psychosociale ondersteuning geüniformeerden Hans te Brake 7 juni 2016, IFV congres Mentale Veerkracht Brandweer

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "psychosociale ondersteuning geüniformeerden Hans te Brake 7 juni 2016, IFV congres Mentale Veerkracht Brandweer"

Transcriptie

1 psychosociale ondersteuning geüniformeerden Hans te Brake 7 juni 2016, IFV congres Mentale Veerkracht Brandweer

2

3 Waarom deze richtlijn? Wettelijke, economische en morele argumenten. Geüniformeerde hulpverleners worden frequent geconfronteerd met schokkende gebeurtenissen

4 Noodzaak van een multidisciplinaire aanpak Er bestaan verschillen tussen de organisaties Er bestaan verschillen binnen organisaties, tussen verschillende regio s/korpsen

5 Hoe komt een richtlijn tot stand? Vaststaande methodiek Systematisch literatuuronderzoek Wetenschappelijk onderzoek Best-practices: focusgroepen Bruikbaarheidstest evidence based

6 Ontwikkeling richtlijn

7 Veerkracht als uitgangspunt Centraal staat de geüniformeerde en zijn eigen herstelmogelijkheden Meeste mensen zijn in staat op eigen kracht de draad weer op te pakken na een schokkende gebeurtenis mensen zijn veerkrachtig Wel is een steunende context daarbij van groot belang: collega s, lotgenoten, familie, vrienden Daarnaast is er de eigen verantwoordelijkheid van de geüniformeerde werknemer Signalering van verwerkingsproblemen Juiste en tijdige doorverwijzing

8 Visie Kringenmodel (Gersons, 2005) Toepasbaar op alle organisaties Ruimte voor eigen invulling Geüniformeerde en de collega s staan centraal

9 Collegiale ondersteuning Invulling van de steunende context binnen de geüniformeerde organisatie Ondersteuning door de directe collega s: goed toegankelijk, laagdrempelig Geen oordeel, commentaar of kritiek, maar openheid, begrip en steun Sluit aan bij bestaande werkwijze: BOT, COG Collega s (en leidinggevenden!) spelen een belangrijke rol in tijdige signalering van verwerkingsproblemen

10 Georganiseerde collegiale ondersteuning

11 Incident: potentieel schokkende gebeurtenis Incidentenlijst (politie) Geweldsincidenten door of tegen een politieambtenaar Een collega die gewond raakt of overlijdt (ook zelfdoding) Lijkvinding, zelfdoding Reanimatie Ongeval/ incident met overleden of (ernstig) gewonden Lijkschouwing Prik- of bijtincidenten Bizarre of uitzonderlijke omstandigheden

12 Constateren Meestal via meldkamer (112-centrale) incidentenlijst TCO piket TCO maakt overweging om in te zetten Signalering/monitoring leidinggevende bijvoorbeeld na een (operationele) debriefing Eigen initiatief medewerker eigen verantwoordelijkheid psycho-informatie

13 Inzet collegiale ondersteuning Inschatting situatie overleg tussen TCO en leidinggevende ter plekke: inzet nodig? debriefing met TCO? multidisciplinaire debriefing? Eerste contact met TCO hoe gaat het? praktische hulp nodig? aanbod gesprek, na enkele dagen contact liefst face-to-face, anders telefonisch

14 Uitvoeren van collegiale ondersteuning Eerste gesprek enkele dagen na het eerste contact, rustige omgeving indien nodig: advies tot doorverwijzing of tweede gesprek Tweede gesprek na vier tot 6 weken indien nodig: advies tot doorverwijzing of derde gesprek Derde gesprek drie maanden na het incident indien nodig: advies tot doorverwijzing geen vervolggesprek binnen TCO!

15 Aandachtspunten Vertrouwelijkheid geen verschoningsrecht (art. 218 Wetboek van Strafvordering) benoemen aan begin gesprek Psycho-informatie normaliseren, reacties benoemen

16 Psycho-informatie Erkenning en herkenning van het meegemaakte Het benadrukken van het belang van aspecten als watchful waiting (welke reacties zijn normaal, wanneer wordt het abnormaal) Slechts een minderheid van de getroffenen ontwikkelt langdurige en ernstige klachten De eigen natuurlijke herstelmogelijkheden (veerkracht) zijn doorgaans voldoende Wijs op het beschikbare aanbod van psychosociale ondersteuning en hoe dit te gebruiken Blijf denken en kijken!

17 (normale?) reacties Gevoelens: somberheid, boosheid, woedeuitbarstingen, angst, hulpeloosheid, alert en waakzaam zijn, wrok, schuld, schaamte, hopeloosheid Gedachten: piekeren, concentreren, vergeetachtig en negatieve gedachten. Je denkt steeds aan de gebeurtenis terug. Vragen blijven rondspoken Lichamelijk: (hoofd)pijn, buikpijn, rugpijn, je voelt je gespannen, je bent erg moe of onrustig Gedrag: slaapproblemen, toenemend gebruik van alcohol, medicijnen of nicotine, afzonderen en terugtrekken, achterdochtiger zijn, kort lontje

18 Advies tot doorverwijzen TCO kan niet verwijzen, wel adviseren Verwijzing kan wel via BMW, geestelijk verzorging, leidinggevende, of bedrijfsarts

19 Informeren operationeel leidinggevende en coördinator Tijdens gehele proces op de hoogte houden, in overleg met de medewerker Naam, incident, aanbod TCO en wel/niet accepteren daarvan door medewerker Geen informatie over inhoud van gesprek, zonder toestemming van medewerker

20 Registratie Inzicht verkrijgen in de collegiale ondersteuning binnen de politieorganisatie Gestapelde incidenten bij een collega te signaleren Kwaliteit bewaken van gevoerde gesprekken en verwijzingen (tijdig, niet te veel) Eenvoudiger kunnen rapporteren naar de leiding van een regionale eenheid Registratiesysteem bevindt zich in een afgeschermde omgeving en is conform de Wet persoonsgegevens

21 Een zelfscreener Instrument om inzicht te krijgen in de eigen weerbaarheid, het helpt om de eigen verantwoordelijkheid te kunnen nemen. Vragen naar werk gerelateerde stressoren en energiebronnen. Pilot bij KP en zeden-recherche: literatuurstudie; groepsinterviews; vragenlijstafname, expertmeetings. Toegevoegde waarde: 1. Directe feedback: vergelijking met je collega s 2. Directe feedback: vergelijking met je eigen eerdere score 3. Database: in later stadium -> normgroep groter, meer kennis predictieve waarde afzonderlijke items.

22 Voorstel zelfscreener Start Zelfscreener Algemene vragen Stressoren Energiebronnen Persoonlijke hulpbronnen

23 Implementatie politie gaat door Observaties en gesprekken met TCO Eenheidscoördinatoren, TCO Operationeel Coördinatoren, TCO-medewerkers en normale medewerkers; Kennissessies met Eenheidscoördinatoren; Landelijke Inventarisatie TCO (LIT)-sessies met TCO vertegenwoordiging van alle eenheden. Het resultaat Verschilmatrix Obstakellijst met oplossingen

24 Verschilmatrix (voorbeeld)

25 Wat doet de brandweer? Handreiking Opvang en Nazorg Brandweer (in ontwikkeling) Steunpunt Brandweer (vgl Nationale Politie, defensie) Waar is nog meer behoefte aan? Zijn jullie klaar voor implementatie?

26 Dank voor uw aandacht De richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden en het eindrapport van de focusgroepen zijn als PDF te downloaden via: Voor meer informatie over de pilot kunt u contact opnemen met de projectleider: Hans te Brake H.te.brake@impact.arq.org

27

HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER. Samenvatting

HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER. Samenvatting HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER Samenvatting 1 HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER Samenvatting HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER Samenvatting Brandweermensen krijgen te maken met schokkende

Nadere informatie

HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER. Samenvatting

HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER. Samenvatting HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER Samenvatting 1 HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER Samenvatting Brandweermensen krijgen te maken met schokkende gebeurtenissen. Dat is niet te voorkomen en dat

Nadere informatie

Instructies. Oefen Stelling. Stelling 1. Stelling 3. Stelling 2. Waar. Niet Waar. Niet verlegen zijn!

Instructies. Oefen Stelling. Stelling 1. Stelling 3. Stelling 2. Waar. Niet Waar. Niet verlegen zijn! Instructies NIK Themadag Sterke schouders: De mens achter de professional = = Waar Niet Waar drs. Leonie Hoijtink dr. Hans te Brake dr. Michel Dückers 22 april 2010, Ede Niet verlegen zijn! Oefen Stelling

Nadere informatie

Protocol Psychosociale ondersteuning

Protocol Psychosociale ondersteuning Protocol Psychosociale ondersteuning Zandvoortse Reddingsbrigade Datum: 1 juni 2015 Versie: 1.0 Versiehouder: Lars Carree Toepassing Het protocol psychosociale ondersteuning is van toepassing op de psychosociale

Nadere informatie

OPVANG EN NAZORG BRANDWEER. Collegiale opvang en Steunpunt Brandweer

OPVANG EN NAZORG BRANDWEER. Collegiale opvang en Steunpunt Brandweer OPVANG EN NAZORG BRANDWEER Collegiale opvang en Steunpunt Brandweer Door je werk bij de brandweer kom je in veel verschillende situaties terecht. Sommige gebeurtenissen hebben een grote impact. Bijvoorbeeld

Nadere informatie

Terrorisme en dan verder

Terrorisme en dan verder Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.

Nadere informatie

Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?

Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook

Nadere informatie

Hulp nodig binnen uw organisatie? Wij staan voor u klaar!

Hulp nodig binnen uw organisatie? Wij staan voor u klaar! www.emergenz.nl Gespecialiseerd in: 24/7 Trauma opvang & Nazorg Bedrijfsmaatschappelijk werk Trainingen EMDR Vertrouwenspersoon Management coaching Hulp nodig binnen uw organisatie? Wij staan voor u klaar!

Nadere informatie

HANDBOEK BEDRIJFSOPVANGTEAMS AMBULANCEZORG

HANDBOEK BEDRIJFSOPVANGTEAMS AMBULANCEZORG HANDBOEK BEDRIJFSOPVANGTEAMS AMBULANCEZORG HANDBOEK BEDRIJFSOPVANGTEAMS AMBULANCEZORG Tekst Stichting Impact, Jurriaan Jacobs Redactie Ambulancezorg Nederland februari 2018 INHOUD Totstandkoming 5 Inleiding

Nadere informatie

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij kanker

Psychosociale problemen bij kanker Psychosociale problemen bij kanker mogelijkheden voor begeleiding in het azm Psychosociale problemen bij kanker Inleiding 3 Reacties 3 Begeleiding 3 Wanneer hulp inschakelen 4 Vroegtijdige herkenning 4

Nadere informatie

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor

Nadere informatie

Zorg voor de hulpverlener: een must!

Zorg voor de hulpverlener: een must! 1 Zorg voor de hulpverlener: een must! Project Opvang van hulpverleners binnen de Dringende Geneeskundige Hulpverlening Astrid Fortuin, Psychosociaal Manager FOD Volksgezondheid 2 INLEIDEND - Hulpverleners

Nadere informatie

Debriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013

Debriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013 Debriefing Opvang na een schokkende gebeurtenis Geert Taghon 2013 Definitie schokkende gebeurtenis Een gebeurtenis die buiten het patroon van gebruikelijke menselijke ervaringen ligt en duidelijk leed

Nadere informatie

Bedrijfs Opvang Team

Bedrijfs Opvang Team Bedrijfs Opvang Team Begeleiding na en optimaliseren van een gezonde verwerking van eenmalige schokkende gebeurtenissen te bereiken via BOT@Kompaanendebocht.nl of Receptie Kompaan en De Bocht Rillaersebaan

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Depressies

Praktische opdracht ANW Depressies Praktische opdracht ANW Depressies Praktische-opdracht door een scholier 1714 woorden 27 februari 2002 7,9 16 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding: Deze brochure gaat over depressies. Op het moment hebben

Nadere informatie

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN Op een schokkende gebeurtenis bent u meestal niet voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben. Als leerkrachten samen met kinderen een ingrijpende

Nadere informatie

Nazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders

Nazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders Nazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders Uw kind heeft een ongeluk gehad en is behandeld op de Spoedeisende Hulp (SEH) van het Radboudumc. Naast lichamelijke gevolgen kan het ongeluk

Nadere informatie

Detectie van suïcidaliteit

Detectie van suïcidaliteit Detectie van suïcidaliteit Multidisciplinaire richtlijn - Deel 2 Nanouschka Verhamme (CPZ) Lien Neuckermans (CGG-SP) Inleiding 9 op de 10 mensen die overleden zijn door suïcide MINIMUM 1 KEER contact gehad

Nadere informatie

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN Op een schokkende gebeurtenis ben je meestal niet voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben. Als leerkrachten samen met kinderen een ingrijpende

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 29628 Politie Nr. 782 Brief van de minister van Justitie en Veiligheid Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 14 juni 2018 Politiemedewerkers worden in de uitoefening van hun

Nadere informatie

VERWERKING NA EEN INGRIJPENDE GEBEURTENIS 1

VERWERKING NA EEN INGRIJPENDE GEBEURTENIS 1 SOCIAAL WERK VERWERKING NA EEN INGRIJPENDE GEBEURTENIS 1 U bent recent betrokken geweest bij een gebeurtenis waarbij u geconfronteerd werd met een aantal ingrijpende ervaringen. Met deze korte informatie

Nadere informatie

Implementatiemonitor Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden

Implementatiemonitor Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden Implementatiemonitor Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden Implementatiemonitor Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden 1 colofon uitgave Impact auteurs Nils Burger MSc Dr.

Nadere informatie

Ik krijg het maar niet uit mijn hoofd. Opvang. na een schokkende gebeurtenis. Ruth Willems i.s.m. Kudding & Partners

Ik krijg het maar niet uit mijn hoofd. Opvang. na een schokkende gebeurtenis. Ruth Willems i.s.m. Kudding & Partners Ik krijg het maar niet uit mijn hoofd Opvang na een schokkende gebeurtenis Ruth Willems i.s.m. Kudding & Partners Ik krijg het maar niet uit mijn hoofd Opvang na een schokkende gebeurtenis Ruth Willems

Nadere informatie

...de draad weer oppakken

...de draad weer oppakken Na de schok... leerkrachten in basis- en voortgezet onderwijs Informatie voor leerkrachten in het basis- en voortgezet onderwijs wanneer een schokkende gebeurtenis heeft plaatsgevonden....de draad weer

Nadere informatie

Empowerment en digitale preventie

Empowerment en digitale preventie Empowerment en digitale preventie Digitaal loket voor risicogroepen mbt psychotrauma Twan Driessen & Corne Versluis Arq Psychotrauma Expert Groep Innovatie op het gebied van psychotrauma Voorspellende

Nadere informatie

Implementatiemonitor Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden

Implementatiemonitor Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden Implementatiemonitor Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden Implementatiemonitor Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden 1 colofon uitgave Impact auteurs Nils Burger MSc Dr.

Nadere informatie

Protocol Opvang en nazorg na schokkende gebeurtenissen

Protocol Opvang en nazorg na schokkende gebeurtenissen Protocol Opvang en nazorg na schokkende gebeurtenissen Doel Door een goede opvang en nazorg bij schokkende gebeurtenissen wordt het risico op psychische overbelasting verminderd. Er is sprake van een schokkende

Nadere informatie

Soms gebeurt het toch...

Soms gebeurt het toch... Soms gebeurt het toch... Informatie over stressreacties na schokkende gebeurtenissen K E N N I S E R VA R I N G K U N D E 25 jaar kennis, ervaring, kunde Verbijsterd, machteloos, angstig, verdrietig en

Nadere informatie

Verpleegkunde en de preventie van zelfdoding: Een multidisciplinair perspectief

Verpleegkunde en de preventie van zelfdoding: Een multidisciplinair perspectief Verpleegkunde en de preventie van zelfdoding: Een multidisciplinair perspectief Saskia Aerts saskia.aerts@preventiezelfdoding.be 7 november 2017 Klinische vragen Welke uitgangspunten en basisprincipes

Nadere informatie

...de draad weer oppakken

...de draad weer oppakken ...de draad weer oppakken Na de schok... Volwassenen Informatie voor volwassenen die betrokken zijn geweest bij een schokkende gebeurtenis Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis, dat laat niemand

Nadere informatie

TOM Zorg voor zorgverleners. Kizzy Van Gansen, psycholoog Ilse Loubele, diensthoofd patiëntenbegeleiding/coördinator TOM supportteam

TOM Zorg voor zorgverleners. Kizzy Van Gansen, psycholoog Ilse Loubele, diensthoofd patiëntenbegeleiding/coördinator TOM supportteam TOM Zorg voor zorgverleners Kizzy Van Gansen, psycholoog Ilse Loubele, diensthoofd patiëntenbegeleiding/coördinator TOM supportteam Inhoud Ontstaan Structuur - Preventie en sensibilisatie - Procedure TOM

Nadere informatie

Collegiale ondersteuning binnen de Nederlandse Politie

Collegiale ondersteuning binnen de Nederlandse Politie Collegiale ondersteuning binnen de Nederlandse Politie De Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden in de praktijk Rapport Impact, februari 2013 Rapport behorend bij de pilot Implementatie

Nadere informatie

Vragenlijst. Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis

Vragenlijst. Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis Vragenlijst Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis Voor u ligt de vragenlijst Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis. Deze vragenlijst wordt u aangeboden door [instantie].

Nadere informatie

DETECTIE EN BEHANDELING VAN SUÏCIDAAL GEDRAG DE ONTWIKKELING VAN EEN MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN Saskia Aerts en Eva Dumon

DETECTIE EN BEHANDELING VAN SUÏCIDAAL GEDRAG DE ONTWIKKELING VAN EEN MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN Saskia Aerts en Eva Dumon DETECTIE EN BEHANDELING VAN SUÏCIDAAL GEDRAG DE ONTWIKKELING VAN EEN MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN Saskia Aerts en Eva Dumon Studiedag VVP 10 november 2015 Programma Introductie Ontwikkeling en planning

Nadere informatie

Psychosociale opvang geüniformeerden bij CBRN incidenten. Magda Rooze MA/MBA Senior adviseur

Psychosociale opvang geüniformeerden bij CBRN incidenten. Magda Rooze MA/MBA Senior adviseur Psychosociale opvang geüniformeerden bij CBRN incidenten Magda Rooze MA/MBA Senior adviseur Richtlijn psychosociale opvang geüniformeerden Geüniformeerden worden regelmatig blootgesteld aan potentieel

Nadere informatie

...de draad weer oppakken

...de draad weer oppakken ...de draad weer oppakken Na de schok... Ouders Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis, dat laat niemand onberoerd. Niemand is er echt op voorbereid en als het gebeurt, heeft dat voor iedereen

Nadere informatie

Handreiking zelfhulp en opvang bij traumatische gebeurtenissen.

Handreiking zelfhulp en opvang bij traumatische gebeurtenissen. Handreiking zelfhulp en opvang bij traumatische gebeurtenissen. Inleiding Het doel van deze handreiking is een zo optimale als mogelijke ondersteuning voor de bergingsmedewerker / hulpverlener te bewerkstelligen,

Nadere informatie

INFOBROCHURE voor betrokkenen en slachtoffers. Wat nu? Duikongeval? NELOS Mental Coaching Team. Voor meer informatie

INFOBROCHURE voor betrokkenen en slachtoffers. Wat nu? Duikongeval? NELOS Mental Coaching Team. Voor meer informatie NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR CMAS ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT VZW Foto: SanchaiRat - shutterstock. Duikongeval? Wat nu? NELOS Mental Coaching Team INFOBROCHURE voor betrokkenen en slachtoffers Voor meer

Nadere informatie

LEIDRAAD VOOR LEIDINGGEVENDEN. Samenwerken om te verwerken

LEIDRAAD VOOR LEIDINGGEVENDEN. Samenwerken om te verwerken LEIDRAAD VOOR LEIDINGGEVENDEN Samenwerken om te verwerken LEIDRAAD VOOR LEIDINGGEVENDEN Voor het begeleiden van medewerkers die het slachtoffer zijn geworden van een schokkende gebeurtenis.mensen die geconfronteerd

Nadere informatie

GTPA. Ondersteunt betrokkenen bij GTPA, bij het nemen van de eerste stappen in de afhandeling en de nazorg van het incident.

GTPA. Ondersteunt betrokkenen bij GTPA, bij het nemen van de eerste stappen in de afhandeling en de nazorg van het incident. GTPA Ondersteunt betrokkenen bij GTPA, bij het nemen van de eerste stappen in de afhandeling en de nazorg van het incident. Reacties kunt u geven via het feedbackformulier. Datum gegenereerd: 2-7-2019

Nadere informatie

Mobiele applicaties voor tijdige en juiste hulpverlening na schokkende gebeurtenissen: signalering, ondersteuning en behandeling.

Mobiele applicaties voor tijdige en juiste hulpverlening na schokkende gebeurtenissen: signalering, ondersteuning en behandeling. Mobiele applicaties voor tijdige en juiste hulpverlening na schokkende gebeurtenissen: signalering, ondersteuning en behandeling. Manon Boeschoten, Stichting Centrum 45 Sjef Berendsen, Instituut voor Psychotrauma

Nadere informatie

1 Wat is het Steunpunt Brandweer? 2 Voor wie is het Steunpunt Brandweer bedoeld? 3 Wat wordt bedoeld met psychosociale klachten?

1 Wat is het Steunpunt Brandweer? 2 Voor wie is het Steunpunt Brandweer bedoeld? 3 Wat wordt bedoeld met psychosociale klachten? 1 Wat is het Steunpunt Brandweer? Het Steunpunt Brandweer is een gemakkelijk bereikbaar, landelijk loket waar je terecht kunt met vragen en zorgen over psychosociale klachten die kunnen zijn ontstaan als

Nadere informatie

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen

Nadere informatie

Handreiking OPVANG EN NAZORG BRANDWEER

Handreiking OPVANG EN NAZORG BRANDWEER Handreiking OPVANG EN NAZORG BRANDWEER HANDREIKING OPVANG EN NAZORG BRANDWEER INHOUDSOPGAVE Inleiding 4 1 Veerkracht 6 2 Een schokkende gebeurtenis 7 3 Beschikbare steun en hulp 9 4 Ondersteuning en hulp

Nadere informatie

Scheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders

Scheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders Scheiden doe je samen Ieder kind reageert anders Scheiden. Ook al is het misschien beter voor iedereen, het blijft een ingrijpende gebeurtenis. Vooral voor kinderen. Het gezin dat al die tijd zo vanzelfsprekend

Nadere informatie

VERZORGINGSINSTELLINGEN MODULE 1

VERZORGINGSINSTELLINGEN MODULE 1 VERZORGINGSINSTELLINGEN MODULE 1 WIE DOET WAT BIJ INGRIJPENDE EVENTS OF CALAMITEIT? An Martens, Klinische psychologe, Ziekenhuis Oost Limburg Prenne 18 september 2012 Kursaal Oostende PREBES VZW DIESTERSTERSTEENWEG

Nadere informatie

Marie Van Broeckhoven Anneleen Depaire Suïcidepreventiewerking DAGG Lommel 011/ Detectie en behandeling van suïcidaal gedrag

Marie Van Broeckhoven Anneleen Depaire Suïcidepreventiewerking DAGG Lommel 011/ Detectie en behandeling van suïcidaal gedrag Marie Van Broeckhoven Anneleen Depaire Suïcidepreventiewerking DAGG Lommel 011/54.23.62 Detectie en behandeling van suïcidaal gedrag 2 Wat? Multidisciplinaire richtlijn voor de detectie en behandeling

Nadere informatie

NA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN

NA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN NA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN www.ggdbzo.nl Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen met kinderen een

Nadere informatie

Richtlijnontwikkeling Psychosociale zorg voor geüniformeerden

Richtlijnontwikkeling Psychosociale zorg voor geüniformeerden Richtlijnontwikkeling Psychosociale zorg voor geüniformeerden In samenwerking met uw organisatie en het Trimbos Instituut werkt Impact aan de ontwikkeling van een multidisciplinaire richtlijn voor psychosociale

Nadere informatie

Eerste hulp aan hulpverleners die slachtoffer zijn van traumatische stress. Paul De Vuyst Preventieadviseur PSA Zeebrugge

Eerste hulp aan hulpverleners die slachtoffer zijn van traumatische stress. Paul De Vuyst Preventieadviseur PSA Zeebrugge Eerste hulp aan hulpverleners die slachtoffer zijn van traumatische stress Paul De Vuyst Preventieadviseur PSA Zeebrugge 1 Eerste hulp aan EHBO hulpverleners Dodelijke en zware ongevallen zijn situaties

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij kanker

Psychosociale problemen bij kanker INTERNE GENEESKUNDE Psychosociale problemen bij kanker Mogelijkheden voor begeleiding in het Laurentius ziekenhuis Deze brochure is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun

Nadere informatie

Psychosociale begeleiding

Psychosociale begeleiding Borstkliniek Voorkempen Psychosociale begeleiding Borstkliniek Voorkempen Sofie Eelen psychologe AZ St Jozef Malle 9-12-2008 1 Diagnose van kanker Schokkende gebeurtenis Roept verschillende gevoelens en

Nadere informatie

Bedrijfsmaatschappelijk werker

Bedrijfsmaatschappelijk werker Bedrijfsmaatschappelijk werker Doel Verlenen van hulp aan werknemers met (dreigende) (psycho)sociale moeilijkheden, alsmede adviseren van leidinggevenden over (psycho)sociale vraagstukken, binnen het sociaal

Nadere informatie

Compassie of professionele afstand?

Compassie of professionele afstand? Compassie of professionele afstand? Ziel en zakelijkheid in de zorg Monique Harskamp 30 november Compassie of professionele afstand? Compassie Compassiemoeheid en compassievoldoening. Oorzaken van compassiemoeheid.

Nadere informatie

Depressie bij ouderen

Depressie bij ouderen Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is

Nadere informatie

Frontline. Versterken van mentale weerbaarheid! Talent & Result. Vitaliteit Activering Loopbaan

Frontline. Versterken van mentale weerbaarheid! Talent & Result. Vitaliteit Activering Loopbaan Frontline Versterken van mentale weerbaarheid! Talent & Result Vitaliteit Activering Loopbaan 2012 Talent & Result 03/10/2012 2 1 Frontline, versterken van mentale weerbaarheid Onze aanpak: Spiegelen (MWI)

Nadere informatie

GTPA. Ondersteunt betrokkenen bij GTPA, bij het nemen van de eerste stappen in de afhandeling en de nazorg van het incident.

GTPA. Ondersteunt betrokkenen bij GTPA, bij het nemen van de eerste stappen in de afhandeling en de nazorg van het incident. GTPA Ondersteunt betrokkenen bij GTPA, bij het nemen van de eerste stappen in de afhandeling en de nazorg van het incident. Reacties kunt u geven via het feedbackformulier. Datum gegenereerd: 19-2-2017

Nadere informatie

Psychosociale ondersteuning bij ambulance, brandweer, politie en Defensie een verkennende studie

Psychosociale ondersteuning bij ambulance, brandweer, politie en Defensie een verkennende studie Psychosociale ondersteuning bij ambulance, brandweer, politie en Defensie een verkennende studie Psychosociale ondersteuning bij ambulance, brandweer, politie en Defensie een verkennende studie Impact,

Nadere informatie

Posttraumatische stressstoornis na uitzending

Posttraumatische stressstoornis na uitzending Posttraumatische stressstoornis na uitzending Factsheet Inleiding Een ruime meerderheid van de Nederlandse bevolking (ongeveer 80%) krijgt ooit te maken met één of meer potentieel traumatische gebeurtenissen.

Nadere informatie

Handreiking inzet van e-learning in de SW

Handreiking inzet van e-learning in de SW De begeleiding van medewerkers met verslavingsproblemen en ongewenst gedrag Handreiking inzet van e-learning in de SW 7 Praktische bouwstenen Strategische bouwstenen Strategische bouwstenen Praktijkvoorbeelden

Nadere informatie

RICHTLIJN PSYCHOSOCIALE ONDERSTEUNING GEÜNIFORMEERDEN. Doel en doelgroep

RICHTLIJN PSYCHOSOCIALE ONDERSTEUNING GEÜNIFORMEERDEN. Doel en doelgroep RICHTLIJN PSYCHOSOCIALE ONDERSTEUNING GEÜNIFORMEERDEN Doel en doelgroep Het doel van deze richtlijn is het beschrijven van optimale psychosociale ondersteuning voor geüniformeerden, om stressgerelateerde

Nadere informatie

Suïcidepreventie in Vlaanderen: actieplan en multidisciplinaire richtlijn

Suïcidepreventie in Vlaanderen: actieplan en multidisciplinaire richtlijn Suïcidepreventie in Vlaanderen: actieplan en multidisciplinaire richtlijn Eva Dumon en Saskia Aerts info@vlesp.be 1 maart 2018 VLAAMS EXPERTISECENTRUM SUÏCIDEPREVENTIE Het aantal zelfdodingen in Vlaanderen

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij kanker. Mogelijkheden voor begeleiding

Psychosociale problemen bij kanker. Mogelijkheden voor begeleiding Psychosociale problemen bij kanker Mogelijkheden voor begeleiding Inleiding Deze folder is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun partner, familie en/of vrienden. Het krijgen

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij kanker

Psychosociale problemen bij kanker Psychosociale problemen bij kanker Deze brochure is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun partner, familie en/of vrienden. Het krijgen van de diagnose kanker is een schokkende

Nadere informatie

Na de schok... Niemand is echt voorbereid op een schokkende. gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen

Na de schok... Niemand is echt voorbereid op een schokkende. gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen Na de schok... ingrijpende gevolgen. Als kinderen samen met hun ouders een aangrijpende gebeurtenis meemaken,

Nadere informatie

Werkboek voor de. Veerkracht Versterkende meditatiecursus.

Werkboek voor de. Veerkracht Versterkende meditatiecursus. Werkboek voor de Veerkracht Versterkende meditatiecursus www.veerkrachtmanagement.nl Toelichting Les 5 Meditatie: Aandacht voor een moeilijkheid. Meditatie is ervaren en niet vermijden. In deze meditatie

Nadere informatie

Heb ik een depressie?

Heb ik een depressie? Heb ik een depressie? 2 Heb ik een depressie? Iedereen voelt zich wel eens somber of neerslachtig. Wanneer het niet botert met collega s, je piekert over je relatie of wanneer je de tentamenweek hebt verpest,

Nadere informatie

Sociale steun na schokkende gebeurtenissen

Sociale steun na schokkende gebeurtenissen Sociale steun na schokkende gebeurtenissen Sjef Berendsen Directeur Zorg Stellingen Mensen beschikken over een groot zelfherstellend vermogen, opvang c.q. debriefing kan zelfs een negatief effect hebben.

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 27 januari 2014 Onderwerp Beleid PTSS

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 27 januari 2014 Onderwerp Beleid PTSS 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj

Nadere informatie

De oncocoach. Marrigje Tielens Digestieve en respiratoire oncocoach ZOL Genk

De oncocoach. Marrigje Tielens Digestieve en respiratoire oncocoach ZOL Genk De oncocoach Marrigje Tielens Digestieve en respiratoire oncocoach ZOL Genk Wat is een oncocoach? Nationaal kankerplan van Laurette Onckelinx: Initiatief 10: psychosociale steun aan de patiënten in het

Nadere informatie

VEERKRACHT! Landelijk congres 18 november 2013 Jantien van der Meer, Margreet Knol, Netty Jongepier

VEERKRACHT! Landelijk congres 18 november 2013 Jantien van der Meer, Margreet Knol, Netty Jongepier VEERKRACHT! Landelijk congres 18 november 2013 Jantien van der Meer, Margreet Knol, Netty Jongepier Aanleiding Veerkracht Kinderen vormen belangrijke groep in de vrouwenopvang In beleid en onderzoek kinderen

Nadere informatie

jongeren vanaf 12 jaar

jongeren vanaf 12 jaar Na de schok... de draad weer oppakken Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar die betrokken zijn geweest bij een schokkende of ingrijpende gebeurtenis. Na de schok de draad weer oppakken Informatie voor

Nadere informatie

Emoties, wat is het signaal?

Emoties, wat is het signaal? Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel

Nadere informatie

Wat betekent een bipolaire stoornis voor je familie- en vriendschapsrelaties en wat kunnen vrienden en familie voor betrokkenen betekenen?

Wat betekent een bipolaire stoornis voor je familie- en vriendschapsrelaties en wat kunnen vrienden en familie voor betrokkenen betekenen? Wat betekent een bipolaire stoornis voor je familie- en vriendschapsrelaties en wat kunnen vrienden en familie voor betrokkenen betekenen? 16 september 2017 Inleiding Wie ben ik Uitgangspunten Doel Wat

Nadere informatie

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen

Nadere informatie

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen Tekst: Aziza Sbiti & Cha-Hsuan Liu Colofon: Deze brochure is totstandgekomen met hulp van het Inspraak Orgaan Chinezen. De inhoud

Nadere informatie

Na de schok... Informatie voor leerkrachten

Na de schok... Informatie voor leerkrachten Na de schok... Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen met kinderen een aangrijpende

Nadere informatie

BMW voor leidinggevenden

BMW voor leidinggevenden BMW voor leidinggevenden Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk Wat kunnen wij voor u betekenen? Bedrijfsmaatschappelijk werk ondersteunt leidinggevenden bij het voorkomen en oplossen van persoonlijke

Nadere informatie

Bedrijfsmaatschappelijk werk is er voor u

Bedrijfsmaatschappelijk werk is er voor u Bedrijfsmaatschappelijk werk is er voor u Wat kunnen wij voor u betekenen? We zijn altijd bereikbaar 2 Bedrijfsmaatschappelijk werk ondersteunt u bij het voorkomen en oplossen van persoonlijke of werk

Nadere informatie

Externe Vertrouwenspersonen Arbo Technische Groothandel. Wim van Es Coördinator Externe Vertrouwenspersonen

Externe Vertrouwenspersonen Arbo Technische Groothandel. Wim van Es Coördinator Externe Vertrouwenspersonen Externe Vertrouwenspersonen Arbo Technische Groothandel Wim van Es Coördinator Externe Vertrouwenspersonen Onderwerpen 1 Ongewenste Omgangsvormen - Wat is het - Hoe vaak komt het voor - Wat zijn de gevolgen

Nadere informatie

Je eigen gevoelens. Schaamte

Je eigen gevoelens. Schaamte Je eigen gevoelens Voor ouders, partners, broers, zussen en kinderen van mensen met een ernstig drugsprobleem is het heel belangrijk om inzicht te krijgen in de problemen van het verslaafde familielid,

Nadere informatie

Geboortedatum: Geboorteplaats:. Vermeld in uw eigen woorden de belangrijkste klachten en problemen die de reden zijn om behandeling te zoeken:

Geboortedatum: Geboorteplaats:. Vermeld in uw eigen woorden de belangrijkste klachten en problemen die de reden zijn om behandeling te zoeken: Vertrouwelijk 2 Vooraf Doel van deze vragenlijst is kennis en inzicht te verkrijgen van zowel uw tegenwoordige situatie als van uw levensloop. Door deze lijst in te vullen draagt u bij aan de kwaliteit

Nadere informatie

De EOR en work related stress

De EOR en work related stress De EOR en work related stress Vrijdag 12 april 2019 Ir. Nicole Pikkemaat, trainer/ adviseur Arbeid & Gezondheid Waarom op de agenda? Lichamelijke klachten: Slaapproblemen, bloeddruk, transpiratie, versnelde

Nadere informatie

1 10 NEDERLANDS - SORANI als u last heeft van concentratieproblemen, nachtmerries, angst, somberheid Informatie voor vluchtelingen 11 Voorbeeld De klachten van Amina Amina is 17 jaar. Op haar twaalfde

Nadere informatie

Na de schok... Informatie voor ouders

Na de schok... Informatie voor ouders Na de schok... Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen samen met hun ouders een aangrijpende

Nadere informatie

Scheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders

Scheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders Scheiden doe je samen Ieder kind reageert anders Scheiden. Ook al is het misschien beter voor iedereen, het blijft een ingrijpende gebeurtenis. Vooral voor kinderen. Het gezin dat al die tijd zo vanzelfsprekend

Nadere informatie

Rouwproces. Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland

Rouwproces. Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland Rouwproces Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland Definitie rouwproces Rouwen is het verwerken van een groot verdriet. Het is een proces waarbij iemand geleidelijk aan leert omgaan met pijn, verdriet,

Nadere informatie

Informatie over stressreacties bij kinderen en andere relevante informatie naar aanleiding van de aardbeving in Haïti.

Informatie over stressreacties bij kinderen en andere relevante informatie naar aanleiding van de aardbeving in Haïti. Informatie over stressreacties bij kinderen en andere relevante informatie naar aanleiding van de aardbeving in Haïti. Ten behoeve van ouders en andere zorgverleners van kinderen die de aardbeving op Haïti

Nadere informatie

Kinderdagverblijf Fabeltjesland: gebeurtenissen op 23/01/09.

Kinderdagverblijf Fabeltjesland: gebeurtenissen op 23/01/09. Kinderdagverblijf Fabeltjesland: gebeurtenissen op 23/01/09. Kwalitatieve multidisciplinaire samenwerking in crisisomstandigheden. Toelichting gebeurtenissen Multidisciplinaire samenwerking Hoe aangepakt

Nadere informatie

Agressie protocol. Wst Buitenlust

Agressie protocol. Wst Buitenlust Agressie protocol Wst Buitenlust INHOUDSOPGAVE 1. Omgaan met agressief gedrag p.3 1.2 Procedures bij agressie p. 4 1.3 Extreme incidenten p. 7 2 Opvang en nazorg p. 8 2.1 Opvangmodel in drie stappen p.

Nadere informatie

Opvang en nazorg na een schokkende gebeurtenis

Opvang en nazorg na een schokkende gebeurtenis Opvang en nazorg na een schokkende gebeurtenis 24/7 crisisdienst Zinthese Plus Doel organisa=e opvang en nazorg Goed werkgeverschap De emo=onele gevolgen van een schokkende gebeurtenis reduceren Indien

Nadere informatie

Het was mijn bedoeling deze nieuwsbrief eerder uit te brengen, ware het niet dat ik gordelroos kreeg op Oudejaarsdag! Een pijnlijke zenuwontsteking.

Het was mijn bedoeling deze nieuwsbrief eerder uit te brengen, ware het niet dat ik gordelroos kreeg op Oudejaarsdag! Een pijnlijke zenuwontsteking. Nieuwsbrief februari 2016 Praktijk Inge Oud Het was mijn bedoeling deze nieuwsbrief eerder uit te brengen, ware het niet dat ik gordelroos kreeg op Oudejaarsdag! Een pijnlijke zenuwontsteking. Hoe kom

Nadere informatie

Kinderen op bezoek intensive care Handreiking voor ouders.

Kinderen op bezoek intensive care Handreiking voor ouders. Kinderen op bezoek intensive care Handreiking voor ouders www.nwz.nl Hoe vertel ik mijn kind(eren) dat zijn/hun vader, moeder of ander familielid ernstig ziek op de IC ligt? 3 Hoe bereid ik mijn kind voor

Nadere informatie

Vermoeidheid na een beroerte Adviezen na een beroerte

Vermoeidheid na een beroerte Adviezen na een beroerte Vermoeidheid na een beroerte Adviezen na een beroerte Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Tijdens of na de opname in het ziekenhuis kunt u merken dat u last heeft

Nadere informatie

Evaluatie training Opvang en nazorg door leidinggevenden

Evaluatie training Opvang en nazorg door leidinggevenden Evaluatie training Opvang en nazorg door leidinggevenden Colofon Opdrachtgever Veiligheidsregio Utrecht Auteurs Marjolaine Oosterbeek MSc. dr. Frederike Zwenk (projectleiding) dr. Hans te Brake Impact,

Nadere informatie

1. Introductie 2. Feiten over vermoeidheid 3. Persoonlijke ervaringsverhaal 4. Tips en adviezen 5. Hulp en steun

1. Introductie 2. Feiten over vermoeidheid 3. Persoonlijke ervaringsverhaal 4. Tips en adviezen 5. Hulp en steun Thea Brouwer 1. Introductie 2. Feiten over vermoeidheid 3. Persoonlijke ervaringsverhaal 4. Tips en adviezen 5. Hulp en steun Ervaringsdeskundige kanker en vermoeidheid Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten

Nadere informatie

Depressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober

Depressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken

Nadere informatie

Als een ramp de school treft

Als een ramp de school treft Als een ramp de school treft Schokkende gebeurtenissen in het onderwijs 14 november 2013 Ine Spee Pedagogische opdracht van de school Kennis en vaardigheden Recht doen aan verschillen Brug tussen school

Nadere informatie

Hulp bij het herstel. Als slachtoffer kunt u bij. Slachtofferhulp Nederland terecht. voor kosteloze ondersteuning op

Hulp bij het herstel. Als slachtoffer kunt u bij. Slachtofferhulp Nederland terecht. voor kosteloze ondersteuning op Hulp bij het herstel Als slachtoffer kunt u bij Slachtofferhulp Nederland terecht 0900-0101 (lokaal tarief) voor kosteloze ondersteuning op emotioneel, praktisch en juridisch gebied. Bent u slachtoffer

Nadere informatie