand (type R5) toegekend gekregen. Daarnaast is door de provincie aan de bovenloop van de Baakse Beek het model EVZ model winde toegekend. Model winde stelt grote eisen aan de watervoerendheid en vispasseerbaarheid. Qua maatregelen betekent dit dat de Baakse Beek continu watervoerend moet zijn, heringericht moet worden en dat alle stuwen vispasseerbaar zijn. Van oorsprong heeft de bovenloop van de Baakse Beek meer het karakter van een moeraslandbeek, in plaats van een laaglandbeek. In de Bouwsteen Water wordt er vanuit gegaan dat de bovenloop van de Baakse Beek wordt ingericht als moeraslandbeek en dat aanduiding EVZ model winde in de toekomst komt te vervallen. Binnen dit streefbeeld is een periodieke droogval of afvoerstop van de beek nog mogelijk en is vispasseerbaarheid van de bovenloop van de Baakse Beek niet noodzakelijk. Ook de Lievelderbeek (die bovenstrooms afwatert op de Baakse Beek) heeft de aanduiding EVZ model winde en zou dus geheel vispasseerbaar moeten zijn. Aangezien de bovenloop van de Baakse Beek (als moeraslandbeek) niet vispasseerbaar is, is het ecologisch niet van belang om de Lievelderbeek vispasseerbaar te maken. Daarnaast is de ijzerconcentratie (een natuurlijke achtergrondconcentratie) in de Lievelderbeek te hoog, zodat de beoogde doelsoorten van model winde waarschijnlijk niet gerealiseerd kunnen worden. Daarom wordt er in de Bouwsteen Water vanuit gegaan dat ook voor de Lievelderbeek de aanduiding EVZ model winde in de toekomst vervalt. Naast de eisen die de KRW stelt, worden er ook eisen gesteld aan de inrichting vanuit het provinciale Waterplan. Het gaat hier om de aanduidingen SED (Specifieke Ecologische Doelstelling) of natte EVZ (Ecologische Verbindingszone). Binnen de Baakse Beek-Veengoot komen geen beken voor met de HEN-status (beek van het Hoogste Ecologische Niveau). De SED-status is geconcretiseerd in referentiebeelden overeenkomstig de KRW. Deze variëren van terrasrandbeek, moeraslandbeek tot (temporaire) laaglandbeek. Tabel 4 geeft een overzicht van de wateren, waar vanuit water een opgave ligt ten aanzien van de inrichting. Tabel 4: wateren met opgave vanuit KRW, SED of EVZ. Naam KRW-ambitie SED EVZ Benedenloop Baakse Beek hoog SED laaglandbeek EVZ Winde Bovenloop Baakse Beek hoog SED moeraslandbeek - Lievelderbeek - SED terrasrandbeek - Vragenderbeek - SED terrasrandbeek - Weijenborgse beek - SED terrasrandbeek - Visserijbeek - SED terrasrandbeek - Zilverbeek - SED terrasrandbeek - Lindese Laak - SED temporaire beek - 19

20 4.5. Thema 5: beheer en onderhoud Uitgangspunt bij het omvormen van het onderhoudssysteem is het creëren van een robuust watersysteem. Robuust staat voor een systeem met zo min mogelijk onderhoud, zo min mogelijk kunstwerken en een systeem dat, in het licht van de klimaatontwikkeling, een stootje kan hebben. Bij het in beeld brengen van de opgave voor het beheer en onderhoud van het watersysteem, is specifiek gekeken naar een (mogelijke) opgave vanuit de aspecten kunstwerken (zoals stuwen en duikers) en onderhoudspaden. Vanuit de visie meer ruimte en minder techniek streeft het waterschap naar minimalisering van het aantal kunstwerken. Binnen de Baakse Beek-Veengoot dateren de meeste kunstwerken uit de tijd van de verbeteringswerken ( 70). Hoewel deze kunstwerken inmiddels financieel zijn afgeschreven, verkeren ze nog in redelijk tot goede technische staat. Voor alle kunstwerken binnen de Baakse Beek-Veengoot geldt dat vervanging op korte termijn niet noodzakelijk is. Aangezien het waterschap streeft naar minimalisering van het aantal kunstwerken en er geen stuwen zijn die op zeer korte termijn groot onderhoud nodig hebben, is er in de Bouwsteen Water geen opgave ten aanzien van kunstwerken opgenomen. In principe streeft het waterschap naar een enkelzijdig onderhoudspad langs watergangen. Het waterschap streeft echter ook naar een robuust watersysteem, waarbij het beheer en onderhoud van de watergangen is geminimaliseerd. De ruimte die onder andere nodig is voor een andere inrichting van de beken overstijgt de ruimtevraag die nodig is voor het onderhoud aan de watergangen. In de Bouwsteen Water gaan we er dan ook vanuit dat de benodigde ruimte voor onderhoud gevonden wordt binnen de ruimte die nodig is voor een andere inrichting. Met andere woorden: onderhoud aan watergangen stelt geen extra ruimteclaim. 20

21 Figuur 2: Overzicht van de wateropgaven voor Baakse Beek-Veengoot. 21

22 5. Gewenste maatregelen Alle wateropgaven zijn opgenomen in het totaaloverzicht in Tabel 5; voor een grafische weergave van alle wateropgaven wordt verwezen naar Figuur Thema 1: te weinig water Voor het deelgebied Baakse Beek-landgoederenzone is uit het GGOR-onderzoek gebleken dat enkel lokale maatregelen niet toereikend zijn om de verdroging volledig te bestrijden. Uit modelberekeningen is gebleken dat een verhoging van de GLG (Gemiddeld Laagste Grondwaterstand) onvoldoende kan worden gerealiseerd met alleen maar lokale maatregelen. Lokale maatregelen leiden wel tot een kleine verhoging van de GLG, maar deze is niet voldoende om de benodigde grondwaterstandstijging te realiseren. Door de watervoerendheid van de watergangen te vergroten, met name van de Baakse Beek, in combinatie met lokale maatregelen kan de GLG echter wel voldoende worden verhoogd. Vergroting van de watervoerendheid van de watergangen kan alleen worden bereikt door het nemen van regionale maatregelen (op stroomgebiedniveau). Dempen of verondiepen waterlopen De waterlopen in het gebied verzorgen de afwatering van overtollig water uit het gebied. In de winter en het voorjaar hebben de waterlopen nagenoeg allemaal een drainerende werking; in de zomer zakken de peilen ver uit, zodat de drainerende werking vervalt. Voor de Baakse Beek- Veengoot geldt dat de watergangen in het verleden vaak relatief diep zijn aangelegd, waardoor het water veelal te snel wordt afgevoerd en grondwaterstanden te diep wegzakken. Verondiepen van waterlopen levert een bijdrage aan het verlengen van de periode van hogere grondwaterstanden. Mogelijke maatregelen die genomen kunnen worden om de watervoerendheid van de Baakse Beek te vergroten, zijn het verondiepen of dempen van watergangen en greppels, het verwijderen van drainage, het tijdelijk bergen van water op het maaiveld of het toepassen van zogenoemde boerenstuwtjes. Al deze maatregelen zijn samen te vatten onder de noemer herstel sponswerking, waarbij het water langer in het gebied wordt vastgehouden. Welke maatregel het beste toegepast kan worden is afhankelijk van de lokale situatie en is nog niet verder uitgewerkt in het GGOR-proces Baakse Beek-Veengoot. In de (afgeronde) GGOR-studie Lindese Laak-Hallerlaak zijn al wel watergangen concreet in beeld gebracht, waar aanpassingen gewenst zijn. Binnen de Baakse Beek-Veengoot is een aantal gebieden in beeld gebracht, die potentieel geschikt zijn om de detailontwatering aan te passen. Het gaat hier om: Bovenloop Baakse Beek Landgoederenzone Landbouwdriehoek Lindese Laak 22

23 Aankoppelen van deelgebieden De watervoerendheid van beken kan worden vergroot door het aankoppelen van (deel)stroomgebieden. Het aankoppelen van deelgebieden heeft een direct effect op de watervoerendheid en werkt door in het verhogen van de grondwaterstanden in de TOPgebieden. Door vooral in droge perioden meer water naar bijvoorbeeld de Baakse Beek te sturen, neemt de watervoerendheid toe, zonder grote verslechtering van de overige functies. De maatregel is daarmee uiterst kansrijk. Wel wordt opgemerkt dat het extra aangevoerde water deels door infiltratie naar de ondergrond kan verdwijnen. Daarnaast is het aankoppelen van (deel)stroomgebieden alleen zinvol, zolang deze bovenstroomse beken zelf ook watervoerend zijn. Aangezien veel watergangen binnen de Baakse Beek-Veengoot periodiek droogvallen, wordt de watervoerendheid wel verlengd, maar wordt droogval niet geheel voorkomen. Als het aankoppelen van deelstroomgebieden wordt gecombineerd met herstel van de sponswerking is het een zeer effectieve maatregel. Binnen de Baakse Beek-Veengoot zijn de volgende potentiële aankoppelkansen in beeld gebracht: Het aankoppelen van bovenstroomse delen van de Veengoot naar de Baakse Beek. Hier liggen meerdere mogelijkheden, waarvan het aankoppelen van het Aaltense Goor (in combinatie met herstel van de sponswerking) een van de meest voor de hand liggende gebieden is. Het aankoppelen van de landbouwdriehoek ten noorden van de middenloop van de Baakse Beek, nabij de Wildenborch. Ook hier liggen meerdere mogelijkheden, met name langs de Barchemse Veengoot. Het volledig aantakken van de bovenloop van de Hallerlaak, die nu grotendeels op de Veengoot afwatert, op de benedenloop van de Hallerlaak. Naast de bestrijding van verdroging is ook het tegengaan van vochttekorten in de landbouw een opgave. Het herstel van de sponswerking kan ook positieve effecten hebben op het tegengaan van vochttekorten voor de landbouw. Daarbij zal dan echter meer maatwerk moeten worden geleverd. Zo zal in landbouwgebieden eerder gekozen worden voor peilgestuurde drainage en het verondiepen en verbreden van watergangen; in verweven gebieden of natuurgebieden wordt eerder gekozen voor het verwijderen van drainage of het dempen van waterlopen. Kortom, het herstel van de sponswerking is in principe in het gehele stroomgebied van de Baakse Beek-Veengoot mogelijk; de mate waarin de spons kan worden hersteld zal per gebied verschillen Thema 2: wateroverlast De boezem van Hackfort fungeert in de praktijk als bergingsgebied. Voor boezem Hackfort zijn hiervoor afspraken gemaakt met de desbetreffende eigenaar en is een compensatieregeling van kracht. De boezem is inmiddels in het Waterbeheerplan van waterschap Rijn en IJssel aangewezen als reductiereservoir. Aanvullende maatregelen zijn niet nodig. 23

24 Ten aanzien van het thema wateroverlast zal bij maatregelen, die gericht zijn op herstel van de sponswerking, rekening gehouden moeten worden met de aandachtsgebieden Wolfersveen en het Ruurlose Broek Thema 3: waterkwaliteit Zoals aangegeven in paragraaf 4.3 voldoet de waterkwaliteit binnen de Baakse Beek-Veengoot over het algemeen aan de daarvoor geldende normen. Het enige aandachtpunt is de waterkwaliteit van de Baakse Beek, juist benedenstrooms RWZI Lichtenvoorde. Het waterschap heeft het voornemen bij deze RWZI een vierde trap in te bouwen in het zuiveringsproces. Deze maatregel zal ervoor zorgen dat de kwaliteit van het effluentwater verbetert en zal ook de waterkwaliteit van de Baakse Beek verbeteren. De bouw van een vierde trap in het zuiveringsproces op de RWZI Lichtenvoorde, is opgenomen als maatregel voor de Bouwsteen water Thema 4: inrichting De beken met een functietoekenning, worden ingericht conform de streefbeelden, zoals deze onder andere zijn vastgelegd in de provinciale Waterwijzer. Inrichting van de beek en de daarvoor benodigde ruimte is onder andere afhankelijk van het streefbeeld en het landschap waarin deze beken liggen. Bij de inrichting van de beken als terrasrandbeek, moeraslandbeek, laaglandbeek of temporaire beek wordt zoveel mogelijk teruggegrepen op de oorspronkelijke karakter die deze beken hadden in het landschap, zoals beschreven in hoofdstuk 3. Daarnaast worden er ook eisen gesteld aan de vispasseerbaarheid van stuwen. In principe zijn alle kunstwerken in de beken met de aanduiding EVZ model winde vispasseerbaar. De ruimte die nodig is voor herinrichting van de beken, is binnen de GGOR-projecten nog niet concreet uitgewerkt. In een eerder stadium is in de Visie Baakse Beek een indicatie gegeven van 300 ha voor de Baakse Beek-Veengoot. Op dit moment is er geen aanleiding deze ambitie te wijzigen. Wel wordt er vanuit gegaan dat deze ruimte voldoende is voor de hele Baakse Beek-Veengoot en dat daarmee ook alle doelen worden gediend (zoals beheer en onderhoud en waterberging). In Tabel 5 is per in te richten beek aangegeven welke maatregelen er genomen moeten worden Thema 5: beheer en onderhoud Op basis van de opgave voor het thema beheer en onderhoud is de inschatting gemaakt dat de benodigde ruimte 6 ha bedraagt. Deze ruimtevraag is ten opzichte van de benodigde ruimte voor de inrichting van de watergangen, relatief beperkt. Daarbij is het de verwachting dat (door slim te combineren) de benodigde ruimte voor onderhoud gevonden kan worden binnen de ruimte die nodig is voor de inrichting van de beken. Voor het thema beheer en onderhoud zijn dus geen afzonderlijke maatregelen gedefinieerd. 24

25 Tabel 5: Totaaloverzicht van de opgaven en maatregelen voor de Baakse Beek-Veengoot. Thema 1: te weinig water Naam Kader Termijn Ontwikkelopgave Maatregelen Baakse Beek TOP 2013 Vergroten van de watervoerendheid van de benedenloop van de Baakse Beek. Leeg n Konningstool Landgoed Hackfort/Suideras Landgoed Kieftskamp/Vorden Landgoederen De Wiersse/Medler Lindese Laak Landgoed t Zelle TOP 2013 De Leeg n Konningstool ontwikkelen als kalkmoeras. Hiervoor is een verhoging van de GVG nodig van 40 cm en een verhoging van de GLG met 60 cm. TOP 2013 Hackfort/Suideras ontwikkelen als beekbos/leembos. Hiervoor is een verhoging van de GLG nodig van 40 cm. De inundatiefrequentie kan worden verhoogd. TOP 2013 Kieftskamp ontwikkelen als beek- en broekbossen. Hiervoor is een verhoging van de GVG nodig van cm. TOP 2013 Wiersse/Medler ontwikkelen als broekbos. Hiervoor is een verhoging van de GLG nodig van 40 cm. De inundatiefrequentie kan worden verhoogd. TOP 2013 Landgoed t Zelle ontwikkelen als beek- en broekbossen en natte graslanden. Hiervoor is een verhoging van de GVG nodig van cm en een beperking van de periode dat de Lindese Laak droogvalt. Hagenbeek TOP 2013 Hagenbeek ontwikkelen als kalkmoeras/blauwgrasland. Hiervoor is een verhoging van de GVG nodig van 25 cm. Landgoed Wildenborch Functie natte natuur buiten TOP TOP 2013 Wildenborch ontwikkelen als broekbos. Hiervoor is een verhoging van de GVG nodig van 40 cm en een verhoging van de GLG met 60 cm. Daarnaast moet de stroming van kalkrijke kwel naar het maaiveld worden bevorderd. WHP De ontwikkelopgave voor deze gebieden is niet nader gespecificeerd. Wel geldt hier het standstill/step forward -principe. Aankoppelen van deelgebieden, zoals de bovenloop van de Veengoot of het aankoppelen van de landbouwdriehoek Herstel van de sponswerking in de bovenloop van de Baakse Beek, de landgoederenzone en de landbouwdriehoek. Herstel sponswerking in het Aaltense Goor. Lokaal dempen of e extensiveren (detail)ontwatering Herstel van de sponswerking in de bovenloop van de Baakse Beek, de landgoederenzone en de landbouwdriehoek Beheersmaatregelen. Lokaal dempen of extensiveren (detail)ontwatering; Herstel van de sponswerking in de bovenloop van de Baakse Beek,de landgoederenzone en de landbouwdriehoek Inundatiegebieden inrichten Beheersmaatregelen. Aankoppelen van de bovenloop van de Hallerlaak; Verondiepen van de (Oude) Hallerlaak met circa 0,3 m bovenstrooms Hengelose weg; Dempen of sterk verondiepen van de (legger)watergang die bij Kieftskamp op de Veengoot uitmondt Dempen of extensiveren van detailontwatering langs de Hallerlaak bovenstrooms Hengelose weg Herstel van de sponswerking in de bovenloop van de Baakse Beek, de landgoederenzone en de landbouwdriehoek Lokaal dempen of e extensiveren (detail)ontwatering Inundatiegebieden inrichten Beheersmaatregelen. Verondiepen van de Lindese Laak met circa 0,3 m tussen de Hengelose weg en huis Zelle en bovenstrooms van de golfbaan Verondiepen van de (Oude) Hallerlaak met circa 0,3 m bovenstrooms Hengelose weg Dempen of extensiveren van detailontwatering langs de Lindese laak bovenstrooms Hengelose weg Lokaal dempen of e extensiveren (detail)ontwatering Beheersmaatregelen. Lokaal dempen of e extensiveren (detail)ontwatering Aankoppelen van de landbouwdriehoek aan de Baakse Beek Beheersmaatregelen. 25