Themadag Werkgroep Exoten
|
|
- Joanna Brander
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Themadag Werkgroep Exoten 3-- BELANGRIJKE OORZAKEN EN VECTOREN VAN INTRODUCTIE INVASIEVE MACROINVERTEBRATEN: HOE, WAAR EN WAAROM? Pieter Boets, Koen Lock & Peter Goethals Ghent University(UGent) Laboratory of EnvironmentalToxicology and AquaticEcology Jozef Plateaustraat B-9 Gent, Belgium Aquatic Ecology Wereldwijde introductie en verspreiding EUROPE S Vlaanderen STUDIEGEBIED DATA COLLECTIE Data Vlaamse Milieumaatschappij: Biologie Fysico-chemie Hydro-morfologie Eigen verzamelde veldgegevens OVERZICHT EXOTISCHE MACROINVERTEBRATEN IN VLAANDEREN Voornamelijk zoet en brak water Marien: zie soortenlijst Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) Phylum/ Eerste Familie Species Oorsprong Orde waarneming ANNELIDA Ficopomatus Sabellida Serpulidae Asia 95 enigmaticus Terebellida Ampharetidae Hypania invalida Ponto-Caspian OVERZICHT EXOTISCHE MACROINVERTEBRATEN IN VLAANDEREN Phylum/ Eerste Familie Species Oorsprong Orde waarneming CRUSTACEA Amphipoda Corophidae Chelicorophium curvispinum Ponto-Caspian 99 Crangonictidae Crangonyx pseudogracilis North-America 99 Synurella ambulans Ponto-Caspian 3 Gammaridae Dikerogammarus villosus Ponto-Caspian 997 Echinogammarus berilloni South-Europe 95 Echinogammarus trichiatus Ponto-Caspian 9 Gammarus roeseli South-Europe 937 Gammarus tigrinus North-America 99 Talitridae Orchestia cavimana Ponto-Caspian 97 Decapoda Astacidae Astacus leptodactylus East-Europe 98 Pacifastacus leniusculus North-America 98 Atyidae Athyaephyra desmaresti South-Europe 895 Cambaridae Procambarus clarkii North-America 8 Orconectes limosus North-America 977 Panopeidae Rhithropanopeus harrisii North-America 99 Palaemonidae Palaemon macrodactylus Southeast-Asia 999 Varunidae Eriocheir sinensis Southeast-Asia 933 Isopoda Asellidae Proasellus coxalis South-Europe 998 Proasellus meridianus South-Europe 95 Janiridae Jaera istri Ponto-Caspian Mysidae Hemimysis anomala Ponto-Caspian 999 Mysida Limnomysis benedeni Ponto-Caspian 5
2 Themadag Werkgroep Exoten 3-- OVERZICHT EXOTISCHE MACROINVERTEBRATEN Phylum/ Orde IN VLAANDEREN Familie Species Oorsprong Eerste waarneming MOLLUSCA Architaenioglossa Viviparidae Viviparus viviparus East-Europe <87 Neotaenioglossa Hydrobiidae Lithoglyphus naticoides Ponto-Caspian 9 Potamopyrgus antipodarum New Zealand 97 Pulmonata Planorbidae Menetus dilatatus North-America 998 Ferrissia fragilis North-Africa 937 Physidae Physella acuta North-America 89 Unionoida Unionidae Sinanodonta woodiana Asia 999 Veneroidea Corbiculidae Corbicula fluminalis Asia 99 Corbicula fluminea Asia 99 Dreissenidae Dreissena polymorpha Ponto-Caspian 83 Dreissena rostriformis bugensis Ponto-Caspian 9 Mytilopsis leucophaeta North-America 835 Mactridae Rangia cuneata North-America PLATYHELMINTHES Seriata Dugesiidae Dugesia tigrina North-America Dendrocoelidae Dendrocoelum romanodanubiale Ponto-Caspian EXOTISCHE MACROINVERTEBRATEN Verdeling over verschillende phyla 8% 8% 3% 3% 33% 3% Ponto-Caspian North America Asia 5% 5% South- and East- Europe New-Zealand 5% Annelida Crustacea Mollusca Platyhelminthes Oorsprong % Africa Percentage of samples % 8% % % % % Small Large stream stream (n=959) (n=98) Small river (n=78) Large river (n=7) River type Boets et al. (submitted) Biological Invasions Polder water (n=) Lake (n=5) SBCI Canonical Correspondence analysis (CCA) showing the relationship between the environmental variables and the most frequently encountered alien species
3 Themadag Werkgroep Exoten 3-- BELANG VAN ECOLOGISCHE EN CHEMISCHE WATERKWALITEIT Alle data Goede chemische waterkwaliteit Slechte chemische waterkwaliteit DRIE CASE STUDIES TOEGELICHT. Haven van Gent CASE STUDIE : DE HAVEN VAN GENT 3. Zeehavens. De Polders Boets et al. () Hydrobiologia 3: 55- Dissolved O (mg/l) NO 3- (mg N/L) CASE STUDIE : DE HAVEN VAN GENT Chemische waterkwaliteit 998 ph opo 3-(mg P/L) 8,5 8, 7,5 7,,5,5,,5,,5, CASE STUDIE : DE HAVEN VAN GENT Evolutie macroinvertebraten gemeenschap < ? 3
4 Themadag Werkgroep Exoten 3-- CASE STUDIE : DE HAVEN VAN GENT CASE STUDY : DE HAVEN VAN GENT Distributie macrocrustaceeën Conductivity µs/cm 8 group group group 3 average Conductivity 8 Median 5%-75% Non-Outlier Range Downstream Upstream CASE STUDY : DE HAVEN VAN GENT CASE STUDY : DE HAVEN VAN GENT Average abundance.. Abundantie Crustacea en Mollusca Indigenous Crustacea Alien Crustacea. Average abundance Indigenous Mollusca Alien Mollusca Average # taxa 8 99 Taxa samenstelling alien Crustacea alien Mollusca indigenous Average Multimetric Macroinvertebrate Index Flanders CASE STUDIE : DE HAVEN VAN GENT Biologische waterkwaliteit,5,,3,,, excluding alien species including alien species MMIF classes.9-. high quality good quality.5-.9 moderate quality.3-.9 poor quality.-.9 bad quality CASE STUDIE : DE POLDERS Chemische waterkwaliteit
5 Themadag Werkgroep Exoten 3-- CASE STUDIE : DE POLDERS Chemische waterkwaliteit Prevalence,9,8,7,,5,,3,, CASE STUDIE : DE POLDERS Prevalence,8,,, CASE STUDIE : DE POLDERS EUROPE Zeebrugge Blankenberge Ostend THE NETHERLANDS Nieuwpoort A B C Bruges Canal Ghent-Ostend BELGIUM 5 km Boets et al. () Journal of Crustacean Biology 3: 7-77 Boets et al. () Helgoland Marine Research : A km Alien macro-crustacea (%) 8 B km C Class Class km Class Class 3 Class Abundance Number of species Biomass 5
6 Themadag Werkgroep Exoten 3-- Average # species per sample alien indigenous 5,,,,,,,8, >3 Salinity (PSU) Hoe worden exoten geïntroduceerd? Scheepvaart Aquacultuur herintroductie programma s Handel Hobby Waar zijn exoten succesvol? Gedegradeerde/vervuilde habitats Kanalen (gemodificeerde waterlopen) Havens Brakke polders Waarom zijn exoten succesvol? Veranderende milieuomstandigheden Karakteristieken inherent aan de soort Hogere propagule pressure klimaatsopwarming
7 Themadag Werkgroep Exoten 3-- Wat kunnen we er aan doen? Strengere wetgeving Betere controle Bewustmaking Watch lists BEDANKT VOOR DE AANDACHT! Vragen? en natuurlijke habitats kunnen dienen als een soort van buffer tegen de verdere verspreiding van exotische soorten 7
Niet-inheemse schaaldieren in zoet en brak water in België
Niet-inheemse schaaldieren in zoet en brak water in België Aanwinst of bedreiging? PDL - Jaarvergadering, 26 november 2011 Em. prof. dr. Karel Wouters KBIN Exotische schaaldieren in zoet en brak water
Nadere informatieVLAAMS DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT OVER NATUURSTUDIE & -BEHEER MAART 2014 JAARGANG 13 NUMMER 1 VERSCHIJNT IN MAART, JUNI, SEPTEMBER EN DECEMBER
Natuur.focus Afgiftekantoor 9099 Gent X P209602 Toelating gesloten verpakking Retouradres: Natuurpunt, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen VLAAMS DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT OVER NATUURSTUDIE & -BEHEER MAART
Nadere informatieExotische macrofauna en macrofyten in de Nederlandse zoete wateren
Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu Exotische macrofauna en macrofyten in de Nederlandse zoete wateren Voorkomen en beleid in 2012 WOt-werkdocument 334 R.C.M. Verdonschot, J.H. Vos en P.F.M. Verdonschot
Nadere informatieVLAAMS DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT OVER NATUURSTUDIE & -BEHEER MAART 2014 JAARGANG 13 NUMMER 1 VERSCHIJNT IN MAART, JUNI, SEPTEMBER EN DECEMBER
Natuur.focus Afgiftekantoor 9099 Gent X P209602 Toelating gesloten verpakking Retouradres: Natuurpunt, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen VLAAMS DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT OVER NATUURSTUDIE & -BEHEER MAART
Nadere informatieEXOTISCHE ONGEWERVELDEN
EXOTISCHE ONGEWERVELDEN in vijvers en grachten van het Provinciaal Groendomein Prinsenpark in Retie: een eerste bilan Thierry Vercauteren 1, Rose Sablon 2 & Karel Wouters 2 2 1 Provinciaal Instituut voor
Nadere informatieAnalyse macrofaunamonsters Everdingen en Steenwaard, najaar 2008
Analyse macrofaunamonsters Everdingen en Steenwaard, najaar 2008 Rapport 2009-024 A.J.L. van Nieuwenhuijzen G. Wolters Analyse macrofaunamonsters Everdingen en Steenwaard, najaar 2008 In opdracht van
Nadere informatieExotische soorten weekdieren in (Antwerpse) rivieren en stilstaande waters. Evolutie van de voorbije 20 jaar.
ANTenne JULI- SEPTEMBER 2011 JAARGANG 5 NR. 3 09 Natuurstudie Exotische soorten weekdieren in (Antwerpse) rivieren en stilstaande waters. Evolutie van de voorbije 20 jaar. Rose Sablon (1) & Thierry Vercauteren
Nadere informatieExotische soorten weekdieren in (Antwerpse) rivieren en stilstaande waters. Evolutie van de voorbije 20 jaar.
ANTenne JULI- SEPTEMBER 2011 JAARGANG 5 NR. 3 09 Natuurstudie Exotische soorten weekdieren in (Antwerpse) rivieren en stilstaande waters. Evolutie van de voorbije 20 jaar. Rose Sablon (1) & Thierry Vercauteren
Nadere informatieDrie verklaringen. Themadag Exoten, 2 december /12/2010. Rob Leuven 1. Macro-ecologische sleutelkennis: De regel van tien
Sleutelen aan de invasiegevoeligheid van aquatische ecosystemen Macro-ecologische sleutelkennis: De regel van tien Lezing Themadag Werkgroep Exoten Naturalis, Leiden 2 december Rob Leuven 1 i.s.m. Hein
Nadere informatieNiet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria. Reuzenvlokreeft. Wetenschappelijke naam
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria Reuzenvlokreeft De reuzenvlokreeft Dikerogammarus viiiosusvwam oorspronkelijk enkel voor in het Ponto-Kaspische gebied
Nadere informatieMacrofaunanieuwsmail 77, 31 maart 2008
Macrofaunanieuwsmail 77, 31 maart 2008 Beste lezers, In deze voorjaarsnieuwsmail weer vele gevarieerde bijdragen. Veel leesplezier en hopelijk geeft dit weer veel nieuwe kopij. Heb je nieuws, hoor je iets
Nadere informatieNiet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria Kaspische slij kgarnaal Silvia Waajen (onderwaterwereld.org) De oorsprong van de Kaspische slijkgarnaal Chelicorophium
Nadere informatieMacrozoöbenthosonderzoek natuurvriendelijke oevers Maas 2009
Macrozoöbenthosonderzoek natuurvriendelijke oevers Maas 2009 Rapport 2010-025 R. Wiggers H. Boonstra O.W.M. Duijts G. Wolters Macrozoöbenthosonderzoek natuurvriendelijke oevers Maas 2009 Rapport 2010-025
Nadere informatieOver quagga s. exoot met potenties? Bram bij de Vaate. Waterfauna Hydrobiologisch Adviesbureau Lelystad
Over quagga s exoot met potenties? Bram bij de Vaate Lelystad 1 Inhoud Inleiding Verspreiding Populatieontwikkeling Ecologische effecten Potenties?? Noodzakelijke kennisontwikkeling P-behoefte quaggamossel
Nadere informatieTOEPASSING VAN GEÏNTEGREERDE ECOLOGISCHE MODELLERING VOOR GEOPTIMALISEERDE (VELD)GEGEVENSVERZAMELING, SYSTEEMANALYSE EN SCENARIOVERGELIJKING
VAKGROEP TOEGEPASTE ECOLOGIE EN MILIEUBIOLOGIE TOEPASSING VAN GEÏNTEGREERDE ECOLOGISCHE MODELLERING VOOR GEOPTIMALISEERDE (VELD)GEGEVENSVERZAMELING, SYSTEEMANALYSE EN SCENARIOVERGELIJKING Peter GOETHALS,
Nadere informatieRijn-Meetprogramma Biologie 2006/2007 deel II-D Het macrozoöbenthos van de Rijn 2006/2007
Rijn-Meetprogramma Biologie 2006/2007 deel II-D Het macrozoöbenthos van de Rijn 2006/2007 Rapport Nr. 172 Colofon Uitgegeven door de Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR) Kaiserin-Augusta-Anlagen
Nadere informatieVeranderingen van de benthische macrofauna in het Hartelkanaal als gevolg van de opening in de Beerdam 1997-1999
Veranderingen van de benthische macrofauna in het Hartelkanaal als gevolg van de opening in de Beerdam 1997-1999 Alexander Klink Veranderingen van de benthische macrofauna in het Hartelkanaal als gevolg
Nadere informatie4.7 Exoten. Bram bij de Vaate, RIZA en Erwin Winter, RIVO
.7 Bram bij de Vaate, RIZA (b.bdvaate@riza.rws.minvenw.nl) en Erwin Winter, RIVO (erwin.winter@wur.nl) Een aanzienlijk deel van de macrofauna op harde substraten bestaat uit exoten. Dat kan problemen opleveren
Nadere informatieClarent A.G. Peeters. December Afstudeeronderzoek masteropleiding Milieu-natuurwetenschappen. Faculteit Natuurwetenschappen
Invloed van de lozing van afstromend hemelwater van de autosnelweg A13/E313 op de samenstelling van de macro-invertebratengemeenschap van twee Kempische laaglandbeken Clarent A.G. Peeters December 2009
Nadere informatieDe quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis (Andrusov, 1897)), een recent gevonden invasieve zoetwatermossel in Vlaanderen
32 ANTenne APRIL- JUNI 2010 JAARGANG 4 NR. 2 Itämies J., Kuusela K. & Savolainen E., 1979: Brachycercus harrisella (Ephemeroptera, Caenidae) found in Finland. Notulae Entomologicae, 59: 89-90. Landa V.,
Nadere informatieMacrofaunanieuwsmail 70, 23 januari 2007
Macrofaunanieuwsmail 70, 23 januari 2007 Beste lezers, Dit is alweer nummer 70, de eerste nieuwsmail van dit nieuwe jaar. Dat het voor een ieder maar een soortenrijk jaar mag worden. Ik hoop ook dat jullie
Nadere informatieél Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria
él Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria Tijgervlokreeft v>]y '.N r V ' ^.. De tijgervlokreeft Gammarus tigrinus is een soort die oor- As spronkelijk enkel
Nadere informatieVeranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends
Veranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends Yvon Verstijnen Esther Lucassen Fons Smolders Arco Wagenvoort Gerard van der Velde Rien van der Gaag
Nadere informatieedna DR. AURORA GEERTS CHRISTINE VAN DER HEYDEN PIETER BOETS PETER GOETHALS
edna BIODIVERSITEIT MONITORING NU EN IN DE TOEKOMST DR. AURORA GEERTS CHRISTINE VAN DER HEYDEN PIETER BOETS PETER GOETHALS edna = DNA in omgeving edna = DNA in omgeving Biotisch Abiotisch ph Zuurstofverbruik
Nadere informatieKwetsbaarheid van watertypen binnen de Nederlandse zoete en zoute wateren voor exoten
Kwetsbaarheid van watertypen binnen de Nederlandse zoete en zoute wateren voor exoten Arjan Gittenberger GiMaRIS Marine Research, Inventory, & Strategy solutions Stichting ANEMOON in samenwerking met TPS,
Nadere informatieEXOTEN Overzicht van rapporten en artikelen
EXOTEN Overzicht van rapporten en artikelen Voorkomen en ecologie van uitheemse soorten, risicoanalyses en aanbevelingen voor beleid en beheer van exoten Exoten Exoten zijn soorten die door toedoen van
Nadere informatierijkswaterstaat nza Biologische monitoring: monstername lokatie keuze macrofaunabemonstering
ministerie van verkeer en waterstaat rijkswaterstaat nza rijksinstituut voor integraal zoetwaterbeheer en afvalwaterbehandeling tel. 03200-70411, fax. 03200-49218 doorkiesnummer 70672 Biologische monitoring:
Nadere informatieZoetwater-exoten in Nederland: aanwinst of verstoring?
23 Immigratie % CJ ^ Fred van den Brink & Gerard van der Velde Zoetwaterexoten in Nederland: aanwinst of verstoring? De laatste jaren zijn veel nieuwe uitheemse waterbewoners in ons land gesignaleerd.
Nadere informatieHet macrozoöbenthos in de Rijn in 2012
Het macrozoöbenthos in de Rijn in 2012 Rapport Nr. 227 Colofon Uitgegeven door de Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR) Kaiserin-Augusta-Anlagen 15, 56068 Koblenz, Duitsland Postbus
Nadere informatieMacrofaunanieuwsmail 105, 25 juli 2012
Macrofaunanieuwsmail 105, 25 juli 2012 Beste lezers, Zomer Een kleine nieuwsmail, maar met daarbij een prachtige uitgave van De Digitale Kokerjuffer. Dank aan alle schrijvers. Als je wat ziet, hoort of
Nadere informatieTransparantie: de schakel tussen institutionele autonomie en publieke verantwoording
Transparantie: de schakel tussen institutionele autonomie en publieke verantwoording Dirk Van Damme Hoofd van het Centre for Educational Research and Innovation - OECD 1. EEN HO-KWALIFICATIE HEEFT EEN
Nadere informatieAmerikaanse strandschelp
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria Amerikaanse strandschelp De Amerikaanse strandschelp Rangia cuneata komt oorspronkelijk uit de Golf van Mexico. Van daaruit
Nadere informatieExoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen
Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen Rob Leuven i.s.m. Gerard van de Velde Rob Lenders Lezing Vissennetwerk 3 juni 2010 Instituut voor Water en Wetland Research Radboud Universiteit Nijmegen
Nadere informatieProvinciaal Centrum voor Milieuonderzoek. Visstandsonderzoek van de Leigracht te Asper
Provinciaal Centrum voor Milieuonderzoek Visstandsonderzoek van de Leigracht te Asper 1 Wijze van citeren: Boets P., Dillen A., Poelman E. (2017). Visstandsonderzoek van de Leigracht te Asper. 9p. Contactgegevens:
Nadere informatieRegionale Implementatie KRW
Regionale Implementatie KRW Bepaling Huidige toestand waterlichamen Dommel Martijn Antheunisse, Vakgroep Ecologie, Ws De Dommel Inhoud Ws. De Dommel - 26 KRW waterlichamen Huidige situatie 2009: Biologische
Nadere informatieMacrofaunanieuwsmail 121, 10 maart 2015
Macrofaunanieuwsmail 121, 10 maart 2015 Beste lezers, Het voorjaar is op komst We hebben een wel heel bijzondere uitgave met een Amphipoden tabel van Ton van Haaren. Hartelijk dank hiervoor. En voor een
Nadere informatieNOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Indicatoren als wegwijzers Hannelore Maelfait Kathy Belpaeme Coördinatiepunt Duurzaam Kustbeheer Wist je dat Wist je dat er in 2004, 24 olielozingen op zee vanuit de lucht werden
Nadere informatieDe gemiddelde temperatuur per jaar stijgt in de afgelopen decennia. Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun onderen bovengrondse interacties
Themadag Exoten, 2 december 21 2-12-21 De gemiddelde temperatuur per jaar stijgt in de afgelopen decennia Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun onderen bovengrondse interacties Elly Morriën Tim
Nadere informatieMeetstrategie en methodiek macrofyten 1 METHODIEK
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Meetstrategie en methodiek macrofyten //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieInvasieve Quagga s in rivieren
Invasieve Quagga s in rivieren Rob Leuven m.m.v. Frank Collas, Remon Koopman, Jon Matthews Bram bij de Vaate & Gerard van der Velde Instituut voor Water en Wetland Research & Nederlands Expertise Centrum
Nadere informatieDe Rijn: Ecologisch herstel, KRW en natuurontwikkeling Stromende nevengeul bij Beneden Leeuwen
De Rijn: Ecologisch herstel, KRW en natuurontwikkeling Stromende nevengeul bij Beneden Leeuwen Alexander Klink De Rijn: Ecologisch herstel, KRW en natuurontwikkeling Alexander Klink Rapport Hydrobiologisch
Nadere informatieHET MACROBENTHOS IN HET WESTELIJK DEEL VAN HET HARINGVLIET EN DE HARINGVLIETMONDING IN HET NAJAAR 2001
HET MACROBENTHOS IN HET WESTELIJK DEEL VAN HET HARINGVLIET EN DE HARINGVLIETMONDING IN HET NAJAAR 2001 Rapportage in het kader van het Biologisch Monitoring Programma W.C.H. Sistermans, H. Hummel, O.J.A.
Nadere informatieKwaliteit van de Zenne stroomafwaarts RWZI Brussel Noord
Kwaliteit van de Zenne stroomafwaarts RWZI Brussel Noord Thierry Warmoes - Afdeling Rapportering Water januari 2012 m.m.v. Bram Haspeslagh 1. Effect ingebruikname RWZI Brussel Noord 2. Beoordeling van
Nadere informatieFysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015
Vlaanderen is milieu Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015 VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ www.vmm.be DOCUMENTBESCHRIJVING Titel Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015 Samenstellers Afdeling
Nadere informatieLaag zuurstof en hoog ammonium in de Dommel. Hoe erg is erg?
Laag zuurstof en hoog ammonium in de Dommel. Hoe erg is erg? Jeroen de Klein Wageningen Universiteit Introductie slechte Ecologische Toestand in de Dommel Stedelijke druk Zuiveringsinstallatie Eindhoven
Nadere informatieBBI berekening op basis van op het veld verzamelde macro-invertebraten
Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water berekening op basis van op het veld verzamelde macro-invertebraten Versie september 2015 WAC/V/C/001 Inhoud INHOUD 1 Inleiding 3 1.1 Principe
Nadere informatieRivierkreeften, wat doen we ermee? Menno Soes
Rivierkreeften, wat doen we ermee? Menno Soes Foto: Theodoor Heijerman Rivierkreeften Overzicht in Nederland voorkomende rivierkreeften. Nederlandse naam Europese rivierkreeft Turkse rivierkreeft Californische
Nadere informatieAnalyse grensoverschrijdende verzilting grondwater in het poldergebied van de provincies Oost-Vlaanderen, WestVlaanderen en Zeeland (fase 2)
ScaldWIN WP3 Analyse grensoverschrijdende verzilting grondwater in het poldergebied van de provincies Oost-Vlaanderen, WestVlaanderen en Zeeland (fase 2) Dieter Vandevelde Vlaamse Milieumaatschappij Afdeling
Nadere informatieThemadag Exoten, 2 december
OPENHEID maakt KWETSBAAR Rob Leewis NCB Naturalis OF BIOLOGISCHE WEERSTAND??? STEL JEZELF OPEN OP EN JE WORDT KWETSBAAR CONCLUSIE: DAT MOET JE DUS ALLEEN DOEN ALS JE STERK (WEERBAAR) BENT Themadag Werkgroep
Nadere informatie1 Drie nieuwe ponto- kaspische inwijkelingen
DRIE NIEUWE PONTO-KASPISCHE INWIJKELINGEN dringen door tot in kanalen in de provincie Antwerpen: de zoetwaterpolychaet Hypania invalida (Grube, 860) en, voor het eerst in België, de platworm Dendrocoelum
Nadere informatieBallast Water een probleem?
Royal Netherlands Institute for Sea Research Ballast Water een probleem? Etienne J. Brutel de la Rivière Marcel J.W. Veldhuis Royal Netherlands e Institute tute for Sea Research NIOZ is part of the Netherlands
Nadere informatieGolden mussel Limnoperna fortunei
Golden mussel Limnoperna fortunei Algemene opmerkingen: Noot 1: De horizonscan van Matthews et al. (2014) is gebaseerd op risicoscores uit het buitenland (is geen specifieke risicobeoordeling voor Nederland
Nadere informatieVerpakking en Etikettering: Het perfecte huwelijk. Elly Spies AOAC-LL symposium, 21 November 2013
Verpakking en Etikettering: Het perfecte huwelijk Elly Spies AOAC-LL symposium, 21 November 2013 FrieslandCampina brands Consumer products Professional market Ingredients 2 Wereldwijd Europe Netherlands
Nadere informatieMIRA-T Kwaliteit oppervlaktewater. Belasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten DPSIR
Belasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten belasting oppervlaktewater (1995=100) 120 100 80 60 40 P landbouw N landbouw N huishoudens P huishoudens CZV huishoudens N
Nadere informatieStuurfactoren voor de macrofauna in De Stichtse Rijnlanden
Stuurfactoren voor de macrofauna in De Stichtse Rijnlanden Datum: 7 november 2013 Opdrachtgever: Contactpersoon opdrachtgever: Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Mevr. M.J. Klomp Projectnummer: 57
Nadere informatieMMIF berekening op basis van op het veld verzamelde macro-invertebraten
Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water berekening op basis van op het veld verzamelde macro-invertebraten Versie september 2015 WAC/V/C/002 Inhoud INHOUD 1 Inleiding 3 1.1 Principe
Nadere informatieWaterkwaliteit KRW, 2015
Indicator 12 januari 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De meeste waterlichamen voldoen
Nadere informatieMacrofaunanieuwsmail 99, 14 juli 2011
Macrofaunanieuwsmail 99, 14 juli 2011 Beste lezers, Dit is alweer de negenennegentigste uitgave van de macrofaunanieuwsmail. De volgende uitgave moet dan ook iets speciaals worden. Wie heeft daar een passende
Nadere informatiePlaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier
Aantal soorten Inhoud presentatie Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Habitatgebruik & trendontwikkeling in de grote Actuele verspreiding & Ecologie Risico s voor inheemse
Nadere informatieAquatische macrofauna in het rivierengebied en mogelijkheden voor ecologisch herstel
Aquatische macrofauna in het rivierengebied en mogelijkheden voor ecologisch herstel Alexander Klink, Margriet Schoor, Henk van Rheede & Prisca Duijn Op basis van paleoecologisch onderzoek wordt een beeld
Nadere informatiePlaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier
Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Frank Spikmans RAVON I.s.m: Nils van Kessel - Natuurbalans Inhoud presentatie Exotische vissen in Nederland Habitatgebruik & trendontwikkeling
Nadere informatieQuagga s: droom of nachtmerrie? Miguel Dionisio Pires
Quagga s: droom of nachtmerrie? Miguel Dionisio Pires Slide Guido Waajen Fig 5 modified from Gulati, Dionisio Pires & Van Donk 2008 Quick scan waterkwaliteit en ecologie Volkerak-Zoommeer Experiments with
Nadere informatieEcologische effecten van droogte en afvoerpieken in beken
Ecologische effecten van droogte en afvoerpieken in beken Ralf Verdonschot 9 mei 2019 Wageningen Environmental Research, Wageningen UR ralf.verdonschot@wur.nl Introductie Klimaatverandering: toename weersextremen
Nadere informatieVerzilting van zoete wateren: Verlies of winst voor de aquatische natuur?
Verzilting van zoete wateren: Verlies of winst voor de aquatische natuur? Ralf Verdonschot 26 juni 2014 ralf.verdonschot@wur.nl Inhoud 1. Wat maakt de levensgemeenschap van brakke wateren waardevol? 2.
Nadere informatiePublicaties en rapporten van het Nederlands Expertise Centrum Exoten
Publicaties en rapporten van het Nederlands Expertise Centrum Exoten Indien u belangstelling heeft voor een overdruk of digitale versie van de onderstaande publicaties kunt u een e-mail sturen naar een
Nadere informatieMeerwaarde ongewervelde exoten voor Nederlandse wateren?
Meerwaarde ongewervelde exoten voor Nederlandse wateren? uitheemse soorten biodiversiteit ecosysteem aquatische ecologie Exoten staan in een kwaad daglicht. Naar onze mening wordt daardoor voorbijgegaan
Nadere informatieAstacicultuur. Commerciële teelt van rivierkreeften. door Thomas Abeel
Astacicultuur Commerciële teelt van rivierkreeften door Thomas Abeel Inhoud Inleiding Rivierkreeft op je bord? Productie van rivierkreeft Rode rivierkreeft Redclaw Europese rivierkreeft Onderzoek HUB-KAHO
Nadere informatiePublicaties en rapporten van het Nederlands Expertise Centrum Exoten
Publicaties en rapporten van het Nederlands Expertise Centrum Exoten Indien u belangstelling heeft voor een overdruk of digitale versie van de onderstaande publicaties kunt u een e- mail sturen naar een
Nadere informatieOOST NUTRIENTEN EN KRW FRISIA ZOUT B.V.
NUTRIENTEN EN KRW FRISIA ZOUT B.V. 29 september 2010 Inhoud 1 Tekstdelen uit van 5 varianten naar 2 alternatieven 3 1.1 Referentiesituatie 3 1.2 Effecten waterkwaliteit KRW 5 2 Nieuw tekstdeel 7 ARCADIS
Nadere informatietoerisme in cijfers tourism in figures 2010 13 aantal inrichtingen en capaciteit 2010 number of accommodations and capacity 2010
in cijfers tourism in figures 2010 XL 13 aantal inrichtingen en capaciteit 2010 number of accommodations and capacity 2010 planning & onderzoek Juni 2011 (coverfoto: Carl Pendle) 2 AANTAL INRICHTINGEN
Nadere informatieSamenwerken rond dak- en thuislozen. De eerste ervaringen met de InterRAI Community Health vragenlijst
Samenwerken rond dak- en thuislozen De eerste ervaringen met de InterRAI Community Health vragenlijst 2 Disclosure (PotenDële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relades met bedrijven
Nadere informatieMelkproductie wereldwijd
Melkproductie wereldwijd En de invloed op de Nederlandse boer 21-11-2018, Michel de Haan Afghanistan Indonesia Our mission: Create a better understanding of milk production world-wide South Africa Jordan
Nadere informatieir. Luc Van Damme VLAAMSE BAAIEN Challenges and Reflections Projectleider Vlaamse Baaien Dept.Openbare Werken & Mobiliteit vcbcvbcvbvcb
VLAAMSE BAAIEN Challenges and Reflections ir. Luc Van Damme Projectleider Vlaamse Baaien Dept.Openbare Werken & Mobiliteit Luc Van Damme projectleider - MOW VLAAMSE BAAIEN: INITIATIVE Mariene ingenieurs
Nadere informatiePre-advies Rivierengebied
Onderdeel aquatische macrofauna Ondergelopen uiterwaard bij Beneden Leeuwen op 29-5-2006 Alexander Klink Onderdeel aquatische macrofauna Alexander Klink Hydrobiologisch Adviesburo Klink Rapporten en Mededelingen
Nadere informatieOnderzoeksgroep Ecosysteembeheer (ECOBE), Universiteit Antwerpen, Universiteitsplein 1, 2610 Wilrijk, Belgium 2
Risicobeoordeling tot op de bodem: de Triademethode voor brakke en zoute wateren Kristine De Schamphelaere 1,2, Johannes Teuchies 2, Lieven Bervoets 2, Tom Ysebaert 1, Ronny Blust 2 en Patrick Meire 1
Nadere informatieWOt. werkdocumenten. Verkenning CBD 2010-indicatoren zoetwater. Inventarisatie en uitwerking relevante indicatoren voor Nederland
122 Verkenning CBD 2010-indicatoren zoetwater Inventarisatie en uitwerking relevante indicatoren voor Nederland H.J. de Lange G.H.P. Arts W.C.E.P. Verberk werkdocumenten WOt Wettelijke Onderzoekstaken
Nadere informatieSpeerpunt Ontwikkeling Havens
Speerpunt Ontwikkeling Havens Dr. ir. Hadewych Verhaeghe Projectingenieur Afdeling Maritieme Toegang Departement Mobiliteit en Openbare Werken Ontwikkeling Havens haven van Zeebrugge en haven van Oostende
Nadere informatiein nederland (annelida: oligochaeta)
branchiodrilus hortensis, een nieuwe exotische borstelworm in nederland (annelida: oligochaeta) Ton van Haaren, Menno Soes & Ronald Munts Regelmatig worden nieuwe exoten voor de Nederlandse zoetwaterfauna
Nadere informatieDe haven van Harlingen Floris Bennema
33 De haven van Harlingen Floris Bennema Vanaf maart 2010 bezocht ik, in het kader van het SETL project van de Stichting Anemoon, vier keer per jaar de Wilhelminahaven in Harlingen. De SETL plaatjes bleken
Nadere informatieWATERKWALITEIT VAN DE DEMER
WATERKWALITEIT VAN DE DEMER WATERKWALITEIT VAN DE DEMER Waterkwaliteitsparameters worden beoordeeld per waterlichaam Fysisch-chemische kwaliteit Gevaarlijke stoffen Hydromorfologische kwaliteit Biologische
Nadere informatieWageningen IMARES Risico inventarisatie schelpdier transporten
Wageningen IMARES Risico inventarisatie schelpdier transporten Edwin Foekema Themadag werkgroep exoten NecoV Wageningen, 13 december 2007 Project-team IMARES Yerseke: Jeroen Wijsman, Aad Smaal TNO-IMARES
Nadere informatieWeerbaarheid Wietse de Boer NIOO-KNAW (Microbiële Ecologie) WUR (Bodemkwaliteit)
Weerbaarheid Wietse de Boer NIOO-KNAW (Microbiële Ecologie) WUR (Bodemkwaliteit) E-mail:w.deboer@nioo.knaw.nl Ziekteverwekkers Actoren Activiteit / Mechanisme Gevolg Duur Ziekteverwekkers Indringers Verstoring
Nadere informatieKoolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)
Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research
Nadere informatieBiodiversiteit waterdieren opnieuw bekeken
Biodiversiteit waterdieren opnieuw bekeken Bart Schaub (Hoogheemraadschap van Rijnland), Reinder Torenbeek (Bureau Waardenburg), Arnold Osté (RPS) Het Hoogheemraadschap van Rijnland monitort sinds 2009
Nadere informatieDe invloed van de invasieve Quaggamossel en Zwartbekgrondel op het voedselweb in de Biesboschspaarbekkens
De invloed van de invasieve Quaggamossel en Zwartbekgrondel op het voedselweb in de Biesboschspaarbekkens Yvon Verstijnen, Esther Lucassen, Fons Smolders (Onderzoekcentrum B-WARE), Arco Wagenvoort (AqWa
Nadere informatieDe Nederlandse zoetwatermollusken
nederlandse fauna 2 De Nederlandse zoetwatermollusken recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water nederlandse fauna 2 De Nederlandse zoetwatermollusken recente en fossiele weekdieren uit zoet
Nadere informatieDe Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van. Kinderen
Voorschoolse vorming en de ontwikkeling van kinderen 1 De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van Kinderen The Relationship between Early Child Care, Preschool Education and Child Development
Nadere informatiede betekenis van natuurvriendelijke oevers voor de macrofauna
de betekenis van natuurvriendelijke oevers voor de macrofauna Martin Soesbergen & Wouter Rozier Er is door Rijkswaterstaat in de afgelopen decennia meer dan 450 km natuurvriendelijke oever aangelegd langs
Nadere informatietoerisme in cijfers tourism in figures 2010
in cijfers tourism in figures 2010 XL 02 evolutie overnachtingen naar logiesvorm 2006-2010 trend in the number of overnight stays by type of accommodation 2006-2010 planning & onderzoek Juni 2011 (coverfoto:
Nadere informatie2011 A National Inventory of. Invasive Freshwater crayfish in the Netherlands in 2010. Bram Koese & Niels Evers
2011 A National Inventory of Invasive Freshwater crayfish in the Netherlands in 2010 Bram Koese & Niels Evers 2 Koese & Evers 2011 November 2011 text Bram Koese Stichting European Invertebrate Survey Nederland
Nadere informatieLessen uit de studiedag en praktische tips van de wetenschappers. Ivan Nijs (UA) & sprekers van de wetenschappelijke studiedag
Lessen uit de studiedag en praktische tips van de wetenschappers Ivan Nijs (UA) & sprekers van de wetenschappelijke studiedag Studiedag = finale workshop van het project INPLANBEL (2003-2006), 2006), Federaal
Nadere informatiekijk ook op Thuis in natuurbeheer
landse duingebieden. Oorzaken, en gevolgen voor de vegetatie. Landbouwuniversiteit Sierdsema, H., 1995. Broedvogels en beheer. Het gebruik van broedvogelgegevens in het beheer van bos- en natuurterreinen.
Nadere informatieOntzilting met restwarmte door middel van het Memstill-proces
Ontzilting met restwarmte door middel van het Memstill-proces Bart Kregersman 18 November, 2010 Inhoud Introductie Keppel Seghers Memstill principe Pilootinstallaties Volgende stappen Toekomstperspectief
Nadere informatieCluster Power to Gas
Cluster Power to Gas Adwin Martens WaterstofNet Doorn, 13 december 2018 WaterstofNet Gestart in 2009 als non-profit organisatie (geen structurele overheidsfinanciering) Focus op concrete projecten en roadmaps
Nadere informatieExoten in zoetwater: vissen
Indicator 7 juli 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aantal soorten vissen dat zich
Nadere informatieBelasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten
21 3.12 KWALITEIT OPPERVLAKTEWATER P Belasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten belasting oppervlaktewater (2=1) 12 P landbouw N landbouw P huishoudens N huishoudens
Nadere informatieRISICO'S EN REGULERING VAN BIOLOGISCHE GEWASBESCHERMING. Patrick DE CLERCQ
RISICO'S EN REGULERING VAN BIOLOGISCHE GEWASBESCHERMING Patrick DE CLERCQ Laboratorium voor Agrozoölogie Vakgroep Gewasbescherming Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Universiteit Gent EXOTEN IN DE BIOLOGISCHE
Nadere informatieEcologisch vergelijk tussen de driehoeksmossel (Dreissena polymorpha) en de quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis): een literatuurstudie
Ecologisch vergelijk tussen de driehoeksmossel (Dreissena polymorpha) en de quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis): een literatuurstudie Rapport nr.: 2008/02 Datum: februari 2008 Waterfauna Hydrobiologisch
Nadere informatieNatuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater,
Natuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater, 1990 2016 Indicator 11 juli 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt
Nadere informatieEcotoxicologische effecten op macrofauna van ijzer(ii)sulfaatdosering in de Afgedamde Maas. G.C.W. van Beek R. Munts H.W.
Ecotoxicologische effecten op macrofauna van ijzer(ii)sulfaatdosering in de Afgedamde Maas G.C.W. van Beek R. Munts H.W. Waardenburg Ecotoxicologische effecten op macrofauna van ijzer(ii)sulfaatdosering
Nadere informatie