Niet-inheemse schaaldieren in zoet en brak water in België

Transcriptie

1 Niet-inheemse schaaldieren in zoet en brak water in België Aanwinst of bedreiging? PDL - Jaarvergadering, 26 november 2011 Em. prof. dr. Karel Wouters KBIN

2 Exotische schaaldieren in zoet en brak water in België - 20 soorten tot op heden ( ), - en nog (minimum) 15 soorten die in de loop van volgende jaren zullen binnenkomen. - Studie van zoetwaterdieren vereist vaak speciale vangtechnieken. - Identificatie niet altijd eenvoudig; vaak is microscopisch onderzoek noodzakelijk. Taxonomische expertise.

3 Spinicaudata (schelpkreeftjes) 1 e wn. B Leptestheria dahalacensis 1988 Mysidacea (aasgarnalen) Hemimysis anomala (Kaspische aasgarnaal) 1999 Limnomysis benedeni (Slanke Kaspische aasgarnaal) 2005 Isopoda (waterpissebedden) Jaera istri (Donaupissebed) 2001 Proasellus coxalis (Zuiders waterezeltje) 2005 : Deze soort wordt verder uitvoeriger besproken

4 Amphipoda (vlokreeften) 1 e wn. B Echinogammarus berilloni (Egelvlokreeft) 1925 Orchestia cavimana (Oevervlokreeft) 1927 Chelicorophium curvispinum (Kaspische slijkgarnaal) 1981 Crangonyx pseudogracilis 1991 Gammarus tigrinus (Tijgervlokreeft) 1996 Dikerogammarus villosus (Reuzenvlokreeft) 1997 Dikerogammarus haemobaphes 1998

5 Caridea (garnalen) 1 e wn. B Atyaephyra desmaresti (Zuiderse zoetwatergarnaal) 1895 Astacidea (rivierkreeften) Orconectes limosus (Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft) ( 50) Astacus leptodactylus (Turkse rivierkreeft) ( 60) Pacifastacus leniusculus (Californische rivierkreeft) ( 80) Procambarus clarkii (Rode Amerikaanse rivierkreeft) 1996

6 Brachyura (krabben) 1 e wn. B Eriocheir sinensis (Chinese wolhandkrab) 1933 Callinectes sapidus (Amerikaanse blauwe krab) 1981 Rhithropanopeus harrissii (Zuiderzeekrabbetje) 1985

7 Leptestheria dahalacensis (Spinicaudata) - Oorspr.: Centraal en Zuid-Oost Europa. - 1e wn: 26 okt. 1988, vijver abdij van t Park, Heverlee.. = eerste waarneming - In 1984 ingevoerd met karper uit de streek rond het Balatonmeer. - In 2001: herbemonstering, en niet meer aanwezig. L. Brendonck et al., Occasionele, eenmalige introductie.

8 Atyaephyra desmaresti (Zuiderse zoetwatergarnaal) - Oorspr.: Zuid-Europa (Middell. Zee-gebied) -1 e Wn: 1895, Brussel, in het kanaal Brussel Charleroi Foto : Garnalen en Kreeftenforum : Parijs 1895 : België 1915 : Nederland 1929 : Elzas 1932 : Duitsland, Rijn 1935 : Duitsland, Dortmund- Emskanaal. - Noordelijke migratie via een groeiend kanalenstelsel.

9 Dikerogammarus villosus (Reuzenvlokreeft) ( Killer shrimp ) - Oorspr.: Ponto-Kaspische regio - 1 e wn:1997, Albertkanaal en kanaal Dessel-Kwaadmechelen Photo : Anebo 1992 : Donau in Duitsland en via Mainz-Donaukanaal naar 1994 : Wezer, Elbe en Oder 1994 : Rijn aan NL-D grens 1996 : Maas NL (30 à 40 km/jaar) 1997 : België, Albertkanaal 1998 : Maas in Wallonië 2010 : Engeland

10 Balt Zee Oeral Donau Njestr Njepr Zwarte Zee Don Wolga Kasp. Zee Fig. : A. bij de Vaate, 2003 Corridors voor de verspreiding van Ponto-Kaspische soorten in Europa. A. Noordelijke corridor : Wolga Neva Baltische Zee. B. Centrale corridor : Njepr Wisła Oder Elbe Rijn Noordzee. C. Zuidelijke corridor : Donau - Donau-Mainz-kanaal Rijn Noordzee.

11 Main Donaukanaal Geopend in 1992 Verbindt Rijn met Donau, en met de Zwarte Zee. Het kanaal is 55 meter breed en 4 meter diep. Lobith

12 Chelicorophium curvispinum (Kaspische slijkgarnaal) - Oorspr.: Ponto-Kaspische regio - 1 e wn: 1981, Huy, in de Maas Photo : Hydra-Institut Photo : Stichting Anemoon

13 Verspreiding van de Kaspische slijkgarnaal in België. De oudste vindplaatsen liggen in Zuid-België (1e wn: Maas te Huy, 1981).

14 Orconectes limosus (Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft) - Oorspr.: Oosten Noord-Amerika van Maine tot Virginia, Québec - 1 e Wn: 1965, Hastière, in de Maas Souty-Grosset et al., 2006

15 - Kreeftenpest (schimmel, Aphanomyces astaci) in Europa sinds 1860 (in Italië), en snel verspreid over Europa. - Uitzettingen van Orconectes limosus in Polen, in 1890, in Duitsland in 1895, in de rivier Cher in Frankrijk in Door steeds meer uitzettingen en natuurlijke verspreiding nu aanwezig in vele Europese landen. - In België binnen vanuit Frankrijk, via de Maas (in de jaren 50)

16 Limnomysis benedeni (Slanke Kaspische aasgarnaal) - Oorspr.: Ponto-Kaspische Regio - Grensmaas, grindputten, Retie, Prinsenpark, Herk-de-Stad, Schulensmeer - Berlare, Donkmeer - Herentals, Kanaal Bocholt-Herentals, (Nog) niet in Z.-België - Epimorfe metamorfose - Sprongsgewijze verspreiding. Visuitzetting? Met planten?

17 Eriocheir sinensis (Chinese wolhandkrab) - Oorspr. : Oost- China, en N. en Z. Korea - 1 e wn: 1933, Kruisschans, Antwerpen, Tot half jaren 50 zeer talrijk aanwezig, en publieke vijand daarna sterke terugval.

18 Tussen 1956 en 1970 nagenoeg geen waarnemingen. - Pas begin jaren 80 neemt de soort weer toe. - E. sinensis is een katadrome soort. - Verplaatst zich ook over land.

19 Chinese wolhandkrab : in de Aller, zijrivier van de Wezer. Introductie via ballastwater van schepen uit China : N.O. Nederland (Ems-Dollard-estuarium) : Frankrijk (Equihen) Boulonnais : in Antwerpen (vanuit Nederland). - In Frankrijk minstens twee introducties 1. in het Noorden waarschijnlijk uit Nederland of België. 2. In de Gironde in Op hoogtepunt van expansie (eind jaren 20 - begin 30): stroomopwaartse migratie van 560 km/jaar.

20 C h r o n o l o g i e 1992 Main - Donau 1895 Atyaephyra desmaresti Z. Europa 1925 Echinogammarus berilloni Z. Europa 1927 Orchestia cavimana Ponto-Kaspisch 1933 Eriocheir sinensis China 1950ies Orconectes limosus N. Amerika 1970ies Astacus leptodactylus O. Europa 1980ies Pacifastacus leniusculus N. Amerika 1981 Chelicorophium curvispinum Ponto-Kaspisch 1981 Callinectes sapidus N. en Z. Amerika 1985 Rhithropanopeus harrisii N. Amerika 1988 Leptestheria dahalacensis O.- Z.O. Europa 1991 Crangonyx pseudogracilis N. Amerika 1996 Procambarus clarkii N. Amerika 1996 Gammarus tigrinus N. Amerika 1997 Dikerogammarus villosus Ponto-Kaspisch 1998 Dikerogammarus haemobaphes Ponto-Kaspisch 1999 Hemimysis anomala Ponto-Kaspisch 2001 Jaera istri Ponto-Kaspisch 2005 Proasellus coxalis Z. Europa 2005 Limnomysis benedeni Ponto-Kaspisch

21 Sinds 2006, vier afleveringen per jaar (open access internet-tijdschrift)