INHOUDSOPGAVE VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 2 van 57

Transcriptie

1

2 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING AANLEIDING PROBLEEMSTELLING DOELSTELLING ONDERZOEKSGEBIED ONDERZOEKSMETHODE Algemeen Inventarisatie bronnenmateriaal Beoordeling bronnenmateriaal Verantwoording Leeswijzer INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL EERDER UITGEVOERDE ONDERZOEKEN Rapportages archief AVG Derden LITERATUUR Meidagen Luchtoorlog Bevrijding mei Naoorlogse geschiedenis COLLECTIE STAFKAARTEN TOPOGRAFISCHE DIENST KADASTER TE ZWOLLE Geallieerde stafkaarten Duitse stafkaarten LUCHTFOTO S Geraadpleegde luchtfoto s Luchtfoto-interpretatie Luchtfoto-interpretatie huidige situatie GEMEENTEARCHIEVEN WIERINGEN EN WIERINGERMEER Luchtbeschermingsdienst Aangetroffen/geruimde CE en oorlogsschade NIEUWSBERICHTEN AVG bedrijfsarchief, internet en Koninklijke Bibliotheek EXPLOSIEVEN OPRUIMINGS DIENST DEFENSIE (EODD) Collectie ruimrapporten COLLECTIE MIJNENKAARTEN VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 2 van 57

3 2.9 NEDERLANDS INSTITUUT VOOR MILITAIRE HISTORIE (NIMH) Collectie Duitse verdedigingswerken PROVINCIAAL ARCHIEF / MILITAIR GEZAG Militair Gezag NATIONAAL ARCHIEF Inspectie Bescherming Bevolking tegen Luchtaanvallen SEMI STATISCHE ARCHIEFDIENSTEN MINISTERIE VAN DEFENSIE (SSA) Archief Mijn- en Munitie Opruimings Dienst (MMOD) NEDERLANDS INSTITUUT VOOR OORLOGSDOCUMENTATIE (NIOD) Collecties Departement van Justitie en Generalkommissariat für das Sicherheitswesen THE NATIONAL ARCHIVES LONDEN CHRONOLOGIE RELEVANTE GEBEURTENISSEN INLEIDING EN TABEL CHRONOLOGIE BEOORDELING BRONNENMATERIAAL INDICATIE VAN EXPLOSIEVEN IN HET ONDERZOEKSGEBIED LEEMTEN IN KENNIS BRONNENMATERIAAL SOORT EN VERSCHIJNINGSVORM VAN EXPLOSIEVEN Locaties militaire defensieve maatregelen Noodafworp Vernielingsladingen bruggen AANTAL MOGELIJK AAN TE TREFFEN EXPLOSIEVEN HORIZONTALE EN VERTICALE BEGRENZING VERDACHT GEBIED Verdachte locaties gedumpte munitie Verdachte locaties vernielingsladingen Verdachte locaties noodafworpen CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN CONCLUSIE ADVIES VERVOLGTRAJECT Raadplegen van Wardocs Opsporing CE BIJLAGEN BRONNENLIJST Archieven Literatuur Websites Overig VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 3 van 57

4 6.2 CERTIFICAAT WSCS-OCE RICHTLIJNEN WSCS-OCE AFBAKENING VERDACHTE GEBIEDEN PRESENTATIEKAART VERZAMELDE HISTORISCHE FEITEN CE-BODEMBELASTINGKAART (VERDACHT GEBIED) VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 4 van 57

5 Distributielijst - AVG Eplosieven Opsporing Nederland - Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dit document is bestemd voor de opdrachtgever. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. (Artikel 16 Auteurswet 1912). Het is de opdrachtgever toegestaan voor intern gebruik kopieën te maken zonder voorafgaande toestemming van de auteur. Voor informatie, vragen of suggesties: AVG Eplosieven Opsporing Nederland De Grens DK Heijen Tel Fa Website: / oce@avg.eu Opdrachtgever Rapport Naam Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Versie Concept / conform WSCS-OCE versie februari 2017 Vrijgegeven door: Paraaf: Menno Abee (afdelingshoofd OCE) Opgesteld door: Paraaf: Jurian ter Horst MA (historicus) VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 5 van 57

6 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding AVG Eplosieven Opsporing Nederland (hierna: AVG) heeft in opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier een vooronderzoek naar de aanwezigheid van conventionele eplosieven (hierna: CE) uitgevoerd ter plaatse van de projectlocatie Polder Waard-Nieuwland te Wieringen en Wieringermeer (zie afbeelding 1). In de toekomst worden hier enkele sloten verbreed en vergraven, alsmede de aanleg van kunstwerken (dammen met duikers, stuwen, inlaten en kleine gemalen). 1.2 Probleemstelling Er kunnen als gevolg van gevechtshandelingen CE in het onderzoeksgebied zijn achtergebleven. Er ontstaat bij het spontaan aantreffen en beroeren van CE uit de Tweede Wereldoorlog mogelijk een verhoogd veiligheidsrisico. Onbedoelde detonaties kunnen bij de uitvoering van werkzaamheden in het ergste geval leiden tot dodelijk letsel en zware schade aan materieel en omgeving. Spontane CE vondsten kunnen resulteren in meerwerkkosten door stagnatie van de uitvoeringswerkzaamheden. 1.3 Doelstelling Het doel van het vooronderzoek is om aan de hand van een breed scala aan historisch feitenmateriaal een zo genuanceerd mogelijk beeld met betrekking tot het onderzoeksgebied in de Tweede Wereldoorlog te verkrijgen. Aan de hand van deze gegevens wordt een antwoord gegeven op de vraag of en zo ja in welke delen van het onderzoeksgebied er sprake is van een verhoogd risico op het aantreffen van CE. Er zal daarnaast worden ingegaan op de te verwachten soort(en) CE, de verschijningsvorm en de mogelijke hoeveelheid. Het onderzoek resulteert in een horizontale afbakening van het verdachte gebied door middel van GIS kaartmateriaal en het advies om de werkzaamheden onder reguliere omstandigheden uit te voeren, of om vervolgstappen te zetten in de vorm van bijvoorbeeld een (projectgebonden) risicoanalyse of direct een detectieonderzoek. 1.4 Onderzoeksgebied Het onderzoeksgebied ligt te Polder Nieuw-Waard in de gemeente Hollands Kroon en bestaat uit waterwegen en landbouwgrond. AVG maakt een onderscheid tussen het onderzoeksgebied en het analysegebied. Het analysegebied betreft het onderzoeksgebied inclusief een buffer van 181 meter. Alle oorlogshandelingen binnen het analysegebied worden in dit vooronderzoek beoordeeld. Bij een duikbombardement met afwerpmunitie op een pin point target wordt het CE verdachte gebied bepaald door een afstand van 181 meter gemeten vanuit het hart van het doel als zijnde CE verdacht te verklaren. Een dergelijke gevechtshandeling binnen de grenzen van het analysegebied leidt automatisch tot één of meerdere CE verdachte gebieden in het onderzoeksgebied VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 6 van 57

7 Afb.1 - Onderzoeksgebied: rood omlijnd. Analysegebied: zwart omlijnd. 1.5 Onderzoeksmethode Algemeen Bij het vooronderzoek worden literatuur en historische bronnen verzameld en gestructureerd geordend. Het eindresultaat is een rapportage met een bijbehorende CE-bodembelastingkaart. Het vooronderzoek dient conform de WSCS-OCE te worden uitgevoerd Inventarisatie bronnenmateriaal Het bronnenonderzoek vindt plaats op basis van een inventarisatie van: Gebeurtenissen die hebben geleid tot de mogelijke aanwezigheid van CE (indicaties); Gebeurtenissen die hebben geleid tot de verwijdering van CE (contra-indicaties). Wij hebben de volgende archieven en collecties geraadpleegd: VERPLICHTE BRONNEN Bron Korte omschrijving Geraadpleegd Hoofdstuk Literatuur O.a. En nooit was het stil Ja 2.2 Gemeentearchieven Wieringen/Wieringermeer Vermeldingen oorlogshandelingen Ja 2.5 Provinciaal archief / Regionaal Archief Alkmaar Vermeldingen oorlogshandelingen Ja 2.10 Eplosieven Opruimings Dienst Defensie Geruimde eplosieven (mora s/wo s), Ja 2.7 mijnenkaarten Luchtfotocollectie Bibliotheek Universiteit Wageningen Luchtfoto s Tweede Wereldoorlog Ja Werkveldspecifiek certificatieschema voor het systeemcertificaat Opsporen CE VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 7 van 57

8 VERPLICHTE BRONNEN Bron Korte omschrijving Geraadpleegd Hoofdstuk Luchtfotocollectie Topografische Dienst (Kadaster) Luchtfoto s Tweede Wereldoorlog Ja 2.4 NIET-VERPLICHTE BRONNEN Bron Korte omschrijving Geraadpleegd Hoofdstuk Nederlands Instituut voor Militaire Historie Inlichtingen verzet (575 serie) Ja 2.9 Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Collecties 216k en 077 Ja 2.13 Luchtfotocollectie National Collection of Aerial Luchtfoto s Tweede Wereldoorlog Photography (NCAP) The National Archives (Londen) 2 nd TAF Daily Logs Ja 2.14 Bundesarchiv-Militärarchiv Duitse 88e legerkorps The National Archives and Records Administration (Washington) Gegevens 8 th Air Force, 9 th Air Force, verschillende airborne divisions, 104 th US infantry division Getuigen Getuigenverslagen uit de eerste hand Semi Statisch Archief (SSA) Rijswijk Mijn- en Munitie Opruimingsdienst Ja 2.12 Nationaal Archief te Den Haag Inspectie Bescherming Bevolking tegen luchtaanvallen Ja 2.10 IN DE WSCS-OCE NIET GENOEMDE BRONNEN Bron Korte omschrijving Geraadpleegd Hoofdstuk Bedrijfsarchief AVG Gegevens uit binnen- en buitenlandse Ja 2.1, 2.6 archieven Bedrijfsdatabase AVG O.a. oude webartikelen Ja 2.1, 2.6 Koninklijke Bibliotheek Oude krantenberichten Ja 2.6 Luchtfotocollectie Luftbilddatenbank Luchtfoto s Tweede Wereldoorlog Centre Historique des Archives à Vincennes Franse gevechtsverslagen The National Archives Ottawa Canadese gevechtsverslagen Locatiedeskundige Epert op het gebied van lokale historie Heemkundekringen / historische kringen Plaatselijke archieven Kadaster Zwolle Collectie Stafkaarten Topografische Dienst Kadaster te Zwolle Ja Beoordeling bronnenmateriaal In deze fase van het vooronderzoek worden de indicaties en contra-indicaties uit het bronnenonderzoek beoordeeld. Op basis van deze gegevens wordt gemotiveerd vastgesteld of er sprake is van een van een op CE verdacht gebied. Indien er sprake is van een verdacht gebied, dan wordt tevens bepaald: de (sub)soort, de mogelijke aantallen en de verschijningsvorm van de vermoedelijk aanwezige CE, alsmede de horizontale en verticale afbakening van het verdachte gebied. Bij de beoordeling van bronnenmateriaal is gebruikgemaakt van het geografisch informatie systeem (GIS). De indicaties en contra-indicaties zijn vertaald naar een locatie in het RD-coördinatenstelsel en verwerkt in GIS. De GIS dataset wordt mede gebruikt om te beoordelen of het onderzoeksgebied, of delen daarvan, verdacht is op de mogelijke aanwezigheid van CE VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 8 van 57

9 1.5.4 Verantwoording Het vooronderzoek is tot stand gekomen dankzij de volgende personen: Dhr. J. ter Horst MA (historicus): opstellen van het vooronderzoek Dhr. P.P.A. van der Linde (assistent vooronderzoek): assistentie ten bate van het vooronderzoek Dhr. P. Gieben (information manager): GIS kaartmateriaal Dhr. M.A. Abee (afdelingshoofd OCE): interne beoordeling opzet en inhoud rapportage Dhr. J.W.J. de Beer (manager OCE): interne beoordeling opzet en inhoud rapportage Dhr. W. van den Brandhof MA (historicus): interne beoordeling opzet en inhoud rapportage Leeswijzer Hoofdstuk 2 bevat de resultaten van het literatuur- en het archiefonderzoek. In hoofdstuk 3 zijn de relevante indicaties en contra-indicaties chronologisch geordend in een lijst van gebeurtenissen. In dit hoofdstuk is tevens bepaald of de lijst met gebeurtenissen voldoende indicaties bevat, waaruit blijkt dat ter plaatse van de onderzoekslocatie mogelijk CE aanwezig zijn. Hoofdstuk 4 is het resultaat van de beoordeling van bronnenmateriaal. De bij hoofdstuk 4 behorende CE-bodembelastingkaart is opgenomen in bijlage 6.5. Conclusies en aanbevelingen komen aan de orde in hoofdstuk VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 9 van 57

10 2 INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL 2.1 Eerder uitgevoerde onderzoeken Rapportages archief AVG Medewerkers van AVG hebben in het verleden vooronderzoeken op het grondgebied van de gemeente Hollands-Kroon uitgevoerd: AVG Geoconsult Heijen BV, Een historisch onderzoek naar de aanwezigheid van conventionele eplosieven Waardkanaal Kolhorn-Amsteldijk, d.d. 27 november Projectnummer: AVG Geoconsult Heijen BV, Probleeminventarisatie en probleemanalyse naar conventionele eplosieven aanvullend gebied Waardkanaal, d.d. 4 oktober Projectnummer: AVG Geoconsult Heijen BV, Probleeminventarisatie en probleemanalyse naar conventionele eplosieven Hippolytushoef Koningsweg N99, d.d. 27 november Projectnummer: AVG Eplosieven Opsporing Nederland, VO Windplan Wieringermeer, d.d. 25 maart Kenmerk: AVG Eplosieven Opsporing Nederland, VO Wieringerwerf N248B, d.d. 16 maart Kenmerk: VO-03 AVG Eplosieven Opsporing Nederland, VO Polder Waard Nieuwland, d.d. 26 juli Kenmerk: VO-02 AVG Eplosieven Opsporing Nederland, VO Windplan Wieringermeer, d.d. 6 september Kenmerk: VO-02 AVG Eplosieven Opsporing Nederland, VO GNIP Aartswoud-Heerhugowaard, d.d. 10 februari Kenmerk: VO-01 De aangetroffen relevante informatie is in dit vooronderzoek verwerkt (zie hoofdstuk en 2.5) Derden Er is in het AVG bedrijfsarchief een door civiele eplosieven opruimingsbedrijven in de gemeente Hollands-Kroon uitgevoerd vooronderzoek aanwezig: IDDS, Vooronderzoek naar de mogelijke aanwezigheid van conventionele eplosieven Noord- Holland Boezemwater, d.d. 12 augustus Kenmerk versie 1 In dit vooronderzoek zijn geen relevante vermeldingen met betrekking tot het analysegebied aangetroffen. Een zoekslag naar vooronderzoeken op het internet heeft geen relevante informatie opgeleverd VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 10 van 57

11 2.2 Literatuur Meidagen 1940 Zoals in de onderstaande tabellen is weergegeven, hebben er in de meidagen van 1940 binnen het analysegebied geen gevechtshandelingen plaatsgevonden. Wieringen: Gebeurtenis (bron: V.E. Nierstrasz (red.), De stelling Relevant Motivatie van Den Helder) Mei 1940 Geen relevante vermeldingen aangetroffen. - - Gebeurtenis (bron: V.E. Nierstrasz (red.), West- Relevant Motivatie en noordfront vesting Holland) Mei 1940 Geen relevante vermeldingen aangetroffen. - - Wieringermeer: Gebeurtenis (bron: V.E. Nierstrasz (red.), De stelling van Den Helder) 9/10 mei 1940 Op Wieringermeer bevond zich toen een sectie van 45 Res.Gr.C., die echter op 9 Mei vertrok naar Breezanddijk. Op 10 Mei stond aanvankelijk van 11 Dept.C.Bew.Tr. een sectie op de Wieringermeer en het gros op het Middenmeer, doch in de loop van de dag werden op elk der beide hulpvliegvelden twee secties geplaatst. (p. 18) 11 mei 1940 Een bataljon werd in de Wieringermeer beschikbaar gehouden, teneinde te kunnen optreden tegen landende vliegtuigen of parachutisten en om de bewaking van de hulpvliegvelden te versterken. (p. 40) 11 mei 1940 Het vierde beschikbare bataljon werd aangewezen om de kust van de Wieringermeer te bezetten van de haven Oude Zeug (de grens van het gezagsgebied) tot het Bataljon Den Oever. (p. 41) Relevant Motivatie Geen CE indicatie. Geen CE indicatie. Geen CE indicatie. Gebeurtenis (bron: V.E. Nierstrasz (red.), Westen noordfront vesting Holland) Mei 1940 In de Wieringermeerpolder werden de hulpvliegvelden Middenmeer en Wieringermeer door een depotcompagnie bewaakt, terwijl voor luchtafweer een peloton Lu. Mitr. en een Batterij Lu.A. stonden opgesteld. (p. 65) 12 mei 1940 De hulpvliegvelden in de Wieringermeer werden ontruimd en vernield. (p. 66) Relevant Motivatie Het hulpvliegveld lag niet in de directe nabijheid van het analysegebied. Het hulpvliegveld lag niet in de directe nabijheid van het analysegebied VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 11 van 57

12 Gebeurtenis (bron: F.J. Molenaar, De Blauwe Serie. De Luchtverdediging in de meidagen Deel I en II) 10 mei 1940 De 21 e Bt.Lu.A en het 2 e Pel.Lu.Mitr., die in de Wieringermeer waren gelegen, dienden ter bescherming van de hulpvliegvelden Wieringermeer en Middenmeer. De vuurmonden en de vuurleidingsgroep van de 21 e Bt.Lu.A stonden onbeschermd in het polderterrein, maar voor het bedienend personeel ware n in de nabijheid schuilloopgraven gemaakt. Alleen rond de vuurleidingsgroep was een dekking van zandzakken aangebracht. (p. 733/734) 10 mei 1940 Het personeel van de 21 e Bt.Lu.A en van het 2 e Pel.Lu.Mitr. had in de Wieringermeer een heel wat rustigere dag gehad dan het personeel van de overige luchtdoelbestrijdingsmiddelen. De aanwezigheid van de twee hulpvliegvelden in deze polder was de vijand blijkbaar niet bekend, althans hij deed geen enkele rechtstreekse aanval en de batterij kon zich dan ook beperken tot het afgeven van een enkele vuurstoot op overkomende vliegtuigen. (p. 737) Relevant Motivatie Het vliegveld lag niet in de directe nabijheid van het analysegebied. Geen CE indicatie Luchtoorlog In onderstaande tabellen zijn per voormalige gemeente vermeldingen betreffende de luchtoorlog in de jaren weergegeven. Wieringen: Gebeurtenis (bron: T. Eversteijn, Bombardementen en verongelukte vliegtuigen in de periode 10 mei mei 1945) 12 juli 1940 Bombardement op Wieringen. Getroffen werd terreinen nabij de boerderijen van Dhr. Roos en J. Mulder in de polder Waard- Nieuwland. 12 augustus 1940 Bombardement omstreerks uur op Wieringen. Getroffen werden Westerlandseweg nabij de woningen van P. Mostert, J. Speur en A. Kamps. 21 augustus 1940 Bombardement om uur op Wieringen. Getroffen werd de Westerlanderlaan nabij de woningen van J. Koog, P. Mulder, wed. W. Vermeulen en D. Breed. 14 maart 1941 Junker Ju 88 om uur te Wieringen, Hippolytushoef op ca 200 meter ten noordwesten van polder Kroon neergestort. 17/18 mei 1941 Bombardement door drie Beauforts op Den Oever. Getroffen werden zoeklichtinstellingen. 26 juni 1941 Bombardement met brandbommen op Wieringen. Getroffen werd te Hippolytushoef de Belterlaan 8, 8A, 8B en het gemeentelijk slachthuisje. 7 september 1941 Beaufort Mk I W6542 BX- van het No. 86 squadron om uur in het IJsselmeer bij Den Oever. 24 mei 1943 Halifa Mk DY- van het No. 102 Ceylon squadron te Hippolytushoef neergestort. Relevant Mogelijk Motivatie De polder Waard-Nieuwland ligt binnen de begrenzing van het analysegebied. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De vermelding is te globaal. De vermelding is te globaal. De locaties liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De vermelding is te globaal VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 12 van 57

13 Gebeurtenis (bron: T. Eversteijn, Bombardementen en verongelukte vliegtuigen in de periode 10 mei mei 1945) 28 mei 1943 Halifa JD149 DY-H van het No. 102 Ceylon squadron om uur op het wad ca. 3 km uit de kust van Wieringen. 26 juni 1943 Lancaster Mk I W4256 ZN-V van het No. 106 squadron om uur op het wad 2 km ten oosten van Hippolytushoef. 3 november 1943 P-47D-1R-E Thunderbolt met nummer QP-F van het 334th Fighter Squadron van de 4th Fighter Group om uur op ca. 1 km van de Noorderdijkweg in het IJsselmeer bij Hippolytushoef. 3 november 1943 P-47C Thunderbolt met nummer QP-M van het 334th Fighter Squadron van de 4th Fighter Group om uur achter de woning van dhr. Bakker in de buurtschap Vatrop bij Oosterland op het voormalig eiland Wieringen. 22 november 1943 Bombardement op Wieringen. Getroffen werd Den Oever. Relevant Motivatie De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De vermelding is te globaal. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De locatie is niet te herleiden. De vermelding is te globaal. Gebeurtenis (bron: G. J. Zwanenburg, En nooit was het stil I & II) 2 maart 1941 Schepen en sluizen in Den Oever zijn beschoten door Beauforts. (Deel 1, p. 163) 17/18 mei 1941 Een Beaufort wierp zijn bommen af op zoeklichten ten noordwesten van Den Oever. (Deel 1, p. 202) Relevant Motivatie De vermelding is te globaal. De vermelding is te globaal. Gebeurtenis (bron: J. Oedges, N Baijs, C. Laan, G. Homan, Wieringen tijdens de oorlog ) 21 mei 1940 Burgemeester bericht dat behalve drie vliegtuigbommen, welke zijn neergekomen op de plateau van de kazematten bij Den Oever, in het niet-militaire gedeelte van Wieringen gedurende de oorlog vier bommen van vijandelijke vliegtuigen zijn gevallen en ontploft, ongeveer ter hoogte van het kruispunt Rijksstraatweg-Gesterweg. (p. 34) 12 juli 1940 Om half vier s nachts heeft een vliegtuig van onbekende nationaliteit 1 eplosieve bom, klein kaliber geworpen op 20 meter van de boerderij bewoner Roos) in Polder Waard- Nieuwland, alsmede 12 brandbommen in bouwland. Voorts 2 eplosieve bommen klein kaliber op 12 en 6 meter van boerderij J. Mulder. (p. 71) Onbekend Er zijn bommen gevallen aan de Stroeëndijk aan de kant van polder Waard-Nieuwland. Dat waren z.g.n. scherfbommen. (p. 82) 1944 Wel werd er in 1944 een Duitse auto op de Betonweg aangevallen. Die reed daar ongeveer ter hoogte van de boerderij van Lont-Vet aan de Koningsweg toe twee jagers naar beneden doken de auto in brand schoten. (pag.27) Begin 1945 Munitietransport beschoten op de Betonweg tussen de Gest en de Akkerweg. Een voertuig werd geraakt en vloog de lucht in. (pag.20) Relevant Ja Mogelijk Mogelijk Motivatie De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De Polder Waard Nieuwland ligt binnen de begrenzing van het analysegebied. De Stroeërdijk ligt gedeeltelijk binnen de begrenzing van het analysgebied. De vermelding is te globaal. De zone tussen de Gest en de Akkerweg ligt gedeeltelijk binnen de begrenzing van het analysegebied VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 13 van 57

14 Juni 1940 Gebeurtenis (bron: Blad Heemkundekring Wieringen 22 e jaargang nr.2) Na de demobilisatie komt het dagelijks leven in een nieuwe routine. In juni vallen er verdwaalde bommen in Polder Waard Nieuwland. Er vallen doden en gewonden. (pag.60) Relevant Mogelijk Motivatie De polder Waard-Nieuwland ligt binnen de begrenzing van het analysegebied. Gebeurtenis (bron: SGLO crashregister, webeditie) 13/14 maart 1941 R0077 He 111 in de Waddenzee, op 100 m afstand van Wieringen gecrasht. 26/26 maart 1942 Blenheim IV in de Waddenzee ten noorden van Wieringen gecrasht. 13/14 mei 1943 Wellington X 15 km ten oosten van Wieringen in het IJsselmeer achtergelaten. 27/28 mei 1943 Halifa II 3 km ten westen van Wieringen in de Waddenzee t gecrasht. 3 november 1943 P-47 C te Vatrop bij Oosterland (Wierinen) gecrasht. Relevant Motivatie De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De vermelding is te globaal. Gebeurtenis (bron: Relevant Motivatie Geen relevante vermeldingen aangetroffen. - - Wieringermeer: Gebeurtenis (bron: T. Eversteijn, Bombardementen en verongelukte vliegtuigen in de periode 10 mei mei 1945) 10 mei 1940 Duits vliegtuig om uur in de Wieringermeer neergestort. 10 mei 1940 Messerschmitt Bf 109 tussen en uur in de Wieringermeer neergestort. 12 mei 1940 T 525 Fokker C-V nr. 645 van het III-2 LvR te Wieringermeer, Slootdorp neergestort. 24 juni 1942 Stirling Mk I W7503 HA-R van het No. 218 Gold Coast squadron om uur in de Wieringermeer neergestort. 3 januari 1943 Lancaster Mk I W4769 QR- van het No. 61 squadron om uur op de Zuiderdijkweg ca. 3 km ten noorden van Medemblik in de Wieringermeer neergestort. 27 januari 1943 Focke Wulf Fw 190 aan de Oudelanderweg D 66 in de Wieringermeer neergestort. 6 januari 1943 Focke Wulf Fw 190 A aan de Oudelanderweg D 66 in de Wieringermeer neergestort. 26 juli 1943 Halifa Mk BII JN884 NP-F van het No. 158 squadron in de omgeving van de Dolfijnweg, Middenmeer te Wieringermeer bij de fam. U. Juurlink neergestort. September 1944 Bombardement op Wieringermeer. Getroffen werd een weiland aan de Westermiddenmeer-weg. Relevant Motivatie De vermelding is te globaal. De vermelding is te globaal. De vermelding is te globaal. De vermelding is te globaal. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De vermelding is te globaal. De vermelding is te globaal. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. 11 oktober 1944 V-1 neergestort in de Wieringermeer. De vermelding is te globaal. 6 november 1944 B-17G met nummer van de 401 Bomber Group op de Tussenweg te Wieringer-meer. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 14 van 57

15 Gebeurtenis (bron: G. J. Zwanenburg, En nooit was het stil I & II) Relevant Geen relevante vermeldingen aangetroffen. - - Motivatie Mei 1945 Gebeurtenis (bron: K. van Eijk, W. Schenkeveld (red..), Oorlogsjaren. Oorlogsherinneringen van Noord-Hollanders ) In de allerlaatste oorlogsdagen werd bovendien de Wieringermeer onder water gezet. Op 17 mei 1945 bliezen de Duitsers de Wieringermeerdijk op. Twee dagen later stond het water van de Zuiderzee meters hoog in de vijftien jaar jonge polder. (p. 106) Relevant Motivatie De Wieringermeerdijk ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. Gebeurtenis (bron: P. Terpstra, 50 jaar Wieringermeer) 26 juli 1943 Een golf van 700 machines die op weg waren naar het Ruhrgebied, werd aangevallen door van het vliegveld bij Leeuwarden opgestegen nachtjagers van het type Messerschmidt. Ongeveer boven Slootdorp werd een Halifa neergehaald. Het brandende toestel kwam bij de Dolfijnweg terecht. (p. 127) 17 april 1945 Op 15 april en 16 april 1945 werden springladingen gestopt in de gaten van het binnen- en buitentalud en de kruin van de dijk, ten zuiden van het gemaal Leemans. Op 17 april 1945 lieten de Duitsers de dijk ontploffen. Deze was over een flinke lengte verwoest. Het IJsselmeerwater vloeide door twee gaten de polder binnen - één van 150 en één van 200 meter met dieptes van 30 en 23 meter. (p ) Relevant Mogelijk Motivatie De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. Het gemaal Leemans ligt binnen de begrenzing van het analysegebied. Gebeurtenis (bron: SGLO crashregister, Relevant Motivatie webeditie) 29 mei 1941 Bf 109 F aan de Koggenrandweg te Wieringermeer gecrasht. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. 29 mei 1941 Bf 109 F aan de Koggenrandweg te Wieringermeer gecrasht. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. 29 mei 1941 Bf 109 F aan de Koggenrandweg te Wieringermeer gecrasht. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. 25/26 juni 1942 Stirling I te Wieringermeer gecrasht. De vermelding is te globaal. 27 oktober 1942 Bf110 F-4 aan de Noorderkwelweg te Wieringermeer gecrasht. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. 4 februari 1943 Fw 190 A-4 aan de Oudelanderweg D66 te Wieringermeer gecrasht. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. 20/21 april 1943 Mosquito B.IV in het IJsselmeer ten oosten De vermelding is te globaal. van Wieringermeer gecrasht. 9 mei 1943 Mosquito B.IV aan de Schelpenbolweg te Wieringermeer gecrasht. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. 22/23 september Wellington X in het IJsselmeer bij Wieringermeer De vermelding is te globaal gecrasht. 3 november 1943 P-47 C in het IJsselmeer bij Wieringermeer (Wieringervlaak) gecrasht. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. 5 oktober 1944 P-51 C aan de Oudelanderweg te Wieringermeer gecrasht. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. 6 november 1944 B-17 G Lady Jane noodlanding aan de Tussenweg te Wieringermeer. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 15 van 57

16 Gebeurtenis (bron: 9 oktober 1944 V1-wapen (V0027) aan de Medemblikkersluisweg, kavel D35 gecrasht. 11 oktober 1944 V1-wapen (V1621) gecrasht te Wieringermeer. Precieze locatie is onbekend. 26 januari 1945 V1-wapen (V0502) aan de Medemblikkerweg, kavel K60 gecrasht Bevrijding mei 1945 Relevant Motivatie De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De vermelding is te globaal. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. Wieringen en Wieringermeer werden pas na de Duitse capitulatie in mei 1945 bevrijd. Er hebben hier derhalve in het laatste oorlogsjaar geen oorlogshandelingen plaatsgevonden Naoorlogse geschiedenis De onderstaande tabellen hebben o.a. betrekking op vermeldingen uit boeken over de naoorlogse ruiming van CE: Wieringen: Gebeurtenis (bron: A. Meijers, Achtung Minen Relevant Motivatie Danger Mines. Het ruimen van land- mijnen in Nederland ) Geen relevante vermeldingen aangetroffen. - - Gebeurtenis (bron: J. van Woensel, Vrij van Relevant Motivatie eplosieven. De geschiedenis van het EOCKL en zijn voorgangers ) Geen relevante vermeldingen aangetroffen. - - Wieringermeer: Gebeurtenis (bron: A. Meijers, Achtung Minen Relevant Motivatie Danger Mines. Het ruimen van land- mijnen in Nederland ) Geen relevante vermeldingen aangetroffen. - - Gebeurtenis (bron: J. van Woensel, Vrij van Relevant Motivatie eplosieven. De geschiedenis van het EOCKL en zijn voorgangers ) Geen relevante vermeldingen aangetroffen Collectie stafkaarten Topografische Dienst Kadaster te Zwolle Geallieerde stafkaarten Het analysegebied staat op de stafkaarten Den Helder sheet 321 (1st Edition of 1943) en Den Oever sheet 322 (1st Edition of 1943), die beide zijn opgemaakt volgens het Nord de Guerre coördinatenstelsel. Deze stafkaarten hebben een schaal van 1: en geven een goed beeld van het analysegebied in de Tweede Wereldoorlog. Stafkaarten worden tevens gebruikt om locaties van geallieerde tactische luchtaanvallen te achterhalen (zie hoofdstuk 2.14) VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 16 van 57

17 Afb.2 - Geallieerde stafkaart van het analysegebied, gepositioneerd door middel van GIS. Rood omlijnd: onderzoeksgebied. Zwart omlijnd: analysegebied Duitse stafkaarten Er zijn in het AVG bedrijfsarchief relevante Duitse stafkaarten aanwezig: Topografische Karte der Niederlande 1:50.000, Truppenkarte 19 West. Alkmaar (3e uitgave, maart 1943) Topografische Karte der Niederlande 1:50.000, Truppenkarte 14 Ost. Medemblik (3e uitgave, april 1943) Deze stafkaarten zijn vergelijkbaar met de eemplaren uit de voorgaande paragraaf en worden hier derhalve niet afgebeeld. 2.4 Luchtfoto s Geraadpleegde luchtfoto s De volgende luchtfotoarchieven zijn geraadpleegd: Archief van de Afdeling Speciale Collecties van de Wageningen Universiteitsbibliotheek. Dit archief bevat ruim luchtverkenningsfoto s, die zijn gemaakt door de Royal Air Force (RAF) en United States Army Air Forces (USAAF) tijdens de Tweede Wereldoorlog. In dit archief zijn relevante luchtfoto s van het analysegebied aanwezig. Archief van het Kadaster te Zwolle. Dit archief bevat circa luchtverkenningsfoto s uit de oorlogsperiode, gemaakt door de RAF en USAAF. Het archief bestaat ook deels uit voor- en naoorlogse luchtfoto s (in 1939 en 1940 zijn bijvoorbeeld de Grebbelinie en de Nieuwe Hollandse Waterlinie in beeld gebracht). In dit archief zijn relevante luchtfoto s van het analysegebied aanwezig VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 17 van 57

18 De luchtfoto's zijn besteld/geselecteerd op basis van de relevante opnamedata. De bij het Kadaster aanwezige luchtfoto s komen op basis van dit selectiecriterium niet in aanmerking voor een nadere analyse. De volgende luchtfoto s zijn besteld en vervolgens geanalyseerd: Vlucht Fotonummer Kwaliteit 2 Collectie 3 Geogerefereerd 14 maart G B Kad Ja 14 maart G B Kad Ja 17 april G A WUR Ja 19 april A UW Ja 19 april A UW Ja 19 april A UW Ja 19 april A UW Ja 19 april A UW Ja 19 april A UW Ja 19 april A UW Ja 20 april 1945 Onbekend 4050 A UW Ja 20 april 1945 Onbekend 4052 A UW Ja 12 mei C UW Ja 19 juni C UW Ja De luchtfoto s zijn als categorie A, B of C gekwalificeerd. Dat betekent dat de verkrijgbare luchtfoto s een kleine, een matige of een grote kwalitatieve beperking hebben voor wat betreft de luchtfotointerpretatie. Op een luchtfoto van de categorie A kunnen meer details worden waargenomen (mits er sprake is van een voor het onderzoek bruikbare opnamehoogte). Afb.3 - Luchtfotocollage De luchtfoto s zijn gepositioneerd door middel van GIS. Onderzoeksgebied: rood omlijnd. Analysegebied: zwart omlijnd. (De foto is 30 graden naar rechts geroteerd.) 2 Geallieerde kwalificatie van fotokwaliteit. A = goed, B = matig, C = slecht. 3 UW = Universiteit Wageningen, afd. Speciale Collecties Kad = Kadaster VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 18 van 57

19 2.4.2 Luchtfoto-interpretatie 1945 Een belangrijk selectiecriterium voor de luchtfoto s uit de Tweede Wereldoorlog is de opnamedatum. De voorkeur ging primair uit naar jonge luchtfoto s met een zo laat mogelijke opnamedatum uit de Tweede Wereldoorlog, dat wil zeggen: luchtfoto s die na de belangrijkste gevechtshandelingen zijn gemaakt. Er is daarnaast rekening gehouden met de kwaliteit van de luchtfoto s, alsmede de schaal. Er kan naar aanleiding van de luchtfotoanalyse worden geconcludeerd dat er sporen van oorlogshandelingen in het analysegebied zichtbaar zijn. De bebouwing aan de Rijksweg 33, 35, 37 en 39 was in gebruik als militair kampement. Dit kan worden afgeleid aan de afzetting met prikkeldraad rondom deze panden en de inrichting van meerdere wapenopstellingen ter beveiliging van dit comple. Aan de andere zijde van de Rijksweg zijn twee geschutstellingen te zien die middels een loopgraaf met elkaar zijn verbonden. De Rijksweg zelf is voorzien van een tankmuur. 4 Tevens zijn er veel splitterboen aangelegd. Dit waren U-vormige aarden wallen waar men, bij een luchtaanval, een voertuig kon stallen. In de dijk gelegen nabij de Elft nr. 103 zijn drie geschutstellingen aangelegd. Nabij Stroeërdijk 1 zijn twee gedichte kraters te zien. Dit gedeelte van de akker is nog kaal, omdat de begroeiing ter plaatse nog niet is teruggekeerd. De brug over het Amstelmeerkanaal is vernield en in het kanaal terechtgekomen. Op de luchtfoto van 19 april 1945 is tevens het opkomende water zichtbaar dat de Wieringermeerpolder instroomt en de akkers onder water zet. Een groot deel aan de zuidzijde van de dijk naast de Wieringerrandweg staat reeds gedeeltelijk onder water (inundatie). Afb.4 - Luchtfotoanalyse van het analysegebied, d.d. 19 april Onderzoeksgebied: rood omlijnd. Analysegebied: zwart omlijnd. 4 Een tankmuur is een hindernis die als obstakel moet dienen tegen onder andere tanks of andere voertuigen. In veel gevallen is zo n hindernis afgeschermd door antitankgeschut VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 19 van 57

20 Afb.5 - Luchtfotoanalyse van het analysegebied, d.d. 19 april Onderzoeksgebied: rood omlijnd. Analysegebied: zwart omlijnd. Op de latere luchtfoto s, namelijk de opnames van 25 mei en 19 juni 1945, is te zien dat de Wieringermeerpolder in zijn geheel onder water staat. Op sommige plekken zijn de daken van boerderijen te zien. Deze waarneming geeft een indicatie van het waterpeil tijdens deze inundatie. Afb.6 - Inundaties van de Wieringermeer, zuidelijk van het analysegebied, april en juli Onderzoeksgebied: rood omlijnd. Analysegebied: zwart omlijnd. (De foto is 30 graden naar rechts geroteerd.) VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 20 van 57

21 De volgende waarnemingen zijn bij de luchtfotoanalyse naar voren gekomen: Luchtfoto collectie Analyseresultaat Relevant Motivatie Brug over het Amstelmeerkanaal vernield. Ja Een verwoeste brug is verdacht indien er een vernielingslading is aangebracht Twee geschutstellingen nabij Rijksweg 33 en drie geschutstellingen nabij de Elft 103. Ja Een geschutstelling is, conform de WSCS-OCE, verdacht op CE Een militaire loopgraaf nabij Rijksweg 33, ter hoogte van de twee geschutstellingen. Ja Een militaire loopgraaf is, conform de WSCS-OCE, verdacht op CE Militair kampement aan de Rijksweg. Ja Een militair kampement is, conform de WSCS-OCE, verdacht op CE (indien er aanwijzingen zijn voor de aanwezigheid van CE) Twee geschutstellingen nabij Rijksweg 33. Ja De geschutstellingen zijn, conform de WSCS-OCE, verdacht op CE Twee bomkraters nabij Stroeërdijk 103. Ja Het door afwerpmunitie getroffen gebied is, conform de WSCS-OCE, verdacht op CE Zuidelijk deel van het analysegebied deels onder Geen CE indicatie water Zuidelijk deel van het analysegebied geheel onder water. Geen CE indicatie Luchtfoto-interpretatie huidige situatie Het analysegebied in de huidige situatie is geanalyseerd met behulp van Google Earth en diverse topografische en luchtfoto-ondergronden die via het GIS-softwarepakket kunnen worden ingeladen. Uit een vergelijking tussen deze luchtfoto s met de in de voorgaande paragrafen besproken eemplaren blijkt dat het analysegebied, met een paar kleine uitzonderingen daargelaten, na de Tweede Wereldoorlog nauwelijks is veranderd. Binnen het analysegebied zijn enkele watergangen gedicht. De brug over het Amstelmeerkanaal is hersteld en verbindt de Burgerweg met de Wieringerrandweg. Het analysegebied bestaat uit akkers en wordt deels gebruikt voor agrarische doeleinden. Afb.7 - Situatie in Onderzoeksgebied: rood omlijnd. Analysegebied: zwart omlijnd VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 21 van 57

22 2.5 Gemeentearchieven Wieringen en Wieringermeer Het analysegebied lag in de Tweede Wereldoorlog in de toenmalige gemeenten Wieringen en Wieringermeer. Bij het Regionaal Archief Alkmaar zijn de volgende inventarisnummers geraadpleegd: Wieringen: Gemeentearchief Wieringen, Toegang NL-AmrRAA Periode Stukken betreffende het functioneren van het Militair Gezag op Wieringen, 1 omslag Afschriften van door de marechaussee opgestelde processen-verbaal, met bijlagen, met hiaten. 1 omslag Lijsten van door de rijkspolitie opgemaakte processen-verbaal opgemaakt op Wieringen, 1 omslag Stukken betreffende militaire graven, met lijst van graven en vergunning blijvende aanleg Britse graven, met hiaten. 1 omslag Gemeentearchief Wieringen, (1927) (1995). Toegang NL-AmrRAA Stukken betreffende het opruimen van een mijn buiten het munitiedepot aan de Rijksstraatweg te Hippolytushoef. 1 omslag Periode 1988 Wieringermeer: Gemeentearchief Wieringermeer. Toegang Periode 147. Wet financiering wederopbouw publiekrechtelijke lichamen Voorschriften en richtlijnen m.b.t. vergoeding oorlogsschade aan gemeentelijke eigendommen Vergoeding oorlogsschade schoolgebouwen voor openbaar onderwijs Vergoeding oorlogsschade schoolgebouwen van scholen voor christelijk en christelijk nationaal onderwijs Vergoeding oorlogsschade schoolgebouwen van scholen van de Stichting voor Wieringermeerscholen Vergoeding oorlogsschade roerende goederen in eigendom van de gemeente, w.o. nutsvoorzieningen, radiotoestellen en eigendommen voormalige Duitse bezetters 153. Vergoeding oorlogsschade gemeentelijke gebouwen inclusief ambtswoningen Vergoeding oorlogsschade wegen en wegenvoorzieningen Vergoeding oorlogsschade; mandaten Vergoeding oorlogsschade gemeentelijke gymnastieklokalen en sportvelden Vergoeding oorlogsschade; diverse aantekeningen en specificaties. z.j Vergoeding oorlogsschade; diverse overzichten. z.j Stukken betreffende de ontbinding van verenigingen in de bezettingsjaren en afwikkeling van de schadevergoedingen Stukken betreffende de aanschaf en het gebruik van voorzieningen voor de luchtbeschermingsdienst Overzichtsstaten van verrichtte wachtdiensten door de luchtbeschermingsdienst Stukken betreffende de ruiming van niet-ontplofte bommen Stukken betreffende het bezwaar van de gemeente tegen de voorgenomen aanleg van een munitiedepot in de Wieringermeer Jaarverslagen van de vrijwillige brandweer. 1933, Stukken betreffende het herstellen van oorlogsschade aan bruggen Rapporten betreffende bombardementen en beschietingen in de gemeente Stukken betreffende voorschriften met betrekking tot het ruimen en de vindplaats van niet ontplofte bommen Stukken betreffende neergestorte vliegtuigen en een kabelballon in de Wieringermeer I. Stukken betreffende de uitvoering van werkzaamheden voor de Duitse weermacht gedurende de oorlogsjaren II Stukken betreffende de uitvoering van werkzaamheden voor de Duitse weermacht gedurende de oorlogsjaren Stukken betreffende het begraven en de vindplaats van overleden militairen Stukken betreffende een bezoek van D.W. Gaunt, Canadese oorlogsvlieger, die in 1945 een noodlanding 1970 in de Wieringermeer maakte Stukken betreffende de stichting rechtvaardige oorlogsschadevergoeding Wieringermeer VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 22 van 57

23 2.5.1 Luchtbeschermingsdienst Er zijn in de gemeentearchieven van Wieringen en Wieringermeer documenten van de Luchtbeschermingsdienst aanwezig. De Luchtbeschermingsdienst was tijdens de Tweede Wereldoorlog onder andere verantwoordelijk voor het geven van luchtalarm bij bombardementen, het controleren van verduisteringsmaatregelen en het opnemen van schade na uitgevoerde bombardementen en vliegtuigbeschietingen. In de onderstaande overzichten zijn gegevens met betrekking tot de Luchtbeschermingsdienst opgenomen. Deze vermeldingen hebben geen betrekking op het onderzoeksgebied. Wieringen: Gebeurtenis (bron: gemeentearchief Wieringen) 11 april 1945 Rapport betreffende luchtaanval op verkeer Betonweg. Om ongeveer uur, reden twee aan elkaar gekoppelde wagens op de Betonweg, richting Westerland. ( ) Ter hoogte van even benoorden Hollebalg werden de wagens door twee wagens onder vuur genomen. (Inventarisnr. 741) Relevant Motivatie Documentcode De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wieringen Wieringermeer: Gebeurtenis. (bron: gemeentearchief Wieringermeer) 26/27 juni 1940 Te Wieringerwerf zijn verschillende bommen gevallen. Schets met posities. Het betreft de omgeving van de Terpstraat, een openbare school en de Gereformeerde Kerk. (Inventarisnr. 1682) 26/27 juni 1940 In de nacht van 26 op 27 juni zijn enkele bommen gevallen in Wieringerwerf. Op de hoek van de Terpstraat en de Meeuwstraat was een trechter van circa 5 m zichtbaar. Naast het springen van een waterleidingbuis was er glasschade waarneembaar. Een schuur achter de woning Terpstraat 29 was gedeeltelijk weggeslagen. (Inventarisnr. 1682) 30 september 1940 Sinds enige tijd bevindt zich een niet ontplofte bom op kavel K29 aan de Schervenweg. Verzoek tot verwijdering van het object. (Inventarisnr. 1683) 10 december 1940 Er zijn bommen gevallen, waarschijnlijk vier, op het vliegveld nabij Middenmeer. (Inventarisnr. 1682) Relevant Motivatie Documentcode De locaties liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locaties liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 23 van 57

24 Gebeurtenis. (bron: gemeentearchief Wieringermeer) 18 augustus 1941 Melding van het neerkomen van een zware bom op het land van de heer Biesheuvel aan de Westermiddenmeerweg. Bij een verdere zoektocht zijn geen andere eplosieven aangetroffen. (Inventarisnr. 1682) 20 september 1941 In de namiddag van 20 september 1941 zijn omstreeks uur in de Wieringermeer een vijftiental brandbommen gevallen. Deze brandbommen zijn neergekomen over een afstand van ongeveer 500 meter in het vrije veld ten zuiden van de Schervenweg, op ongeveer 200 meter verwijderd van de boerderij bewoond door de heer Nieuwenhuizen. Al deze bommen zijn tot ontbranding gekomen. Het is tevens mogelijk dat er enkele brisantbommen zijn neergekomen. (Inventarisnr. 1682) 26 maart 1942 In de avond van 26 maart 1942 is een zestal brisantbommen in de gemeente Wieringermeer gevallen, namelijk op kavel D48 aan de Alkmaarseweg en op kavel K70 aan de Medemblikkerweg. De bommen zijn in het vrije veld terechtgekomen. (Inventarisnr. 1682) 13/14 september In de nabijheid van de Zuiderdijkweg, ter hoogte van boerderij 1942 M.32, zijn enkele tot ontbranding gekomen brandbommen en fosforbommen gevallen. Ook op de glooiing van de IJsselmeerdijk en op een stuk land, gelegen aan de Zuiderdijkweg M.31 is een aantal brandbommen terechtgekomen. In totaal betreft het ongeveer 50 brandbommen. (Inventarisnr. 1682) 7 december 1942 In de gemeente Wieringermeer zijn verschillende schepen beschoten. Dit gebeurde in de omgeving van de Alkmaarseweg, bij de Hoornsche Brug. (Inventarisnr. 1682) 31 januari 1943 Op 31 januari 1943 circa uur werd gemeld dat in de richting Oude Zeug brandbommen waren ingeslagen. Tevens zijn bij de Noorderkwalweg J. 63 enkele bommen neergekomen. Het betreft een groot aantal brandbommen. Ook aan de Oosterkwalweg L.26 is een aantal kraters van brandbommen aangetroffen. Maatregelen tot het verwijderen van de brandbommen zijn niet genomen. (Inventarisnr. 1682) Relevant Motivatie Documentcode De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De vermelding is te globaal. GA-1911-Wie- ringermeer De locaties liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locaties liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer en 100 Er ligt geen watergang binnen de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locaties liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 24 van 57

25 Gebeurtenis. (bron: gemeentearchief Wieringermeer) 26 augustus 1943 De heer Brattinga wordt vermaand door de burgemeester van Wieringermeer vanwege het zelfstandig wegnemen van enkele brandbommen die in de nacht van 23 op 24 augustus aan de Hoornscheweg te Middenmeer zijn neergekomen. (Inventarisnr. 1683) 22 november 1943 Berichtgeving over de melding van het eploderen van een bom aan de Nieuwesluizerweg kavel A.15 op 18 november Er zijn geen blindgangers aangetroffen. (Inventarisnr. 1682) Relevant Motivatie Documentcode De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer Aangetroffen/geruimde CE en oorlogsschade Er zijn in de gemeentearchieven van Wieringen en Wieringermeer documenten met betrekking tot aangetroffen/geruimde CE en oorlogsschade aanwezig. In de hierop volgende tabellen zijn gegevens met betrekking tot CE en oorlogsschade opgenomen. Er zijn twee vermeldingen gevonden die (mogelijk) betrekking hebben op het analysegebied. Wieringen: Gebeurtenis (bron: gemeentearchief Wieringen) 24 juni 1940 Kort verslag over het verloop der evacuatie van de bevolking van het dorp Den Oever. Op 12 mei zijn s morgens bommen afgeworpen in de nabijheid van Den Oever. Zowel Den Oever als Hippolytushoef zijn door vliegtuigen beschoten. (Inventarisnr. 741) 12 juli 1940 Telegram burgermeester Wieringen. Hedennacht half vier uit vliegtuig, nationaliteit onbekend, vliegende zuidoost naar noordwest, 1 eplosieve bom klein kaliber geworpen op 20 meter (bewoner Roos) in Polder Waard-Nieuwland, almede 12 brandbommen in bouwland. Voorts 2 eplosieven bommen klein kaliber op 12 en 6 meter van boerderij (bewoner J. Mulder) in Polder Waard-Nieuwland. Is geen alarm gemaakt. 3 lichtgewonden onder burgerbevolking. Geen slachtoffers onder personeel luchtbescherming. Schade aan 2 boerderijen bestaat uit gebroken glasruiten en gaten in muren. Enige schade aan het Bouwland. (Inventarisnr: 741) Relevant Motivatie Documentcode De vermelding is te globaal. GA-1911-Wieringen Mogelijk De Polder Waard Nieuwland ligt binnen de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wieringen VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 25 van 57

26 Gebeurtenis (bron: gemeentearchief Wieringen) 13 juli 1940 Telegram loco-burgemeester Wieringen. Hedennacht 23 uur 20 uit vliegtuig, nationaliteit onbekend, vliegen Zuidoost naar Noordwest, 1 eplosieve bom klein kaliber geworpen op Westerland. Alarm gemaakt van korte duur. 1 Dode, 2 zwaar gewonden en 2 minder zwaar gewonden onder burgerbevolking. Geen slachtoffers onder personeel luchtbeschermingsdienst. Zware schade aan boerderij en 2 woonketen. Was vermoedelijk toevalstreffer. (Inventarisnr. 741) 12 augustus 1940 In den laten avond van maandag 12 augustus 1940, tusschen 11 en half 12 uur, hoorde ik, dat vermoedelijk uit een vliegtuig bommen vielen te Westerland te Wieringen. Door mij een onderzoek ingesteld, waarbij mij bleek dat, in de nabheid van de woningen van P. Mostert, J. Speur en A. Kamps, gelegen aan de Westerlandweg te Wieringen vier bommen tot eplosie waren gekomen waardoor die woningen ernstig waren beschadigd. (Inventarisnr. 741) 23 augustus 1940 In den namiddag van woensdag den 21sten augustus 1940, te 1.45 uur, hoorde ik, dat vermoedelijk uit een vliegtuig bommen vielen te Westerland, gemeente Wieringen. Door mij een onderzoek ingesteld, waarbij mij bleek dat, in de nabijheid van de woningen van en bewoont door J. Kooy, P. Mulder Wed. W. Vermeulen en D. Breed, gelegen aan de Westerlandlandlaan te Wieringen elf bommen tot eplosie waren gekomen. (Inventarisnr. 741) 17 maart 1941 In den vroegen morgen van vrijdag den 14en maart 1941 tusschen 4 en 4.5 uur, heeft een vliegtuig van Duitsche-Nationaliteit, binnen de gemeente Wieringen een noodlanding gemaakt. De noodlanding geschiedde ten noordwesten van Wieringen, achter het dorp Hippolytushoef, binnen de gemeente Wieringen, ongeveer 200 meter ten noordwesten van het poldertje Kroon. (Inventarisnr. 740) 26 juni 1941 Rapport betreffende inslag van brandbommen in drie woonhuizen aan de Belterlaan 8 te Hippolytushoef. (Inventarisnr. 741) Relevant Motivatie Documentcode Westerland ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wieringen Westerland ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wieringen Westerland ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wieringen De vermelding is te globaal. GA-1911-Wieringen De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wieringen VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 26 van 57

27 Gebeurtenis (bron: gemeentearchief Wieringen) 1988 Document over het opruimen van een mijn buiten het munitiedepot aan de Rijksstraatweg te Hippolytushoef. (Inventarisnr. 565) Relevant Motivatie Documentcode Ja De locatie ligt binnen de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wieringen Wieringermeer: Gebeurtenis. (bron: gemeentearchief Wieringermeer) 12/13 juni 1941 In de omgeving van het Wagendwarspad en de Zuiderkwalweg op de kavels K77 en K84 zijn enkele blindgangers neergekomen. (Inventarisnr. 1684) 12/13 juni 1941 In het zuidelijke gedeelte van Wieringermeer, aan het Wagenpad bij de Medemblikkerweg, is een vliegtuig neergestort, waarbij enkele bommen zijn ontploft. Later zijn aldaar nog eens ongeveer zes bommen ontploft. (Inventarisnr. 1684) 24 september 1941 In de nacht van 20 op 21 september jl. is in de Wieringermeer, nabij de Schervenweg een groot aantal fosforbommen gevallen, waardoor enorme vuurhaarden ontstaan. (Inventarisnr. 1193) 31 januari 1942 In de dorpen Wieringerwerf, Middenmeer en Slootdorp hebben op een vijftal plaatsen oorlogshandelingen plaatsgevonden, namelijk een bominslag en het neerstorten van vliegtuigen. (Inventarisnr. 1193) 5/6 juni 1942 Er is een Engels vliegtuig neergestort aan de Molenweg A.74. De boerderij is geheel afgebrand. (Inventarisnr. 1684) 7 december 1942 In de gemeente Wieringermeer zijn verschillende schepen beschoten. Dit gebeurde in de omgeving van de Alkmaarseweg, bij de Hoornsche Brug. (Inventarisnr. 1193) 3 januari 1943 Er is een Engels vliegtuig neergestort aan de Oostermiddenmeerweg K.68 te Wieringerwerf. Het betreft een Lancaster van het no. 61 Squadron. (Inventarisnr. 1684) 4 februari 1943 Er is een Duits vliegtuig neergestort aan de Oudelanderweg D66. (Inventarisnr. 1684) 21 april 1943 Er is een geallieerd vliegtuig neergestort ten zuiden van de Schervenweg in het IJsselmeer. (Inventarisnr. 1684) Relevant Motivatie Documentcode De locaties liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer en 63 De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De vermelding is te globaal. GA-1911-Wie- ringermeer Er ligt geen watergang binnen de begrenzing van het analysegebied. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer en 103 GA-1911-Wie- ringermeer De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer en 133 De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer GA-1911-Wie- ringermeer VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 27 van 57

28 Gebeurtenis. (bron: gemeentearchief Wieringermeer) 9 mei 1943 Er is een Engels vliegtuig neergestort. Een deel van de romp en de staart is bij kavel F.50 aan de Wierweg terechtgekomen en het grootste deel werd brandend aan de Schelpenwel kavel E.37 aangetroffen. (Inventarisnr. 1684) 9 oktober 1944 Op 9 oktober is op kavel Medemblikkerweg D35 te Wieringerwerf een projectiel neergestort. Het betreft vermoedelijk een V1. (Inventarisnr. 1684) 3 november 1943 Er is een geallieerd vliegtuig neergestort is in het IJsselmeer ter hoogte van de Noorderdijkweg. (Inventarisnr. 1684) 26 juli 1943 Aan de Dolfijnweg is een vliegtuig neergestort. (Inventarisnr. 1687) Juni 1944 In de omgeving van de hoek Kolhornerweg-Groetweg moeten graafwerkzaamheden worden verricht. In de berm komen om de 50 m in totaal 40 dekkingsgaten en op onderlinge afstand van 200 m 15 autoboen. (Inventarisnr I) April 1945 De brug over het Amstelmeerkanaal (Poldersteigerbrug) is door de Duitse Wehrmacht opgeblazen in april (Inventarisnr. 154) 8 juni 1948 De heer Biesheuvel, wonende aan de Westermeermiddenweg H.13 te Wieringermeer, wil de gemeente er nogmaals attent op maken dat tijdens de bezetting verschillende bommen in zijn gepacht land zijn gevallen. Deze zijn niet allemaal tot ontploffing gekomen. (Inventarisnr. 1683) Relevant Motivatie Documentcode De locaties liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De locaties liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer GA-1911-Wie- ringermeer I-26 en 27 De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer De locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. GA-1911-Wie- ringermeer VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 28 van 57

29 2.6 Nieuwsberichten AVG bedrijfsarchief, internet en Koninklijke Bibliotheek De collectie CE gerelateerde nieuwsberichten in het AVG bedrijfsarchief, alsmede het internet en de oude krantencollectie van de Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage zijn geraadpleegd. Er is een bericht gevonden die betrekking heeft op het analysegebied. Afb. 8 De Engelsche luchtaanvallen op ons land. (Bron: De Maasbode, d.d. 12 juli 1940) Het onderzoeksresultaat is in de onderstaande tabel samengevat: Gebeurtenis (bron: AVG bedrijfsarchief, internet en Koninklijke Bibliotheek) 11/12 juli 1940 In de nacht van 11 op 12 juli 1940 zijn in de polder Waard-Nieuwland twee bommen neergekomen op 20 meter afstand van de boerderij van de heer J. Mulder. (De Maasbode, 12 juli 1940) Relevant Ja Motivatie De Polder Waard-Nieuwland ligt binnen de begrenzing van het analysegebied VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 29 van 57

30 2.7 Eplosieven Opruimings Dienst Defensie (EODD) Collectie ruimrapporten De EODD houdt sinds 1970 heeft meldingen van aangetroffen CE bij. Deze meldingen zijn tot 1992 als melding opdracht en ruim rapport (MORA) en na 1992 als uitvoeringsopdracht (UO) gearchiveerd. AVG heeft het overzicht van relevante MORA s en UO s van de gemeenten Wieringen en Wieringermeer opgevraagd. Er zijn in dit overzicht meldingen binnen het analysegebied in de voormalige gemeente Wieringen geregistreerd. Op basis van de locatiebeschrijvingen zijn de ruimrapporten geselecteerd en opgevraagd. Deze documentatie is bestudeerd. De onderzoeksresultaten zijn als volgt: Wieringen: MORA / UO Locatie Vondst Relevant Motivatie Rijksstraat A.P. mijn type S 1 AT? [mijn] 3 granaten 3cm 1 doos detonators 11 ontstekers 11,5 kg KKM 1 handgranaat 4 blokjes TNT 1.50 patroon ½ Bangelore torpedo 1 cilinder (onbekend) Ja De locatie ligt binnen de begrenzing van het analysegebied Polderweg 6 1 handgranaat Ja De locatie ligt binnen de begrenzing van het analysegebied Molenweg (bedreigd gebied: Sloperij) 1 scheepsgranaat 2482 cm Hoewel de Molenweg binnen de begrenzing van het analysegebied ligt, lag/ligt er geen sloperij binnen de begrenzing van het analysegebied. Het betreft naar alle waarschijnlijkheid de Molenstraat te Den Oever. 2.8 Collectie mijnenkaarten De collectie mijnenveldkaarten van de EODD is in kader van dit vooronderzoek geraadpleegd. Dit geldt ook voor de collectie mijnenveld leg- en ruimrapporten. Er lagen geen gedocumenteerde mijnenvelden/op landmijnen verdachte gebieden in het analysegebied. 2.9 Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) Het NIMH in Den Haag beheert collecties over de geschiedenis van de Nederlandse krijgsmacht in binnenen buitenland vanaf de Tachtigjarige Oorlog tot heden. In dit archief is een groot aantal collecties met betrekking tot de landmacht, luchtmacht en marine ondergebracht VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 30 van 57

31 2.9.1 Collectie Duitse verdedigingswerken De collectie Duitse verdedigingswerken en inundaties van Nederlands grondgebied in de oorlog / rapporten van militaire aard vanuit bezet Nederland aan Bureau Inlichtingen Londen, ook wel bekend als de 575-serie, is opgebouwd uit inlichtingenrapporten, plattegronden en verordeningen van zowel de Duitse bezettingsmacht als van het verzet / Bureau Inlichtingen te Londen. Deze zes meter lange collectie bestaat onder andere uit inlichtingen van de illegaliteit, kaarten van inundaties, gegevens betreffende Duitse mijnenvelden, Britse en Duitse kaarten, telegrammen en Duitse voorschriften. Voor Wieringen zijn geen relevante stukken aangetroffen. Met betrekking tot Wieringermeer is het volgende inventarisnummer geraadpleegd: Collectie Duitse verdedigingswerken en inundaties van Nederlands grondgebied in de oorlog / rapporten van militaire aard vanuit bezet Nederland aan Bureau Inlichtingen Londen. Toegang Aantekeningen en krantenartikelen betrekking hebbende op de droogmaking van de Wieringermeer-polder. Inventarisnummer 165 De onderzoeksresultaten zijn in de onderstaande tabel samengevat: Gebeurtenis (bron: NIMH, collectie 575) Relevant Motivatie 17 april 1945 Reeds in 1944 was door de Duitsers een voorbereiding De locatie is niet te herleiden. getroffen om met behulp van springstoffen een gat in de dijk van de Wieringermeerpolder te slaan, en wel in het N.O. deel van de buitendijk tussen Kp. 15 en Kp. 16. Op 17 april 1945, dus nadat de geallieerden de Veluwe bereikten, is de dijk op genoemd punt vernield. De gehele Wieringermeerpolder werd geïnundeerd. (Inventarisnr. 165) 1945 Op 21 juni 1945 werd er een aanvang gemaakt met het herstel van de vernielde buitendijk. Op 9 augustus was de dijk in zoverre hersteld dat met de bemaling van de gemalen Leeman en Lely kon worden begonnen. Op 11 december 1945 was de polder droog. (Inventarisnr. 165) Geen CE indicatie Provinciaal archief / Militair Gezag Militair Gezag Het Militair Gezag was verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van de bevrijde delen van Nederland. In dit archief zijn doorgaans per provincie gegevens over in gemeenten aanwezige CE ondergebracht. Het archief van het Militair Gezag van de provincie Noord-Holland bevindt zich bij het Noord-Hollands Archief te Haarlem. De volgende inventarisnummers zijn geraadpleegd: Toegang 245. Archief van de Provinciaal Militaire Commissaris van Noord-Holland. Noord-Hollands Archief Haarlem Doos 14, map 108. Bruggen en mijnenopruiming algemene correspondentie 1945 Doos 19, map 149. Algemene correspondentie. Mijnen in de kuststrook gelegde en geruimde 1945 opgaven Toegang 245. A.M.C. Noord-Holland. Noord-Hollands Archief Haarlem Doos 28, map 200. Opgaven van en correspondentie over springladingen, mijnen en munitie VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 31 van 57

32 Toegang 245. D.M.C. Amsterdam. Noord-Hollands Archief Haarlem Doos 73, map 94B. Rapporten van het Bureau Inlichtingen benevens fotokopieën van verdedigingsstellingen gezonden naar Engeland, september 44 Febr. 45 Toegang 245. D.M.C. Haarlem. Noord-Hollands Archief Haarlem Doos 96, map 91. Rapport en correspondentie inzake beschadigingen aan watergemalen en waterkeringen Doos 96 map 96. Opgave van en correspondentie inzake ruiming van mijnenvelden en versperringen 1945 Onbekend Onbekend Toegang 245. D.M.C. Hoorn. Noord-Hollands Archief Haarlem Doos 138, map 1. Rapport betreffende het doorsteken van de Wieringermeerdijk d.d. 20 april Doos 138, map 9. Circulaires en correspondentie betreffende graven gesneuvelde geallieerde militairen, Doos 140, map 41. Mijnen opgaven van mijnenvelden, bommen enz., correspondentie inzake de Onbekend opruiming van mijnen enz, en het vrijgeven van wegen en terreinen na de opruiming Doos 142, map 73. Enkele gegevens betreffende doorsteken Wieringermeerdijk, correspondentie Onbekend inzake onderhoud van asfaltwegen Toegang 245. D.M.C. Zaandam. Noord-Hollands Archief Haarlem Doos 148, map 4. Correspondentie betreffende graven van geallieerde militairen Doos 150, map 39. Circulaires en ingekomen brief mijnenvelden Onbekend Onbekend Toegang 245. D.M.C. Alkmaar. Noord-Hollands Archief Haarlem Doos/map Geen relevante gegevens aangetroffen. - Toegang 245. D.M.C. Den Helder. Noord-Hollands Archief Haarlem Doos 112, map 1. Ingekomen correspondentie betr. o.a. mijnenvelden Doos 112, map 112. Beschrijving in voorbereiding Doos/map Onbekend Onbekend Voor de voormalige gemeente Wieringen zijn geen resultaten waargenomen. De onderzoeksresultaten met betrekking tot Wieringermeer staan in de onderstaande tabellen weergegeven: Gebeurtenis (bron: D.M.C. Den Helder. Noord-Hollands Archief Haarlem. Toegang 245) 28 mei 1945 Door de inundatie van de Wieringermeer bestaat bij de gemeentedienst een grote behoefte naar rijwielen. (Doos 112, map 1) Relevant Motivatie Geen CE indicatie. Gebeurtenis (bron: D.M.C. Hoorn. Noord-Hollands Archief Haarlem. Toegang 245) 20 april 1945 Berichtgeving over het op twee plaatsen doorsteken van de Wieringermeerdijk tussen het gemaal Leemans en de haven op de Oude Zeug. Ten gevolge hiervan is de Wieringermeerpolder onder water gelopen. (Doos 142, map 73) Relevant Motivatie Geen CE indicatie VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 32 van 57

33 2.11 Nationaal archief Inspectie Bescherming Bevolking tegen Luchtaanvallen In het archief van de Inspectie Bescherming Bevolking tegen Luchtaanvallen, periode , zijn meldingen en processen-verbaal van gemeenten over geallieerde luchtactiviteiten opgenomen. Het betreft gegevens betreffende de luchtoorlog. De in dit archief aanwezige bronnen bevatten informatie over onder andere bombardementen, noodafworpen en vliegtuigbeschietingen. Het navolgende inventarisnummer is geraadpleegd Archief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken: Inspectie Bescherming Bevolking tegen Luchtaanvallen, Nationaal Archief s-gravenhage Meldingen en processen -verbaal ontvangen van gemeenten over geallieerde Luchtactiviteiten. Provincie Noord-Holland Inventarisnummer 75 Er zijn geen relevante vermeldingen aangetroffen van de voormalige gemeenten Wieringen en Wieringermeer Semi Statische Archiefdiensten Ministerie van Defensie (SSA) Het SSA in Rijswijk beheert de archieven van het Ministerie van Defensie voordat deze aan het Nationaal Archief worden overgedragen. In dit archief zijn bronnen met betrekking tot naoorlogse CE-ruimingen door de Mijn- en Munitie Opruimingsdienst en de Mijn Opruimings Dienst ondergebracht. Het betreft documenten uit de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog: een periode waarin er nog grote aantallen CE in Nederland aanwezig waren Archief Mijn- en Munitie Opruimings Dienst (MMOD) De MMOD en de MOD waren na de Tweede Wereldoorlog in Nederland verantwoordelijk voor het opruimen van mijnen en achtergelaten CE. Het archief bestaat uit meldingen, kaarten, plattegronden en ruimrapporten betreffende locaties binnen Nederlandse gemeenten waar CE aanwezig waren. De onderzoeksresultaten zijn in de onderstaande tabellen samengevat: Wieringen: Gebeurtenis (bron: Semi Statische Archiefdienst Rijswijk) 9 januari 1946 Burgemeester van Wieringen verklaart dat, voor zover hem bekend, er momenteel geen eplosieve stoffen of enigerlei munitie in deze gemeente meer aanwezig zijn. 22 augustus 1946 Burgemeester van Wieringen verklaart dat, voor zover hem bekend, er momenteel geen eplosieve stoffen of enigerlei munitie in deze gemeente meer aanwezig zijn. Relevant Motivatie Documentcode Geen CE indicatie SSA-MMOD-Wieringen-2 Geen CE indicatie SSA-MMOD-Wieringen VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 33 van 57

34 Wieringermeer: Gebeurtenis (bron: Semi Statische Archiefdiensten, archief Mijn- en Munitie Opruimingsdienst) 23 januari 1946 De Burgemeester van Wieringermeer verklaart dat, voor zover hem bekend, er momenteel geen eplosieve stoffen of enigerlei munitie in de gemeente meer aanwezig zijn. Relevant Motivatie Documentcode Geen CE indicatie. MMOD Wieringermeer Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies houdt zich bezig met de bestudering van de Eerste en Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en hedendaagse genociden. In het archief te Amsterdam is een uitgebreide collectie oorlogsdagboeken en boeken ondergebracht. Dit archief bevat daarnaast een groot aantal foto s uit de Tweede Wereldoorlog Collecties Departement van Justitie en Generalkommissariat für das Sicherheitswesen Bij het NIOD zijn de onderstaande twee collecties geraadpleegd: Collectie Departement van Justitie (toegangsnummer 216k) Collectie Generalkommissariat für das Sicherheitswesen Höhere SS- und Polizeiführer Nord- West (toegangsnummer 077) Het betreft de volgende inventarisnummers: Collectie Departement van Justitie (toegangsnummer 216k), NIOD Rapporten van de plaatselijke luchtbeschermingsdiensten, politiekorpsen en de Marechaussee inzake het geven van het sein luchtalarm, het neerstorten van vliegtuigen en vliegtuigonderdelen en de vondst van niet-ontplofte eplosieven, 23 juni april Processen-verbaal van de plaatselijke luchtbeschermingsdiensten, politie en Marechaussee met betrekking tot vijandelijke vliegtuigen, bomaanvallen en ontploffingen in verschillende gemeenten. Meldingen van verschillende gemeenten betreffende ongevallen, beschietingen, bombardementen en het afwerpen van (lege) benzinetanks door vliegtuigen. Teleberichten inzake meldingen van neergestorte geallieerde bommenwerpers, februari Stukken betreffende het melden van schade door bombardementen en beschietingen uit vliegtuigen, 24 februari maart Stukken betreffende het opstellen van processen-verbaal inzake bombardementen en beschietingen in verschillende gemeenten, 28 september maart Proces-verbaal van de luchtbeschermingsleider inzake schade door luchtaanvallen door de geallieerden en afweergeschut van de Duitsers, 3 februari Stukken betreffende het instellen van een onderzoek naar de gevolgen van luchtaanvallen, 8 oktober februari Stukken betreffende het instellen van een onderzoek inzake het bombardement op 14 oktober, 17 oktober Rapporten van de onderluitenant van de Marechaussee F. Meems inzake het vinden van benzinetanks, die uit een vliegtuig waren geworpen, alsmede de inslag van een granaat, 20 januari 20 maart Inventarisnummer VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 34 van 57

35 Collectie Generalkommissariat für das Sicherheitswesen Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West Inventarisnummer (toegangsnummer 077), NIOD Berichtgevingen betreffende neergekomen vliegtuigen, Er zijn geen relevante vermeldingen aangetroffen van de voormalige gemeenten Wieringen en Wieringermeer The National Archives Londen The National Archives in Kew (Londen) is het officiële nationale archief van het Verenigd Koninkrijk. Er liggen hier gevechtsverslagen van Britse eenheden die op Nederlands grondgebied strijd hebben geleverd. In The National Archives zijn, afgezien van deze War Diaries, ook o.a. de logboeken van geallieerde luchtmachteenheden ondergebracht. Vliegtuigen van de 2nd Tactical Air Force (2nd TAF) gaven tactische luchtsteun aan geallieerde gevechtseenheden. De geallieerde duikbommenwerpers vielen o.a. vijandelijke stellingen, tanks, treinen en hoofdkwartieren aan. De volgende Daily Logs van de 2nd Tactical Air Force zijn geraadpleegd: Daily Logs 2 nd Tactical Air Force. The National Archives Londen Inventarisnummer 2 nd Tactical Air Force: Daily Log: Sept.-Oct Air 37/715 2 nd Tactical Air Force: Daily Log: Nov.-Dec Air 37/716 2 nd Tactical Air Force: Daily Log: Jan.-Feb Air 37/717 2 nd Tactical Air Force: Daily Log: Mar.-May Air 37/718 Er zijn geen Daily Log vermeldingen aangetroffen die relevant zijn voor het analysegebied VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 35 van 57

36 3 CHRONOLOGIE RELEVANTE GEBEURTENISSEN 3.1 Inleiding en tabel chronologie AVG heeft op basis van de gegevens in hoofdstuk 2 een overzicht van relevante gebeurtenissen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog opgesteld, waarbij gebruik is gemaakt van alle op het moment van opstellen beschikbare bronnen. Deze gegevens zijn chronologisch in een tabel verwerkt. De in deze tabel verwerkte nummering correspondeert met de in de feitenkaart verwerkte feiten en in de bodembelastingkaart afgebakende verdachte gebieden (indien van toepassing) VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 36 van 57

37 , naoorlogse ruimingen Gebeurtenis Hoofdstuk Bron Bruikbaar t.b.v. afbakening Nr. FK 1 Nr. BBK 2 Juni /12 juli juli juli 1940 Na de demobilisatie komt het dagelijks leven in een nieuwe routine. In juni vallen er verdwaalde bommen in Polder Waard Nieuwland. Er vallen doden en gewonden. In de nacht van 11 op 12 juli 1940 zijn in de polder Waard- Nieuwland twee bommen neergekomen op 20 meter afstand van de boerderij van de heer J. Mulder. Bombardement op Wieringen. Getroffen werd terreinen nabij de boerderijen van Dhr. Roos en J. Mulder in de polder Waard- Nieuwland. Om half vier s nachts heeft een vliegtuig van onbekende nationaliteit 1 eplosieve bom, klein kaliber, geworpen op 20 meter van de boerderij van de bewoner Roos in Polder Waard- Nieuwland, alsmede 12 brandbommen in bouwland. Voorts 2 eplosieve bommen klein kaliber op 12 en 6 meter van boerderij J. Mulder. (p. 71) Blad Heemkundekring Wieringen 22 e jaargang nr.2, p. 60 De Engelsche luchtaanvallen op ons land, De Maasbode, 12 juli 1940 T. Eversteijn, Bombardementen en verongelukte vliegtuigen in de periode 10 mei mei 1945 J. Oedges, N Baijs, C. Laan, G. Homan, Wieringen tijdens de oorlog , p. 71, de Polder Waard-Nieuwland is te groot om op basis van deze vermelding verdacht gebied toe te kennen. Ja, in combinatie met historische luchtfoto s waarop de restanten van de kraters zichtbaar zijn. De afstand tot het meest nabij gelegen pad is geen 20, maar 90 meter. Mogelijk, er zijn ten zuiden van Stoeërdijk nr. 1 twee restanten van kraters waargenomen. Er zijn geen andere CE indicaties aangetroffen. Ja, in combinatie met historische luchtfoto s waarop de kraters zichtbaar zijn. Kraters van kleine bommen zijn niet waarneembaar op luchtfoto s. De omschrijving van de twaalf brandbommen is te globaal. Op basis van deze vermelding kan er geen verdacht gebied worden toegekend. 7 B1 7 B1 2 B1 7 B1 1 FK = Feitenkaart 2 CE BBK = CE Bodembelastingkaart VO-01 Polder Waard Nieuwland Deel II Pagina 37 van 57

38 , naoorlogse ruimingen Gebeurtenis Hoofdstuk Bron Bruikbaar t.b.v. afbakening Nr. FK 1 Nr. BBK 2 12 juli 1940 Onbekend Begin 1945 Telegram burgermeester Wieringen. Hedennacht half vier uit vliegtuig, nationaliteit onbekend, vliegende zuidoost naar noordwest, 1 eplosieve bom klein kaliber geworpen op 20 meter (bewoner Roos) in Polder Waard-Nieuwland, almede 12 brandbommen in bouwland. Voorts 2 eplosieven bommen klein kaliber op 12 en 6 meter van boerderij (bewoner J. Mulder) in Polder Waard-Nieuwland. Er is geen alarm gemaakt. 3 lichtgewonden onder burgerbevolking. Geen slachtoffers onder personeel luchtbescherming. Schade aan 2 boerderijen bestaat uit gebroken glasruiten en gaten in muren. Enige schade aan het Bouwland. Er zijn bommen gevallen aan de Stroeëndijk aan de kant van polder Waard-Nieuwland. Dat waren zgn. scherfbommen. Munitietransport beschoten op de Betonweg tussen de Gest en de Akkerweg. Een voertuig werd geraakt en vloog de lucht in Gemeentearchief Wieringen, Inventarisnr. 741 J. Oedges, N Baijs, C. Laan, G. Homan, Wieringen tijdens de oorlog , p. 82 J. Oedges, N Baijs, C. Laan, G. Homan, Wieringen tijdens de oorlog , p. 20, er zijn geen restanten van inslag van de kleine bommen waarneembaar. De omschrijving van de twaalf brandbommen is te globaal. In de vermelding wordt geen melding gemaakt van de twee grote bommen die op luchtfoto s 90 meter van de boerderij zijn waargenomen., de vermelding is te globaal en niet met aanvullende bronnen te verifiëren., de beschrijving van het getroffen gebied is te globaal en de vermelding kan niet met aanvullende bronnen worden ondersteund. 7 (nabij) B indicatief VO-01 Polder Waard Nieuwland Deel II Pagina 38 van 57

39 , naoorlogse ruimingen Gebeurtenis Hoofdstuk Bron Bruikbaar t.b.v. afbakening Nr. FK 1 Nr. BBK 2 17 april april april april april april april Op 15 april en 16 april 1945 werden springladingen gestopt in de gaten van het binnen- en buitentalud en de kruin van de dijk, ten zuiden van het gemaal Leemans. Op 17 april 1945 lieten de Duitsers de dijk ontploffen. Deze was over een flinke lengte verwoest. Het IJsselmeerwater vloeide door twee gaten de polder binnen - één van 150 en één van 200 meter met dieptes van 30 en 23 meter. (p ) Splitterboen aan de zuidelijke zijde van de huidige Rijksweg N99. Twee geschutstellingen, met elkaar verbonden middels een loopgraaf tussen de Rijksstraatweg en de Oosterkruisweg. Drie geschutstellingen in dijklichaam zuidelijk van Elft 103. Meerdere wapenopstellingen bij de Rijksstraatweg 33, 35 en 39. Deze locatie is geïdentificeerd als militair kampement. Twee gedichte bomkraters zuidelijk van de Stroeërdijk 1. Opgeblazen brug over het Amstelmeerkanaal, nabij kruising Burgerweg en Wieringerrandweg Document over het opruimen van een mijn buiten het munitiedepot aan de Rijksstraatweg te Hippolytushoef P. Terpstra, 50 jaar Wieringermeer, p , de locatie waar de dijk is vernield is alleen globaal bekend. Bovendien lag deze met zekerheid buiten het onderzoeksgebied 1 indicatief Historische luchtfoto s, splitterboen zijn niet verdacht op CE Historische luchtfoto s Historische luchtfoto s Historische luchtfoto s Ja, de geschutstellingen en de loopgraaf zijn, conform de WSCS-OCE, verdacht op CE., de stellingen zijn na het toepassen van een afbakening, conform de WSCS- OCE, niet van invloed op het onderzoeksgebied. Ja, het militaire kampement en de wapenopstellingen zijn, conform de WSCS- OCE, verdacht op CE. 5 B3 3 B3 4 B Historische luchtfoto s Ja, in combinatie met luchtfoto s. 2 (nabij) B Historische luchtfoto s Gemeentearchief Wieringen, inventarisnr. 565 Ja, conform de WSCS-OCE is een vernielingslading die in werking is gesteld verdacht op CE., de specifieke ruimlocatie is niet te herleiden. 6 B VO-01 Polder Waard Nieuwland Deel II Pagina 39 van 57

40 , naoorlogse ruimingen Gebeurtenis Hoofdstuk Bron Bruikbaar t.b.v. afbakening Nr. FK 1 Nr. BBK 2 13 juli 1988 Rijksstraat 33-43: 1 A.P. mijn type S 1 AT? 3 granaten 3cm 1 doos detonators 11 ontstekers 11,5 kg KKM 1 handgranaat 4 blokjes TNT 1.50 patroon ½ Bangelore torpedo 1 cilinder (onbekend) EODD, Moranummer oktober 1989 Polderweg 6: 1 handgranaat EODD, Moranummer , het betreft hier een naoorlogse CE verzameling waarvan de herkomst niet bekend is., het is niet bekend of de Polderweg 6 de vindplaats van de CE of het meldadres is. Omdat de contet van deze vondst niet bekend is, kan er geen gebied worden afgebakend. UOnr. UOnr. B VO-01 Polder Waard Nieuwland Deel II Pagina 40 van 57

41 4 BEOORDELING BRONNENMATERIAAL 4.1 Indicatie van eplosieven in het onderzoeksgebied Er is in de meidagen van 1940 geen sprake geweest van grondgevechten in het analysegebied. Er was in de periode voorafgaand aan de bevrijding door de geallieerden geen sprake van grondgevechten in het analysegebied. Er waren militaire objecten in het analysegebied aanwezig. Het betrof stellingen, wapenopstellingen, een tankmuur, een loopgraaf en splitterboen. Bovendien was er een militair kampement aanwezig. Daarnaast is er een brug verwoest. Er zijn geen militaire vliegtuigen in het analysegebied gecrasht. Er was sprake van een noodafworp in het analysegebied. Het analysegebied heeft geleden onder gevechtshandelingen. Er zijn in het verleden CE in het analysegebied gevonden. Het betrof een handgranaat bij Polderweg 6 en onder andere een mijn, verschillende granaten, ontstekers en klein kaliber munitie bij het militair kampement aan de Rijksstraat Er is na de Tweede Wereldoorlog geen sprake geweest van intensieve, naoorlogse bodemingrepen in het analysegebied (contra-indicaties). Op basis van de beschikbare feiten zijn er indicaties beschikbaar waaruit blijkt dat er mogelijk CE in het analysegebied aanwezig zijn. 4.2 Leemten in kennis bronnenmateriaal Bij een historisch onderzoek kan nooit een volledig overzicht van alle bronnen worden verkregen. Er is bij dit onderzoek is er gebruik gemaakt van een bronnenselectie. Getuigen die meer kunnen vertellen over munitiedumpingen, vliegtuigcrashes en bombardementen kunnen ondertussen zijn overleden Luchtfoto s van de Royal Air Force geven doorgaans een betrouwbare indicatie voor wat betreft de vraag of er mogelijk CE in het onderzoeksgebied aanwezig zijn. Luchtfoto s geven altijd een momentopname weer. Er kunnen vòòr, na en tussen verschillende opnamedata in CE in het onderzoeksgebied terecht zijn gekomen. Het is, vanwege getroffen camouflagemaatregelen, maar zeer de vraag of alle geschutsopstellingen etc. op luchtfoto s kunnen worden teruggevonden. Aangezien een gedeelte van het analysegebied in de Tweede Wereldoorlog uit water bestond, kunnen sporen van gevechtshandelingen niet op luchtfoto s uit de Tweede Wereldoorlog worden waargenomen De ruimrapporten van de EOD kennen hun beperkingen, voor wat betreft de nauwkeurigheid van de vindplaatsbeschrijvingen. Het is niet altijd mogelijk om eact aan te geven waar de CE werden aangetroffen. Deze munitie is bovendien geruimd. Dergelijke beperkingen zijn er ook bij andere geraadpleegde bronnen, zoals bijvoorbeeld documenten uit de gemeentearchieven. Er kan alleen een CE verdacht gebied worden afgebakend met behulp van concrete locatiebeschrijvingen VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 41 van 57

42 4.3 Soort en verschijningsvorm van eplosieven In de lijst van gebeurtenissen (hoofdstuk 3) worden de volgende gevechtshandelingen en defensieve maatregelen genoemd: Defensie (loopgraaf, geschut- en wapenopstellingen) Noodafworp Vernielingslading brug De aanwezigheid van een militair kampement Voor de genoemde handelingen is beoordeeld of als gevolg van de handeling CE in het onderzoeksgebied aangetroffen kunnen worden. Zo ja, dan is tevens beoordeeld welke van de zestien hoofdsoorten CE uit de WSCS-OCE, versie 1, in de bodem aanwezig kunnen zijn Locaties militaire defensieve maatregelen De volgende hoofdsoorten CE zijn mogelijk ter plaatse van de stellingen in het onderzoeksgebied aanwezig: Soort eplosief Nationaliteit Subsoort Verschijningsvorm Hand- en geweergranaten Duits Steelhandgranaten, Gewehrgranaten Gedumpt / achtergelaten No. 30 Klein kaliber munitie (KKM) Duits 9 mm, 7,92 mm Gedumpt / achtergelaten Geschutgranaten Duits 2 cm, 5 cm, 8,8 cm Gedumpt / achtergelaten De volgende hoofdsoorten CE zijn mogelijk ter plaatse van de (voormalige) wapenopstellingen in het onderzoeksgebied aanwezig: Soort eplosief Nationaliteit Subsoort Verschijningsvorm Hand- en geweergranaten Duits Steelhandgranaten, Gewehrgranaten Gedumpt / achtergelaten No. 30 Klein kaliber munitie (KKM) Duits 9 mm, 7,92 mm Gedumpt / achtergelaten De volgende hoofdsoorten CE zijn mogelijk ter plaatse van de (voormalige) loopgraaf in het onderzoeksgebied aanwezig: Soort eplosief Nationaliteit Subsoort Verschijningsvorm Hand- en geweergranaten Duits Steelhandgranaten, Gewehrgranaten Gedumpt / achtergelaten No. 30 Klein kaliber munitie (KKM) Duits 9 mm, 7,92 mm Gedumpt / achtergelaten De volgende hoofdsoorten CE zijn mogelijk ter plaatse van het (voormalige) militaire kampement in het onderzoeksgebied aanwezig: Soort eplosief Nationaliteit Subsoort Verschijningsvorm Hand- en geweergranaten Duits Steelhandgranaten, Gewehrgranaten Gedumpt / achtergelaten No. 30 Klein kaliber munitie (KKM) Duits 9 mm, 7,92 mm Gedumpt / achtergelaten VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 42 van 57

43 4.3.2 Noodafworp De geraadpleegde bronnen maken melding gemaakt van de volgende gevechtshandelingen: Het neerkomen van afwerpmunitie De volgende soorten CE zijn als gevolg van de bovengenoemde gevechtshandelingen mogelijk in de bodem aanwezig: Soort eplosief Nationaliteit Subsoort Verschijningsvorm Afwerpmunitie Geallieerd 250 lb., 500 lb., 1000 lb. Afgeworpen (inschatting AVG) Vernielingsladingen bruggen Er wordt in de geraadpleegde bronnen melding gemaakt van de aanwezigheid van een of meerdere vernielingsladingen bij een brug in het onderzoeksgebied in Deze brug werd opgeblazen. Er wordt geen melding gemaakt van het soort springlading dat is gebruikt. CE kunnen in het geval van een niet in werking getreden vernielingslading zijn gedumpt of achtergelaten in het onderzoeksgebied. Wanneer er sprake is geweest van een geïmproviseerde vernielingslading, dan kunnen CE ten gevolge van de detonatie zijn weggeslingerd. De vraag of CE zijn weggeslingerd is afhankelijk van de gebruikte typen CE. De volgende CE zijn mogelijk in het analysegebied aanwezig: Soort eplosief Nationaliteit Verschijningsvorm Standaard/Geïmproviseerde vernielingslading, CE in werking Duits Weggeslingerd getreden 4.4 Aantal mogelijk aan te treffen eplosieven De volgende aantallen CE kunnen mogelijk in het onderzoeksgebied worden aangetroffen. E.e.a. is gebaseerd op een inschatting van AVG omdat er in de (historische) bronnen geen eacte aantallen worden genoemd: Soort eplosief Afwerpmunitie Geschutmunitie (Steel)Handgranaten Vernielingsladingen Aantal mogelijk aan te treffen eplosieven Eén-enkele Enkele-tientallen Enkele-tientallen Eén VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 43 van 57

44 4.5 Horizontale en verticale begrenzing verdacht gebied De verdachte gebieden die in deze paragraaf worden besproken zijn ingetekend op de CE bodembelastingskaart. In de volgende deelparagraaf wordt de begrenzing van ieder verdacht gebied besproken en gemotiveerd Verdachte locaties gedumpte munitie Er is sprake de volgende verdachte deelgebieden: Geschutstelling Wapenopstelling Loopgraaf Militair kampement CE kunnen in geschutstellingen zijn achtergelaten/gedumpt. Conform de WSCS-OCE tabel wordt de volgende afbakening voor geschutstellingen gehanteerd: Geschutstelling (statisch en mobiel): Locatie van geschut, niet zijnde onderdeel van een verdedigingswerk. Als verdacht gebied wordt 25 meter rondom het hart van de geschutstelling gehanteerd, maar niet verder dan een eventueel aangrenzende watergang. CE kunnen in wapenopstellingen zijn achtergelaten/gedumpt. Conform de WSCS-OCE tabel wordt de volgende afbakening voor wapenopstellingen gehanteerd: Wapenopstelling: Opstelling van handvuurwapen, machinegeweer of andere (semi)automatisch wapen, niet zijnde onderdeel van een verdedigingswerk. De locatie van de wapenopstelling is verdacht op CE CE kunnen in loopgraven zijn achtergelaten. Conform de WSCS-OCE tabel wordt de volgende afbakening voor loopgraven gehanteerd: Militaire loopgraven: Het gebied binnen de contouren van de loopgraven is verdacht op CE, bij voorkeur bepaald aan de hand van georefereerde luchtfoto s. CE kunnen in de omgeving van een militair kampement zijn achtergelaten/gedumpt. Conform de WSCS-OCE tabel wordt de volgende afbakening voor een militair kampement gehanteerd: Militair kampement: Grondgebied met onderkomens, zoals tenten. Het militair kampement is verdacht indien er indicaties zijn voor CE naar aanleiding van de aanwezigheid van nabij gelegen verdediging in de vorm van bijvoorbeeld wapenopstellingen. De ondergrens van de op gedumpte munitie verdachte gebieden is de toenmalige bodem van het militaire object in de Tweede Wereldoorlog. De maimale diepte waarop CE kunnen worden aangetroffen is naar onze inschatting 2 meter minus het maaiveld (uit de Tweede Wereldoorlog). Dit betreft plusminus 1,50 m NAP. CE kunnen dus mogelijk tot een diepte van 3,50 m NAP worden aangetroffen. De op gedumpte munitie verdachte gebieden zijn primair afgebakend op basis van waargenomen sporen op luchtfoto s uit de Tweede Wereldoorlog VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 44 van 57

45 4.5.2 Verdachte locaties vernielingsladingen Dit betreft de locaties waar mogelijk vernielingsladingen kunnen worden aangetroffen: Vernielingsladingen. Locaties van in werking gestelde vernielingsladingen, waarbij de mogelijkheid bestaat op het aantreffen van niet (geheel) gedetoneerde springlading(en). De locaties waar de vernielingsladingen in werking zijn gesteld, zijn verdacht op CE. De afbakening wordt situationeel bepaald. Vernielingsladingen of delen daarvan kunnen op de waterbodem (het leggerprofiel uit de Tweede Wereldoorlog worden aangetroffen), ingeval zij bijvoorbeeld bij bruggen zijn aangebracht Verdachte locaties noodafworpen Dit betreft de locaties waar in de Tweede Wereldoorlog een noodafworp heeft plaatsgevonden. Het CE verdachte gebied is situationeel bepaald. Afwerpmunitie van 250, 500 en 1000 lb. kan in de vastgestelde verdachte gebieden worden aangetroffen tot een maimale conusweerstand van 10 MPa met een minimale laagdikte van 1 meter. De bovengrens is het maaiveld uit de Tweede Wereldoorlog (plusminus 1,50 m NAP). De eacte indringingsdiepte kan voorafgaand aan de uitvoeringsfase van een project met behulp van sondeergegevens worden bepaald. Via de website van Dinoloket is het mogelijk om sondeergegevens op te vragen. Voor het op afwerpmunitie verdachte gebied zijn geen sondeergegevens bekend waarmee de maimale indringingsdiepte kan worden bepaald VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 45 van 57

46 5 CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN 5.1 Conclusie AVG heeft in opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier een vooronderzoek CE uitgevoerd voor het onderzoeksgebied Polder Waard-Nieuwland. Op basis van de beoordeelde feiten van het vooronderzoek is geconcludeerd dat er indicaties zijn voor de mogelijke aanwezigheid van CE. De volgende gevechtshandelingen / CE gerelateerde handelingen hebben plaatsgevonden: Een noodafworp Het aanbrengen van vernielingsladingen De aanleg van (luchtafweer-)stellingen, een loopgraaf en wapenopstellingen De aanwezigheid van een militair kampement De volgende CE kunnen mogelijk in het onderzoeksgebied worden aangetroffen: Afwerpmunitie Vernielingsladingen Gedumpte munitie Het onderzoeksgebied is gedeeltelijk verdacht op CE. Het CE verdachte gebied is horizontaal afgebakend op de CE-bodembelastingkaart (zie bijlage 6.5). De horizontale en verticale afbakening van de CE verdachte gebieden wordt besproken in hoofdstuk Advies vervolgtraject De door AVG voor Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier geadviseerde vervolgstappen worden in de hierop volgende paragrafen besproken Raadplegen van Wardocs Geadviseerd wordt om, als aanvulling op dit vooronderzoek, aanvullend onderzoek in The National Archives te Londen uit te voeren. Aan de hand van de beladingslijst van het vliegtuig dat in 1940 een noodafworp in het onderzoeksgebied heeft uitgevoerd, kan worden bepaald hoeveel vliegtuigbommen er in het analysegebied zijn neergekomen. Op dit moment is het totale aantal neergekomen bommen alleen globaal bekend. Nieuwe informatie kan vervolgens worden toegevoegd aan de definitieve versie van deze rapportage, alsmede het GIS kaartmateriaal VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 46 van 57

47 5.2.2 Opsporing CE Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier kan ook direct tot opsporing van CE overgaan. Het CE onderzoek maakt onderdeel uit van de opsporingsfase die in paragraaf 6.6 van de WSCS-OCE is beschreven. De opsporingsfase omvat het geheel van organisatie en uitvoering, achtereenvolgens: werkvoorbereiding, detecteren, interpreteren, lokaliseren, laagsgewijs ontgraven en identificeren van de vermoede eplosieven, tijdelijk veiligstellen van de situatie tot aan overdracht aan de EOD en proces-verbaal van oplevering aan de opdrachtgever en Bevoegd Gezag. Om een gedegen detectieonderzoek te kunnen uitvoeren dient het opsporingsgebied goed beloopbaar en vrij van obstakels te zijn. Dat wil zeggen dat alle bovengrondse obstakels, zoals hekwerk, begroeiing en gewas voor aanvang van de detectie moet zijn verwijderd. Na het verwijderen van de bovengrondse obstakels kan de locatie worden gedetecteerd. Bomen en begroeiing dienen boven het maaiveld te worden gerooid/gesnoeid. Indien een analoge detectie wordt uitgevoerd dienen alle verdachte objecten die worden gedetecteerd en waarvan de meetwaardenovereenkomsten vertonen met mogelijk aanwezige CE in kaart te worden gebracht door de locatie door middel van GPS in te meten. Bij deze vastlegging dient tevens de vermoedelijke diepte te worden vastgelegd. Bij het uitvoeren van een computerondersteunde detectie wordt de data vastgelegd in een datalogger. De data wordt na de detectie uitgelezen in een speciaal hiervoor ontworpen softwareprogramma. De hoeveelheid te benaderen objecten kan pas worden bepaald na het uitvoeren van de detectie. De uit de detectie aangemerkte verdachte objecten worden uitgezet in het opsporingsgebied met behulp van GPS. Deze punten worden vervolgens handmatig en indien nodig machinaal benaderd. Aangetroffen objecten worden vervolgens geïdentificeerd en indien nodig veiliggesteld VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 47 van 57

48 6 BIJLAGEN 6.1 Bronnenlijst Archieven Archief Eplosieven Opruimings Dienst Defensie Soesterberg / Semi Statische Archief Diensten Rijswijk Bedrijfsarchief AVG Gemeentearchief Wieringen/Wieringermeer Kadaster Zwolle Koninklijke Bibliotheek s-gravenhage Luftbilddatenbank Estenfeld Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Amsterdam Nederlands Instituut voor Militaire Historie s-gravenhage Provinciaal Archief / Historisch Centrum Overijssel Zwolle Universiteit Wageningen, afdeling Speciale Collecties The National Archives Londen Literatuur H. Amersfoort / P. Kamphuis (red.), Mei De strijd op Nederlands Grondgebied ( s-gravenhage 2005) J. van Baar, et al. (red.), Verzet in West-Friesland: de illegaliteit in westelijk West-Friesland en in de Wieringermeer in de jaren 1940-'45 (Schoorl 1990) Blad Heemkundekring Wieringen 22 e jaargang nr. 2 (Wieringen 1988) B.A. Blijdorp, Wieringermeer in de bezettingsjaren (Middenmeer 2007) K. van Eijk, W. Schenkeveld (red.), Oorlogsjaren. Oorlogsherinneringen van Noord-Hollanders (Alkmaar 2010) C.Klep / B. Schoenmaker (red.), De bevrijding van Nederland Oorlog op de flank (Den Haag 1995) A. Meijers, Achtung Minen Danger Mines. Het ruimen van landmijnen in Nederland (Soesterberg 2013) F.J. Molenaar, De luchtverdediging in de meidagen van Deel 1 en deel 2 ( s-gravenhage 1970) J. Oedges, N Baijs, C. Laan, G. Homan, Wieringen tijdens de oorlog : herinneringen, foto s, dagboekfragmenten en krantenberichten ten tijde van de oorlogsjaren op Wieringen. Deel 1 en Deel 2 (Hippolytushoef ) B.C. de Pater/ B. Schoenmaker e.a., Grote Atlas van Nederland (2006) P. Terpstra, 50 jaar Wieringermeer (Leeuwarden 1980) J. van Woensel, Vrij van Eplosieven. De geschiedenis van het EOCKL en zijn voorgangers (2004) G.J. Zwanenburg, En nooit was het stil.kroniek van een Luchtoorlog. Deel 1 & 2 (Den Haag 1990/1992) VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 48 van 57

49 6.1.3 Websites Overig T. Eversteijn Bombardementen en verongelukte vliegtuigen in de periode 10 mei mei 1945 (1990) VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 49 van 57

50 6.2 Certificaat WSCS-OCE VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 50 van 57

51 6.3 Richtlijnen WSCS-OCE afbakening verdachte gebieden Indicatie Algemene omschrijving Uitgangspunt conclusie Uitgangspunten voor afbakening verdacht gebied Verdacht Onverdacht Verdedigingswerk Groepering van wapenopstellingen en/of geschutsopstellingen, rondom Het grondgebied binnen de grenzen van het verdedigingswerk is verdacht. De grenzen afgezet met een versperring (bijvoorbeeld weerstandskern of steunpunt). worden bij voorkeur bepaald aan de hand van georefereerde luchtfoto s. Wapenopstelling Opstelling van handvuurwapen, machinegeweer of andere (semi-) Locatie van de wapenopstelling. automatisch wapen, niet zijnde onderdeel van een verdedigingswerk. Geschutopstelling (statisch en mobiel) Munitieopslag in open veld Loopgraaf Tankgracht of geul Landmijnen verdacht gebied Landmijnen verdacht gebied Mijnenveld Mijnenveld Mijnenveld Versperringen Infrastructuur zonder geschutsopstelling of munitievoorraad Schuilloopgraaf Locatie van geschut, niet zijnde onderdeel van een verdedigingswerk. Locatie van munitievoorraad in het open veld, niet zijnde binnen een verdedigingswerk. Militaire loopgraaf. Een diepe (al dan niet droge) gracht of geul met steile wanden, aangebracht om pantservoertuigen tegen te houden. Middels een aanwijzing, niet zijnde een mijnenlegrapport, op landmijnen verdacht verklaard gebied. In het verdachte gebied zijn bij de controle door de MMOD géén landmijnen aangetroffen. Middels een aanwijzing, niet zijnde een mijnenlegrapport, op landmijnen verdacht verklaard gebied. In het verdachte gebied zijn bij de controle door de MMOD, of bij naoorlogse activiteiten landmijnen aangetroffen. Geregistreerd mijnenveld, waarvan mijnenlegrapport aanwezig is. Alle volgens het legrapport gelegde landmijnen zijn geruimd. Geregistreerd mijnenveld waarvan mijnenlegrapport aanwezig is. Niet alle volgens het mijnenlegrapport gelegde landmijnen zijn geruimd. Geen feitelijke onderbouwing bekend waarom er landmijnen worden vermist. Mijnenlegrapport aanwezig. Niet alle volgens het legrapport gelegde landmijnen zijn geruimd. Feitelijke onderbouwing bekend waarom er landmijnen worden vermist. Versperringen, zoals strandversperringen en Drakentanden. Militaire werken zoals woononderkomen of werken met een burgerdoel zoals schuilbunker. Loopgraaf voor burgerbevolking om in te schuilen. 25 meter rondom het hart van de geschutopstelling, maar niet verder dan een eventueel aangrenzende watergang. Locatie van de veldopslaglocatie. Het gebied binnen de contouren van de loopgraaf is verdacht, bij voorkeur bepaald aan de hand van georefereerde luchtfoto s. Niet verdacht, tenzij er aanwijzingen zijn dat er mogelijk munitie in gedumpt is. n.v.t. De grenzen zoals aangegeven in het ruimrapport. n.v.t. De grenzen zoals aangegeven in het mijnenlegrapport en/of ruimrapport. n.v.t. Tenzij er indicaties zijn dat CE onderdeel uitmaken van de versperring. Tenzij er indicaties zijn op CE vanwege de aanwezigheid van nabijverdediging in de vorm van bijvoorbeeld wapenopstellingen. n.v.t VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 51 van 57

52 Indicatie Algemene omschrijving Uitgangspunt conclusie Uitgangspunten voor afbakening verdacht gebied Verdacht Onverdacht Kampementen Grondgebied met onderkomens zoals Tenzij er indicaties zijn op CE vanwege de tenten. aanwezigheid van munitieopslag of nabijverdediging in de vorm van bijvoorbeeld wapenopstellingen. Mangat Gat in grond met schuilfunctie, niet in n.v.t. gebruik genomen als schuttersput. Vernielingslading Locatie van aangebrachte vernielingslading. Locatie van de vernielingslading. Artillerie-, mortierof raketbeschieting Raketbeschieting inslagenpatroon bekend Inslagpunt blindganger, zijnde een vliegtuigbom Crashlocatie vliegtuig Krater van gedetoneerde incidentele luchtafweergranaat Inslagpunt van een V-1 wapen Krater van een (gedeeltelijk) gedetoneerd V-1 wapen Krater van een (gedeeltelijk) gedetoneerd V-2 wapen Dumplocatie van munitie en/of toebehoren Ongecontroleerde (massa)eplosie Gebied dat is beschoten door mobiel of vast geschut, mortieren of grondgebonden (meervoudig) raketwerpersysteem. Gebied dat is getroffen door een raketbeschieting met jachtbommenwerpers. Vliegtuigbom die niet in werking is getreden. Aanwezigheid van CE vanwege de crash. Gebied waarin zich de krater van de detonatie van een incidentele luchtafweergranaat bevindt. Gebied dat is getroffen door de inslag van een V-1 wapen. Gebied waarin zich de krater van de detonatie van een V-1 wapen bevindt. Gebied waarin zich de krater van de detonatie van een V-2 wapen bevindt. Dumplocatie van CE en/of toebehoren in landbodem of op waterbodem. (Sympathische) detonatie van een eplosieven voorraad zoals ontploffing munitieopslag of munitie trein. Situationeel te bepalen. Op basis van een analyse van het inslagenpatroon wordt de maimale afstand tussen twee opeenvolgende inslagen binnen een inslag-patroon bepaald. Het verdachte gebied wordt afgebakend door deze afstand te projecteren op de buitenste inslagen van het inslagenpatroon. Dat is eclusief de eventuele horizontale verplaatsing van de buitenste blindganger binnen het inslagenpatroon. Te bepalen volgens rekenmethode waarin ten minste rekening wordt gehouden met de volgende parameters: de afwerphoogte, de afwerpsnelheid, het gewicht van de bom, de diameter van de bom en de weerstand van de bodem. Op basis van in ieder geval deze vijf parameters wordt berekend tot welke diepte CE theoretisch kunnen indringen en hoe ver de maimale horizontale verplaatsing is. Situationeel te bepalen. Tenzij er indicaties zijn dat het geen incidentele luchtafweergranaat betreft. 15 meter rondom een inslagpunt vanwege de mogelijke horizontale verplaatsing onder de grond. 50 meter rondom een inslagpunt vanwege de mogelijke aanwezigheid van eplosieve componenten. Situationeel te bepalen. Locatie van de dump en afbakening verder situationeel te bepalen, bijvoorbeeld dumping in stilstaand of stromend water. Situationeel te bepalen. Vernietigingslocatie voor CE Eén of meerdere springputten. De contour(en) van de springput(ten) en afbakening verder situationeel te bepalen, bijvoorbeeld gelet op de afstand van eventuele uitgeworpen CE buiten deze contour(en) VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 52 van 57

53 Indicatie Algemene omschrijving Uitgangspunt conclusie Uitgangspunten voor afbakening verdacht gebied Verdacht Onverdacht Vernielingslading (in werking gesteld) Tapijtbombardement Duikbombardement op zgn. Pin Point Target, inslagenpatroon onbekend Duikbombardement op zgn. Line Target, inslagenpatroon onbekend Raketbeschieting op zgn. Pin Point Target, inslagenpatroon onbekend Raketbeschieting op zgn. Line Target, inslagenpatroon onbekend Locatie van in werking gestelde vernielingslading, waarbij de mogelijkheid bestaat op het aantreffen van niet (geheel) gedetoneerde springlading(en). Gebied dat is getroffen door een bombardement met middelzware en/of zware bommenwerpers, met als doel om schade aan te richten over een groot gebied. Gebied dat is getroffen door een bombardement met jachtbommenwerpers, met als doel om een vooraf bepaald specifiek object te treffen. Lineair gebied, nabij een spoorlijn, dat is getroffen door een bombardement met jachtbommenwerpers, met als doel om de spoorlijn te treffen. Gebied dat is getroffen door een raketbeschieting met jachtbommenwerpers, met als doel om een vooraf bepaald specifiek object te treffen. Lineair gebied, nabij een spoorlijn, dat is getroffen door een raketbeschieting met jachtbommenwerpers, met als doel om de spoorlijn of treinstel op deze spoorlijn te treffen. Locatie waar de vernielingslading in werking is gesteld en afbakening verder situationeel te bepalen. Op basis van een analyse van het inslagenpatroon (1) wordt de maimale afstand tussen twee opeenvolgende inslagen binnen een inslagpatroon bepaald. Het verdachte gebied wordt afgebakend door deze afstand te projecteren op de buitenste inslagen van het inslagenpatroon. Dat is eclusief de eventuele horizontale verplaatsing van de buitenste blindganger binnen het inslagenpatroon. Het verdachte gebied wordt bepaald door een afstand van 181 meter gemeten vanuit het hart van het doel. (2/3) Het verdachte gebied wordt bepaald door een afstand van 91 meter gemeten vanuit het hart van de spoorlijn. (2/4) Het verdachte gebied wordt bepaald door een afstand van 108 meter gemeten vanuit het hart van het doel. (2/5) Het verdachte gebied wordt bepaald door een afstand van 80 meter gemeten vanuit het hart van de spoorlijn. (2/6)5 1. Verzameling van de locaties van inslagen van één bepaald toestel of één bepaald bombardement. 2. Afstanden zijn afkomstig van een Britse studie (empirisch onderzoek) naar de accuratesse bij aanvallen door eenmotorige duikbommenwerpers gedurende de periode oktober 1944 april 1945 (AIR 55/322). Eventueel effect van vijandelijk luchtafweer tijdens deze duikbombardementen is niet in de studie meegenomen. 3. De genoemde afstand is de gemiddelde afstand t.o.v. het doel waarbij opgemerkt moet worden dat 50% van de vliegtuigbommen binnen 119 meter neer is gekomen en de maimaal gemeten afstand t.o.v. het doel 181 meter was. 4. De genoemde afstand is de gemiddelde afstand t.o.v. het doel waarbij opgemerkt moet worden dat 50 % van de vliegtuigbommen binnen 46 meter neer is gekomen en de maimaal afstand t.o.v. het doel 91 meter was. 5. De genoemde afstand is de gemiddelde afstand t.o.v. het doel (gebouwen) waarbij opgemerkt moet worden dat de gemiddelde spreiding van de raketten t.o.v. het middelpunt van een salvo 69 meter was, en dat de gemiddelde afstand van het middelpunt van een salvo t.o.v. het doel 39 meter was. 6. De genoemde afstand is de maimale afstand gemeten n.a.v. luchtfoto-interpretatie VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 53 van 57

54 6.4 Presentatiekaart verzamelde historische feiten VO-01 Polder Waard-Nieuwland Deel II Pagina 54 van 57

55 FEITENKAART - POLDER WAARD NIEUWLAND 2 8 Legenda Onderzoeksgebied A A Esri Nederland, Beeldmateriaal.nl; Esri Nederland & Community Maps Contributors L M A M ± De feiten die op de feitenkaart zijn ingetekend betreffen de feiten overeenkomstig uit de AVG Eplosieven Opsporing Nederland Postbus AD Gennep Opdrachtgever: Analysegebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Postbus AG Heerhugowaard Melding van een noodafworp Inzet van EODD Melding uit archief Melding in media! Verwoeste brug K V S W T S Krater >2 meter Vernielingslading in werking gesteld Stelling Wapenopstelling Tankmuur Splitterbo Loopgraaf Prikkeldraad Militair kampement rapportage. Feiten die in de archieven zijn aangetroffen, maar overduidelijk niet het onderzoeksgebied of analysegebied betreffen zijn niet ingetekend. De feiten buiten het analysegebied zijn daarentegen niet volledig. Nummers naast de symbolen op de kaart verwijzen naar de feitentabel in de vooronderzoek rapportage METER Feitenkaart Conventionele Eplosieven Gemeente Hollands-Kroon Polder Waard Nieuwland Fase 2 Projectnummer: Tekeningnummer: Formaat: Getekend: : Voor akkoord: FK1 A3 Paul Gieben Menno Abee Deze tekening is eigendom van AVG Eplosieven Opsporing Nederland. Het is de opdrachtgever vrij om deze tekeningen te gebruiken uitgezonderd het aanbrengen van wijzingen en aanvullingen. Van deze tekening mag niets worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, scan of op elke andere wijze dan ook, zonder toestemming van AVG Eplosieven Opsporing Nederland. 2012