Mentale operationaliteit bij de brandweer

Transcriptie

1 Association Européenne des Psychologues Sapeurs-Pompiers European Association of Fire & Rescue Psychologists Mentale operationaliteit bij de brandweer Erik de Soir Operationaliteit = fysiek x mentaal x professioneel x materieel Mentale Operationaliteit binnen Defensie capaciteit tot focus en concentratie op de opdracht Individuele verantwoordelijkheid Collectieve verantwoordelijkheid Hiërarchische verantwoordelijkheid 1

2 Psychologische fitheid van de brandweerman-ambulancier De mentale gereedheid om geconfronteerd te worden met de uitdagingen van een brandweerinterventie, m.i.v. traumatogene, depressogene en/of exhaustogene effecten. De mentale hardheid en weerbaarheid om met de realiteit van het terrein om te gaan, variërend van verveling over routine naar levensbedreiging. De realiteit van het werkterrein KEY FACTS Brandweerinterventies/oefeningen zijn (levens)gevaarlijk (toxisch). Brandweerinterventies/oefeningen zijn (fysiek) zwaar en veeleisend. Brandweerinterventies/oefeningen zijn zwaar voor het thuisfront / de familie. Brandweerinterventies/oefeningen beïnvloeden psychologische fitheid. Leiderschap maakt het verschil. Source: Adapted from US Army's Pre-Deployment Battlemind Training for Leaders. 2

3 Realiteit #1 Brandweerinterventies/oefeningen zijn (levens)gevaarlijk (toxisch). Elk jaar sterven er brandweerlui tijdens interventies. Realiteit #1 De rol van leiderschap Interventieleiders en dienstchefs zetten de toon voor hoe hun personeel omgaat met de psycho-emotionele gevolgen van interventies. Dit doen ze zowel expliciet als impliciet. Hoe interventieleiders reageren op ellende, verdriet van getroffenen, dood en ernstige verwondingen bepaalt hoe de brandweerlui vanuit hun korps hun motivatie, vertrouwen, inzet en operationeel gedrag handhaven. 3

4 Realiteit #2 Brandweerinterventies/oefeningen zijn (fysiek) zwaar en veeleisend. Brandweerinterventies en -oefeningen variëren van momenten van grote intensiteit, zowel op het vlak van traumatogene als depressogene aspecten tot momenten van routine, uitputting en verveling. Realiteit #2 De rol van leiderschap Interventieleiders die zich bewust zijn van het moreel van hun korpsleden tijdens een interventie kunnen doelgerichter actie ondernemen ter voorbereiding van het klimaat waarbinnen psychosociale omkadering kan geschieden. Door proactief op te treden, kunnen leiders de invloed van de traumatogene, depressogene en exhaustogene stressoren verminderen; beginnend op de plaats van de interventie 4

5 Realiteit #3 Brandweerinterventies/oefeningen zijn zwaar voor het thuisfront / de familie. Every organization should tolerate rebels who tell the emperor he has no clothes Colin Powell 5

6 We hebben dringend wetenschappelijk onderzoek nodig bij de brandweer Op dit ogenblik is er geen evidence-based practice norm en geen standard of care Realiteit #3 De rol van of Leiderschap Door nadrukkelijke aandacht te geven aan de noden van de betekenisvolle anderen op het thuisfront laten interventieleiders/dienstchefs zien dat ze begrijpen wat hun korpsleden belangrijk vinden en waar natuurlijke steun zit. Cf. Interventie Brandweer Diksmuide met 2 zwaarverbrande collega s: praatsessie met partners, dienstchef en FiST 6

7 Realiteit #4 Brandweerinterventies/oefeningen beïnvloeden de psychologische fitheid van personeel Realiteit #4 Invloed op psychologische fitheid Vermindering functioneren van het korps Verlaagde taakuitvoering Verlaagde taakconcentratie Toename disciplinaire problemen Toename interpersoonlijke conflicten Persoonlijk ervaren druk Individueel en collectief Familie en vrienden 7

8 Realiteit #4 De rol van leiderschap Als korpsleden binnen een brandweerdienst problemen hebben gaan ze gewoonlijk eerst naar andere leden van het korps voor steun (idealerwijze FiST Antennes/Debriefers) De boodschap die dienstchefs uitstralen over hoe elkaar te ondersteunen is bepalend voor de steun die de korpsleden elkaar onderling geven. Realiteit #5 Leiderschap maakt het verschil! 8

9 Realiteit #5 De rol van leiderschap Interventieleiders/dienstchefs kunnen de psychologische fitheid van de leden van hun korps positief/negatief beïnvloeden. Soms gaat het echt mis... 9

10 Professionele eisen De aard van de activiteiten stelt brandweerlui bloot aan diverse stressoren Chronisch Fysiek Acuut Brandweer Ambulance Organisationeel Psychologische Inschatting van stressoren Blootstelling aan gevaren Aangepaste stress Fysieke Organisationele Psychologische Sociale Inschatting van gevaar Evaluatie van coping mogelijkheden Overmatige stress 10

11 Stressmechanisme Inschatting van gevaar en coping (hulpbronnen) Acute stress factor Activatie van het organisme 4 wegen: Het AZS (Autonoom Zenuw Stelsel) Hormonale wegen (cortisol, immunoglobuline A) Fysieke weg (bloeddruk) Electromagnetische weg Chronische stress factoren Onmiddellijke en uitgestelde impact : Fysiek Fysiologisch Gedragsmatig Emotioneel Psychologisch Cognitief Wie zijn de getroffenen? PSYCHOLOGISCHE TRIAGE 11

12 Het CRASH model (Een heel klein beetje oorlog Omgaan met traumatische ervaringen E. DE SOIR) Type getroffenen Getroffenen Tertiaire Secundaire Primaire Gebeurtenissen Traumatogene Depressogene Exhaustogene Type gebeurtenissen Interventies : Primaire Preventie Secundaire Preventie Tertiaire Preventie Type interventies Het M.O.S.A.R.E. MODEL S. GOUJARD Measure END Objective Result Solution Application 12

13 The M.O.S.A.R.E. MODEL S. GOUJARD Vice-Président AEPSP Measure End 1 - Measure : «Met welke problemen zijn de brandweerlui tijdens de interventie geconfronteerd? (types gebeurtenissen)» «Wie is er getroffen en op welke wijze?» (types getroffenen psychologische triage) «Hoe reageren de brandweerlui op gedragsmatig, emotioneel, cognitief en fysiologisch vlak? (types getroffenen) Objective Solution Result Application 2 - Objective : (types interventies) Is er een steuninterventie nodig? Indien ja, onder welke vorm? Welke doelstellingen willen we bereiken? 3 - Oplossing : Welke interventies kunnen ons naar onze doelstellingen leiden? (acute, uitgestelde opvang, etc.) 4 Toepassing van de meest geschikte oplossingen op de doelstellingen te bereiken.? 5 Resultaat : Zijn de gekozen oplossingen doeltreffend? 6 Einde : Wanneer beëindigen we onze actie? Trauma Risk Assessment Driven Peer Support in Fire & Rescue Psychologische triage bij mentaal operationele ondersteuning Erik De Soir 13

14 ZORGNIVEAUS Stapsgewijze ondersteuning op 3 niveaus 1ste lijn FiST Antenne 2de lijns 3de lijns Ter plaatse acute opvang Debriefers Psycholoog < 72 uur 2 weken 1ste risk screening 2de risk screening FiST korpsarts commando 4-6 weken 3de risk screening 1ste niveau van collegiale ondersteuning: Antennes 1ste niveau van collegiale ondersteuning Contact met de situatie Inschatting en analyse van het type impact en de context van de mentaal operationele ondersteuning : wie nam contact, betrokkenen, evt. defusing, praktische ondersteuning 1ste risiko screening 2de risiko screening Follow-up en afronding FiST inzet Single/group gesprek, risiko assessment aan de hand van distress symptomen checklist kleurenmatrix opstellen steuninterventie volgens format psychologische debriefing Identiek aan 1e screening + vergelijking van screening 1 en 2 evolutie bekijken in kleurenmatrix follow up psy debriefing Lange termijn controle, op basis van 1 en 2 en afsluiting 14

15 Casuïstiek TRiM Checklist : GESPREKKEN 1 t/m 3 1 Controle/ grip op situatie 2 Leven bedreigd 3 Schuld 4 Schaamte 5 Ernstige situatie 6 Dagactiviteiten normaal 7 Eerdere ervaringen 8 Sociale steun 9 Alcohol 10 Veel stressreacties Totaalscore 1 Heftige herinneringen 2 Heftige dromen 3 Herbeleven 4 Gelijke herinneringen 5 Lichamelijke reacties 6 Slaap 7 Geïrriteerdheid / woede 8 Concentreren 9 Extra alertheid 10 Prikkelbaar Subscore «The people in the field are the closest to the problem, closest to the situation, therefore that is where the real wisdom is» COLIN POWELL 15

16 Doeltreffendheid Waardering Brandweer Dendermonde 23 Jan 09, 26 Jan 09, 29 Jan 09, 26 Feb 09 Brandweer Diksmuide 22 Jan 09, 09 Feb 09, 18 Feb 09, 22 Feb 09 Feedback van Kapt Dirk Koopman Dienstchef Brandweer Diksmuide Wat betekende het FiST voor ons in die moeilijke periode De avond van het ongeval had ik onmiddellijk beslist het volledige korps samen te roepen om een debriefing te houden over het ongeval. Ondanks de hulp van slachtofferbijstand van de lokale politie stelde ik vast dat het meer ging om een eerste reactie van ongenoegen, meestal van diegene die niet aan de interventie hadden deelgenomen. Ik voelde direct dat voor de brandweermannen en ambulanciers die wel op het incident waren dat zij deels op hun honger bleven zitten, een professionele aanpak van hen was noodzakelijk. Via de korpsarts Olt. Dr. Barbieux die zeer begaan is met de emotionele kant van een interventie konden we in contact komen met U en hebt U zich spontaan aangeboden samen met Elke Allaert en Kapt. Fr. Maertens van FiST West Vlaanderen om de volgende avond een debriefing te houden met enkel met de leden die het gebeuren van nabij hadden meegemaakt en met leden die zich nauw verbonden voelen met de twee slachtoffers. Dit was zowel voor mij en alle deelnemers een unieke ervaring, we konden stap voor stap de interventie ontleden en telkens waren er emoties die naar boven kwamen waarop door U en Uw team kort op de bal kon worden gespeeld. Het weekte gevoelens en ervaringen los bij de leden waarmee zij zonder jullie hulp gingen mee blijven zitten. Ze wisten en ook ik dat we, wanneer het ons niet ging, altijd op jullie een beroep konden doen al was het maar voor een kort gesprek of even om onze emotie te laten gaan. 16

17 Feedback van Kapt Dirk Koopman Dienstchef Brandweer Diksmuide Welke elementen uit hun aanpak waren het meest werkzaam? De bereidheid tot luisteren, de getroffenen laten uitspreken, was één van de meest in het oog springende element welke ik ontdekte in het Fist-team. Ook het losweken van oude emotionele ervaringen die bij ons niet gekend waren zijn van die elementen die echt hebben gewerkt. Later stel je dan vast dat er veel meer open over het ongeval kon worden gesproken zonder die barrière van ze gaan me hier uitlachten. Alles kon met een lach en een traan. Feedback van Kapt Dirk Koopman Dienstchef Brandweer Diksmuide Welke hulp kunnen we verwachten van een team als het FiST en wat moeten we zelf doen. Ik begin met het laatste, als dienstchef of leider van een brandweerteam moeten we bij dergelijke interventies beseffen dat er emotionele ervaringen zijn voor de brandweerman die, als hij zelf er niet mee naar buiten komt, zal blijven mee zitten. Daarom is een professionele aanpak noodzakelijk. Ikzelf heb het geluk dat ik over een korpsdokter beschik die door zijn werkervaring in de spoedopname en MUG-interventie zeer goed weet wat de psychische impact van dergelijke interventie op de brandweerman/hulpverlener is. Als dienstchef moeten we onmiddellijk na een dergelijke interventie beroep gaan doen op mensen met ervaring in de aanpak van deze psychische impact, en ook nu stel ik vast dat dit best gebeurt met mensen die niet tot je korps behoren, het loskomen van emotie is groter, de stap naar vertellen of uiten van deze emoties is veel kleiner. De hulp die we verwachten van het team is zoals reeds eerder aangehaald jullie luisterbereidheid, tevens ook het detecteren van verborgen emoties, emotie waarbij de drempel net iets te hoog is om het naar voor te brengen. Door het detecteren ervan kunnen jullie de persoon in kwestie individueel begeleiden waardoor hij toch met zijn of haar probleem weg kan. 17

18 Feedback van Kapt Dirk Koopman Dienstchef Brandweer Diksmuide Hoe hebben de respectievelijke interventies van het FiST ons geholpen om dit drama te verwerken. Waar we vroeger meer op ons zelf waren aangewezen en thuis of bij enkele collega s moesten ventileren na een dergelijke interventie ervaar ik en ook de groep dat samen ventileren een betere impact heeft op de verwerking van het drama. Men weet nu tot wie men zich in het korps kan richten, die een grote luisterbereidheid heeft en men weet dat in groep verwerken veel beter gaat dan zomaar met een individu of met een familie. Zelf had ik de ervaring waar dat ik normaal thuis goed over een interventie kan praten, ditmaal de zaken anders lagen, mijn echtgenote voelde zich te dicht betrokken om de eerste avond een goed ventilatie gesprek te hebben met elkaar, de emoties waren nog te veel aanwezig. Na de interventie van het FiST kon ik zaken welke ik bij jullie had geleerd ook thuis gebruiken waarbij wij beiden ons beter voelden als we het ongeval aanhaalden. Feedback van Kapt Dirk Koopman Dienstchef Brandweer Diksmuide Hoe is ons korps veranderd? Vanaf de eerste debriefing met het volledige korps en de eerste FiST interventie voelde ik duidelijk een verandering merkbaar. De samenhorigheid die er al was is nog meer tot uiting gekomen. Waar we vroeger altijd dezelfde leden aantroffen in de kazerne, die zomaar eens langskwamen, zag ik nieuwe gezichten die eens moeten langskomen, al is het maar om een kopje koffie te drinken of even te informeren hoe het met de collega s gaat of ook hoe het met ons gaat. Nu met de benefiet op komst zie ik een grotere bereidheid om zich belangeloos voor iets in te zetten, daar waar we vroeger meer moesten pushen om iets te verkrijgen. Hopelijk zet die trend zich verder, het zal zeker niet aan mij liggen want ook ik besef dat ik deze verandering goed moet onderhouden. 18

19 Feedback van Kapt Dirk Koopman Dienstchef Brandweer Diksmuide Welke veranderingen merk ik aan mezelf als dienstchef? Er zijn positieve en negatieve veranderingen, het negatieve is dat ik door het ongeval een drukke periode achter en nog voor de rug heb. Daardoor heb ik enkele zaken de lange baan moeten opsturen waardoor het thuisfront misschien hetzij dan wel innerlijk wat kwaad is. Maar aan de andere kant heeft deze negatieve verandering ook wel iets positief bijgebracht, ik maak tijd om te luisteren, zal sneller kort op de bal spelen bij mijn manschappen zodat ik nog zou kunnen detecteren waar er problemen voordoen en misschien dan nog jullie hulp kan inroepen voor verdere begeleiding. Ook besef ik nu dat ik af en toe wat tijd moet vrijmaken voor mezelf om tot een innerlijke rust te komen, om even te ontstressen. Feedback van Lt Georges Desmet Dienstchef Brandweer Dendermonde - Wat betekende het FiST voor ons in die moeilijke periode? Steun, bespreekbaar maken van ieder zijn eigen ervaringen, moderator, schakel tussen de verschillende hulpverleners op terrein (brandweer, ambulanciers, verplegers, artsen van de spoedafdeling, chirurgen, politie, leden van de 100 centrale,..) Elkeen kon zijn verhaal doen zodat de groep zich een volledig beeld kon vormen van de gebeurtenis. - Welke elementen uit hun aanpak waren het meest werkzaam? Communicatievaardigheid, luisterbereidheid, vakbekwaamheid, gedrevenheid. Tijd noch moeite werd gespaard. 19

20 - Welke hulp kunnen we verwachten van een team als het FiST en wat moeten we zelf doen? Voldoet volledig aan de verwachtingen. - Hoe hebben de respectievelijke interventies van het FiST ons geholpen om dit drama te verwerken? 3 weken na 23 januari merk ik dat onze medewerkers, die het oorspronkelijk moeilijk hadden om dit drama te verwerken, nu stilaan deze gebeurtenis kunnen plaatsen. - Hoe is ons korps hierdoor veranderd? Waardering voor de inzet van FIST-team. De overtuiging van het nut en de noodzaak van dit initiatief. 4 leden van ons korps (niet getroffenen) hebben belangstelling om toe te treden tot het FIST-team. - Welke veranderingen merk ik aan mezelf als dienstchef? Nog meer respect en bewondering voor dit "puur" vrijwillig initiatief. 20

21 Graag uw vragen 21