Invasieve Quagga s in rivieren
|
|
- Carla Segers
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Invasieve Quagga s in rivieren Rob Leuven m.m.v. Frank Collas, Remon Koopman, Jon Matthews Bram bij de Vaate & Gerard van der Velde Instituut voor Water en Wetland Research & Nederlands Expertise Centrum Exoten (NEC-E) Lezing WEW STOWA Kennisdag Quaggamosselen 23 april 2015
2 Risicoperceptie UK vs NL NL: vooral kansen 2 / 24
3 Inhoud Probleemstelling Verspreiding Europa en Nederland Vectoren Effecten biodiversiteit en ecosystemen Accumulatie stoffen Risicobeoordeling Massamortaliteit Beheersen of benutten Conclusies en aanbevelingen 3 / 24
4 Quagga probleem of oplossing? Maatschappelijke kosten en baten driehoeks- en quagga mossel Beheer driehoeks- en quagga mossel in VS 1-3 miljard $ per jaar (Pimentel 2005) Beheer Ebro delta 4 miljoen per jaar (Perez & Moreu 2009) Risico s voor biodiversity, ecosystemen en volksgezondheid Daarnaast ook positieve effecten / baten 4 / 24
5 Verspreiding Quagga in Europa 3 april Matthews et al. (2014). Biological Invasions 16/1: / 24
6 Verspreiding Quagga in Nederland 3 april Matthews et al. (2014). Biological Invasions 16/1: / 24
7 Verspreiding Quagga en connectiviteit watersystemen Matthews et al. (2012). Reports Environmental Science 404: / 24
8 Vectoren voor verspreiding Matthews et al. (2012). Reports Environmental Science 404: / 24
9 Vectoren voor verspreiding Vector or mechanism DS US L V O Remarks References Foot and shell movement Triggered by change in habitat 1 Water flow Seasonal drift of veligers; detached adults Floating materials By water flow and wind driven Commercial and recreational shipping Overland transport of watercraft pontoons, buoyes etc. Several animal species Attached to hulls, ballast water, etc Attached to hulls etc, entangled vegetation Endo- and exozoochory, attached to prey etc. 2, 3 4, 5, 6, 7 4, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16 4,7, 11, 13, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25 26, 27, 28 1: Kappes and Haase (2012); 2: Johnson and Padilla (1996); 3: Stoeckel et al. (1997); 4: Carlton (1993); 5: Horvarth and Lamberti (1997); 6: Wilson et al. (1999); 7: Matthews et al. (2012); 8: Keevin et al. (1992); 9: Nehring (2002); 10: Slynko et al. (2002); 11: Bij de Vaate et al. (2002); 12:Olenin (2002); 13: Minchin et al. (2003); 14: Carlton and Geller (1993); 15: Endresen et al. (2004); 16: Holeck et al. (2004); 17: Padilla et al. (1996); 18: Buchan and Padilla (1999); 19: 776 Kraft and Johnson (2000); 20: Allen and Ramcharan (2001); 21: Johnson et al. (2001); 22 : Kraft et al.(2002); 23 : Minchin et al. (2002); 24 : Pollux et al. (2003); 25 : Bidwell (2010); 26 : Johnson and Carlton (1996); 27 : Bossenbroek et al. (2001); 28: Karatayev et al. (2003). 9 / 24
10 Voorspelling verspreiding in Nederland Matthews et al. (2012). Reports Environmental Science 404: / 24
11 Lering uit verspreidingspatronen Waarschijnlijk meerdere introducties Beneden- en bovenstrooms (ballastwater; Main-Donau kanaal) Verspreiding vooral via beroeps- en recreatievaart en waterstroming Hoge dispersiesnelheid: gemiddeld 120 km/jaar (range km/jaar) Nog relatief weinig aanwezig in geïsoleerde plassen 11 / 24
12 Effecten op biodiversiteit Unionidae Peter Klok (2014) Bittervoorn 12 / 24
13 Begroeiing van unioniden Matthews et al. (2012). Reports Environmental Science 404: / 24
14 Lengte (cm) Effecten op groei schildersmossel Schoon Begroeid Status Matthews et al. (2012). Reports Environmental Science 404: / 24
15 Effecten op groei schildersmossel Matthews et al. (2012). Reports Environmental Science 404: / 24
16 Effecten op ecosystemen Rob Leuven (2014) Rob Leuven (2014) 16 / 24
17 Effecten op ecosystemen Peter Klok (2011) Dichte vrijzwevende matten in Maasplassen Tot zes meter diepte met lobben tot acht meter diepte Soms massasterfte -> woekering waterplanten 17 / 24
18 Verdringing zebra door quagga? Relatieve abundantie Quagga / Driehoeksmossel neemt meestal toe Geen aanwijzingen afname Driehoeksmossel -> totale biomassa hoger Matthews et al. (2012). Reports Environmental Science 404: / 24
19 Metaal accumulatie quagga vs driehoeksmossel Matthews et al. (2015). Environmental Pollution 203: / 24
20 Afwezig in Nederland Aandachtslijst Invasiestadium Geïsoleerde populaties Beperkte verspreiding Wijd verspreid Monitor- lijst Zwarte- lijst Risicobeoordelingen Quagga mossel in Nederland 1. Beoordeling IAS of EU concern 2. Beoordeling met ISEIA-protocol Impact biodiversiteit: Hoog Impact ecosystemen: Hoog Impact eco-diensten: Hoog Overige schade: ++ (biofouling) Positieve effecten: Ja Netto effect:????? Eliminatie mogelijk: Nee Beheersen: Deels C3 B3 C2 B2 C1 B1 C0 B0 A3 A2 A1 A0 -> Wijd verspreid en invasief Milieurisicoscore 20 / 24
21 Lessen van extreme milieugebeurtenissen Gestuwde Nederrijn (A) vs. Maas (B) IJsgang: stuw open 8 februari 2012 Peilverlaging 0,5 3,2 meter Lucht temperatuur: -0,5 tot -12,6 o C Water temperatuur: 0,0 tot 1,8 o C Massa mortaliteit dreisseniden Volledig herstel pas na 2 jaar -> Dichtheid beheren via peilbeheer Leuven et al. (2014) Aquatic Invasions 9/3: / 24
22 Beheersopties Verspreiding Ballastwaterverdrag Instandhouding natuurlijke barrières Check, clean & dry policy Systeem gerichte maatregelen Waterpeilverlaging tijdens vorst Zequanox / Biobullets Bestrijding biofouling Breed scala chemische, mechanische, biologische en geïntegreerde methoden. 22 / 24
23 Conclusies 1. De quagga mossel is een Invasieve soort 2. Snelle verspreiding via (inter)nationale netwerk van waterwegen 3. Waarschijnlijk meervoudige introducties (ballastwater / stroming) 4. Waterstroom; beroeps- en pleziervaart belangrijke vectoren 5. Negatieve effecten op biodiversiteit en ecosystemen 6. Risicoclassificatie: hoog ecologisch risico 7. Negatieve en positieve ecologische en economische effecten 8. Hanteer voorzorgbeginsel: niet introduceren in geïsoleerde plassen met hoge natuurwaarden 9. Meer onderzoek ecologische effecten en massamortaliteit nodig 23 / 24
24 Referenties Grutters, B.M.C., M.J.J.M. Verhofstad, G. van der Velde, S. Rajagopal & R.S.E.W. Leuven, A comparative study of byssogenesis on zebra and quagga mussels: the effects of water temperature, salinity and light-dark cycles. Biofouling 28/2: Leuven, R.S.E.W., F.P.L. Collas, K.R. Koopman, J. Matthews & G. van der Velde, Mass mortality of invasive zebra and quagga mussels by desiccation during severe winter conditions. Aquatic Invasions 9/3: Le Thi Thu, Y., A. Jan Hendriks & R.S.E.W. Leuven, Metal bioaccumulation in the invasive mussels Dreissena polymorpha and Dreissena rostriformis bugensis) in the rivers Rhine and Meuse. Environmental Chemistry & Toxicology 30/12: Matthews, J., G. van der Velde, A. bij de Vaate & R.S.E.W. Leuven, Key factors for spread, impact and management of Quagga mussels in the Netherlands. Radboud University Nijmegen & Waterfauna, Lelystad. Reports Environmental Science 404: Matthews, J., G. van der Velde, A. bij de Vaate, F.P.L. Collas, K.R. Koopman & R.S.E.W. Leuven, Rapid range expansion of the invasive quagga mussel in relation to zebra mussel presence in The Netherlands and Western Europe. Biological Invasions 16/1: Matthews, J., A.M. Schipper, A.J. Hendriks, Y. Le, A. bij de Vaate, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, A dominance shift from the zebra mussel to the invasive quagga mussel may alter the trophic transfer of metals. Environmental Pollution 203: Verhofstad, M.J.J.M., B.M.C. Grutters, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, Effects of water depth on survival, condition and stable isotope values of three invasive dreissenid species in a deep freshwater lake. Aquatic Invasions 8/2: Samenwerking of data: r.leuven@science.ru.nl 24 / 24
Over quagga s. exoot met potenties? Bram bij de Vaate. Waterfauna Hydrobiologisch Adviesbureau Lelystad
Over quagga s exoot met potenties? Bram bij de Vaate Lelystad 1 Inhoud Inleiding Verspreiding Populatieontwikkeling Ecologische effecten Potenties?? Noodzakelijke kennisontwikkeling P-behoefte quaggamossel
Nadere informatieGolden mussel Limnoperna fortunei
Golden mussel Limnoperna fortunei Algemene opmerkingen: Noot 1: De horizonscan van Matthews et al. (2014) is gebaseerd op risicoscores uit het buitenland (is geen specifieke risicobeoordeling voor Nederland
Nadere informatieExoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen
Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen Rob Leuven i.s.m. Gerard van de Velde Rob Lenders Lezing Vissennetwerk 3 juni 2010 Instituut voor Water en Wetland Research Radboud Universiteit Nijmegen
Nadere informatieVeranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends
Veranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends Yvon Verstijnen Esther Lucassen Fons Smolders Arco Wagenvoort Gerard van der Velde Rien van der Gaag
Nadere informatieExoten in zoetwater: vissen
Indicator 7 juli 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aantal soorten vissen dat zich
Nadere informatieAlgemene opmerkingen:
Soortformulieren Macro-evertebraten (zoetwater) Algemene opmerkingen: Noot 1: De horizonscan van Matthews et al. (2014) is gebaseerd op risicoscores uit het buitenland (is geen specifieke risicobeoordeling
Nadere informatieQuagga s: droom of nachtmerrie? Miguel Dionisio Pires
Quagga s: droom of nachtmerrie? Miguel Dionisio Pires Slide Guido Waajen Fig 5 modified from Gulati, Dionisio Pires & Van Donk 2008 Quick scan waterkwaliteit en ecologie Volkerak-Zoommeer Experiments with
Nadere informatieQuaggamosselen in Nederland: zegen of gevaar?
Quaggamosselen in Nederland: zegen of gevaar? Marloes van der Kamp (hoogheemraadschap van Rijnland), Ellis Penning (Deltares) De quaggamossel komt sinds 2006 in Nederland voor. Zowel in regionale als in
Nadere informatieDe quaggamossel, visstand en sportvisserij. Willie van Emmerik Sportvisserij Nederland
De quaggamossel, visstand en sportvisserij Willie van Emmerik Sportvisserij Nederland Allereerst Foto: Ton van Haaren Van Mook, 2014 Foto: Frank Bosman Opkomst Quaggamossel Sinds 2006 in Nederland Sterke
Nadere informatie6/4/2010. Beleidscyclus. Opzet van de presentatie. En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat uit: José Tom. Team Invasieve Exoten
Opzet van de presentatie Beleidscontext Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het? Wiebe TIE bestaat uit: Biodiversiteitsverdrag (1992) (Convention
Nadere informatieOpzet van de presentatie. Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting
Opzet van de presentatie Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat
Nadere informatieKlimaatverandering en het verschuiven van soorten in Europa. Rob Bugter
Klimaatverandering en het verschuiven van soorten in Europa Rob Bugter Ons klimaat verandert. Uit: De toestand van het Klimaat in Nederland 2008. KNMI. .. en dat heeft consequenties. Science 333, 1024
Nadere informatieInvasieve exoten algemene inleiding
Invasieve exoten algemene inleiding Wilfred Reinhold platform Stop invasieve exoten www.invasieve-exoten.nl www.tijgermug.info www.twitter.com/invasieveexoten www.facebook.com/wilfred.reinhold 1 Opbouw
Nadere informatiePlaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier
Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Frank Spikmans RAVON I.s.m: Nils van Kessel - Natuurbalans Inhoud presentatie Exotische vissen in Nederland Habitatgebruik & trendontwikkeling
Nadere informatiePlaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier
Aantal soorten Inhoud presentatie Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Habitatgebruik & trendontwikkeling in de grote Actuele verspreiding & Ecologie Risico s voor inheemse
Nadere informatieFACTSHEET. Quaggamosselen in Nederland. Verspreiding en implicaties voor het waterbeheer INHOUD
FACTSHEET / QUAGGAMOSSELEN IN NEDERLAND 1 FACTSHEET Quaggamosselen in Nederland Verspreiding en implicaties voor het waterbeheer INHOUD INLEIDING KEYWORDS DE QUAGGAMOSSEL Kolonisatie, aanwezigheid en verspreiding
Nadere informatieExoten in zoetwater: vissen
Indicator 23 september 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aantal soorten vissen
Nadere informatieHelder water door quaggamossel
Helder water door quaggamossel Kansen en risico s Een nieuwe mosselsoort, de quaggamossel, heeft zich in een deel van de Rijnlandse wateren kunnen vestigen. De mossel filtert algen en zwevend stof uit
Nadere informatieDe Universele Verklaring tot Exoot
De Universele Verklaring tot Exoot Roelf Pot P Waarom zo n verklaring? P Wat verklaren anderen? P Hoe verklaar ik de verschillen? P Voorstel Aanleiding P Behoefte aan uitspraak over sommige soorten: is
Nadere informatieRisicobeoordeling en uitzetcriteria voor de uitheemse quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis) in Nederland
2015 Risicobeoordeling en uitzetcriteria voor de uitheemse quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis) in Nederland L. de Hoop, M.C.M. Bruijs, F.P.L. Collas, L.M. Dionisio Pires, M. Dorenbosch, A. Gittenberger,
Nadere informatieKwetsbaarheid van watertypen binnen de Nederlandse zoete en zoute wateren voor exoten
Kwetsbaarheid van watertypen binnen de Nederlandse zoete en zoute wateren voor exoten Arjan Gittenberger GiMaRIS Marine Research, Inventory, & Strategy solutions Stichting ANEMOON in samenwerking met TPS,
Nadere informatieWelkom Reinder Torenbeek (dagvoorzitter)
Notulen Kennisdag Quaggamosselen 23 april 2015 Notulisten: Stéphanie IJff, Fiona Segers & Matthijs Courbois Eindredactie: Marloes van der Kamp & Ellis Penning Welkom Reinder Torenbeek (dagvoorzitter) Reinder
Nadere informatieRode Lijst Indicator van zoetwater- en landfauna,
Indicator 20 september 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De Rode Lijst Indicator (RLI)
Nadere informatieDe invloed van de invasieve Quaggamossel en Zwartbekgrondel op het voedselweb in de Biesboschspaarbekkens
De invloed van de invasieve Quaggamossel en Zwartbekgrondel op het voedselweb in de Biesboschspaarbekkens Yvon Verstijnen, Esther Lucassen, Fons Smolders (Onderzoekcentrum B-WARE), Arco Wagenvoort (AqWa
Nadere informatieChinese wolhandkrab Eriocheir sinensis
Chinese wolhandkrab Eriocheir sinensis Algemene opmerkingen: Noot 1: De horizonscan van Matthews et al. (2014) is gebaseerd op risicoscores uit het buitenland (is geen specifieke risicobeoordeling voor
Nadere informatieDe#quaggamossel#in#Nederland,#! een#vloek#of#een#zegen?!
De#quaggamossel#in#Nederland,# een#vloek#of#een#zegen? EffectenvandequaggamosselophetwaterkwaliteitsbeheerinNederland StéphanieIJff,BSc December2014 STOWA2014 W04 Colofon Titel DequaggamosselinNederland,eenvloekofeenzegen?
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/84251
Nadere informatie4.7 Exoten. Bram bij de Vaate, RIZA en Erwin Winter, RIVO
.7 Bram bij de Vaate, RIZA (b.bdvaate@riza.rws.minvenw.nl) en Erwin Winter, RIVO (erwin.winter@wur.nl) Een aanzienlijk deel van de macrofauna op harde substraten bestaat uit exoten. Dat kan problemen opleveren
Nadere informatieFoto: Merkske, Noord-Brabant
Foto: Merkske, Noord-Brabant 1 2 Hydraulischeweerstand is een optelsom van diverse soorten weerstand. Vegetatie geeft, met name in de zomer, de grootste weerstand. Ook obstakels als takken en omgevallen
Nadere informatieNatuurbescherming VS Wet natuurbescherming. Aanpak exoten niet mogelijk Janneke van der Loop
Natuurbescherming VS Wet natuurbescherming Aanpak exoten niet mogelijk Janneke van der Loop Overheidsadvies exoten Meld waarnemingen: Waarnemingen kunnen helpen deze schadelijke exoten snel op te sporen.
Nadere informatieGloednieuwe Europese verordening invasieve uitheemse soorten. Wat betekent dit op het terrein? Myriam Dumortier Europese Commissie DG Milieu
Gloednieuwe Europese verordening invasieve uitheemse soorten Wat betekent dit op het terrein? Myriam Dumortier Europese Commissie DG Milieu ANKONA-ontmoetingsdag Antwerpen, 14 februari 2015 Invasieve uitheemse
Nadere informatietitel Opbouw Vis, exoten en KRW Visexoten en achtergrond MWTL 2008 Visexoten in Nederland Oorzaken
Opbouw Vis, exoten en KRW visexoten- achtergrond en ecologie KRW-maatlatten en visexoten andere exoten (rivierkreeften) en vis signalering nieuwe visexoten Themadag exoten en de KRW 10 dec 09 Willie van
Nadere informatieTemperatuur oppervlaktewater,
Indicator 13 december 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De gemiddelde watertemperatuur
Nadere informatieEnquête waterplanten en sportvisserij
Sportvisserij Nederland Leijenseweg 115, 37 AD Bilthoven T. -584 www.sportvisserijnederland.nl Rapport (exclusief bijlagen) Enquête waterplanten en sportvisserij Omvang van het probleem en probleemlocaties
Nadere informatieBiomanipulatie met mosselen
Biomanipulatie met mosselen Mogelijkheid om algenoverlast te lijf te gaan? Resulten enclosureproef Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta Boxtel, 1 maart 2013 Platform Blauwalgen Inhoud Aanleiding, kader
Nadere informatieInvasieve plantensoorten zijn in de laatste decennia sterk toegenomen in Nederland
Invasieve plantensoorten zijn in de laatste decennia sterk toegenomen in Nederland Indicator 5 januari 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met
Nadere informatieJaarverslag NEC-E 2012 en 2013
Jaarverslag NEC-E 2012 en 2013 9 juli 2014 1 Inhoud 1. Organisatie en missie... 3 2. Evaluatie werkzaamheden 2012 en 2013... 5 3. Impressies van activiteiten van themagroepen NEC-E... 6 3.1 Vroegtijdige
Nadere informatieThemadag Exoten, 2 december
OPENHEID maakt KWETSBAAR Rob Leewis NCB Naturalis OF BIOLOGISCHE WEERSTAND??? STEL JEZELF OPEN OP EN JE WORDT KWETSBAAR CONCLUSIE: DAT MOET JE DUS ALLEEN DOEN ALS JE STERK (WEERBAAR) BENT Themadag Werkgroep
Nadere informatieInvasieve exoten in de tuin. KNPV Najaarsbijeenkomst, 22 november 2018
Invasieve exoten in de tuin KNPV Najaarsbijeenkomst, 22 november 2018 In de media 2 Invasieve exoten (definitie) dieren, planten en micro-organismen die door menselijk handelen in een nieuw gebied terechtkomen
Nadere informatieTypische diersoorten van de Habitatrichtlijn,
Indicator 5 juli 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De laatste 10 jaar is de toestand
Nadere informatieEcologische kwaliteit oppervlaktewater, 2009
Indicator 2 maart 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De ecologische kwaliteit van het
Nadere informatieWeerstand van vegetatie tegen stroming; stroombaanmaaien in theorie.
Weerstand van vegetatie tegen stroming; stroombaanmaaien in theorie. Veerle Verschoren, Jonas Schoelynck, Kerst Buis & Patrick Meire Zutphen 15 november 2016 Kennisdag: Planten in de stroom. Kansen voor
Nadere informatieInvasieve exotische kreeften in het beheergebied van waterschap Rivierenland
Invasieve exotische kreeften in het beheergebied van waterschap Rivierenland Verkenning van effecten, risico s en mogelijke aanpak Pim Lemmers (i.s.m. Ronald Gylstra, Ben Crombaghs en Rob Leuven) 14 november
Nadere informatieQuagga uitzetten: ja of nee?
Quagga uitzetten: ja of nee? Discussiegroep II Kennisdag quaggamosselen 23 april 2015 Inleiding: Inzet van Dreissena voor waterzuivering - Historie en actualiteit Arjenne Bak, Martijn Dorenbosch & Wouter
Nadere informatieDe invasie van de quaggamossel komt in beeld
De invasie van de quaggamossel komt in beeld Bart E.M. Schaub, Marloes van der Kamp, Johan Oosterbaan, Harm Gerrits (Hoogheemraadschap van Rijnland), Andrew Devlin (Delta Marking) Het water in de boezem
Nadere informatieFactsheet quaggamossel. (Dreissena rostriformis bugensis Andrusov, 1897)
Factsheet quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis Andrusov, 1897) Statuspagina Titel Factsheet quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis Andrusov, 1897) Opdrachtgever Sportvisserij Nederland
Nadere informatieAziatische hoornaar Vespa velutina
Aziatische hoornaar Vespa velutina Algemene opmerkingen: Noot 1: Bij het score van de pathways is bij de effecten op de handel uitgegaan van een score 1. Basisinformatie Nederlandse soortnaam: Aziatische
Nadere informatieDe quaggamossel in Nederland, een vloek of een zegen?
De quaggamossel in Nederland, een vloek of een zegen? Effecten van de quaggamossel op het waterkwaliteitsbeheer in Nederland Stéphanie IJff, BSc December 2014 STOWA 2014 W04 Colofon Titel Auteur Begeleiding
Nadere informatieBiodiversiteit waterdieren opnieuw bekeken
Biodiversiteit waterdieren opnieuw bekeken Bart Schaub (Hoogheemraadschap van Rijnland), Reinder Torenbeek (Bureau Waardenburg), Arnold Osté (RPS) Het Hoogheemraadschap van Rijnland monitort sinds 2009
Nadere informatieEuropese meerval (Silurus glanis) in de Westeinderplassen
Europese meerval (Silurus glanis) in de Westeinderplassen Aanwezigheid van een bijzondere veenreus Bart Schaub; Hoogheemraadschap van Rijnland Martin Hoorweg; Sportvisserij Nederland Samen met Gerrit van
Nadere informatieAanbeveling 5: Investeer in effectieve gebiedsbescherming
Aanbeveling 5: Investeer in effectieve gebiedsbescherming De Taskforce Biodiversiteit & Natuurlijke Hulpbronnen adviseert: Het verleden leert dat gebiedsbescherming een succesvolle strategie kan zijn,
Nadere informatieClimate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice
Climate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice A.D. Rijnsdorp, R. van Hal, M. Hufnagl, R.D.M. Nash, A. Schroeder, L.R. Teal, I. Tulp, R. Witbaard, D. Beare, H.W. van der Veer Wageningen
Nadere informatieNeobiota (exoten) in de Waddenzee. Samenvatting.
Neobiota (exoten) in de Waddenzee. Samenvatting. Op de 11e Trilaterale Waddenzee regeringsconferentie (Sylt, Duitsland, maart 2011) hebben de drie Waddenzee landen besloten een gezamenlijke strategie voor
Nadere informatieTroebel water verhelderd
Troebel water verhelderd Ellis Penning met dank aan o.a. Maarten Ouboter, Rob Uittenbogaard, Menno Gensebergen Over meren en plassen Troebelheid vaak centrale problematiek Waar komt troebelheid vandaan?
Nadere informatieplanten voor planten en plantengemeenschappen
Formele beoordeling van risico s s van planten voor planten en plantengemeenschappen Johan van Valkenburg en Ton Rotteveel Plantenziektenkundige Dienst Wageningen g 11 december 2008 Inhoud Internationale
Nadere informatieKRW Biotamonitoring in vis
KRW Biotamonitoring in vis Resultaten in Getijden Maas, Hollands Diep, IJsselmeer en Ketelmeer Edwin Foekema & Michiel Kotterman Email: edwin.foekema@wur.nl Wat u kunt verwachten. Evaluatie van de praktische
Nadere informatieQuaggamosselen (Dreissena rostriformis bugensis) in het Volkerak-Zoommeer
Quaggamosselen (Dreissena rostriformis bugensis) in het Volkerak-Zoommeer Auteurs: Tom Ysebaert & Brenda Walles (Wageningen Marine Research) Inleiding Het Volkerak-Zoommeer staat sinds de Deltawerken (1987)
Nadere informatieAquatische ecologie. Module 1: Ecologische principes van watersystemen. Lesdag 1. drs. M. Maessen (Grontmij)
lesdag onderwerp docent(en) Module 1: Ecologische principes van watersystemen Lesdag 1 Ochtend - Watersysteem - Van mondiaal tot lokaal - Kringlopen en balansen - Hydrologische kringloop - Relatie grondwater
Nadere informatieNatuurherstel in Duinvalleien
Natuurherstel in Duinvalleien Kan het natuurlijker? A.P.Grootjans@rug.nl 1 Universiteit Groningen, IVEM 2 Radboud Universiteit Nijmegen Opbouw lezing Hydrologisch systeem van een duinvallei Relatie hydrologie,
Nadere informatieInvasieve uitheemse soorten in estuaria
Invasieve uitheemse soorten in estuaria Een eerste kennismaking H Stephens Deben SEFINS : de omgeving beschermen tegen invasieve uitheemse soorten Wat zijn uitheemse soorten? Invasieve uitheemse soorten
Nadere informatiePerzische berenklauw Heracleum persicum
Perzische berenklauw Heracleum persicum Algemene opmerkingen: Noot 1: De soorten Fallopia japonica, F. x bohemica en F. sachalinensis hebben veel overeenkomsten en deze soorten zijn in het verleden vaak
Nadere informatieSoort? Risico? Grijze eekhoorn Vector parapokkenvirus. Soort? Hammerheaded fruitbat Vector Ebola virus. Soort? Risico?
Hammerheaded fruitbat Vector Ebola virus Grijze eekhoorn Vector parapokkenvirus (Elke gelijkenis met bestaande personen berust op puur toeval ) Siberische grondeekhoorn Reservoir Borrelia burgdorferi Halsbandparkiet
Nadere informatieLesdag 1: woensdag 15 maart 2017
Aristo Zalencentrum, Brennerbaan 150, 3524 BN Utrecht Laura Bon, (030) 60 69 415, laura.bon@wateropleidingen.nl Daniëlle Thomas (030) 60 69 402, danielle.thomas@wateropleidingen.nl Lesdag 1: woensdag 15
Nadere informatieKwabaal Gelderland Kansen voor herstel
Kwabaal Gelderland Kansen voor herstel Frank Spikmans Zaltbommel, 7 september 2017 Kwabaal Gelderland Ecologie & verspreiding Oorzaken achteruitgang Actuele toestand leefgebieden Kansen herstel Leefgebied
Nadere informatieBedreigingen van aquatische biodiversiteit
Workshop3: Biodiversiteit: basisproduct of luxegoed? Bedreigingen van aquatische biodiversiteit Steven Declerck Leuven Sustainable Earth Research center launch event Vrijdag 19 juni 2009 Aquatische biodiversiteit
Nadere informatieHoe is verbetering van het systeem mogelijk?
Hoe is verbetering van het systeem mogelijk? Z.B. Wang, J.C. Winterwerp, D.S. van Maren, A.P. Oost Deltares & Technische Universiteit Delft 18 Juni 2013 Inhoud Het probleem Sediment huishouding Voortplanting
Nadere informatie1nvexo. Interreg Vlaanderen Nederland. minder invasieve planten en dieren. Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling
1nvexo minder invasieve planten en dieren Interreg Vlaanderen Nederland Europa investeert in uw regio Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Casus Grote waternavel en andere invasieve
Nadere informatieKoolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)
Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research
Nadere informatieEcologische doelstelling
Nevengeulen langs de grote rivieren Leren van de praktijk Margriet Schoor Oost Nederland Platform beek- en rivierherstel Vreugderijkerwaard, oktober 2009 14 december 2011 Waarom nevengeulen? Hoofdgeul
Nadere informatieNutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal. Jan Peter Lesschen. Kimo van Dijk en Oene Oenema
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal Jan Peter Lesschen Kimo van Dijk en Oene Oenema Introductie Bodemvruchtbaarheid ongelijk verdeeld in de wereld Natuurlijke
Nadere informatieCabomba!caroliniana!A.!Gray!
CabombacarolinianaA.Gray Eenhandleidingvooridentificatie,risicobeoordelingenmanagement NationaalReferentieCentrum,NVWA,Wageningen,NL CentreforEcologyandHydrology"Wallingford,UK juni2011 Achtergrondinformatieenecologie
Nadere informatieMussel Power: wast een berg, kost een beetje de quaggamossels aan het werk gezet in een diepe plas
Mussel Power: wast een berg, kost een beetje de quaggamossels aan het werk gezet in een diepe plas ILOW, 15/2/2016, Utrecht Fieke Vlaar, Marleen van Dusseldorp (UvA, interns) Petra Visser, Arie Vonk, Jolanda
Nadere informatieNiet-inheemse vissen in Vlaanderen
Niet-inheemse vissen in Vlaanderen Verspreiding, trends, effecten en maatregelen Hugo Verreycken Vissennetwerk 3 juni 2010 - Bilthoven Overzicht Voorkomen en verspreiding Trends Impact Maatregelen Voorkomen
Nadere informatieZomertalingen in Afrika smoren gaar in hun eigen vet De Sahel: probleemgebied voor onze Afrikagangers
Zomertalingen in Afrika smoren gaar in hun eigen vet De Sahel: probleemgebied voor onze Afrikagangers 500 vogelsoorten in Europa = 2 miljard paren of 8 miljard vogels 127 soorten steken de Sahara over
Nadere informatieExoten. Inhoud. 8/12/ Roeselare. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos Regionaal Overleg Milieu Prov. West-Vlaanderen
Exoten Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos Regionaal Overleg Milieu Prov. West-Vlaanderen 2016-12-08 Inhoud Inleiding Aanpak Wetgeving Uitvoering 1 Inleiding exoten = invasieve, uitheemse soorten
Nadere informatieEcologisch herstel van twee nieuwe beektrajecten in de bovenlopen van de Kleine Nete
Ecologisch herstel van twee nieuwe beektrajecten in de bovenlopen van de Kleine Nete Alain De Vocht Centrum voor Milieukunde, Universiteit Hasselt, Agoralaan, Geb. D, 3590 Diepenbeek, Belgium alain.devocht@uhasselt.be
Nadere informatieUpdate on Dutch Longevity and Longevity in Het Nieuwe Pensioenstel
Update on Dutch Longevity and Longevity in Het Nieuwe Pensioenstel André de Vries VP, Business Development, Global Financial Solutions, EMEA De Actuarisdag 2017 - Zeist - September 26, 2017 Reinsurance
Nadere informatieInvasieve, uitheemse soorten. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag
Invasieve, uitheemse soorten Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag 2017-02-03 Inhoud Inleiding Aanpak Wetgeving Uitvoering Inleiding exoten = invasieve, uitheemse soorten Invasieve,
Nadere informatie20-12-2013. Uitwerking in de praktijk: convenant als compromis of verantwoorde speelruimte? Inhoud. Beheer van exoten
Uitwerking in de praktijk: convenant als compromis of verantwoorde speelruimte? Laura N.H. Verbrugge, Rob S.E.W. Leuven & Riyan J.G. van den Born Werkgroep Exoten 19 December 2013 Inhoud Van risicobeoordeling
Nadere informatieLuchtkwaliteit: een Europees perspectief
Luchtkwaliteit: een Europees perspectief Conferentie Luchtkwaliteit Brussel, 5 december 2014 Dr Hans Bruyninckx Executive Director European Environment Agency EEA rapporten 2014 Luchtverontreiniging een
Nadere informatieJaarverslag NEC-E 2015
Jaarverslag NEC-E 2015 Vastgesteld in de vergadering van het Algemeen Bestuur d.d. 6 juni 2016 Inhoud 1. Organisatie en missie... 3 2. Activiteiten van themagroepen... 5 2.1 Vroegtijdige signalering, verspreiding
Nadere informatieSECRETARIAAT-GENERAAL SECRÉTARIAT GÉNÉRAL. Titre. Klimaatadaptatie in de Benelux: Aanzetten tot convergenties
SECRETARIAAT-GENERAAL SECRÉTARIAT GÉNÉRAL Titre Klimaatadaptatie in de Benelux: Aanzetten tot convergenties Klimaatmatrix Benelux Bronnen: Beschikbare overheidsrapporten Beleidsadviserende onderzoeken
Nadere informatieThemadag Werkgroep Exoten 19 december 2013 Kasteel Groeneveld, Baarn
Themadag Werkgroep Exoten 19 december 2013 Kasteel Groeneveld, Baarn Hoe moeten we nu eigenlijk omgaan met exoten? Over perceptie, risicobeoordeling en beleid. Sommige exoten vermenigvuldigen zich ongebreideld
Nadere informatiePrimaire Productie in de Waddenzee
Workshop Onderzoek Mosselkweek Natuurbeheer 19 februari 2009 Primaire Productie in de Waddenzee ZKO-Draagkracht IN PLACE onderzoeksproject Katja Philippart Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek
Nadere informatieOppervlaktewater in Nederland
Indicator 20 januari 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Nederland heeft een grote verscheidenheid
Nadere informatieNVO's en vis. Wat is het effect van NVO s op de visstand? 32 tigste bijeenkomst Vissennetwerk: KRW, Vis & Maatregelen
NVO's en vis Wat is het effect van NVO s op de visstand? 32 tigste bijeenkomst Vissennetwerk: KRW, Vis & Maatregelen Amersfoort, 24 november 2011 Carlo Rutjes & Michelle de la Haye Scoren met natuurvriendelijke
Nadere informatieNevengeulen als kraamkamer voor vis Onderzoeksresultaten
Nevengeulen als kraamkamer voor vis Onderzoeksresultaten 2000-2010 Martijn Schiphouwer (i.p.v. Jan Kranenbarg) Vreugderijkerwaard, 18-10-2012 Opbouw presentatie 1. ON-onderzoek 2009: nevengeulen & uiterwaardwateren
Nadere informatieJPI Oceans Gezonde en productieve zeeën en oceanen
JPI Oceans Gezonde en productieve zeeën en oceanen www.jpi oceans.eu OVERZICHT Terrein Governance Operationeel maken Strategic Research and Innovation Agenda Belgische deelname en interesse Outlook SRIA
Nadere informatieBallast Water een probleem?
Royal Netherlands Institute for Sea Research Ballast Water een probleem? Etienne J. Brutel de la Rivière Marcel J.W. Veldhuis Royal Netherlands e Institute tute for Sea Research NIOZ is part of the Netherlands
Nadere informatieEikenprocessierups en klimaatverandering,
Indicator 31 januari 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Sinds de eerste waarneming van
Nadere informatieMussel Power: Can the quagga mussel restrain cyanobacterial blooms in Lake Sloterplas?
Mussel Power: Can the quagga mussel restrain cyanobacterial blooms in Lake Sloterplas? Amsterdam Water Science (AWS), 16/2/2016, VU, Amsterdam Fieke Vlaar, Marleen van Dusseldorp (UvA, interns) Petra Visser,
Nadere informatieDe ecologische behoeften van het IJsselmeer en de Waddenzee. Peter M.J. Herman Waddenacademie, NIOZ
De ecologische behoeften van het IJsselmeer en de Waddenzee Peter M.J. Herman Waddenacademie, NIOZ Een blik over de dijk Wat zijn grote trends in ecologie IJsselmeergebied? Wat drijft deze trends? Hoe
Nadere informatieAmerikaanse kreeft Homarus americanus
Amerikaanse kreeft Homarus americanus Algemene opmerkingen: Noot 1: Naamgeving: Nomenclatuur WoRMS (http://www.marinespecies.org/) overgenomen. Noot 2: Een aantal maal komen exoten gerelateerde pathogenen
Nadere informatieQuaggamosselen verlagen de ecologische stabiliteit in de Biesboschbekkens
Quaggamosselen verlagen de ecologische stabiliteit in de Biesboschbekkens Esther Lucassen, Alfons Smolders (onderzoekcentrum B-WARE), Arco Wagenvoort (AqWa ecologisch advies), Henk Castelijns, Henk Ketelaars
Nadere informatieScenario's. Economische analyse
Geschreven door Leerstoelgroep Milieusysteemanalyse, Wageningen University, Wereld Natuur Fonds Nederland Wanneer het Haringvliet een open verbinding krijgt met de Noordzee, levert dat naar verwachting
Nadere informatieLeven met vogelgriep. Arjan Stegeman Gezondheidszorg Landbouwhuisdieren j.a.stegemanuu.nl
Leven met vogelgriep Arjan Stegeman Gezondheidszorg Landbouwhuisdieren j.a.stegemanuu.nl Leven met vogelgriep Achtergrond informatie Insleep en verspreiding milde variant vogelgriep Insleep en verspreiding
Nadere informatieWaterkwaliteit KRW, 2015
Indicator 12 januari 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De meeste waterlichamen voldoen
Nadere informatieSedimentatie in Harderwijker Bocht ten gevolge van de strekdam bij Strand Horst Noord
Sedimentatie in Harderwijker Bocht ten gevolge van de strekdam bij Strand Horst Noord In het gebied tussen de strekdammen bij Strand Horst Noord en de bebouwing van Harderwijk ligt een klein natuurgebied
Nadere informatieKwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool
Kwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool Rick Wortelboer, Sibren Loos Workshop STOWA 23 mei 2019 Directe effecten Conceptueel schema Ook indirecte effecten zijn van belang Hoe? - welke
Nadere informatieKwaliteit oppervlaktewater, 2009
Indicator 6 maart 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De meeste waterlichamen voldoen
Nadere informatie